این یک مقالهٔ خوب است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید.

باشگاه فوتبال استقلال تهران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به ناوبری پرش به جستجو

استقلال
crest
نام کامل باشگاه باشگاه فرهنگی ورزشی استقلال تهران
لقب(ها) آبی‌های پایتخت[۱]
پسران آبی[۲]
اس اس[۳]
تاج[۴]
آبی‌پوشان[۵]
تاریخ تأسیس ۴ مهر ۱۳۲۴ (۷۲ سال پیش)[۶] با نام دوچرخه‌سواران
نام ورزشگاه ورزشگاه آزادی
(گنجایش: ۷۸٬۱۱۶ نفر[۷])
مالک وزارت ورزش و جوانان
مدیرعامل رضا افتخاری
سرمربی وینفرید شفر
لیگ لیگ برتر خلیج فارس
۹۷–۱۳۹۶ سوم
وب‌گاه وبگاه رسمی
Kit left arm esteghlalfc1718h.png
Team colours
Kit body esteghlalfc1718h.png
Team colours
Kit right arm esteghlalfc1718h.png
Team colours
Kit shorts esteghlalfc1718h.png
Team colours
Kit socks esteghlalfc1718h.png
Team colours
لباس اول
Kit left arm esteghlalfc1718a.png
Team colours
Kit body esteghlalfc1718a.png
Team colours
Kit right arm esteghlalfc1718a.png
Team colours
Kit shorts esteghlalfc1718a.png
Team colours
Kit socks esteghlalfc1718a.png
Team colours
لباس دوم
Soccerball current event.svg فصل جاری

باشگاه فوتبال استقلال تهران که به‌طور خلاصه استقلال تهران یا استقلال نیز نامیده می‌شود یک باشگاه فوتبال حرفه‌ای[۸][۹] در ایران است که در چهارم مهر ماه سال ۱۳۲۴ در شهر تهران بنیان‌گذاری شده‌است. استقلال تا پیش از انقلاب ایران در ابتدا دوچرخه‌سواران و سپس تاج نام داشت.[۴]

استقلال بازی‌های خانگی خود را در ورزشگاه آزادی در غرب تهران انجام می‌دهد. این باشگاه در حال حاضر در لیگ برتر و جام حذفی ایران شرکت می‌کند و کهن‌ترین تیم هر دوی این جام‌ها است. رقبای اصلی استقلال در این دو جام تیم‌های پرسپولیس از تهران و سپاهان و ذوب آهن از اصفهان هستند. استقلال با هشت قهرمانی در لیگ‌های فوتبال ایران،[۱۰] دومین تیم پرافتخار لیگ‌های سراسری ایران و با هفت قهرمانی پرافتخارترین تیم جام حذفی ایران است.[۱۱]

این باشگاه تا پیش از برگزاری رقابت‌های سراسری فوتبال در ایران در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی و سپس‌تر در زمان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۳۶۰، در جام‌های استان تهران، جام باشگاه‌ها و جام حذفی تهران بازی می‌کرد. رقبای اصلی باشگاه در آن جام‌ها در ابتدا تیم‌های شاهین و دارایی و بعدتر تیم‌های پاس و پرسپولیس بودند. این باشگاه با چهارده قهرمانی در جام باشگاه‌های تهران پرافتخارترین تیم این جام و با چهار قهرمانی در جام حذفی باشگاه‌های تهران دومین تیم پر افتخار این جام محسوب می‌شود. یک قهرمانی در سوپر جام تهران ۱۳۷۳ دیگر قهرمانی استانی این باشگاه است و در مجموع استقلال با نوزده قهرمانی پرافتخارترین تیم جام‌های استان تهران است.

استقلال در ده سال اخیر هفت بار جواز حضور در لیگ قهرمانان آسیا را کسب کرده‌است. این باشگاه با دو قهرمانی در جام باشگاه‌های آسیا (مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰ و جام باشگاه‌های آسیا ۹۱–۱۹۹۰) و دو نائب قهرمانی (جام باشگاه‌های آسیا ۹۲–۱۹۹۱ و جام باشگاه‌های آسیا ۹۹–۱۹۹۸) و دو مقام سومی (مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۱ و جام باشگاه‌های آسیا ۰۲–۲۰۰۱) پُرافتخارترین باشگاه فوتبال ایران در رقابت‌های آسیایی و سومین باشگاه پرافتخار قاره آسیا است.[۴][۱۲][۱۳]فدراسیون بین‌المللی تاریخ و آمار فوتبال این باشگاه را پس از الهلال عربستان و یوکوهاما مارینوس ژاپن، سومین باشگاه برتر فوتبال آسیا در قرن بیستم اعلام کرده‌است.[۱۴]

استقلال از پرطرفدارترین تیم‌های ایران است و در رقابت‌های لیگ برتر ایران و لیگ قهرمانان آسیا بازی‌های خانگی این تیم معمولاً در میان بازی‌های پر تماشاگر فصل هستند و در فصول اخیر این مسابقات استقلال بارها رکورد میانگین بیشترین تماشاگران بازی‌های خانگی را به خود اختصاص داده‌است. رکورد پرتماشاگرترین بازی جام باشگاه‌های آسیا و لیگ برتر ایران تا پایان سال ۲۰۱۷ نیز در اختیار استقلال است. پرویز خسروانی مالک این باشگاه تا پیش از انقلاب بود و بعد از انقلاب در حالی که در ابتدا سعی بر مصادره یا انحلال این باشگاه توسط گروه‌های سیاسی مختلف بود، در نهایت با تلاش عنایت‌الله آتشی نماینده سازمان تربیت بدنی دولت وقت در امور مربوط به سازمان ورزشی فرهنگی تاج، این باشگاه با تغییر نام و نشان‌واره از انحلال نجات یافت و به صورت رسمی تحت مالکیت سازمان تربیت بدنی درآمد هرچند که در این راه تمامی دارایی‌های خود را از دست داد. با انحلال سازمان تربیت بدنی در سال ۱۳۸۹ و تأسیس وزارت ورزش و جوانان، مالکیت این باشگاه نیز به این وزارت‌خانه رسید. برند باشگاه استقلال نیز در سال ۱۳۹۲ و در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران به عنوان یکی از ۱۰۰ برند برتر ایران شناخته شد.[۱۵]

پیشینه

نوشتار اصلی: پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران

۵۷–۱۳۲۴: دوچرخه‌سواران و تاج

تیم دوچرخه‌سواران در سال‌های نخستین
نوشتار(های) وابسته: پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران (۱۳۵۷–۱۳۲۴)

در سال ۱۳۲۴ تعدادی از دوچرخه‌سواران باسابقه و دارای عناوین قهرمانی در کشور تصمیم گرفتند با ایجاد مرکزی برای گردهمایی‌های دوستانه، پایه‌های یک تشکل صنفی را برپا کنند و کلوپ دوچرخه‌سواران در ۴ مهر ۱۳۲۴ توسط آنان در تهران و در دفتری در خیابان فردوسی تأسیس شد، این باشگاه در ابتدا فقط مختص دوچرخه‌سواری بود. اما بعدها رشته‌های دیگر از جمله فوتبال نیز به فعالیت‌های باشگاه اضافه شدند.[۱۶] پنج ماه بعد و در اسفند ماه همان سال، بازیکنانی همچون چون علی دانایی‌فرد، پطروس باباجان، حسین حراج‌چی، احمد صمدیان، پیر کارلو، حسنعلی منصور، تفرشی، پرویز عمواوغلی، محمد جاودان با ادغام دو تیم نادر به سرپرستی محمد جاودان و تیم شهاب به سرپرستی پرویز عمواوغلی، تیم فوتبال کلوپ دوچرخه‌سواران را تشکیل دادند[۱۷] و بدین ترتیب باشگاه فوتبال دوچرخه‌سواران آغاز به فعالیت کرد. از میان بازیکنان آن زمان باشگاه علی دانایی‌فرد به عنوان مربی انتخاب شد.[۱۸]

در ۳۱ فروردین ۱۳۲۵ نخستین بازی فوتبال تاریخ باشگاه دوچرخه‌سواران انجام شد، این بازی که یک بازی دوستانه با تیم گیو بندرانزلی بود با نتیجه ‎۱–۰ به سود تیم دوچرخه‌سواران پایان یافت.[۱۹] نخستین بازی رسمی تاریخ این باشگاه نیز در آذر ماه سال ۱۳۲۵ در هفته اول جام باشگاه‌های تهران برگزار شد که برابر تیم سرباز با نتیجه ۱–۳ شکست خورد.[۲۰] دوچرخه‌سواران در پایان مسابقات آن فصل و در اولین فصل حضورش در مسابقات رسمی، در هر دو جام باشگاهی و حذفی تهران به فینال رسید اما با شکست در فینال‌ها در برابر تیم‌های سرباز[۲۱] و دارایی[۲۲] در هر دو جام دوم شد. فصل بعد و در خرداد ۱۳۲۷ این باشگاه قهرمان مسابقات جام حذفی تهران ۲۷–۱۳۲۶ شد که این قهرمانی نخستین عنوان رسمی دوچرخه‌سواران است.[۲۰][۲۳] در مهر ماه ۱۳۲۸ و با توافق بین پرویز خسروانی، از اعضای هیئت مؤسسین و مدیر آن زمان باشگاه و مدیران تیم سرباز، این تیم منحل شد[۲۴] و بازیکنانش به تیم دوچرخه‌سواران پیوستند که این کار قدرت دوچندانی به تیم بخشید.[۱۹][۲۰]

در زمستان ۱۳۲۸ پرویز خسروانی به تنهایی امتیاز باشگاه دوچرخه‌سواران را در اختیار گرفت[۲۵] و سپس دست به تغییر نام باشگاه زد چرا که باشگاه دوچرخه‌سواران حالا در چندین رشته ورزشی فعال بود و نام دوچرخه‌سواران دیگر مناسب چنین باشگاهی نبود.[۲۶] در تاریخ یک اسفند ۱۳۲۸ نام باشگاه بعد از بحث و رای‌گیری بین اعضای هیئت‌مدیره و با توصیه بازیکنان نظامی باشگاه همچون محمد خاتم، حسین سرودی و هم‌چنین پرویز خسروانی، به باشگاه فوتبال تاج تهران تغییر کرد و به ثبت رسید.[۲۰][۲۶][۲۷] اعضای هیئت مدیره در هنگام تغییر نام باشگاه عبارت بودند از: پرویز عمواوغلی، گرائیلی، ملکی، علی دانایی‌فرد و سیدآقا جلالی.[۲۸] همچنین در تابستان ۱۳۲۹ تیم تاج با دعوت انجمن ملی المپیک افغانستان[۲۹] به این کشور سفر و در جام استقلال افغانستان در شهر کابل شرکت کرد و در یکی از بازی‌های این جام تیم ملی افغانستان را ‎۳–۲ شکست داد.[۳۰] این نخستین سفر یک تیم باشگاهی ایرانی به خارج از کشور بود.[۱۹] در اسفند ۱۳۲۹ نخستین دوره بازی‌های آسیایی در دهلی‌نو برگزار شد و از ۶۴ ورزشکار کاروان ایران ۲۲ نفر از اعضای تیم تاج بودند از جمله ستارگان تیم فوتبال تاج، عارف قلی‌زاده، محمود بیاتی، نادر افشارعلوی‌نژاد، پرویز کوزه‌کنانی و ژرژ مارکاریان.[۱۹]
در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۳۰، باشگاه تاج دچار اختلافات داخلی شد و این اختلافات باعث شدند تا تعدادی از بازیکنان و مربی تیم به تیم نادر بپیوندند.[۱۹] خاتم و سرودی نیز با خسروانی و جاه طلبی‌هایش به مشکل برخوردند و تاج را ترک کردند.[۲۰] مجموع این اتفاقات باعث شدند تا برای چند فصل تاج در مسابقات باشگاه‌های تهران شرکت نکند و دست تیم از جام‌های قهرمانی کوتاه بماند. در نیمه دوم این دهه با بازگشت دانایی‌فرد و تعدادی از بازیکنان جدا شده، تاج مجدداً موفق به فتح جام باشگاه‌ها و حذفی تهران شد و در سال‌های ۱۳۳۵ و ۱۳۳۷ توانست هر دو جام باشگاه‌ها و حذفی تهران را هم‌زمان فتح کند.[۱۹]

تاج قهرمان آسیا در بهار ۱۳۴۹

مسن شدن بازیکنان اصلی و ظهور رقبای جدید از جمله تیم پاس که تعدادی از بازیکنان نظامی باشگاه از جمله حسن حبیبی، حشمت مهاجرانی و محمد رنجبر را به خدمت گرفت باعث شدند تا تیم تاج در سال‌های نخستین دهه ۱۳۴۰ موفقیت خاصی کسب نکند[۱۹] و در مسابقات جام باشگاه‌های تهران همواره در میانه‌های جدول متوقف شود. در نیمه دوم این دهه باشگاه دستخوش تغییراتی شد، زدراکو رایکوف در اواخر پاییز ۱۳۴۸ جانشین علی دانایی‌فرد شد[۳۱] تا وی بعد از بیش از دو دهه مربی‌گری در تاج از این پست کنار رود. رایکوف در نخستین قدم جوانگرایی را در دستور کار خود قرار داد و سپس سیستم تیم را از ۴-۲-۴ سنتی فوتبال ایران به سیستم مدرن ۳-۳-۴ تغییر داد[۳۱] تا در بهار ۱۳۴۹ تاج با سیمایی نوین قدم به مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا بگذارد. تیم تاج که در ورزشگاه امجدیه میزبان این مسابقات بود موفق شد بدون شکست خوردن قهرمان شود. آن‌ها در دیدار فینال این مسابقات در حالی که با یک گل از هاپوئل، حریف اسرائیلی خود عقب بودند در نهایت با گل غلام وفاخواه مساوی کردند و در وقت‌های اضافه با گل مسعود معینی پیروز شدند تا جام قهرمانی آسیا در خانه بماند[۳۲] و یکی از باارزش‌ترین عناوین قهرمانی تاریخ این باشگاه به دست آید.[۳۱] در زمستان ۱۳۴۹ تاج جام منطقه‌ای ۱۳۴۹، نخستین جام باشگاهی سراسری ایران را باز هم بدون شکست فتح کرد، آن‌ها در نیمه‌نهایی این مسابقات در دیداری جنجالی و پر حاشیه از سد پرسپولیس گذشتند و در فینال پاس را شکست دادند.[۳۳] در ادامه مسابقات آن فصل تاج در زمستان ۱۳۴۹ و بهار ۱۳۵۰ یک بار دیگر فاتح جام باشگاه‌های تهران شد تا برای بتواند برای چهارمین بار در تاریخش در یک فصل دو جام را از آن خود کند.[۳۱]

تاج در سال ۱۳۵۱ یک بار دیگر جام باشگاه‌های تهران را فتح کرد.[۳۱] جام باشگاه‌های تهران ۱۳۵۱ آخرین سالی بود که تاج در این مسابقات شرکت کرد و از سال ۱۳۵۲ تیم تاج به مسابقات جام تخت جمشید پیوست[۳۴] و دور دوم مسابقات را در حالی فتح کرد که در نیم فصل نخست از یازده بازی ده برد و یک تساوی کسب کرده بود اما در نیم فصل دوم که پس از برگزاری بازی‌های آسیایی تهران ادامه یافت با افت مواجه شد ولی در نهایت دو هفته مانده به پایان فصل قهرمان شد.[۳۵] فصل بعد تاج نتوانست از مقام قهرمانی‌اش دفاع کند[۳۶] و در هفته‌های پایانی فصل ۱۳۵۵ سرانجام رایکوف بعد از حدود هفت سال مربی‌گری از تاج کنار رفت و در ابتدا علی دانایی‌فرد به شکل موقت[۱۸] و سپس ولادمیر جکیچ به‌طور ثابت جانشینش شدند.[۳۷] باشگاه تاج در سال ۱۳۵۷ موفق شد فاتح دومین دوره رقابت‌های جام حذفی شود[۳۸] تا آخرین عنوان قهرمانی فوتبال سراسری ایران قبل از انقلاب ۱۳۵۷ را از آن خود کند. در شهریور همان سال و در حالی که از جام تخت‌جمشید ۱۳۵۷ دوازده هفته گذشته بود و این باشگاه با یک امتیاز کمتر در تعقیب شهباز صدرنشین بود، با ملتهب شدن شرایط کشور و اوج‌گیری انقلاب ایران و تعطیلی این مسابقات از ادامه حضور در رقابت‌ها بازماند.[۳۹]

۱۳۵۷-هم‌اکنون: استقلال

نوشتار(های) وابسته: پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران (۱۳۸۰–۱۳۵۷) و پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران (۱۳۸۰–تاکنون)
منصور پورحیدری در جلوگیری از انحلال باشگاه تاج نقش حیاتی ایفا کرد و در سال‌های بعد هفت مرتبه به عنوان مربی‌گری باشگاه را بر عهده گرفت.

پس از انقلاب ۱۳۵۷، کاخ مرکزی تاج، شبانه توسط کمیته انقلاب اسلامی تسخیر[۴۰][۴۱] و موزه باشگاه تاج مورد سرقت واقع شد و بسیاری از اماکن باشگاه تاج مانند فروشگاه و دفتر مرکزی از دست گردانندگان باشگاه خارج و به سازمان‌هایی همچون تربیت بدنی و تبلیغات اسلامی واگذار شدند.[۴۲] سپس در حالی که چند گروه مختلف سیاسی قصد مصادره باشگاه را داشتند[۴۳] و حسین فکری، سرپرست موقت سازمان تربیت بدنی به ۲۲ تن از بازیکنان تاج رضایت‌نامه داده و به آنان اعلام کرده بود که به هرجا دوست دارند می‌توانند بروند،[۲۵] با تلاش و سماجت جمعی از بازیکنان آن زمان و سابق باشگاه همچون عنایت‌الله آتشی (از تیم بسکتبال تاج)، عباس کردنوری، حسن نظری، ناصر حجازی، جواد قراب، رضا عادلخانی، حسن روشن، مهدی کشاورز، قاضی شعار، هادی نراقی و به خصوص منصور پورحیدری و تعدادی از هواداران باشگاه از انحلال و مصادره تاج جلوگیری شد.[۴۳] سال بعد در حالی که تیم تاج قصد داشت در مسابقات جام شهید اسپندی شرکت کند، برگزارکنندگان مسابقات از حضور این تیم با نام تاج جلوگیری کردند و اعلام کردند که تاج یک مجموعهٔ ورزشی مانند امجدیه است و به عنوان یک تیم ورزشی در مسابقات پذیرفته نمی‌شود.[۴۴] با مشورت برخی از بازیکنان قدیمی و نزدیکان باشگاه از جمله منصور پورحیدری، سیدآقا جلالی، بهرام صفت، پدر حسن روشن و عنایت‌الله آتشی چند نام همچون استقلال و آزادی و تختی پیشنهاد شدند و در نهایت در بیستم فروردین ۱۳۵۸ نام استقلال برگزیده شد و نام باشگاه به باشگاه فوتبال استقلال تهران، تغییر[۴۳] و باشگاه در جام شهید اسپندی شرکت کرد اما به هر صورت در میانه‌های برگزاری جام از ادامه مشارکت استقلال جلوگیری شد.[۴۵]
با جوانگرایی مربیان پیشین و سازندگی تیم‌های پایه، باشگاه در سال‌های پایانی دهه ۱۳۵۰ و نخستین دهه ۱۳۶۰ چندان ترکیب اصلی خود را عوض نکرد و از سال ۱۳۵۸ به دلیل عدم برگزاری مسابقات سراسری به مسابقات استانی جام باشگاه‌های تهران بازگشت اما این مسابقات در هر دو فصل ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ ناتمام ماندند.[۴۶] منصور پورحیدری بازیکن و مربی سابق باشگاه در سال ۱۳۵۹ برای نخستین بار پست سرمربی‌گری باشگاه را بر عهده گرفت،[۴۷] در نیمه نخست دهه ۱۳۶۰ استقلال دو بار جام باشگاه‌های تهران را فتح کرد که قهرمانی این تیم در سال ۱۳۶۲ نخستین قهرمانی‌اش با نام نوین استقلال بود.[۱۹] در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۶۰ پست مربی‌گری در استقلال بارها دست به دست شد به گونه‌ای که در سال ۱۳۶۳ فریدون عسگرزاده به مدت پانزده روز و در سال ۱۳۶۴ حسن حبیبی به مدت ۴۵ روز این سمت را بر عهده داشتند.[۴۸] پست مدیریت باشگاه نیز میان کارمندان سازمان تربیت بدنی دست به دست شد؛ به عنوان نمونه نادر فریادشیران که در سال ۱۳۶۴ دروازه‌بان ذخیره راه‌آهن بود به دلیل کارمند بودن در سازمان تربیت بدنی هم‌زمان مدیریت باشگاه را نیز بر عهده داشت.[۲۵] اما از سال ۱۳۶۸ و با تغییر در مدیریت سازمان تربیت بدنی،[۴۹] سیستم مدیریت استقلال نیز عوض شد و ثباتی که این تغییر با خود به همراه آورد[۲۵] باعث شد تا یکی از درخشان‌ترین دوران‌های باشگاه استقلال رقم بخورد. آن‌ها در آن سال ابتدا در چهارمین دوره لیگ قدس که نخستین مسابقات سراسری باشگاهی در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود قهرمان شدند؛[۵۰] استقلال در دیدار فینال این مسابقات پرسپولیس را شکست داد.[۵۱] سپس در سال ۱۳۶۹ به عنوان نماینده ایران راهی جام باشگاه‌های آسیا ۹۱–۱۹۹۰ شدند و در حالی که این مسابقات به دلیل جنگ خلیج فارس به تعویق افتاده بود[۵۲] سرانجام در تابستان ۱۳۷۰ مرحله نهایی‌اش به میزبانی بنگلادش برگزار شد و استقلال در دیدار فینال با پیروزی برابر لیائونینگ از چین موفق شد برای دومین بار قهرمان جام باشگاه‌های آسیا شود تا نخستین و تا به امروز تنها تیم ایرانی باشد که توانسته‌است بیش از یک بار قهرمانی در جام‌های رسمی بین‌المللی را تجربه کند. در این بازی‌ها استقلال باز هم بی‌شکست ماند[۵۲] و صمد مرفاوی هم با شش گل زده آقای گل این مسابقات شد.[۵۳]

استقلال در اسفند ۱۳۹۴

در سال ۱۳۷۰ استقلال یک بار دیگر حضور در فینال جام باشگاه‌های آسیا را تجربه کرد که در گام آخر در ضربات پنالتی مغلوب تیم الهلال عربستان سعودی شد و از دست‌یابی به سومین قهرمانی قاره‌ای بازماند.[۵۴] سال بعد و در جام آزادگان ۱۳۷۱ در حالی که استقلال در گروه خود سوم و در جدول کلی مسابقات پنجم شده بود، به دلیل سهمیه‌بندی استانی آن لیگ و تعدد تیم‌های تهرانی مجبور به حضور در مسابقات سوپر جام تهران شد تا جواز حضور در دوره بعدی جام آزادگان را کسب کند و به دنبال عدم موفقیت در آن مسابقات و پر بودن سهمیه تیم‌های تهرانی در لیگ دسته دوم به لیگ دسته سوم فرستاده شد تا یکی از نقاط تاریک تاریخ این باشگاه رقم بخورد.[۵۵] در نیمه دوم این دهه نیز استقلال یک بار دیگر و این بار در مقابل تیم ژاپنی جوبیلو ایواتا در بازی فینال مغلوب شد و برای دومین بار به مقام نائب قهرمانی جام باشگاه‌های آسیا رسید.[۵۶]

در ابتدای دهه ۱۳۸۰ دوران طولانی مربیگری منصور پورحیدری در استقلال به پایان رسید[۵۷] و شاگردان و دستیاران این مربی شامل پرویز مظلومی، امیر قلعه‌نویی و صمد مرفاوی در چند نوبت مربی‌گری استقلال را در این دهه به عهده گرفتند[۵۸] و به ویژه قلعه‌نویی دوران موفقی را با این تیم سپری کرد. وی دو بار و در حالی که تنها بعد از پایان فصل به عنوان مربی باشگاه انتخاب شده بود موفق شد جام حذفی را در فصل‌های ۸۱–۱۳۸۰ و ۸۷–۱۳۸۶ فتح کند و دو بار نیز موفق به فتح لیگ نوین و حرفه‌ای فوتبال ایران که از ابتدای دهه ۱۳۸۰ پایه‌گذاری شده بود[۴] شد تا تمامی قهرمانی‌های استقلال در لیگ در این دهه تحت هدایت این مربی به دست آیند. هرچند تیم استقلال در طی این دهه بارها در هفته یا هفته‌های آخر از دستیابی به عنوان قهرمانی در لیگ حرفه‌ای ایران بازماند.[۵۹][۶۰] در زمستان سال ۱۳۸۵ کوتاهی مسئولان باشگاه استقلال در ارسال به موقع فهرست بازیکنان به کنفدراسیون فوتبال آسیا باعث شد که این کنفدراسیون استقلال را از لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۰۷ کنار بگذارد تا یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات مدیریتی تاریخ این باشگاه رقم بخورد.[۱۹]

دهه ۱۳۹۰ نیز با فتح جام حذفی ۹۱–۱۳۹۰ و در ادامه لیگ برتر ۹۲–۱۳۹۱ شروع شد و استقلال در ادامه و در فصل ۹۳–۱۳۹۲ موفق شد بعد از سال‌ها غیبت در مراحل پایانی لیگ قهرمانان آسیا تا مرحله نیمه‌نهایی این مسابقات صعود کند ولی در برابر تیم سئول از کره جنوبی مغلوب شد و از راه‌یابی به دیدار پایانی این مسابقات بازماند.[۶۱] پس از ناکامی متوالی مربیان ایرانی در هدایت این تیم به عنوان قهرمانی لیگ برتر ایران، در میانه دهه ۱۳۹۰ سرانجام مدیران باشگاه استقلال سیاست استخدام بازیکنان سابق باشگاه به عنوان مربی را کنار گذاشتند و بعد از پانزده سال یک مربی خارجی، وینفرید شفر را به عنوان مربی این تیم برگزیدند[۶۲] و وی موفق شد تا در نخستین فصل حضورش در استقلال عنوان قهرمانی در جام حذفی را برای این تیم به ارمغان آورد.[۶۳]

نشان‌واره و نمادها

نشان‌واره

باشگاه استقلال در طی تاریخش پنج نشان‌واره مختلف داشته‌است که دو نشان‌واره متعلق به پیش از انقلاب و سه نشان‌واره مربوط به بعد از انقلاب هستند.[۱۷] با توجه به نام اولیه باشگاه، نشان‌واره نخستین تیم نشان‌گر ورزش دوچرخه‌سواری بود اما با تغییر نام باشگاه به تاج در سال ۱۳۲۸، نشان‌واره این باشگاه نیز تغییر کرد، بدین ترتیب نشان‌واره باشگاه با الهام از نام نوین تیم به تاج سلطنتی دودمان پهلوی و دو حلقه در هم تنیده در هر طرفش تغییر یافت. نشان‌واره باشگاه به مدت ۲۸ سال ثابت و بدون تغییر بود تا اینکه بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ و تغییر اجباری نام تیم، نشان‌واره باشگاه نیز دستخوش تغییرات شد.

  • نشان‌واره دوچرخه‌سواران از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۸

  • نشان‌واره تاج از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۸

  • نشان‌واره استقلال از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۰

  • نشان‌واره استقلال از ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۹ و از ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶

  • نشان‌واره استقلال در فصل ‎۱۳۷۹-۸۰

  • نشان‌واره استقلال از ۱۳۸۶ بدین سو

نمادها

تاج پهلوی، منبع الهام نام و نشان‌واره پیشین باشگاه

نام و نشان‌واره پیشین باشگاه، با الهام از تاج پهلوی، تاج بود و در بیشینه مدت فعالیت باشگاه تا پیش از انقلاب ایران، این تیم همین نام را داشت و هواداران این تیم نیز به تاجی معروف بودند. بعد از انقلاب، بازیکنان، دست‌اندرکاران و نزدیکان باشگاه مجبور شدند برای جلوگیری از انحلال باشگاه نام تیم را عوض کنند و از میان نام‌های استفاده شده در شعارهای انقلابی آن سال، واژه استقلال را برگزیدند. در سال‌های بعد و با وجود ممنوع بودن نشان‌ها و نمادهای سلطنت و به ویژه خاندان پهلوی، هواداران باشگاه همواره نام و نشان تاج را در کنار نام و نشان نوین باشگاه به تناوب به کار بردند. هم‌اکنون نیز این نام به گستردگی و به صورت غیررسمی در میان هواداران باشگاه در شعارها[۶۴] و ترانه‌هایشان[۶۵] استفاده می‌شود. صفحه رسمی فیفا نیز، در گزارشی که در سپتامبر ۲۰۰۹ در مورد استقلال منتشر کرد از این تیم با نام تاج ایران نام برد.[۶۶]

رنگ و پوشاک

تیم فوتبال دوچرخه‌سواران از ابتدا با لباس آبی رنگ در مسابقات حاضر شد[۲۷][۶۷] و استقلال همچنان آبی می‌پوشد و از معدود باشگاه‌های ایرانی است که رنگ پیراهنش هیچ‌گاه تغییر نکرده. از میان باشگاه‌های سطح اول ایران، استقلال و تیم‌های همنامش همچون استقلال اهواز و استقلال خوزستان تنها تیم‌هایی هستند که آبی می‌پوشند؛ بدین ترتیب رنگ آبی به یکی از نمادهای این باشگاه تبدیل شده و آبی‌پوشان یکی از لقب‌های باشگاه است.[۶۸][۶۹]

تیم تاج در جام منطقه‌ای سال ۱۳۴۹ با پیراهن آبی فیروزه‌ای و شرت مشکی رنگ شرکت کرد[۷۰] اما قبل و بعد از آن رنگ آبی پیراهن باشگاه به ندرت دچار تغییر شده‌است. استقلال در مناسبت‌های ویژه‌ای همچون مرگ ناصر حجازی و غلامحسین مظلومی با پیراهن مشکی رنگ در میدان‌ها حاضر شد.[۷۱][۷۲] لباس دوم استقلال به‌طور تاریخی همواره سفید رنگ بوده اما در مسابقات جام علم که در بهار ۱۳۵۲ در شهر اهواز برگزار شد با لباس زرد رنگ[۷۳] و در بازی‌های لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۳ با لباس نقره‌ای رنگ به عنوان لباس دوم به میدان رفت.[۷۴]

پوشاک

طرح لباس استقلال از ابتدا پیراهن آبی رنگ ساده بود و از ابتدای فعالیت باشگاه تا اواسط دهه ۱۳۶۰ لباس استقلال کمتر دچار تغییر می‌شد. تنها استثنا فصل ۶۱–۱۳۶۰ بود که استقلال با الهام‌گیری از پیراهن تیم ملی پرو در جام جهانی ۱۹۷۸ یک نوار مورب سفید رنگ به پیراهن خود افزود.[۷۵] این طرح پس از آن فصل دیگر تکرار نشد. در ابتدای دهه ۱۳۷۰ طرح اصلی لباس استقلال چندین بار عوض شد و لباس استقلال در سال ۱۳۷۰ در آخرین دوره مسابقات جام باشگاه‌های تهران دارای اشکال هندسی بود. از دهه ۱۳۸۰ بدین سو طرح پیراهن استقلال از سادگی درآمد و خطوط و طرح‌های گرافیکی وارد طراحی پیراهن باشگاه شدند.[۷۶] هم‌چنین استقلال به مناسبت بازی‌های ویژه‌ای همچون شهرآوردهای تهران و بازی‌های لیگ قهرمانان آسیا لباس‌هایی را به تن کرده که فقط مخصوص آن بازی بوده‌اند و دیگر پس از آن با آن لباس‌ها به میدان نرفت.[۷۷][۷۸]

لباس‌های تاریخی استقلال

پشتیبانان مالی و پوشاک

از ابتدای تأسیس باشگاه تا میانه‌های دهه ۱۳۶۰، استقلال بدون درج نشان تولیدکننده پوشاک به میدان‌ها می‌رفت. تنها استثنا در این زمینه جام پنجم تخت جمشید بود که برای مدت کوتاهی باشگاه با درج نشان شرکت آدیداس در مسابقات شرکت کرد.[۳۷] از دهه ۱۳۶۰ بدین سو باشگاه با درج نشان شرکت تولیدکننده پوشاک اقدام به بازاریابی در این زمینه نیز کرد و از آن پس همواره شرکت‌های مختلفی تولیدکننده اصلی پوشاک باشگاه بوده‌اند. عدم رعایت مالکیت فکری و جدی نگرفته شدن حق تکثیر[۷۹] باعث شده‌اند که شرکت‌های معتبر و بین‌المللی تمایلی به قرارداد بستن با باشگاه‌های ایرانی از جمله استقلال نداشته باشند چرا که امکان فروش انحصاری محصولات خود را در بازار ایران ندارند. بدین ترتیب استقلال همواره با شرکت‌های ایرانی یا شرکت‌های بین‌المللی کمتر شناخته شده قرارداد می‌بندد. این امر باعث متضرر شدن باشگاه نیز می‌شود چرا که قراردادهای تولید پوشاک استقلال همگی تنها تأمین کالا هستند و باشگاه در این زمینه درآمدزایی نقدی ندارد.[۸۰]

فصل تولیدکننده پوشاک پشتیبانان مالی اصلی پیراهن
۷۵–۱۳۷۴ عقیلی ایراندا بیمه آسیا بیمه ایران
۷۶–۱۳۷۵ پیچک بیمه آسیا
۷۷–۱۳۷۶ بیمه آسیا پاک
۷۸–۱۳۷۷ موتوژن
۷۹–۱۳۷۸ بیمه آسیا آدامس پرستو
۸۰–۱۳۷۹ دایی ال جی
۸۱–۱۳۸۰
۸۲–۱۳۸۱ موتورسیکلت تلاش
۸۳–۱۳۸۲ جورابان آیوا
۸۴–۱۳۸۳ عقیلی شارپ
۸۵–۱۳۸۴ آبی‌پوشان ساژم
۸۶–۱۳۸۵ مجید کفش ملی لاستیک بارز ایرانسل
۸۷–۱۳۸۶ مؤسسه مالی و اعتباری شهر یک و یک فروشگاه شهروند
۸۸–۱۳۸۷ آل‌اشپورت بازار مبل ایران بازار موبایل ایران
۸۹–۱۳۸۸ بازار مبل ایران بازار موبایل ایران سایپا
۹۰–۱۳۸۹ بانک شهر
۹۱–۱۳۹۰
۹۲–۱۳۹۱ سرزمین ایرانیان سرمایه‌گذاری صدرا پاسارگاد بانک رفاه
۹۳–۱۳۹۲ مجید بازار مبل ایران
۹۴–۱۳۹۳
۹۵–۱۳۹۴ ۳۶۱ درجه ری‌را نمایندگی سامسونگ همراه اول
۹۶–۱۳۹۵ لی-نینگ بیمه رازی همراه اول
۹۷–۱۳۹۶ همراه اول ایرانسل

هواداران

نوشتار اصلی: هواداران باشگاه فوتبال استقلال تهران
هواداران استقلال در بازی استقلال و داماش هفته پایانی فصل ۹۲–۱۳۹۱

به‌طور تاریخی هواداران استقلال از میان طبقه متوسط[۸۱] و نخبه جامعه ایران بودند،[۸۲][۸۳][۸۴] نخستین دسته‌های این هواداران از میانه‌های دهه ۱۳۲۰ شکل گرفتند، با پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۴ مردم به عرصه‌های جدید اجتماعی متمایل شدند و علاقه‌مندان به ورزش، ورزش جدید و جذاب فوتبال را پیگیری می‌کردند. در همان زمان نیز با انحلال تیم توفان که پرتماشاگرترین تیم زمان خود بود، طرفداران این تیم به تیم‌های دیگر از جمله دوچرخه‌سواران متمایل شدند[۸۵] و طرفداران فوتبال در تهران بین سه تیم تاج، دارایی و شاهین تقسیم شدند. با انحلال دارایی و شاهین در اواخر دهه ۱۳۴۰ و ورود پرسپولیس به رده اول فوتبال تهران، تاج و پرسپولیس عمده طرفداران فوتبال را به خود جلب کردند[۱۶] و از آن پس نیز باشگاه همواره طرفداران خود را داشته و هم‌اکنون نیز استقلال دارای میلیون‌ها هوادار در سراسر ایران است.[۸۶] تیم استقلال به کمک هوادارانش تعدادی از رکوردهای مربوط به حضور تماشاگر را در اختیار دارد؛ استقلال در طی ۱۲ فصل اخیر لیگ برتر در ۴ فصل رکورد بیشترین تماشاچی در بازی‌های خانگی را به خود اختصاص داده‌است.[۸۷][۸۸][۸۹][۹۰] در بازی‌های بین‌المللی در یک دهه اخیر نیز باشگاه استقلال با ۷ بار حضور در لیگ قهرمانان آسیا، در ۴ فصل ۲۰۱۰، ۲۰۱۱، ۲۰۱۳ و ۲۰۱۷ رکورد تعداد میانگین تماشاچی در بازی‌های خانگی را به خود اختصاص داده‌است.[۹۱][۹۲][۹۳][۹۴] همچنین در فصل ۲۰۱۳ با مجموع ۳۳۹۲۹۰ تماشاگر، رکورددار تعداد بیشترین تماشاگر در بازی‌های خانگی در یک فصل در تمام ادوار لیگ قهرمانان آسیا است.[۹۳]

با این که باشگاه استقلال در تهران قرار دارد، در سراسر ایران دارای هوادار است[۹۵] و در بازی‌های خارج از خانه نیز عده زیادی برای تشویق این تیم به ورزشگاه می‌روند به گونه‌ای که معمولاً تیم استقلال بیشتر از تیم میزبان هوادار دارد.[۹۶] این باشگاه در کشورهای حوزه خلیج فارس هم هوادار دارد. به عنوان مثال در فصل‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ لیگ قهرمانان آسیا در بازی‌های خارج از خانه استقلال که همگی در کشورهای حوزه خلیج فارس شامل قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی برگزار شدند، به‌طور میانگین و به ترتیب ۷۵۳۳ و ۷۷۵۱ نفر برای طرفداری از استقلال به ورزشگاه رفتند.[۹۷][۹۸]
در فصل ۹۹–۱۹۹۸ جام باشگاه‌های آسیا و در بازی استقلال و جوبیلو ایواتا ژاپن که در ورزشگاه آزادی برگزار شد، با حضور ۱۲۱ هزار نفر، پرتماشاگرترین بازی تاریخ جام باشگاه‌های آسیا و از پرتماشاگرترین بازی‌های تاریخ فوتبال ایران بوده‌است.[۹۹] این در حالی‌ست که در آن روز حدود ۵۰ هزار نفر از هواداران استقلال نتوانستند راهی به ورزشگاه یابند و به خانه‌هایشان برگشتند.[۱۰۰]
همچنین در بازی پایانی پنجمین دوره لیگ برتر و در مقابل برق شیراز که به پیروزی ۴ بر ۱ استقلال و قهرمانی این تیم منجر شد، تعداد ۱۱۰ هزار نفر[۱۰۱] از هواداران استقلال برای دیدن این بازی که به قهرمانی این تیم منجر شد به ورزشگاه رفتند و حدود ۱۰ هزار نفر از هواداران نیز نتوانستند وارد ورزشگاه شوند که این تعداد رکورد جدیدی در فوتبال ایران بود.[۱۰۲][۱۰۳]

جمعیت و رفتارشناسی

بر اساس یک پژوهش که در سال ۱۳۹۰ بر روی جامعه آماری هواداران استقلال و پرسپولیس با هدف تقسیم هواداران بر اساس متغیرهای جمعیت‌شناختی، جغرافیایی و وفاداری بود انجام شد،[۱۰۴] مشخص گردید که هواداران ۱۶ تا ۲۴ سال با ۶۸/۸ درصد بیشترین درصد هواداران استقلال را تشکیل می‌دهند و هواداران ۴۵ تا ۵۴ ساله با ۰/۹ درصد کمترین درصد هواداران را تشکیل می‌دهند. همچنین در تقسیم‌بندی بر اساس محل سکونت، ۶۱/۶ درصد هواداران استقلال ساکن استان‌های تهران و البرز و ۳۸/۴ درصد ساکن سایر استان‌های ایران هستند. با استفاده از جدول متقاطع نشان داده شد که ۹۳/۸ درصد هواداران باشگاه استقلال در گروه دارای وفاداری پنهان؛ ۳/۵ درصد هواداران باشگاه استقلال در گروه دارای وفاداری پایین؛ ۲/۷ درصد در گروه دارای وفاداری زیاد قرار داشتند؛ و هیچ‌کدام یک از آن‌ها در گروه دارای وفاداری جعلی نبوده‌اند. در نهایت، مقایسه وفاداری هواداران دو تیم نشان داد که بین وفاداری نگرشی هواداران دو باشگاه استقلال و پرسپولیس تفاوت معنی داری وجود ندارد، اما نتایج مقایسه وفاداری رفتاری هواداران دو باشگاه نشان داد وفاداری رفتاری هواداران استقلال از هواداران پرسپولیس به‌طور معنی داری بیشتر است.

زنان

مربی وقت استقلال، علی دانایی‌فرد در کنار خانواده‌اش در ورزشگاه امجدیه، پاییز ۱۳۳۵

تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ممنوعیتی برای ورود زنان به ورزشگاه‌های ایران وجود نداشت اما بعد از انقلاب ایران ورود زنان به ورزشگاه‌های ایران ممنوع شد[۱۶] و زنان هوادار استقلال نیز همچون زنان هوادار دیگر تیم‌ها از ورود به ورزشگاه‌ها محروم شدند. با این وجود زنان و دختران استقلالی همواره سعی در ورود به ورزشگاه داشته‌اند به گونه‌ای در بسیاری از مواقع برای اینکار مجبور به تغییر پوشش و ظاهر خود می‌شدند. در پاره‌ای از اوقات این تلاش‌هایشان موفق بوده و خبر ورود دختران استقلالی به ورزشگاه حتی در رسانه‌های عمومی نیز انعکاس می‌یافت.[۱۰۵] در حال حاضر نیروی انتظامی در بیرون از ورزشگاه از ورود زنان به ورزشگاه جلوگیری می‌کند و دختران هوادار استقلال نیز اجازه ورود به ورزشگاه را ندارند و در یک مورد، در بازی استقلال و العین در مرحله یک شانزدهم نهایی لیگ قهرمانان آسیا، یکی از دختران استقلالی با پوشش پسرانه توسط این نیرو دستگیر شد.[۱۰۶][۱۰۷]

از ابتدای فصل ۹۶–۱۳۹۵ و با اجازه منصوریان مربی وقت باشگاه به بانوان اجازه ورود به زمین تمرین استقلال، کمپ ناصر حجازی داده شد تا تماشاگر تمرین‌های پیش فصل استقلال باشند، اما این امر که با استقبال نسبی دختران هوادار استقلال رو به رو شده بود و بازخوردهای مثبتی هم داشت[۱۰۸] با مخالفت مدیریت وقت باشگاه رو به رو شد و بعد از فقط دو جلسه ورود دختران به تمرین‌های باشگاه نیز ممنوع شد[۱۰۹] و پس از آن زنان استقلالی دیگر نتوانستند تماشاگر تمرینات این تیم باشند.[۱۱۰]

هماوردان

هماوردان داخلی

نوشتار‌های اصلی: شهرآورد استقلال و شاهین، شهرآورد تهران و هماوردی استقلال و سپاهان

شهرآورد استقلال و شاهین نخستین شهرآورد تهران محسوب می‌شود.[۲۰] تاج و شاهین در کنار دارایی ۳ قطب اصلی فوتبال تهران را تشکیل می‌دادند[۱۱۱] و به دلیل پرطرفدار بودن[۸۵] و خاستگاه‌های متفاوت دو تیم،[۱۱۲] دیدارهای رو در روی تاج و شاهین همواره با حساسیت زیادی برگزار می‌شد به گونه‌ای که تا سال‌ها این بازی نقطه عطف جام باشگاه‌های تهران بود[۲۴] و تا پیش از انحلال شاهین در سال ۱۳۴۶ این بازی شهرآورد اصلی تهران بود.[۱۱۳] در دهه ۱۳۵۰ و با بازگشت شاهین به سطح برتر فوتبال ایران با نام شهباز این شهرآورد مجدداً از سرگرفته شد. نخستین بازی دو تیم در سال ۱۳۲۵ در چارچوب مسابقات جام باشگاه‌های تهران برگزار شد که آن بازی در پایان ۱–۱ مساوی شد.[۱۱۴]

لحظه به ثمر رسیدن گل اول تاج توسط محرم عاشری در ۲۰امین شهرآورد تهران، ۱۸ اردیبهشت ۱۳۵۶، تاج ۳–۰ پرسپولیس

با انحلال باشگاه فوتبال شاهین و کوچ دسته جمعی بازیکنان شاهین و تغییر جهت دسته زیادی از هواداران این تیم به تیم پرسپولیس که تا آن زمان در دسته پایین‌تر فوتبال تهران شرکت می‌کرد بازی میان تاج و شاهین به نوعی دیگر و این‌بار در قالب تاج و پرسپولیس ادامه یافت و اکنون نیز رقابت دو باشگاه پرهوادار و پرافتخار استقلال و پرسپولیس، مهم‌ترین مسابقهٔ باشگاهی فوتبال در ایران است.[۴] نخستین بازی دو تیم در ۱۶ فروردین ۱۳۴۷ یک بازی دوستانه بود که با نتیجهٔ بدون گل پایان گرفت. نخستین برنده این شهرآورد تیم تاج بود و از آن زمان تاکنون تعداد بردهای تیم استقلال در شهرآورد تهران همواره از باخت‌هایش بیشتر بوده‌است. همچنین تیم استقلال صاحب رکورد ویژه شش سال و ده ماه نباختن در شهرآورد است[۱۱۵][۱۱۶] به گونه‌ای که برد تیم پرسپولیس در مهر ۱۳۷۵ تنها سومین برد این تیم بعد از انقلاب ۱۳۵۷ بود.
فردای برگزاری نخستین شهرآورد، هفته‌نامه کیهان ورزشی روی جلد خود چیزی از بازی ننوشت و تیتری از فوتبال دخترها داشت،[۱۱۷] امروزه این بازی همواره با حساسیت بالا و تماشاگران زیاد همراه است و برگزاری آن بازتاب‌های زیادی در ایران دارد.[۴][۱۱۸] هواداران دو تیم معمولاً برای این بازی ورزشگاه آزادی را پر می‌کنند.[۴] این شهرآورد گاهی به خشونت میان بازیکنان، و درگیری میان هواداران می‌انجامد و اوباش‌گران به ناوگان حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس‌ها آسیب می‌زنند.[۱۱۸][۱۱۹] مجله انگلیسی ورلد ساکر در شماره ژوئیه ۲۰۰۸ خود، فهرستی از ۵۰ شهرآورد دنیا منتشر کرد و شهرآورد تهران را در رتبه نخست آسیا و ۲۲وم جهان قرار داد.[۱۲۰]

تیم سپاهان اصفهان که در ابتدا شعبه شاهین تهران در شهر اصفهان بود[۱۲۱] با انحلال تیم شاهین نام خود را به سپاهان تغییر داد[۱۲۲] و در سال ۱۳۵۰ برای نخستین بار در چارچوب بازی‌های جام منطقه‌ای ایران برابر تاج قرار گرفت که ‎۴–۰ بازنده شد. از آن پس دیدارهای دو تیم در قالب جام‌های مختلف و دیدارهای دوستانه ادامه داشت. از اوائل دهه ۱۳۸۰ و با قدرت گرفتن تیم سپاهان و خارج شدن فوتبال ایران از حالت دو قطبی و قهرمانی سپاهان در لیگ برتر به عنوان اولین تیم غیر تهرانی، این بازی نیز دارای اهمیت دو چندانی شد. به شکل ویژه‌ای دیدارهای فینال جام حذفی ۸۳–۱۳۸۲ که با جنجال و درگیری‌های فراوانی همراه بود.[۱۲۳] در سال‌های پایانی دهه ۱۳۸۰ نیز بازی این دو تیم اهمیت دوچندانی یافت چرا که برای پنج سال متوالی یکی از این دو تیم قهرمان لیگ برتر می‌شد و دیدار رو در روی این دو تیم تا حد زیادی تعیین‌کننده قهرمان لیگ بود.[۱۲۴][۱۲۵]

هماوردان بین‌المللی

نوشتار اصلی: باشگاه فوتبال استقلال تهران در رقابت‌های آسیایی

به دلیل تعدد بازی‌ها و برگزاری بازی‌ها در مراحل حساسی همچون فینال و نیمه‌نهایی می‌توان باشگاه الهلال از کشور عربستان سعودی را مهم‌ترین هماورد بین‌المللی استقلال دانست[۱۲۶] بازی دو تیم که از سوی وبگاه گل دربی غرب آسیا لقب گرفته‌است[۱۲۷] تقابل دو قدرت سنتی قاره آسیاست[۱۲۸] و هم‌اکنون تبدیل به یک بازی مهم،[۱۲۹] حساس و کلاسیک شده‌است.[۱۳۰] دو تیم نخستین بار در مرحله گروهی مسابقات جام باشگاه‌های آسیا ۱۹۹۱ با یکدیگر رو به رو شدند که الهلال با یک گل پیروز آن بازی شد.[۵۴] پس از آن این دو تیم شش بار دیگر در رقابت‌های جام برندگان جام آسیا و لیگ قهرمانان آسیا با یکدیگر رو به رو شدند[۵۴][۶۱][۱۳۱][۱۳۲][۱۳۳] که از بازی‌های مهم دو تیم می‌توان به فینال جام باشگاه‌های آسیا ۱۹۹۱، نیمه نهایی جام برندگان جام آسیا ۱۹۹۶ و یک چهارم نهایی جام باشگاه‌های آسیا ۹۹–۱۹۹۸ اشاره کرد. در مجموع استقلال در نه رویارویی با الهلال چهار بار پیروز شده، دو بار مساوی کرده و سه بار نیز شکست خورده. دو تیم باید در مرحله گروهی مسابقات لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۰۷ نیز با یکدیگر رو در رو می‌شدند اما به دلیل اهمال مسئولان استقلال در ارسال به موقع اسامی بازیکنان ای‌اف‌سی تیم استقلال را از مسابقات محروم کرد و بازی‌های آن گروه تنها با شرکت سه تیم برگزار شد. آخرین دیدار دو تیم در مرحله گروهی لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۸ بود که استقلال در عمان ‎۱–۰ پیروز شد. وب‌سایت فیفا از بازی دو تیم در مرحله گروهی لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۳ در عربستان نیز گزارشی تصویری تهیه کرد.[۱۳۴][۱۳۵]

رسانه و فرهنگ عمومی

دو هفته نامهٔ تاج ورزشی به مدت ۲۹ سال بدون وقفه منتشر شد

باشگاه استقلال نخستین باشگاه فوتبال ایرانی است که رسانه اختصاصی خود را داشت، تاج ورزشی نام دو هفته نامه‌ای بود که توسط باشگاه از فروردین ۱۳۲۸ و با نام دوچرخه‌سواران و سپس تاج ورزشی منتشر شد.[۱۳۶] انتشار این دو هفته نامه تا بهمن ۱۳۵۷ انتشار یافت و بعد از انقلاب ایران انتشارش متوقف شد. بعد از انقلاب و از ابتدای دهه ۱۳۷۰ و دوران مدیریت کاظم اولیایی باشگاه مجدداً اقدام به انتشار رسانه اختصاصی خود کرد و هفته‌نامه استقلال جوان با سردبیری علی فتح‌الله‌زاده متولد شد[۱۳۷] که انتشارش هم‌چنان هم ادامه دارد، هرچند که در حال حاضر به شکل مستقل و بدون ارتباط رسمی با باشگاه منتشر می‌شود.

در سال‌های میانی دهه ۱۳۷۰ هفته‌نامه‌های دیگری با موضوعیت باشگاه استقلال منتشر می‌شدند که از میان آن‌ها می‌توان به آوای ساوه و صدای عدالت اشاره کرد،[۱۳۸] هیچ‌یک از این هفته‌نامه‌ها ارتباطی با باشگاه نداشتند و به شکل مستقل انتشار می‌یافتند.

باشگاه استقلال موضوع یک مجموعه مستند داستانی بوده، آبی استقلالی نام یک مجموعه سه قسمتی‌ست که به بازی‌های پایانی و حواشی استقلال در فصل ۸۸–۱۳۸۷ لیگ برتر که با قهرمانی استقلال همراه بود می‌پردازد. موفقیت و فروش خوب قسمت اول این مجموعه باعث شد تا قسمت دوم آن نیز ساخته شود که این امر حواشی برای باشگاه ایجاد کرد[۱۳۹] و به دنبال شکایت امیر قلعه‌نویی از سازندگان فیلم قسمت سوم آن بدون مشارکت قلعه‌نویی ساخته شد.[۱۴۰]

در حال حاضر نیز یک فیلم مستند به اسم آبی به رنگ آسمان که پیشتر ۴ فینال آسیا نام داشت، به کارگردانی امیر رفیعی سازنده مستند من ناصر حجازی هستم… و تهیه‌کنندگی مشترک وی با علی فتح‌الله‌زاده مدیرعامل اسبق باشگاه استقلال تهران در حال ساخت است.[۱۴۱] در این فیلم که با روایت چند بازیگر سرشناس سینمای ایران تاریخ باشگاه استقلال تهران از زمان تأسیس تا به حال شرح داده می‌شود، بیش از ۷۰ بزرگ و پیشکسوت باشگاه حضور یافته‌اند.[۱۴۲]

در حوزه موسیقی نیز هواداران استقلال ترانه‌هایی به یاد و طرفداری این تیم خوانده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به ترانه آبی با صدای رضا یزدانی،[۱۴۳] سرود رسمی تیم استقلال با صدای بابک جهانبخش،[۱۴۴] ترانه استقلال با صدای سعید عرب[۱۴۵] و ترانه استقلال با صدای علی دانیال[۱۴۶] اشاره کرد.

بعد از انتخاب وینفرید شفر به عنوان مربی جدید استقلال، سفیر آلمان در ایران مهمان یک جلسه تمرین تیم استقلال بود. این نخستین بازدید سفیر یک کشور اروپایی از تمرین استقلال بوده‌است.[۱۴۷] پیش از این و در سال ۱۳۵۱، پله ستاره فوتبال جهان و برزیل در دیداری که از ایران داشت به باشگاه تاج رفته بود و بازدیدی از امکانات این باشگاه داشت.[۱۴۸] اتفاقی که باعث ابراز شگفتی وی از امکانات باشگاه شد و او در پایان سفرش در یک نشست خبری به این موضوع اشاره کرد. پله دربارهٔ باشگاه تاج گفت:

به نظرم این باشگاه یکی از بهترین باشگاه‌هایی است که دیده‌ام. باشگاه تاج می‌تواند در ردیف بزرگ‌ترین باشگاه‌های جهان باشد.

نام استقلال نیز در میان باشگاه‌های فوتبال ایرانی نام بسیار محبوبی است و این واژه احتمالاً بیش از هر واژه دیگری در نام‌گذاری تیم‌های فوتبال در ایران استفاده شده. به عنوان مثال در فصل ۹۷–۱۳۹۶ فوتبال ایران و در رده بزرگ‌سالان، در لیگ برتر به غیر از تیم استقلال تهران، تیم استقلال خوزستان از شهر اهواز با نام، نشان‌واره و رنگ مشابه به استقلال حضور دارد.[۱۴۹] در لیگ دسته دوم فوتبال ایران سه تیم،[۱۵۰] استقلال جنوب تهران،[۱۵۱] استقلال سیلک کاشان[۱۵۲] و استقلال اهواز[۱۵۳] با نام، نشان‌واره و رنگ همانند استقلال حضور دارند. در دسته سوم هم چهار تیم،[۱۵۴] استقلال رامشیر،[۱۵۵] استقلال رامهرمز،[۱۵۶] استقلال بنه‌گز[۱۵۷] و استقلال نوین بجنورد[۱۵۸] با نام، نشان‌واره و رنگ مشابه استقلال حاضر هستند. در لیگ بانوان هم تیمی از شهر اهواز با نام استقلال خوزستان، با رنگ و نام و نشان‌واره مشابه تیم استقلال حاضر است.[۱۵۹] در بعضی از لیگ‌های استانی نیز تیم‌هایی با نام، نشان‌واره و رنگ مشابه استقلال حضور دارند. به عنوان مثال در لیگ فوتبال استان فارس[۱۶۰] تیم استقلال لطیفی لارستان،[۱۶۱] در لیگ فوتبال استان کرمان[۱۶۲] تیم استقلال کرمان و در لیگ فوتبال استان گیلان[۱۶۳] تیم استقلال رشت[۱۶۴] حاضر هستند. تیم‌های دیگری خارج از این لیگ‌ها با نام استقلال فعال هستند، از جمله استقلال شیراز.[۱۶۵] در گذشته نیز تیم‌های با نام استقلال در شهرهای مختلف فعال بودند، همانند استقلال کیش[۱۶۶] و استقلال انزلی.[۱۶۷] تیم استقلال انزلی در لیگ قدس ۶۹–۱۳۶۸ نیز حاضر بود. در خارج از ایران و در شهر هرات افغانستان تیم فوتبال استقلال هرات، با الهام‌گیری از نام، رنگ و نشان‌واره استقلال حضور دارد که در لیگ شهر هرات شرکت می‌کند.[۱۶۸] این تیم در سال ۱۳۶۸ و مستقل از تیم استقلال تهران تأسیس شده‌است.

ورزشگاه

ورزشگاه امجدیه (شهید شیرودی کنونی) از ابتدای تأسیس باشگاه نخستین ورزشگاه خانگی این تیم بود. از نیمه فصل ۵۳–۱۳۵۲ و با افتتاح و بهره‌برداری ورزشگاه آزادی این ورزشگاه به عنوان میزبان بازی‌های تاج نیز انتخاب شد و پس از آن تا نیمه دهه ۱۳۶۰ باشگاه به تناوب در هر دو ورزشگاه بازی می‌کرد اما از سال ۱۳۶۸ استفاده از ورزشگاه شهید شیرودی متوقف شد و تمامی بازی‌های استقلال به ورزشگاه آزادی منتقل شد. از نیمه دوم دهه ۱۳۷۰ بعضی از بازی‌های استقلال از جمله بازی‌های جام حذفی در ورزشگاه تختی برگزار شدند و در پی بازسازی چمن ورزشگاه آزادی در فصل ۸۲–۱۳۸۱ استقلال تمام بازی‌های خانگی خود را در این ورزشگاه برگزار کرد و برای میزبانی بازی رفت شهرآورد در آن فصل از ورزشگاه یادگار امام شهر تبریز استفاده کرد.[۱۶۹]

ورزشگاه‌های خانگی

امجدیه (نام پیشین ورزشگاه شهید شیرودی) نخستین ورزشگاهی بود که تیم دوچرخه‌سواران در آن بازی‌های خود را انجام داد. این ورزشگاه از ابتدای تأسیس باشگاه در ۱۳۲۴ تا سال ۱۳۵۳ به تنهایی و از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۶۸ به تناوب و به همراه ورزشگاه آزادی میزبان بازی‌های خانگی استقلال بود. تعدادی از مهم‌ترین بازی‌های باشگاه تاج در این ورزشگاه برگزار شد که از میان آن‌ها می‌توان به شهرآوردهای این تیم در مقابل شاهین، نخستین بازی‌های شهرآورد این تیم در مقابل پرسپولیس و فینال‌های جام باشگاه‌ها و حذفی تهران در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ اشاره کرد. اما مهم‌ترین بازی باشگاه در این ورزشگاه، دیدار فینال مسابقات قهرمانی باشگاه‌های آسیا در بهار سال ۱۳۴۹ است که با پیروزی و قهرمانی تاج پایان یافت.

هواداران استقلال در ورزشگاه آزادی، پاییز ۱۳۹۶

در ۲۷ بهمن ۱۳۶۸ قرار بود که تیم استقلال در چارچوب رقابت‌های جام باشگاه‌های تهران، در این ورزشگاه در مقابل پاس تهران قرار بگیرد. به دلیل بارش باران در روز قبل و آماده نبودن زمین ورزشگاه این بازی لغو شد اما نبود وسائل ارتباط جمعی مناسب و عدم اطلاع‌رسانی کافی هیئت فوتبال تهران باعث شد که هواداران استقلال به درستی در جریان این امر قرار نگیرند و به هر حال در ورزشگاه حاضر و با درهای بسته مواجه شوند. این مسئله باعث خیزش نامتعارف این هواداران، تجمع‌شان در خیابان و سر دادن شعارهای ضد حکومتی می‌شود.[۱۳۷] پس از این حادثه استفاده از ورزشگاه شیرودی برای همیشه متوقف و تمامی بازی‌های خانگی استقلال به ورزشگاه آزادی منتقل شد.

از تابستان سال ۱۳۵۳ و در نیم فصل دومین دوره جام تخت جمشید ورزشگاه آزادی که به مناسبت بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران افتتاح شده بود به عنوان ورزشگاه میزبان بازی‌های تیم تاج نیز برگزیده می‌شود اما دور بودن این ورزشگاه از شهر تهران در سال‌های دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ و کمبود وسائل حمل و نقل عمومی باعث شدند که استفاده ار ورزشگاه امجدیه که در مرکز شهر بود همچنان ادامه یابد. از نیمه دوم دهه ۱۳۶۰ تا هم‌اکنون این ورزشگاه به تنهایی میزبان بازی‌های استقلال است و تعدادی از مهم‌ترین بازی‌های استقلال از جمله دو بازی نیمه نهایی و فینال جام باشگاه‌های آسیا ۹۹–۱۹۹۸ در این ورزشگاه انجام شدند. استقلال هم‌اکنون برای بازی‌های خانگی خود این ورزشگاه را اجاره می‌کند.[۱۷۰]

زمین تمرین

در زمستان ۱۳۹۴ شهرداری تهران تصمیم گرفت به دلیل بالا بودن هزینه نگهداری، دو ورزشگاه شهید کاظمی را که در منطقه ۱۸ شهرداری واقع شده را برای سه سال به تیم استقلال و ورزشگاه امام رضا را که در منطقه ۱۹ شهرداری واقع شده به مدت سه سال به تیم پرسپولیس واگذار کند تا این دو باشگاه ضمن استفاده از این ورزشگاه‌ها هزینه‌های نگهداری آن‌ها را نیز متقبل بشوند. با دخالت و کارشکنی مسئولان باشگاه پرسپولیس و به ویژه جعفر کاشانی از اعضای هیئت مدیره این باشگاه، ورزشگاه شهید کاظمی که در ابتدا به نام ناصر حجازی کلنگ خورده بود و شرایط بهتری نیز داشت از اختیار باشگاه استقلال خارج و به تیم پرسپولیس واگذار شد.[۱۷۱][۱۷۲][۱۷۳][۱۷۴] هم‌اکنون باشگاه به دلیل دوری ورزشگاه امام رضا و زمین چمن مصنوعی آن از این ورزشگاه نه برای برگزاری جلسات تمرینی و نه برای برگزاری بازی‌های رسمی یا دوستانه استفاده نمی‌کند

استقلال هم‌اکنون در زمین فوتبال مجموعه ورزشی سازمان صنایع دفاع در میدان نوبنیاد تمرین می‌کند.[۱۷۵][۱۷۶] در گذشته‌استقلال در زمین‌هایی همچون زمین شماره دو مجموعه ورزشی آزادی[۱۷۷][۱۷۸] و مرغوب‌کار تمرین می‌کرده‌است، یکی دیگر از محل‌های تمرین باشگاه استقلال کمپ ناصر حجازی بوده که هم‌اکنون به دلیل کیفیت پایین چمن ورزشگاه این کمپ بی‌استفاده مانده‌است.[۱۷۹] با توجه به استفاده سایر تیم‌ها از زمین شماره دو ورزشگاه آزادی و ترافیک بالای این زمین تمرینی، پیدا کردن زمین تمرین مناسب همواره برای باشگاه مشکل بزرگی بوده‌است.[۱۸۰][۱۸۱]

تیم‌های دیگر

استقلال نخستین باشگاه ایرانی‌ست که اقدام به تأسیس شعب مختلف در شهرهای دیگر کرد، شعبه اهواز باشگاه در سال ۱۳۲۷ تأسیس شد[۱۸۲] و پس از آن نیز در شهرهای دیگر نیز شعبه‌های مختلفی را تأسیس کرد. تاج از اولین باشگاه‌هایی بود که در ایران مدارس فوتبال نیز راه‌اندازی کرد[۱۸۳] و بازیکنان این مدارس فوتبال، پشتوانه‌ای برای آینده باشگاه بودند.[۱۸۳]

خانواده تیم‌های تاج

نوشتار(های) وابسته: باشگاه تاج آبادان، باشگاه فوتبال استقلال اهواز، باشگاه فوتبال استقلال رشت و باشگاه فوتبال تاج مسجدسلیمان
تاج مسجدسلیمان، سال ۱۳۵۲

پیش از انقلاب ایران، باشگاه تاج به دلیل پشتوانه مالی قوی‌ای که داشت[۱۸۳] در بسیاری از شهرهای ایران شعبه‌های مختلفی تأسیس کرد. آبادان، اهواز، تبریز، خرم‌آباد، رشت، شیراز، گنبد کاووس، مسجدسلیمان و همدان از جمله این شهرها بودند.[۱۸۳]
در سال ۱۳۴۹ و در مرحله مقدماتی جام منطقه‌ای، در کنار تیم تاج تهران، ۸ تیم دیگر از خانواده تیم‌های تاج در مسابقات شرکت کردند که تیم‌های تاج آبادان و تاج شیراز به مرحله نهایی صعود کردند و تیم تاج آبادان در نهایت موفق به کسب عنوان سومی آن جام شد.[۱۸۴] سال بعد و در مسابقات جام منطقه‌ای ۱۳۵۰ نیز، تاج مسجدسلیمان در مسابقات شرکت کرد و در میان ۸ تیم، ششم شد.[۱۸۵]
یکی از شعبه‌های موفق، تاج اهواز بود که از همان ابتدا گروهی از بازیکنان خوب استان خوزستان را داشت و حتی توانست امتیاز لازم برای صعود به جام تخت جمشید ۱۳۵۲ را به دست آورد، اما چون مطابق قانون تنها یک تیم از هر باشگاه می‌توانست در بالاترین دسته بازی کند و تاج تهران نیز در این دسته بود، از صعود بازماند و تیم نورد اهواز با استفاده از بازیکنان اصلی تاج اهواز در مسابقات آن سال شرکت کرد.[۱۸۶]
پس از انقلاب نیز، استقلال رشت (که زیر نظر شهرداری رشت بود)[۱۸۷] و استقلال اهواز در فصول مختلف در رده‌های بالای لیگ فوتبال ایران حضور داشتند. بعدها امتیاز استقلال رشت به پگاه گیلان فروخته شد، اما استقلال اهواز تاکنون در فوتبال ایران حضور دارد.

تیم‌های پایه

امید نورافکن از آخرین محصولات آکادمی استقلال که به تیم اصلی راه یافته‌است.

باشگاه تاج از ابتدای تأسیس خود همواره توجه خاصی به تیم‌های پایه و پرورش بازیکنان جوان داشت و علی دانایی‌فرد مربی تیم اصلی باشگاه در همان دهه ۱۳۲۰ سرپرستی و مدیریت تیم جوانان باشگاه راه بر عهده داشت[۱۸۸] و تاج علاوه بر شهرهای دیگر در تهران نیز تیم‌های پایه و اقماری داشت و بسیاری از بازیکنان معروف باشگاه و دیگر باشگاه‌های ایرانی از این تیم‌ها رشد کردند. با ورود رایکوف به تیم تاج در اواخر دهه ۱۳۴۰، تمامی تیم‌های پایه برای مدتی زیر نظر وی قرار گرفتند و بازیکنانی همچون حسن روشن، حسن نظری و ایرج دانایی‌فرد زیر نظر وی و علی دانایی‌فرد، مربی وقت تیم‌های پایه تاج، رشد کردند و حتی به تیم ملی ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین نیز پیوستند.[۱۸۳]

در حال حاضر تیم‌های پایه استقلال در چهار رده سنّی امید، جوانان، نوجوانان و نونهالان فعال هستند[۱۸۹][۱۹۰] و در فصل ۹۷–۱۳۹۶ در رده‌های سنی مختلف جام باشگاه‌های تهران شرکت کردند. تیم‌های استقلال در گذشته در ورزشگاه مرغوبکار تمرین می‌کردند[۱۹۱] اما با بازپس‌گیری این ورزشگاه از تیم استقلال[۱۹۲] هم‌اکنون در ورزشگاه امام رضا تمرین می‌کنند.[۱۹۳] از ابتدای فصل ۹۷–۱۳۹۶ تغییرات گسترده‌ای در وضعیت تیم‌های پایه باشگاه پدید آمد، محمد خدابنده، حسین کاظمی، محمد فدایی و محمد نوازی به ترتیب به عنوان مربیان تیم‌های نونهالان، نوجوانان، جوانان و امید استقلال و صادق ورمزیار بازیکن سابق باشگاه استقلال نیز به عنوان رئیس آکادمی استقلال انتخاب شدند و مجموع این تغییرات و خرید تعدادی از بازیکنان تیم ملی جوانان و امید توسط علیرضا منصوریان مربی وقت باشگاه باعث شدند تا تیم‌های پایه استقلال بعد از مدت‌ها هرج و مرج و بی‌نظمی وضعیت نسبتاً مناسبی پیدا کند.[۱۹۴]

تیم زنان

نوشتار اصلی: باشگاه فوتبال زنان استقلال تهران
تیم فوتبال دختران تاج در سال ۱۳۴۹، نخستین تیم فوتبال بانوان در ایران

باشگاه تاج، نخستین باشگاه فوتبال در ایران بود که برای زنان کلاس فوتبال تمرینی گذاشت و از پیشگامان فوتبال زنان در ایران بود. نخستین تیم فوتبال بانوان تاج در ابتدای دهه ۱۳۵۰ تأسیس شد علی دانایی‌فرد نخستین سرمربی این تیم بود. بعد از تاج تیم‌های دیگر از جمله دیهیم و عقاب و پرسپولیس تیم‌های بانوان خویش را تشکیل دادند اما در سال‌های ابتدایی فاصله تیم تاج با تیم‌های دیگر بسیار بود و تیم تاج معمولاً بازی‌های خود را با اختلاف گل بالایی می‌برد.
بعد از انقلاب ایران فوتبال بانوان دچار توقف ۱۴ ساله‌ای شد و تا سال ۱۳۷۱ در ایران هیچ تیم فوتبال بانوانی فعالیت نداشت و بدین ترتیب تیم فوتبال بانوان استقلال نیز فعال نبود. از ابتدای دهه ۱۳۷۰ با تلاش‌های دانشگاه الزهرا فوتبال بانوان مجدداً شکل گرفت و به تبع آن تلاش‌هایی برای تیم‌داری توسط باشگاه استقلال انجام شد. در سال‌های میانی دهه ۱۳۷۰ با تلاش‌های علی فتح‌الله‌زاده مدیر عامل وقت تیم استقلال، تیم فوتسال بانوان استقلال تشکیل شد و آتوسا حجازی دختر ناصر حجازی سرمربی وقت استقلال به عنوان کاپیتان این تیم برگزیده شد.[۱۹۵]
در بهمن ۱۳۸۷، خبر بازی دوستانه تیم نوجوانان پسر (به مربیگری علیرضا منصوریان) و تیم دختران استقلال منتشر شد. این واقعه پس از انقلاب بی‌سابقه بود و جنجال و واکنش‌های بسیاری برانگیخت.[۱۹۶][۱۹۷] این بازی دوستانه، منجر به انحلال تیم زنان استقلال شد.[۱۹۸] در سال ۱۳۹۳ مجدداً تیم بانوان استقلال فعال شد اما در سال ۱۳۹۵ و به دستور مدیر عامل استقلال رضا افتخاری این تیم برای دومین بار (و سومین بار بعد از انقلاب ایران) تعطیل شد.[۱۹۹]

ورزش‌های دیگر

تیم بسکتبال بانوان تاج در دی ماه ۱۳۵۳، عنایت‌الله آتشی به عنوان مربی تیم نیز در تصویر دیده می‌شود.

این باشگاه از همان ابتدای فعالیتش در دهه ۱۳۲۰ در چندین رشته ورزشی مختلف فعال بود و باشگاه فوتبال تنها تیم فوتبال سازمان ورزشی و فرهنگی تاج محسوب می‌شد. این سازمان در زمان اوج فعالیتش در سال‌های پیش از انقلاب ایران به غیر از فوتبال در هجده رشته ورزشی مردان و دوازده رشته ورزشی بانوان فعالیت داشت و در چهارده رشته ورزشی قهرمان باشگاه‌های ایران شده بود. رشته‌های ورزشی مردان عبارت بودند از: کشتی آزاد، کشتی فرنگی، جودو، وزنه‌برداری، بوکس، پرورش اندام، والیبال، بسکتبال، بدمینتون، دو و میدانی، تنیس، تنیس روی میز، شنا و شیرجه، دوچرخه‌سواری، شمشیربازی، کوهنوردی، اسکی و ورزش‌های رزمی. رشته‌های ورزشی بانوان نیز شامل: والیبال، بسکتبال، بدمینتون، دو و میدانی، تنیس، تنیس روی میز، شنا و شیرجه، دوچرخه‌سواری، شمشیر بازی، کوهنوردی، اسکی و ورزش‌های رزمی می‌شدند.[۲۰] از میان موفق‌ترین تیم‌های سازمان فرهنگی ورزشی تاج می‌توان به تیم‌های والیبال زنان و مردان تاج اشاره کرد. تیم والیبال زنان تاج در سال ۱۳۴۲ و در هنگام تشکیل تیم ملی والیبال زنان ایران و برگزاری نخستین بازی تیم ملی، به عنوان تیم قهرمان والیبال زنان باشگاه‌های تهران اسکلت اصلی تیم ملی را تشکیل داد و تیم ملی بر پایه بازیکنان تیم تاج شکل گرفت.[۲۰۰] تیم والیبال مردان تاج نیز از موفق‌ترین تیم‌های سازمان تاج بود و در دوره دوم و سوم جام پاسارگاد قهرمان ایران شده بود.[۲۰۱][۲۰۲]

تقریباً تیم‌های تمامی این رشته‌ها پس از انقلاب تعطیل شدند اما استقلال در سال‌های دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ برای مدتی صاحب تیم‌های فوتسال زنان[۱۹۵] و مردان شده بود که آن تیم‌ها نیز بعدتر منحل شدند.[۲۰۳]

آمار و رکوردها

نوشتار‌های اصلی: فهرست آمار و رکوردهای باشگاه فوتبال استقلال تهران و فهرست فصل‌های باشگاه فوتبال استقلال تهران

باشگاه استقلال با مجموع ۳۶ عنوان قهرمانی رسمی استانی، کشوری و قاره‌ای، پرافتخارترین تیم باشگاهی فوتبال ایران است. نخستین قهرمانی رسمی باشگاه استقلال، قهرمانی در مسابقات جام حذفی باشگاه‌های تهران ۱۳۲۶ و جدیدترین قهرمانی استقلال، قهرمانی در جام حذفی ایران ۹۷–۱۳۹۶ می‌باشد. استقلال در میان تیم‌های حاضر در برترین سطح فوتبال ایران باسابقه‌ترین تیم است و تنها تیمی‌ست که از دهه ۱۳۲۰ تاکنون همچنان در بالاترین سطح فوتبال ایران فعال است و همچنین تنها تیمی‌ست که از ابتدای برگزاری جام‌های باشگاهی سراسری در ایران در دهه ۱۳۴۰ در هر دهه خورشیدی حداقل یک بار قهرمان ایران شده‌است. استقلال تنها قهرمان هر پنج سیستم لیگ ایران، جام منطقه‌ای، جام تخت جمشید، لیگ قدس، جام آزادگان و لیگ برتر خلیج فارس نیز هست.

از ۳۵ فصل برگزاری جام‌ها و لیگ‌های سراسری در ایران، استقلال در ۳۴ فصل[پانویس ۱] آن حاضر بوده و در تمام ادوار لیگ با ۹۳۲ بازی،[پانویس ۲] ۴۶۶ برد، ۱۴۰۱ گل زده و ۱۶۸۷ امتیاز،[پانویس ۳][پانویس ۴] رکورد دار تعداد بازی، برد، گل زده و امتیاز در میان تمام باشگاه‌های ایرانی است. در لیگ برتر نیز بعد از برگزاری هفده دوره، این باشگاه در کنار تیم‌های پرسپولیس، سپاهان و ذوب آهن تنها تیمی است که در تمامی ادوار این لیگ حاضر بوده و در مجموع با ۹۲۹ امتیاز، ۷۷۳ گل زده و ۲۵۵ برد در تمامی این زمینه‌ها رکورددار است و در رتبه اول جدول کلی لیگ برتر قرار دارد.[۲۰۴]

غلامحسین مظلومی بازیکن وقت تاج در سال ۱۳۴۹ موفق شد به عنوان نخستین ایرانی آقای گل جام باشگاه‌های آسیا شود

در لیگ قدس ۶۹–۱۳۶۸ استقلال در ۲۳ بازی ۵۸ گل زد و میانگین ۲٫۵ گل زده در هر بازی را ثبت کرد که بهترین میانگین گل زده در فوتبال ایران است. در فصل ۸۸–۱۳۸۷ استقلال موفق شد ۷۰ گل بزند که رکورد تعداد گل زده در یک فصل فوتبال ایران می‌باشد. پر گل‌ترین پیروزی تاریخ باشگاهی ایران نیز توسط استقلال رقم خورده، در ششم دی ماه ۱۳۳۶ و از مسابقات جام باشگاه‌های تهران، تاج با ۱۸ گل تیم داریوش را شکست داد. تا به حال هیچ تیم دیگری موفق به شکستن این رکورد نشده‌است.[۲۰۵] استقلال با ده بار حضور در فینال و شش قهرمانی بیشتر از هر تیم دیگری در فینال جام حذفی ایران حاضر بوده و پرافتخارترین تیم این جام است.

تاج نخستین تیم ایرانی بود که در رقابت‌های بین‌المللی موفق به کسب قهرمانی شد، قهرمانی تاج تهران در مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۳۴۹ نخستین قهرمانی یک تیم ایرانی در مسابقات بین‌المللی بود.[۲۰۶] همچنین استقلال پرافتخارترین و باسابقه‌ترین باشگاه ایرانی در لیگ قهرمانان آسیا است. تیم تاج در سال ۱۳۴۹ برای نخستین بار در سومین دوره مسابقات جام باشگاه‌های آسیا شرکت کرد و موفق شد بدون شکست خوردن در بازی‌ها مقام قهرمانی را کسب کند. استقلال در سومین حضور خود در جام باشگاه‌های آسیا در فصل ۹۱–۱۹۹۰ باز هم بدون شکست موفق به فتح جام شد تا تنها تیم ایرانی باشد که موفق شده بیش از یک بار یک جام بین‌المللی را فتح کند. استقلال با ۱۶ بار حضور در لیگ قهرمانان آسیا،[پانویس ۵] دو عنوان قهرمانی، دو عنوان نائب قهرمانی، دو عنوان سومی، ۱۰۷ بازی، ۵۳ برد و ۱۷۲ گل زده پرافتخارترین تیم ایرانی و سومین تیم پر افتخار در این بازی‌ها است.

در مجموع رقابت‌های آسیایی و با در نظر گرفتن مسابقات جام برندگان جام آسیا، استقلال با ۱۲۵ بازی، ۶۱ برد و ۲۰۹ گل زده در میان تیم‌های ایرانی رکورددار است. همچنین استقلال نخستین تیم ایرانی‌ست که بیش از ۱۰۰ بازی در آسیا انجام داده، بازی برگشت استقلال و بوریرام تایلند در مرحله یک چهارم نهایی لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۳ صدمین بازی این تیم بود.

از میان رکوردهای شخصی بازیکنان استقلال در زمان حضورشان در باشگاه می‌توان به ترانسفر بیوک جدی‌کار در سال ۱۳۳۷ به تیم ویکتوریا ۱۸۸۹ آلمان اشاره کرد، وی نخستین لژیونر تاریخ فوتبال ایران[۲۰۷] و آسیا[۲۰۸] می‌باشد. نخستین گل ایران در ادوار جام جهانی را نیز ایرج دانایی‌فرد، بازیکن وقت تیم تاج به ثمر رساند، دیگر گل ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین هم توسط یک بازیکن تاج، حسن روشن به ثمر رسید. این دو بازیکن بعد از درخشش در جام جهانی به تیم منتخب جهان هم دعوت شدند.[۲۰۹] مهدی پاشازاده دیگر بازیکن استقلال است که در زمان بازی در این تیم به تیم منتخب جهان هم دعوت شده بود.[۲۱۰] دو بازیکن استقلال نیز موفق به کسب عنوان آقای گلی در مسابقات بین‌المللی شده‌اند، غلامحسین مظلومی با پنج گل در مسابقات جام باشگاه‌های آسیا ۱۹۷۰و صمد مرفاوی با شش گل در مسابقات فصل ۹۱–۱۹۹۰ موفق به کسب عنوان آقای گل مسابقات جام باشگاه‌های آسیا شدند.[۲۱۱] در سال ۲۰۱۰ میلادی نیز بر اساس نظرسنجی سایت فدراسیون بین‌المللی تاریخ و آمار، فرهاد مجیدی کاپیتان آن زمان استقلال به عنوان محبوب‌ترین بازیکن جهان در سال ۲۰۱۰ شناخته شد.[۲۱۲] حسین حسینی دروازه‌بان استقلال نیز با بسته نگه‌داشتن دروازه‌اش به مدت ۸۷۲ در این زمینه در میان دروازه‌بان‌های تاریخ فوتبال ایران رکورددار است.[۲۱۳]

افتخارات

نوشتار اصلی: فهرست افتخارات باشگاه فوتبال استقلال تهران

استقلال با کسب ۳۶ عنوان قهرمانی رسمی در جام‌های استانی، کشوری و قاره‌ای پرافتخارترین تیم ایران است.[۲۳][۲۱۴]

استقلال قهرمان لیگ برتر ۹۲–۱۳۹۱
جام‌های رسمی استقلال[۲۳][۲۱۵]
نوع
عنوان‌ها
رقابت‌ها
سال‌ها / فصل‌ها
داخلی
۸
کشوری
۷
۱۴
استانی
۱۳۲۸، ۱۳۳۱، ۱۳۳۵، ۱۳۳۶، ۱۳۳۸، ۱۳۴۰، ۱۳۴۱، ۱۳۴۷، ۱۳۴۸، ۱۳۵۰، ۱۳۵۱، ۱۳۶۲، ۱۳۶۴، ۱۳۷۰
۴
جام حذفی تهران
۱۳۲۶، ۱۳۳۰، ۱۳۳۷، ۱۳۳۸
۱
سوپر جام تهران
۱۳۷۳
قاره‌ای
۲
مجموع
۳۶

بازیکنان

بازیکنان کنونی

به روز شده تا ۱۳ خرداد ۱۳۹۷[۱۷۰]
مطابق با آیین‌نامه نقل و انتقالات لیگ برتر در فصل ۹۷–۱۳۹۶، هر باشگاه لیگ برتری مجاز به استفاده از ۱۸ بازیکن بزرگسال است و بقیه بازیکنان تیم باید از سهمیهٔ زیر ۲۳ سال، زیر ۲۱ سال یا زیر ۱۹ سال باشند. در این میان هر تیم می‌تواند از ۴ بازیکن خارجی، شامل حداقل یک بازیکن آسیایی، استفاده کند.[۲۱۶]

شماره نقش بازیکن
۱ ایران دروازه‌بان مهدی رحمتی Captain sports.svg
۲ ایران مدافع خسرو حیدری
۴ ایران هافبک روزبه چشمی
۵ ایران مدافع مجید حسینی زیر۲۳ سال
۶ ایران هافبک امید ابراهیمی
۹ ایران مهاجم علی قربانی
۱۱ ایران مهاجم جابر انصاری
۱۳ ایران مدافع آرمین سهرابیان زیر۲۳
۱۴ ایران هافبک فرشید باقری
۱۶ ایران هافبک مهدی قائدی زیر۲۱ سال
۱۸ ایران مدافع میلاد زکی‌پور زیر۲۳ سال
۲۰ ازبکستان هافبک سرور جپاروف
ایران مدافع محمد دانشگر
ایران مهاجم الله‌یار صیادمنش
ایران مدافع میثم تیموری
شماره نقش بازیکن
۲۱ ایران مدافع وریا غفوری
۲۲ ایران دروازه‌بان حسین حسینی
۲۳ ایران هافبک داریوش شجاعیان
۲۴ ایران هافبک امید نورافکن زیر۲۱ سال
۲۵ سنگال مهاجم مامه بابا تیام
۲۸ ایران هافبک محسن کریمی
۳۳ ایران مدافع پژمان منتظری
۴۴ ایران مدافع فرشاد محمدی‌مهر
۷۷ ایران مهاجم بهنام برزای
۸۰ جمهوری مقدونیه هافبک بویان نایدنوف
۸۸ ایران هافبک فرشید اسماعیلی زیر۲۳ سال
۹۰ برزیل مدافع لئاندرو پادوانی
ایران مهاجم مرتضی آقاخان
ایران مهاجم روح‌الله باقری

بازیکنان جدا شده به صورت قرضی

شماره نقش بازیکن
ایران هافبک میعاد یزدانی (در سپیدرود تا ۹ تیر ۱۳۹۷)
۳۲ ایران هافبک سینا خادم‌پور (در نفت طلائیه تا ۹ تیر ۱۳۹۷)
شماره نقش بازیکن
۳۰ ایران مدافع عظیم گوک (در ملوان بندرانزلی تا ۹ دی ۱۳۹۸)
ایران مهاجم سجاد آقایی (در آلومینیم اراک تا ۹ تیر ۱۳۹۷)

بازیکنان رزرو

توضیح: این بازیکنان تیم مستقلی تشکیل نمی‌دهند، با تیم قرارداد دارند ولی معمولاً در لیست ۱۸ نفره دیدارهای رسمی جایی ندارند.

شماره نقش بازیکن
۱۹ ایران دروازه‌بان ارشیا بابازاده
۲۵ ایران مدافع علی شفیعی
۲۶ ایران مهاجم فردین نجفی
۲۷ ایران هافبک حسین حیدری
۲۹ ایران مدافع امیرحسین کارگر
شماره نقش بازیکن
۷۰ ایران مهاجم محمدجواد محمدی
ایران هافبک امیرحسین شیخ‌الاسلامی
ایران مهاجم حسین توکلی
ایران هافبک مجید تاجیک

بازیکنان پیشین

نوشتار(های) وابسته: فهرست بازیکنان خارجی باشگاه فوتبال استقلال تهران و فهرست بازیکنان باشگاه فوتبال استقلال تهران

برای دیدن بازیکنان پیشین باشگاه که در ویکی‌پدیا مقاله دارند، رده:بازیکنان باشگاه استقلال را ببینید.
برای دیدن آمار و رکوردهای بازیکنان استقلال فهرست آمار و رکوردهای باشگاه فوتبال استقلال تهران§آمار بازیکنان را ببینید.

پرسنل

مربیان

نوشتار اصلی: فهرست مربیان باشگاه فوتبال استقلال تهران
وینفرید شفر مربی کنونی باشگاه

نخستین مربی تاریخ باشگاه علی دانایی‌فرد بود.[۲۳] دانایی‌فرد در مجموع طی سه نوبت به مدت ۲۱ سال مربی‌گری باشگاه را برعهده داشت. زدراکو رایکوف نخستین مربی خارجی باشگاه و نخستین مربی خارجی در باشگاه‌های ایرانی می‌باشد. در مجموع و تاکنون ۲۹ مربی مختلف پست سرمربی‌گری استقلال را بر عهده گرفته‌اند. در سال‌های پیش از انقلاب پنج مربی در هشت نوبت مختلف، در فاصله ده سال بین ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸، ۱۱ مربی در ۱۹ نوبت و از در فاصله ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۱ هشت مربی در ۱۲ نوبت این پست بر عهده گرفته‌اند. از ۱۳۸۱ تاکنون نیز ۱۱ مربی ۱۵ بار این پست را بر عهده گرفته‌اند. در حال حاضر و از مهر ماه ۱۳۹۶ وینفرید شفر مربی باشگاه است. وی ششمین مربی خارجی و سومین مربی آلمانی تاریخ استقلال است.

کادر مربی‌گری
نام سمت
آلمان وینفرید شفر[۶۲] سرمربی
جامائیکا میگوئل کولی[۲۱۷] مربی
جمهوری چک جیری ساناک[۲۱۸] مربی
ایران بیژن طاهری[۲۱۹] مربی
ایران اشکان نامداری[۲۲۰] مربی دروازه‌بان‌ها
ایران نصرالله عبداللهی[۲۲۱] سرپرست
آلمان ساشا شفر[۲۲۲] آنالیزور
ایران مدد جباری[۲۲۳] مدیر تدارکات
مربیانی که موفق به کسب جام رسمی با استقلال شده‌اند
نام دوران جام‌ها
داخلی آسیایی جمع
کشوری استانی
لیگ
سراسری 		حذفی
ایران 		باشگاه‌های
تهران 		حذفی
تهران 		سوپرجام
تهران 		جام
باشگاه‌ها
ایران علی دانایی‌فرد
۱۳۳۲–۱۳۲۵
۱۳۴۶–۱۳۳۳
۱۳۴۹–۱۳۴۷
۱۳۵۵ (مربی موقت)
۰
۰
۹
۴
۰
۰
۱۳
یوگسلاوی زدراکو رایکوف
۱۳۵۵–۱۳۴۹
۲
۰
۲
۰
۰
۱
۵
آلمان ولادمیر جکیچ
۱۳۵۷–۱۳۵۵
۰
۱
۰
۰
۰
۰
۱
ایران منصور پورحیدری
۱۳۶۰–۱۳۵۹
۱۳۶۳–۱۳۶۲
۱۳۶۵–۱۳۶۴
۱۳۶۷–۱۳۶۵
۱۳۷۱–۱۳۶۸
۱۳۷۵–۱۳۷۴
۱۳۸۱–۱۳۷۸
۱۳۸۲ (مربی موقت)
۲
۲
۳
۰
۰
۱
۸
ایران رضا نعلچگر
۱۳۷۳
۰
۰
۰
۰
۱
۰
۰
ایران ناصر حجازی
۱۳۶۲–۱۳۶۱
۱۳۶۳
۱۳۷۸–۱۳۷۵
۱۳۸۶
۱
۰
۰
۰
۰
۰
۱
ایران امیر قلعه‌نویی
۱۳۸۱ (مربی موقت)
۱۳۸۵–۱۳۸۲
۱۳۸۸–۱۳۸۷
۱۳۹۴–۱۳۹۱
۳
۲
۰
۰
۰
۰
۵
ایران پرویز مظلومی
۱۳۹۱–۱۳۸۹
۱۳۹۵–۱۳۹۴
۰
۱
۰
۰
۰
۰
۱
آلمان وینفرید شفر
۱۳۹۶-هم‌اکنون
۰
۱
۰
۰
۰
۰
۱
مجموع ۸ ۷ ۱۴ ۴ ‍۱ ۲ ۳۶

مدیران

نوشتار اصلی: فهرست مدیران باشگاه استقلال تهران
رضا افتخاری، مدیر عامل و عضو هیئت مدیره کنونی باشگاه

نخستین مدیر عامل باشگاه، پرویز خسروانی، از پدیدآورندگان باشگاه و از اعضای هیئت مدیره بود. در سال ۱۳۲۸ وی مالک باشگاه شد و پرویز شیخان را به عنوان مدیر عامل باشگاه برگزید. شیخان تا زمان انقلاب ایران در ۱۳۵۷ این پست را حفظ کرد. بعد از انقلاب و تصرف باشگاه تاج توسط انقلابی‌ها، این پست دستخوش تغییرات بسیاری شد و پس از مالکیت سازمان تربیت بدنی بر باشگاه، طی ده سال چهار نفر از کارمندان سازمان تربیت بدنی مدیران عامل باشگاه شدند.[۲۵] در سال ۱۳۶۸ و تغییر مدیریت سازمان تربیت بدنی، نحوه مدیریت و باشگاه نیز دستخوش تغییراتی شد و مدیریت کارمندان سازمان تربیت بدنی از استقلال رخت بست و این پست به علی آقامحمدی رسید. وی به دلیل مشغله کاری تنها برای مدت بسیار کوتاهی در این مقام بود و پست مدیریت باشگاه را به دوست و همشهری‌اش کاظم اولیایی واگذار کرد[۱۳۷] تا حداقل ثبات در پست مدیریتی باشگاه برای مدتی برقرار شود. هم‌اکنون نیز رضا افتخاری که از سوی وزارت ورزش به این پست منصوب شده مدیریت باشگاه استقلال را بر عهده دارد.

چارت مدیریتی
نام سمت
ایران رضا افتخاری مدیرعامل
ایران سید پندار توفیقی دبیر هیئت مدیره و قائم مقام باشگاه
ایران حسن زمانی عضو هیئت مدیره
ایران جواد قراب عضو هیئت مدیره
ایران اکبر عباسی ملکی عضو هیئت مدیره
پرویز خسروانی، از موسسان نخستین باشگاه و مالک آن از ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۷.

مدیران سابق

مدیر دوران مدیریت
ایران پرویز خسروانی[۲۵]
۱۳۲۴–۱۳۲۸
ایران پرویز شیخان[۲۵]
۱۳۲۸–۱۳۵۷
ایران عنایت‌الله آتشی[۱۹]
۱۳۵۷–۱۳۵۸
ایران عباس کردنوری[۲۵]
۱۳۵۸–۱۳۶۴
ایران نادر فریادشیران[۲۵]
۱۳۶۴–۱۳۶۴
ایران عباس نکویی[۲۵]
۱۳۶۴–۱۳۶۸
ایران علی آقامحمدی[۲۵]
۱۳۶۸–۱۳۶۸
ایران کاظم اولیایی[۲۵]
۱۳۶۸–۱۳۷۵
ایران علی فتح‌الله‌زاده[۲۵]
۱۳۷۵–۱۳۸۲
ایران محمدحسین قریب[۲۵]
۱۳۸۲–۱۳۸۴
ایران کاظم اولیایی[۲۵]
۱۳۸۴–۱۳۸۴
ایران محمدحسین قریب[۲۵]
۱۳۸۴–۱۳۸۵
ایران مقداد نجف‌نژاد[۲۵]
۱۳۸۵–۱۳۸۶
ایران علی فتح‌الله‌زاده[۲۵]
۱۳۸۶–۱۳۸۷
ایران امیررضا واعظی آشتیانی[۲۵]
۱۳۸۷–۱۳۸۹
ایران علی فتح‌الله‌زاده[۲۲۴]
۱۳۸۹–۱۳۹۳
ایران بهرام افشارزاده[۲۵]
۱۳۹۳–۱۳۹۵
ایران رضا افتخاری[۲۲۵]
۱۳۹۵–تاکنون

مالکان

از گروه اولیه تشکیل‌دهنده باشگاه در سال ۱۳۲۴، پنج نفر اولین هیئت‌مدیره را ساختند. این پنج نفر، عبارت بودند از: پرویز خسروانی، یک افسر ۲۳ ساله که در مسابقات دوچرخه‌سواری کشوری قهرمان شده بود،[۲۵] اصغر نواب که دوچرخه‌ساز بود، میرزایی که نجار بود، خشایی که نگهبان بانک بود و عنایت‌الله جانان پور که کارمند تربیت بدنی بود.[۲۲۶] این هیئت مدیره نخستین مالکان باشگاه بودند تا آن که در بهمن ماه سال ۱۳۲۸ پرویز خسروانی به تنهایی امتیاز باشگاه دوچرخه‌سواران را در اختیار گرفت و تا سال ۱۳۵۷ این عنوان را حفظ کرد. بعد از انقلاب ایران و در حالی که باشگاه در آستانه انحلال بود، در نهایت سازمان تربیت بدنی به عنوان مالک جدید باشگاه شناخته شد و از سال ۱۳۸۹ با انحلال این سازمان و تشکیل وزارت ورزش و جوانان این وزارت‌خانه مالک باشگاه می‌باشد. در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ مزایده‌هایی برای فروش باشگاه استقلال برگزار شد اما در نهایت بر اساس مصوبه دیوان عدالت اداری واگذاری باشگاه استقلال به بخش خصوص منتفی شد.[۲۲۷]

مالک دوران
ایران هیئت مؤسسان اولیه[۲۰]
۱۳۲۴–۱۳۲۸
ایران پرویز خسروانی[۲۵]
۱۳۲۸–۱۳۵۷
ایران سازمان تربیت بدنی[۲۵]
۱۳۵۷–۱۳۸۴
ایران وزارت رفاه[۱۹]
۱۳۸۴–۱۳۸۵
ایران سازمان تربیت بدنی[۲۵]
۱۳۸۵–۱۳۸۹
ایران وزارت ورزش و جوانان[۲۵]
۱۳۸۹-اکنون

درآمدزایی و دارایی‌ها

باشگاه استقلال با وجود حرفه‌ای بودن ظاهری در عمل برخلاف باشگاه‌های حرفه‌ای واقعی درآمدزا نیست چرا که به دلیل دولتی و غیر حرفه‌ای بودن ساختار فوتبال ایران، استقلال با وجود داشتن طرفداران فراوان و امکان درآمدزایی بالقوه، از اصلی‌ترین راه‌های درآمدزایی محروم[۷۹] و همواره به‌طور مستقیم وابسته به بودجه دولتی خود است.[۸۶]

سازمان صدا و سیما به عنوان تنها تلویزیون دولتی ایران همواره به شکل اختصاصی و انحصاری بازی‌های باشگاه استقلال را پخش می‌کند و با وجود درآمد سرشاری که از این طریق دارد[۲۲۸] به بهانه دولتی بودن این باشگاه از پرداخت حق پخش سر باز زده و تلاش‌های مدیران مختلف باشگاه برای دریافت حق پخش در طی سال‌های اخیر بی‌نتیجه مانده و بدین ترتیب باشگاه استقلال از درآمدزایی از طریق اصلی‌ترین منبع درآمد یک باشگاه حرفه‌ای بازمانده‌است.

دارایی‌ها

مجموعه ورزشی تاج تا پیش از انقلاب ایران دارای ۵ باشگاه ورزشی در تهران و ۶۶ باشگاه در شهرستان‌ها بود.[۲۰] تاج همچنین در کشورهای ترکیه[۲۲۹] و قطر نیز دارای باشگاه‌هایی بود که با انقلاب ایران این اماکن از مالکیت باشگاه خارج شدند.[۲۳۰] باشگاه‌های تاج در تهران شامل کاخ مرکزی تاج در خیابان بهارستان، باشگاه ورزشی پله در خیابان نظام آباد، کلوپ بانوان تاج در خیابان لس‌آنجلس (حجاب کنونی)، کلوپ تنیس تاج در خیابان پهلوی (ولی‌عصر فعلی) و کلوپ رضا پهلوی در نازی‌آباد بودند. تاج همچنین دارای دو فروشگاه ورزشی در تهران در خیابان‌های شاه‌رضا و بهارستان بود. با انقلاب ایران و در روز ۲۸ بهمن ماه ۱۳۵۷ کاخ مرکزی تاج و سایر اماکن متعلق به باشگاه تاج به تصرف کمیته‌های انقلاب درآمدند[۲۰] مکان‌های ورزشی در اختیار سازمان تربیت بدنی قرار گرفت و اماکن اداری یا خدماتی دیگر همچون فروشگاه ورزشی باشگاه به ارگان‌هایی مانند سازمان تبلیغات اسلامی واگذار گردید.[۴۲] تلاش‌های باشگاه استقلال برای بازپس‌گیری این اماکن تا به حال موفق نبوده‌است. باشگاه استقلال در تیر ۱۳۸۸، با پرداخت ۲ میلیارد تومان مالک ۱٪ از سهام بانک تات شد،[۲۳۱] این کار در آغاز با استقبال کارشناسان روبرو شد و اقدامی جهت سودآوری آینده باشگاه دانسته‌شد.[۲۳۲] در پایان سال ۱۳۸۸، استقلال به دلیل اختلاف‌های مدیریتی سهمش را با ۱۸٪ سود واگذار کرد.[۲۳۳]

در حال حاضر باشگاه استقلال مالک بخش‌های ورزشی مجموعه شهید کشوری[۲۳۴][۲۳۵] و کمپ ناصر حجازی است. در روز ۱۶ تیر ۱۳۸۷، کلنگ کمپ اختصاصی باشگاه استقلال در پارک ارم تهران به زمین‌خورد[۲۳۶] و علی فتح‌الله‌زاده، مدیرعامل آن زمان استقلال اعلام کرد که ارزش این کمپ ۷۰ میلیارد تومان است.[۲۳۷] در پایان در بهار سال ۱۳۹۰ فتح‌الله‌زاده کمپ اختصاصی باشگاه را افتتاح کرد. کمپ اختصاصی استقلال تهران به یاد و نام بازیکن و مربی سابق استقلال، ناصر حجازی نامگذاری شده‌است که این در مواقعی باعث اعتراض خانواده وی نیز شده‌است.[۲۳۸]

یادداشت‌ها

  1. ↑ مسابقات جام آزادگان در سال ۱۳۷۱ در دو گروه برگزار شد که تیم استقلال در گروه خود سوم و در جدول کلی و با در نظر گرفتن تیم‌های گروه دیگر پنجم شد، اما از آن‌جایی که برای مسابقات سال بعد تیم‌ها بر اساس سهمیه استانی و نه رتبه‌شان در جدول رده‌بندی می‌شدند تیم استقلال برای تعیین سهمیه تهران با دیگر تیم‌های تهرانی به رقابت پرداخت که در آن مسابقات موفقیتی به دست نیاورد و بدین ترتیب استقلال با قرار گرفتن در رتبه پنجم جدول و فقط به دلیل سهمیه بندی استانی از حضور در مسابقات فصل بعد جام آزادگان منع شد. شایان ذکر است که این نحوه سهمیه‌بندی نه در فصول قبلی و نه در فصول بعدی دیگر هرگز تکرار نشد.
  2. ↑ دو دوره جام منطقه‌ای در سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ با برگزاری بازی‌های مقدماتی همراه بود که نتایج آن بازی‌ها در آمار مجموع بازی‌های استقلال ثبت شده‌اند. در آن بازی‌ها تاج در مجموع هفت بازی انجام داد و هر هفت بازی را برد، هفده گل زد و دو گل خورد.
  3. ↑ تا پایان جام آزادگان ۱۳۷۳ هر برد دو امتیاز داشت اما برای همسان‌سازی امتیازها، در این‌جا برای هر برد، چه قبل از جام آزادگان ۱۳۷۳ و چه بعد از آن، سه امتیاز محسوب شده.
  4. ↑ فدراسیون فوتبال به دلایل انضباطی از تیم استقلال در لیگ برتر ۹۳–۱۳۹۲ ۱ امتیاز کم کرد.
  5. ↑ آمار جام باشگاه‌های آسیا و لیگ قهرمانان آسیا در یک ردیف قرار گرفته‌اند.

پانویس

  1. ↑ «خوشحالی در رختكن آبی پوشان پايتخت + عکس». ورزش ۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ فروردین ۱۳۹۷. 
  2. ↑ «استقلال ۲–۳ الشباب؛ حذف تلخ پسران آبی». وبگاه گل. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۹ تیر ۱۳۸۹. 
  3. ↑ «وای به حالت واعظ اگه اس اس ببازه!». خبرنامه دانشجویان ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۶ دی ۱۳۸۸. 
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ ۴٫۶ Ferdosipour, Adel. The great divide. . World Soccer Magazine، October 2008، p62.  (ترجمه مقاله به فارسی در خبرگزاری ایسنا، رشید سعدلو)
  5. ↑ «پایان اردوی آبی پوشان تهران در کیش». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ دی ۱۳۸۵. 
  6. ↑ Zarei, Asghar. “Iran - List of Foundation Dates”. RSSSF. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 17 September 2012. 
  7. ↑ «ظرفیت دقیق ورزشگاه آزادی مشخص شد - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  8. ↑ «اطلاعیه باشگاه استقلال دربارهٔ کسب مجوز حرفه‌ای؛ بدون مشکل و با سربلندی در لیگ قهرمانان آسیا حاضر می‌شویم». خبرگزاری تسنیم. ۱۹ آبان ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  9. ↑ «مجوز حرفه‌ای استقلال؛ غیرممکنی که ممکن شد». فرتاک ورزشی. ۱۳۹۶/۰۸/۲۱. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  10. ↑ Naraghi, Hooshyar F.. “Iran - List of Champions”. RSSSF. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 17 September 2012. 
  11. ↑ «رده‌بندی جام حذفی ایران». وبگاه رسمی جام حذفی فوتبال ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۳/۱۱/۲۰۱۷. 
  12. ↑ «The best clubs of Asia». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-21. 
  13. ↑ “ROLL OF HONOUR”. AFC. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 23/11/2017. 
  14. ↑ “IFFHS HISTORY: CONTINENTAL CENTURY CLUBS (1900-1999)”. IFFHS, Nov 17th, 2017. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 21/11/2017. 
  15. ↑ «برندهای ارزشمند ایران معرفی شدند». خبرآنلاین، ۲۱ دی ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۷ مرداد ۱۳۹۴. 
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ electricpulp.com. “FOOTBALL – Encyclopaedia Iranica”. www.iranicaonline.org. Retrieved 2018-01-24. 
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ استقلال، کانون هواداران باشگاه ورزشی. «تاریخچه تأسیس باشگاه استقلال تهران». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-24. 
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ User, Super. «علی دانایی فرد». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  19. ↑ ۱۹٫۰۰ ۱۹٫۰۱ ۱۹٫۰۲ ۱۹٫۰۳ ۱۹٫۰۴ ۱۹٫۰۵ ۱۹٫۰۶ ۱۹٫۰۷ ۱۹٫۰۸ ۱۹٫۰۹ ۱۹٫۱۰ «استقلال 66 ساله شد!». goal.com، ۲۰۱۱/۹/۲۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۰۲/۰۳/۲۰۱۸. 
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ ۲۰٫۳ ۲۰٫۴ ۲۰٫۵ ۲۰٫۶ ۲۰٫۷ ۲۰٫۸ ۲۰٫۹ «روزگاران تلخ و شیرین دو باشگاه تاج و شاهین. (م. گئومات)». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-09. 
  21. ↑ «روزنامه شرق 90/10/22: سربازهای عنوان دار قهرمان شدند». magiran.com. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  22. ↑ «یک خارجی و یک نخست‌وزیر در استقلال 70 سال قبل!». danakhabar.com. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ ۲۳٫۳ «درباره باشگاه». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 23/02/2012. 
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ «تاریخ شاهین». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-25. 
  25. ↑ ۲۵٫۰۰ ۲۵٫۰۱ ۲۵٫۰۲ ۲۵٫۰۳ ۲۵٫۰۴ ۲۵٫۰۵ ۲۵٫۰۶ ۲۵٫۰۷ ۲۵٫۰۸ ۲۵٫۰۹ ۲۵٫۱۰ ۲۵٫۱۱ ۲۵٫۱۲ ۲۵٫۱۳ ۲۵٫۱۴ ۲۵٫۱۵ ۲۵٫۱۶ ۲۵٫۱۷ ۲۵٫۱۸ ۲۵٫۱۹ ۲۵٫۲۰ ۲۵٫۲۱ ۲۵٫۲۲ ۲۵٫۲۳ ۲۵٫۲۴ «از صاحب منصب طاغوت تا دروازه‌بان ذخیره». راسخون. بازبینی‌شده در ۲۷ شهریور ۱۳۹۱. 
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ “وب سایت تاریخ ورزش ایران | Iran Sport History Website”. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 2017-11-10. 
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ «آشنایی با باشگاه استقلال تهران». همشهری‌آنلاین. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۱ بهمن ۱۳۹۴. 
  28. ↑ «تاریخچه تاسیس باشگاه فرهنگی ورزشی استقلال». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲/۰۷/۲۰۱۳. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۲۳. 
  29. ↑ «پیشینه بازی فوتبال در افغانستان - FarsNews Agency». af.farsnews.com. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  30. ↑ «کابل، اولین سفر خارجی استقلال». footballonline.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ ۳۱٫۳ ۳۱٫۴ User, Super. «زدرادکو رایکوف». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  32. ↑ «قهرمانی آسیایی تاج: بازخوانی فروردین شیرین ۱۳۴۹». f-f.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  33. ↑ User, Super. «تاج». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-01-27. 
  34. ↑ User, Super. «تاج (استقلال)». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  35. ↑ User, Super. «تاج (استقلال)». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  36. ↑ User, Super. «تاج (استقلال)». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  37. ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ User, Super. «تاج (استقلال)». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-07. 
  38. ↑ «جام حذفی فوتبال ایران - لیست قهرمانان جام حذفی». www.hazfi-cup.com. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  39. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «مروری بر لیگی که ناتمام ماند». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  40. ↑ «شبی که باشگاه استقلال به تصرف درآمد». عصر ایران به نقل از مجلهٔ دنیای ورزش، ۲۳ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۷ فوریه ۲۰۱۳. 
  41. ↑ رستم‌پور، مهدی. «انقلاب ورزشی زودتر از انقلاب فرهنگی آغاز شد». رادیو فردا، ۲۳ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۷ فوریه ۲۰۱۳. 
  42. ↑ ۴۲٫۰ ۴۲٫۱ «ساختمان پرماجرای تربیت‌بدنی استان تهران». افکارنیوز. ۱۳۸۹/۱۱/۲۳–۱۶:۳۷. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  43. ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ ۴۳٫۲ ««تاج» چگونه «استقلال» شد؟». ایسنا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  44. ↑ «روزنامه اعتماد86/7/22: ظهور آبی و قرمز در تاریکخانه سیاست». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-10. 
  45. ↑ «خواندنی‌های تاریخی استقلال به روایت کردنوری؛ دست رد دهداری بر سینه آبی‌ها/ چرا نام استقلال "پیروزی" نشد؟». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-25. 
  46. ↑ User, Super. «takhtejamshidcup.com جام تخت جمشید». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  47. ↑ «وب سایت رسمی باشگاه استقلال». 2012-02-23. بازبینی‌شده در 2018-02-14. 
  48. ↑ «همه مربیان تاریخ استقلال؛ مظلومی مربی بیست و پنجم». www.asriran.com. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  49. ↑ «روسای ورزش ایران، میراثی 80 ساله» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2015-10-18. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  50. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «لیگ سراسری قدس چگونه و چند دوره برگزار شد». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  51. ↑ «شهریور ماه خاطرات تلخ و شیرین سرخابی‌ها/ برتری با آبی‌هاست!» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2012-08-22. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  52. ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ «Asian Club Competitions 1990/91». www.rsssf.com. بازبینی‌شده در 2018-01-25. 
  53. ↑ «سالگرد دومین قهرمانی استقلال در آسیا؛ سالی که آبی‌ها دو ستاره شدند» ‎(fa)‎. به کوشش طرفداری. 2017-07-29. بازبینی‌شده در 2018-01-26. 
  54. ↑ ۵۴٫۰ ۵۴٫۱ ۵۴٫۲ «Asian Club Competitions 1991/92». www.rsssf.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  55. ↑ «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - نوستالژی/ یادی از استقلال اوایل دهه 70/ استقلال چطور به دسته سوم سقوط کرد؟». به کوشش 90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ -. بازبینی‌شده در 2018-01-26. 
  56. ↑ «Asian Club Competitions 1998/99». www.rsssf.com. بازبینی‌شده در 2018-02-22. 
  57. ↑ «HAMSHAHRI (Internet Version of Tehran's Persian Daily)». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-26. 
  58. ↑ «لیست 165 مربی نه دوره لیگ برتر». www.asriran.com. بازبینی‌شده در 2018-01-26. 
  59. ↑ «مروری بر ادوار گذشته لیگ برتر». goaldaily.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-26. 
  60. ↑ «Hamshahri Newspaper». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-26. 
  61. ↑ ۶۱٫۰ ۶۱٫۱ «Asian Club Competitions 2013». www.rsssf.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  62. ↑ ۶۲٫۰ ۶۲٫۱ الهام ملکی. «وینفرید شفر تا پایان فصل استقلالی شد + (عکس)». استقلال نیوز. 11 مهر 1396. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  63. ↑ «استقلال قهرمان جام سی‌ویکم شد/ شفر در اولین روز تمدید جام گرفت!» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-05-03. بازبینی‌شده در 2018-05-03. 
  64. ↑ «تیم ما تاج ایرانه». Youtube. 5 Mar 2017. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  65. ↑ “Man Tajiam - من تاجیم”. Youtube. 10 Feb 2009. Archived from the original on 12 January 2018. 
  66. ↑ «Esteghlal the Iranian Crown». Fifa. 16 Sep 2009. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  67. ↑ «وب سایت رسمی باشگاه استقلال». 2012-07-11. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-24. 
  68. ↑ «شوک بزرگ به آبی پوشان» ‎(fa)‎. به کوشش فرتاک نیوز. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  69. ↑ «برنامه سفر آبی پوشان به تبریز مشخص شد» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ورزش 11. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  70. ↑ «تاج». 2017-09-23. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-11. 
  71. ↑ «استقلال با لباس مشکی در داربی». قدس انلاین. شنبه ۱ آذر ۱۳۹۳–۱۱:۵۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  72. ↑ «Fars News Agency: استقلال مشکی پوش مقابل ملوان و سفر فتح‌الله‌زاده به انزلی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-27. 
  73. ↑ «آبادان براستی شایسته بردن جام علم بود». کیهان ورزشی (موسسه کیهان)، ۲۵ فروردین ۵۲. 
  74. ↑ «شب طلایی استقلال نقره‌ای به روایت فیفا + عکس». خبرگزاری فارس. ۱۳۹۲/۰۱/۱۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  75. ↑ «عجیب‌ترین پیراهن‌های استقلال (عکس)». ورزش سه. 1394/06/31. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  76. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «لباس تیم فوتبال استقلال در گذر زمان». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-10. 
  77. ↑ «عکس / پیراهن عجیب استقلال!». افکارنیوز. ۱۳۹۱/۰۷/۲۸. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  78. ↑ نیوز, نامه. «رونمایی از لباس استقلال و پرسپولیس برای دربی». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-27. 
  79. ↑ ۷۹٫۰ ۷۹٫۱ «راه‌های درآمدزایی در فوتبال حرفه‌ای». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  80. ↑ «قرارداد تأمین لباس فرم استقلال». بازار ورزش. ۱ شهریور ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  81. ↑ «Asia's Biggest Rivalries: Carlos Queiroz explains El Clasico vs the Tehran Derby» ‎(en-SG)‎. به کوشش FourFourTwo. 2017-03-29. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-30. 
  82. ↑ «Asia's top 5 football rivalries - FOX Sports Asia» ‎(en-US)‎. به کوشش FOX Sports Asia. 2016-12-06. بازبینی‌شده در 2017-12-30. 
  83. ↑ FIFA.com. «The battle of Tehran» ‎(en-GB)‎. به کوشش FIFA.com. 2010-02-03. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-30. 
  84. ↑ «Five great football derbies of the world you may not know about» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC Sport. 2014-09-26. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-30. 
  85. ↑ ۸۵٫۰ ۸۵٫۱ ورزش ۳. «تماشاگردارهای غیرسرخابی فوتبال تهران». 09-11-2017. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  86. ↑ ۸۶٫۰ ۸۶٫۱ «فوتبال ایران به قلم "فردوسی پور" در WorldSoccer» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2008-10-21. بازبینی‌شده در 2018-02-03. 
  87. ↑ «Iranian Pro League Stats: 2005-2006 Season». IPLstats. 10/22/2005. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  88. ↑ «Iranian Pro League Stats: 2006-2007 Season». IPLstats. 9/30/2006. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  89. ↑ «NUMBER OF SPECTATORS 11/12». transfermarket. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  90. ↑ «NUMBER OF SPECTATORS 12/13». transfermarket. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  91. ↑ «AFC Champions League 2010 - Attendance». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  92. ↑ «AFC Champions League 2011 - Attendance». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  93. ↑ ۹۳٫۰ ۹۳٫۱ «AFC Champions League 2013 - Attendance». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  94. ↑ «AFC Champions League 2017 - Attendance». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  95. ↑ «هویت و هواداری باشگاه‌های فوتبال در لیگ ایران». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  96. ↑ «حاشیه‌های قبل از بازی استقلال و سیاه‌جامگان». دنیای اقتصاد. ۱۳۹۶/۰۸/۲۹. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  97. ↑ «AFC Champions League 2009 - Attendance». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  98. ↑ «AFC Champions League 2010 - Attendance». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  99. ↑ «استقلال - جوبیلوایواتا با طعم تراژدی». امروز انلاین. شنبه، ۲۸ آذر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  100. ↑ «گزارش ویژه/ استقلالی‌ها در آسیا برای ششمین بار، آزادی را پر کردند». وبسایت رسمی برنامه نود. ۱۳۹۵/۱۱/۲۱. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  101. ↑ «این است استقلال». خبرگزاری مهر. شنبه ۲ اردیبهشت ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  102. ↑ «در حاشیه دیدار استقلال تهران مقابل برق شیراز». تبیان. شنبه 1385/02/02. 
  103. ↑ «BBCPersian.com». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  104. ↑ سمانه سقاء. “تقسیم‌بندی هواداران باشگاه‌های استقلال و پرسپولیس بر اساس متغیرهای جمعیت شناختی، جغرافیایی و وفاداری”. پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران. 1390. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 2017-12-09. 
  105. ↑ «عکس/دختر استقلالی در استادیوم آزادی!». مشرق. ۲۶ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  106. ↑ «دستگیری دختر استقلالی در آزادی». خبر ورزشی. دوشنبه ۱ خرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  107. ↑ «ویدئوی شناسایی و دستگیری دختر طرفدار استقلال در استادیوم آزادی». ایلنا. ۱۳۹۶/۰۳/۰۲. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  108. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «"تابوشکنی" حضور زنان در تمرین تیم استقلال بدون درگیری | همه مطالب مدیا سنتر | DW | 19.06.2016». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۰۱۷-۱۲-۱۳. 
  109. ↑ «بانوان حق ورود ندارند، چون آقایان فحاشی می‌کنند». ایران‌وایر. سه‌شنبه، 17 ژانویه 2017. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  110. ↑ «دختران استقلالی که مجوز ورود به تمرین آبی پوشان را نگرفتند». پارس فوتبال. پنج شنبه ۳ تیر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  111. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «چرا هوادار پرسپولیس بیشتر از استقلال است؟». بایگانی‌شده از هوادار-پرسپولیس-بیشتر-از-استقلال-است نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-09. 
  112. ↑ «همشهری ورزشی | اصغر تهرانی و تاج ابوالحسن!». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-09. 
  113. ↑ «همشهری ورزشی | اصغر تهرانی و تاج ابوالحسن!». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-10. 
  114. ↑ «تاریخ شاهین». 2017-11-07. بازبینی‌شده در 2018-02-16. 
  115. ↑ «استقلال 8 سال و 6 ماه نباخت». goaldaily.ir. بازبینی‌شده در 2018-02-16. 
  116. ↑ «با شکست‌ناپذیرهای دربی آشنا شوید :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بازبینی‌شده در 2018-02-16. 
  117. ↑ سال قبل دربی بی‌خاصیت بود. . خبر ورزشی، ش. ویژه‌نامه نوروزی (۱۳۸۷): صفحهٔ ۲۵. 
  118. ↑ ۱۱۸٫۰ ۱۱۸٫۱ “The Red 'Victors' and the 'Independent' Blues”. Fifa, 31 October 2012. Archived from the original on 12 January 2018. 
  119. ↑ “Football, blood and war”. The Observer, 18 January 2004. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 26 December 2012. “December 2000 Following an ill-tempered Tehran derby, between Pirouzi and Estegahl, violence spills on to the streets as fans destroy cars and buses. Three players from each side and 60 fans are arrested; more than 250 coaches are vandalised.” 
  120. ↑ Worlds Greatest Derbies. . World Soccer Magazine، July 2008. 
  121. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «تاریخچه باشگاه فرهنگی ورزشی فولاد مبارکه سپاهان». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-26. 
  122. ↑ «روزنامه کیهان89/2/16: سپاهان در تعقیب پیروزی، استقلال و پاس». www.magiran.com. بازبینی‌شده در 2018-01-22. 
  123. ↑ «کتک‌کاری و دعواهای فراموش‌نشدنی استقلال – سپاهان». خبر ورزشی. ۱۴ آذر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  124. ↑ «عقیلی: بازی با استقلال به اندازه داربی اهمیت دارد». ایمنا. ۲ شهریور ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  125. ↑ «مدعیان قهرمانی لیگ برتر رو در روی هم». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  126. ↑ «مروری بر دیدارهای قبلی الهلال و استقلال». www.navad.net. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  127. ↑ «گزارش زنده: الهلال صفر - استقلال صفر - Goal.com». 2013-04-06. بازبینی‌شده در 2018-01-21. 
  128. ↑ «Preview - Group D: Esteghlal v Al Hilal». www.the-afc.com. بازبینی‌شده در 2018-02-22. 
  129. ↑ «استقلال-الهلال، بازی خطرناک» ‎(fa)‎. به کوشش ایران ورزشی آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-02-22. 
  130. ↑ «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - ١٠نکته از تاریخچه بازی‌های استقلال و الهلال». به کوشش 90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ -. بازبینی‌شده در 2018-02-22. 
  131. ↑ «Asian Club Competitions 1996/97». www.rsssf.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  132. ↑ «Asian Club Competitions 1998/99». www.rsssf.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  133. ↑ «Asian Club Competitions 2002/03». www.rsssf.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  134. ↑ FIFA.com. «Al-Hilal 1-2 Esteghlal (2013 AFC Champions League)». FIFA.com. 2013-04-03. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  135. ↑ «شب طلایی استقلال نقره‌ای به روایت فیفا + عکس». خبرگزاری فارس. ۱۳۹۲/۰۱/۱۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  136. ↑ «اولین مجله اختصاصی باشگاه استقلال/ آبی‌ها 63 سال قبل مجله 5ریالی داشتند!». www.khabaronline.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۰۱۷-۱۲-۲۵. 
  137. ↑ ۱۳۷٫۰ ۱۳۷٫۱ ۱۳۷٫۲ منصور رضوی. «نقش دایمی آن پدرخوانده». ایران‌وایر. 10 مارس 2017. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  138. ↑ «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - نوستالژی/ یادی از هفته نامه فانوس و کری خواندن‌های کیوسکی!». به کوشش 90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ -. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-25. 
  139. ↑ استقلال، کانون هواداران باشگاه ورزشی. «تهیه‌کننده مستند" آبی 2": قصد تخریب و سیاه‌نمایی قلعه نویی را نداریم .». www.esteghlaltehranfc.com. بازبینی‌شده در 2017-12-25. 
  140. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «آبی استقلالی 3 با حذف قلعه‌نویی». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2017-12-25. 
  141. ↑ «فیلم «۴ فینال آسیا» ییِ استقلال ساخته می‌شود» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-02-18. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-25. 
  142. ↑ «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - فیلم تاریخ باشگاه استقلال در آستانه حضور در جشنواره فیلم فجر». به کوشش 90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ -. بازبینی‌شده در 2018-02-28. 
  143. ↑ «مستند «آبی استقلالی 2» با صدای رضا یزدانی منتشر خواهدشد». موسیقی ما. شنبه 21 شهریور 1388. 
  144. ↑ «دانلود آهنگ رسمی باشگاه استقلال». بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  145. ↑ جم, Jamejam, جام. «ترانه سعید عرب برای تیم استقلال/دانلود». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 12 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-09. 
  146. ↑ «Ali Danial- Esteghlal(Official Music Video)». TaranehEnterprise on Youtube. 17 Nov 2012. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. 
  147. ↑ «از حضور سفیر آلمان در تمرین استقلال تا تمرین اختصاصی انصاری» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-12-17. بازبینی‌شده در 2018-01-26. 
  148. ↑ Cup. «حرف‌های جالب پله دربارهٔ باشگاه استقلال+ویدئو». کاپ | پایگاه خبری تحلیلی کاپ. بازبینی‌شده در 2018-01-26. 
  149. ↑ «وب سایت رسمی باشگاه استقلال خوزستان - باشگاه استقلال خوزستان». www.esteghlalfc-khz.com. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  150. ↑ «جدول لیگ دسته دوم فوتبال فصل 96 - 97». www.dsport.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  151. ↑ تهران، باشگاه فرهنگی ورزشی استقلال جنوب. «باشگاه فرهنگی ورزشی استقلال جنوب تهران». www.esteghlaljonoob.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  152. ↑ علیرضابداغی. «استقلال سیلک کاشان». fcsialk.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  153. ↑ «باشگاه فوتبال استقلال اهواز | ورزش 11». www.varzesh11.com. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۴. 
  154. ↑ «جدول لیگ دسته سوم فوتبال فصل 96 - 97». www.dsport.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  155. ↑ «صعود استقلال رامشیر به مرحله نهایی لیگ 3». khuzestansport.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  156. ↑ رامهرمز, ورزش. «حضور تیم استقلال رامهرمز در جام حذفی کشور - رامهرمز». www.ramhormoznews.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  157. ↑ «هفته سوم لیگ سه/ استقلال بنه گز حریف خود را شش تایی کرد |». پایگاه تخصصی فوتبال بوشهر. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  158. ↑ «استقلال نوین بجنورد vs مقاوم فجر کرج (لیگ ۳ فوتبال ایران)». هیئت فوتبال استان خراسان شمالی. ۲۰ شهریور ۱۳۹۶. 
  159. ↑ «سرمربی تیم فوتبال بانوان استقلال خوزستان: مریخی نیستیم!» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2018-01-20. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  160. ↑ «پیروزی استقلال لطیفی لارستان در فوتبال لیگ برتر استان فارس+جدول». mldl.ir. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۴. 
  161. ↑ «تیم استقلال لطیفی از سد هلال احمر گراش گذشت+ گزارش تصویری | آفتاب لارستان». aftablarestan.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  162. ↑ Administrator. «نتایج و جدول رده‌بندی مسابقات هفته نهم لیگ برتر فوتبال استان کرمان». www.kpfa.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  163. ↑ گیلان، هیئت فوتبال استان. «هیئت فوتبال استان گیلان». footballguilan.com. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  164. ↑ «باشگاه فوتبال استقلال رشت». esteghlalrasht.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  165. ↑ “استقلال شیراز”. www.gams.ir. Retrieved 2018-01-24. 
  166. ↑ «استقلال کیش١- پرسپولیس 0 زننده گل نوید فریدی Esteghlal kishF.C:1 Perspolis:0». navid-faridi.ir. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  167. ↑ «به مناسبت بیست و پنجمین سالروز درگذشت فرخ جهانی، مردی که مظلومانه زیست و مظلومانه رفت» ‎(fa-IR)‎. به کوشش انزلی چی. بازبینی‌شده در 2018-01-24. 
  168. ↑ «تیم فوتبال استقلال قهرمان لیگ برتر ولایت هرات». به کوشش خبرگزاری صدای افغان (آوا) | اخبار افغانستان و جهان | Afghan voice agency. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  169. ↑ «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - ویژه/مروری بر ورزشگاه‌های میزبان داربی تهران؛ شهرآوردگاه». به کوشش 90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ -. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  170. ↑ ۱۷۰٫۰ ۱۷۰٫۱ “باشگاه استقلال تهران |وب سایت رسمی سازمان لیگ فوتبال ایران”. iranleague.ir. Retrieved 2018-01-10. 
  171. ↑ فرارو, Fararu |. «دعوای استقلال و پرسپولیس بر سر یک ورزشگاه». بازبینی‌شده در 2017-12-10. 
  172. ↑ «ورزشگاه شهید کاظمی برای پرسپولیس شد». خبرگزاری مهر. ۲۳ دی ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  173. ↑ «پرسپولیس دست روی ورزشگاه استقلال گذاشت». مشرق. ۲۲ دی ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  174. ↑ «بعد از دعوای پرسپولیس و استقلال سر ورزشگاه شهید کاظمی /شهردار امروز تصمیم آخر را می‌گیرد». وبسایت رسمی برنامه نود. ۱۳۹۴/۱۰/۲۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  175. ↑ «تمرینات استقلال از شنبه در زمین نوبنیاد صنایع دفاع برگزار می‌شود» ‎(fa-IR)‎. ۱۳۹۶-۰۸-۱۱T22:01:35+03:30. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-09. 
  176. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «اولین تمرین استقلالی‌ها در زمین صنایع دفاع». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2018-01-09. 
  177. ↑ «محل تمرین استقلال مشخص شد». استقلال جوان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  178. ↑ «حضور منتظری در تمرین استقلال». استقلال جوان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  179. ↑ «مرگ تدریجی در کمپ حجازی؛ خطر ریزش بازیکنان استقلال». طرفداری. ۷/۱۸/۲۰۱۷. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  180. ↑ «زمین تمرین استقلال عوض می‌شود». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۰۱۷-۱۱-۲۷. 
  181. ↑ جم, Jamejam, جام. «سرگردانی استقلالی‌ها برای پیدا کردن زمین». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-26. 
  182. ↑ «استقلال اهواز و استقلال تهران». آفتاب انلاین. یکشنبه ۲۱ مرداد ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  183. ↑ ۱۸۳٫۰ ۱۸۳٫۱ ۱۸۳٫۲ ۱۸۳٫۳ ۱۸۳٫۴ صدر، بنیامین. کشف استعداد در مستطیل سبز. . روزنامه همشهری، ش. شماره ۳۷۳۸ (۱۲ تیر ۱۳۸۴): صفحه تهرانشهر. 
  184. ↑ «Iran 1970». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-10. 
  185. ↑ صداقت، فرهاد. ۳۴ سال با پرسپولیس (از سال ۴۷ تا سال ۸۱). چاپ اول. تبریز، شهریور ۱۳۸۱. صفحهٔ ۸۷. شابک ‎۹۶۴-۰۶-۱۶۹۳-۱. 
  186. ↑ User, Super. «نورد اهواز». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-17. 
  187. ↑ «آشنایی با باشگاه داماش گیلان». همشهری‌آنلاین. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۵ بهمن ۱۳۸۸. 
  188. ↑ «بازی را بردیم اما هم کتک خوردیم هم برای شکست سند دادیم». کیهان ورزشی شماره ۱۱۲۸ (موسسه کیهان)، ۲۰ دی ۱۳۵۴. 
  189. ↑ «استقلال ایران». fcesteghlal.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  190. ↑ «مربیان تیم‌های پایه استقلال معرفی شدند :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  191. ↑ «اینجا آکادمی استقلال است، صدای ما را از مرغوبکار می‌شنوید!». خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا. ۳۰ شهریور ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  192. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «ورزشگاه مرغوبکار از استقلال پس گرفته شد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-25. 
  193. ↑ «استقلال ایران». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-25. 
  194. ↑ «وضعیت متفاوت آکادمی؛ تیم‌های پایه استقلال، بهتر از بزرگسالان!». طرفداری. ۰۹/۰۹/۲۰۱۷. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  195. ↑ ۱۹۵٫۰ ۱۹۵٫۱ «پرونده ویژه برای فوتبال بانوان +عکس اولین تیم زنان تاج». سوت، ۱۶ دی ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۴ آبان ۱۳۹۶. 
  196. ↑ تکذیب می‌کنیم، برخورد می‌کنیم؛ دیدار تیم‌های فوتبال دختران و نوجوانان پسر استقلال. . روزنامه اعتماد، ش. شماره ۱۸۷۴ (۵ بهمن ۱۳۸۷): صفحه ۱۳. 
  197. ↑ «دیدار تیم‌های فوتبال دختران و پسران استقلال/ با خاطیان برخورد شود». خبرگزاری مهر، ۴ بهمن ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۵ مهر ۱۳۸۸. 
  198. ↑ «تیم فوتبال بانوان استقلال منحل شد». خبرگزاری فارس، ۸ بهمن ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۸۸. 
  199. ↑ «ماجرای عجیب انحلال تیم بانوان استقلال». ورزش سه، ۲۶ آبان ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۶ آبان ۱۳۹۶. 
  200. ↑ User, Super. «نخستین بازی 1342». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-02-02. 
  201. ↑ User, Super. «تاج 1355». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-02-02. 
  202. ↑ User, Super. «تاج 57 - 1356». takhtejamshidcup.com. بازبینی‌شده در 2018-02-02. 
  203. ↑ «تیم فوتسال استقلال تهران از لیگ حذف شد!». 2008-07-16. بازبینی‌شده در 2018-02-02. 
  204. ↑ “Iranian Pro League Alltime Table 2001-2017”. IPLstats. Archived from the original on 19 January 2018. Retrieved 3/9/1396. 
  205. ↑ «اختصاصی/با بردهای پر گل استقلال آشنا شوید/آبیها با زدن 18 گل در یک بازی رکوردار هستند». پایگاه اطلاع‌رسانی ناصر حجازی. ۱۳۹۴ شنبه ۱۶ آبان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  206. ↑ «تاریخچه کامل لیگ قهرمانان باشگاه‌های آسیا + آمار» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2013-02-25. بازبینی‌شده در 2018-03-22. 
  207. ↑ «Asian success is what sets Iran's Esteghlal apart from the rest». به کوشش ESPNFC.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-09. 
  208. ↑ «کارنامهٔ مرحوم جدیکار، نخستین لژیونر فوتبال آسیا» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2013-12-18. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-13. 
  209. ↑ «معرفی باشگاه‌های جهان». بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  210. ↑ «گفتگوی بی پرده با پاشازاده از تیم منتخب «عادل» تا روزی که مایلی کهن اشکش را پای اتوبوس درآورد». خبر آنلاین. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۱۰. 
  211. ↑ «موفق‌ترین تیم تاریخ ایران در آسیا». goaldaily.ir. بازبینی‌شده در 2018-02-02. 
  212. ↑ «فرهاد مجیدی محبوب‌ترین بازیکن دنیا شد!». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  213. ↑ «پایان رکورد حسینی در کلین شیت :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بازبینی‌شده در 2018-02-28. 
  214. ↑ «تاریخچه استقلال | وب سایت استقلال جوان». استقلال جوان. بازبینی‌شده در 2017-12-26. 
  215. ↑ «The best clubs of Asia». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-12-21. 
  216. ↑ «ضوابط نقل و انتقالات تابستانی لیگ برتر فصل 97-1396 | Football Tribe Iran». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-11. 
  217. ↑ «مربی جدید تیم فوتبال استقلال وارد تهران شد» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-01-11. بازبینی‌شده در 2018-01-23. 
  218. ↑ «مربی جدید استقلال از جمهوری چک می‌آید». مهرنیوز. ۲۰ آبان ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  219. ↑ «اختصاصی ایلنا؛ بیژن طاهری دستیار شفر شد». خبرگزاری ایلنا. ۱۳۹۶/۰۷/۲۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  220. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «مربی دروازه بانان استقلال مشخص شد». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 ژانویه 2018. بازبینی‌شده در 2017-11-20. 
  221. ↑ «نصرالله عبداللهی رسماً سرپرست استقلال شد». طرفداری. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  222. ↑ «پسر شفر برای آنالیز حریفان به ایران آمد + عکس». تسنیم نیوز. ۲۶ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  223. ↑ «مدد جباری». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-25. 
  224. ↑ «فتح‌الله‌زاده جانشین واعظ آشتیانی شد». خبرگزاری فارس، ۱۹ مرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۳۰ شهریور ۱۳۹۱. 
  225. ↑ «افتخاری مدیرعامل استقلال شد». خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا. ۱۰ شهریور ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  226. ↑ «آبی‌های ایران 70 ساله شدند». ورزش ۳، ۳ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  227. ↑ «خصوصی شدن استقلال و پرسپولیس منتفی شد». خبرگزاری مهر. ۲۱ مهر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. 
  228. ↑ «صداوسیما حق پخش را نمی‌دهد، بدون فوتبال هم می‌میرد» ‎(en-GB)‎. به کوشش IranWire | خانه. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 19 January 2018. بازبینی‌شده در 2017-12-28. 
  229. ↑ «راز کمپ 2 هزار میلیاردی استقلال در ترکیه» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2015-05-05. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  230. ↑ «ماجرای زمین 2 هزار میلیاردی استقلال این بار به روایت سفیر پیشین ایران در ترکیه». www.khabaronline.ir. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۱۰. 
  231. ↑ سرخط خبرها. . روزنامه اعتماد ملی، ش. شماره ۹۷۵ (۱ مرداد ۱۳۸۸): صفحهٔ ۱۹.  «دو باشگاه پرسپولیس و استقلال هر یک با پرداخت ۲ میلیارد تومان یک درصد از سهام بانک تازه‌تأسیس تات را خریداری کردند. پول خرید این سهام از سوی سازمان تربیت بدنی پرداخت شده.»
  232. ↑ شهبازی، نعمت‌الله. در حاشیه سرمایه‌گذاری استقلال و پرسپولیس در بانک تات؛ ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی لازمه موفقیت باشگاه‌های مردمی. . روزنامه ورزشی گل، ش. شماره ۱۰۷۵ (۷ آبان ۱۳۸۸): صفحهٔ ۱. 
  233. ↑ باز هم فرصت‌سوزی در ورزش کشور؛ اختلافات مدیران دولتی موجب خروج بخش ورزش از یک بانک خصوصی شد. . روزنامه ورزشی گل، ش. شماره ۱۱۸۵ (۲۷ اسفند ۱۳۸۸): صفحهٔ ۸. 
  234. ↑ «واگذاری قطعی ورزشگاه کشوری به استقلال تهران :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  235. ↑ استقلال، کانون هواداران باشگاه ورزشی. «ورزشگاه کشوری به استقلال تهران واگذار شد.». www.esteghlaltehranfc.com. بازبینی‌شده در 2018-01-10. 
  236. ↑ «مناقصه برای ساخت کمپ استقلال». خبرگزاری فارس، ۵ تیر ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۴ آبان ۱۳۸۷. 
  237. ↑ «کلنگ آبی برای چندمین بار به زمین‌خورد». همشهری‌آنلاین. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۴ آبان ۱۳۸۷. 
  238. ↑ «نام حجازی را از کمپ استقلال بردارید». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در 2017-11-27. 

منابع

برای مطالعهٔ بیشتر

  • غالب، مصطفی، (۱۳۸۶)، کلوپ دوچرخه سواران تا استقلال، گپ، شابک۹۷۸-۹۶۴-۷۹۷۶-۲۸-۲
  • احمدی، سید علی اکبر، (۱۳۸۸)، استقلال تاریخچه کامل باشگاه از دوچرخه‌سواران و تاج تا استقلال (دو جلد)، پایگان، شابک: ۹۷۸-۶۰۰-۵۰۹۶-۵۷-۶
  • حسنی فرد، محسن، (۱۳۷۹)، آب‍ی‌پ‍وش‍ان از تاج تا استقلال، مرسا، شابک: ۹۶۴-۶۹۲۷-۳۹-۴
  • حسینی، محمد، (۱۳۸۱)، از ت‍اج ت‍ا اس‍ت‍ق‍لال: ۱۳۲۴–۱۳۸۱، پیام بهاران، شابک: ۹۶۴-۷۷۸۹-۰۰-۹

پیوند به بیرون

در پروژه‌های خواهر می‌توانید در مورد باشگاه فوتبال استقلال تهران اطلاعات بیشتری بیابید.

Search Wiktionary در میان واژه‌ها از ویکی‌واژه
Search Wikiquote در میان گفتاوردها از ویکی‌گفتاورد
Search Commons در میان تصویرها و رسانه‌ها از ویکی‌انبار
Search Wikinews در میان خبرها از ویکی‌خبر
دستاوردها
پیشین:
مکابی تل‌آویو
اسرائیل 		لیگ قهرمانان آسیا
مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰
ایران
نخستین عنوان 		پسین:
مکابی تل‌آویو
اسرائیل
پیشین:
لیائونینگ
چین 		لیگ قهرمانان آسیا
جام باشگاه‌های آسیا ۹۱–۱۹۹۰
ایران
دومین عنوان 		پسین:
الهلال
عربستان سعودی
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=باشگاه_فوتبال_استقلال_تهران&oldid=23782712»