پرش به محتوا

گویش کتولی

افزودن پیوند
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه است که توسط Kelardashtian (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۲۲ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۲۲:۲۴ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی داشته باشد.

کتولی
زبان بومی درایران
استان گلستان
الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹–

گویش کتولی[۱] گویشی از زبان مازندرانی[۲] می‌باشد که در شهرستان علی‌آباد کتول و نواحی شرقی شهرستان گرگان در استان گلستان گویش می‌شود.[۳] به گفته محمود بی‌جن‌خان گویش کتولی در منطقه کتول استان گلستان تکلم می شود و در زمره گویش های زبان طبری شمرده شده است.[۴] گویش کتولی به نسبت دیگر گویش‌های مازندرانی بیشتر تحت تأثیر زبان فارسی قرار دارد. گویش کتولی به گویش زیارتی بسیار نزدیکی دارد. به گزارش روابط عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان، علی‌آباد کتول از نظر جغرافیایی، شرقی ترین منطقه تبری زبان و یکی از اصلی ترین بلوک های استرآباد قدیم محسوب می شود.[۵] واژه نامه بزرگ تبری گویش کتولی را به عنوان یکی از دوازده گویش زبان مازندرانی معرفی کرده است.[۶] به گفته حسین شکی گویش کتولی را یکی از شاخه های زبان طبری می دانند.[۷] دانشنامه ایرانیکا به گویش کتولی به عنوان یکی از گویش های زبان مازندرانی اشاره نموده است.[۸] به نقل از اداره کل میراث فرهنگ گردشگری و صنایع دستی استان گلستان زبان و گویش کتولی شاخه از زبان تبری مازندرانی است.[۹]

محدوده گویش کتولی

محدوده گویش کتولی شامل نواحی روستایی کوهستانی شمال شاهوار و مناطقی چون کتول، پیچک محله، محمودآباد، فاضل آباد و جلگه‌های غیرترکمن‌نشین بلوک استارآباد قدیم می‌شود و نواحی شرقی شهرستان گرگان همچون نوده ملک توسکستان و شاهکوه به گویش کتولی صحبت می‌شود.[۱۰] همچنین کتول‌های ساکن در گنبد کاووس و آزادشهر نیز به این گویش صحبت می‌کنند.

دستور زبان

ضمایر

در گویش کتولی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۱۱] [۱۲]

ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
فاعلی، کتولی men te u mâ šemâ unâ
مفعولی، کتولی mere tere ure mâre šemâre unâre
ملکی، کتولی (نوع اول) meni teni uni mâni šemâni unâni
ملکی، کتولی (نوع دوم) em et eš mon ton šon

شناسه(نوده کتول)

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش کتولی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۳] (نمونه زیر بر اساس گویش نوده کتول تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: -buard = رفت
  • بن ماضی استمراری: -šu-kerd = می‌رفت
گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه em i ∅/e im in en

۲. حال ساده:

  • بن مضارع اخباری: -(šund)šun = می‌رود
حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه m i ∅/e im in en

۳. حال التزامی:

  • بن مضارع التزامی: -ber = برود
حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه om i oe im in on

صرف فعل (نوده کتول)

در جدول زیر فعل رفتن (buarden) بر اساس گویش کتولی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۴](نمونه زیر براساس نوده کتول می‌باشد)

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده buardem buardi buard buardim buardin buarden
گذشته کامل buarde-bem buarde-bi buarde-be buarde-bim buarde-bin buarde-ben
گذشته التزامی buarde-bum buarde-bui buarde-bu buarde-buim buarde-buin buarde-bun
گذشته التزامی کامل buarde-bi-bum buarde-bi-bui buarde-bi-bu buarde-bi-buim buarde-bi-buin buarde-bi-bun
گذشته استمراری šu-koerd-em šu-koerd-i šu-koerd šu-koerd-im šu-koerd-in šu-koerd-en
گذشته در حال انجام dâštem-šukoerdem dâšti-šukoerdi dâšt-šukoerd dâštim-šukoerdim dâštin-šukoerdim dâšten-šukoerden
حال ساده/آینده šum šundi šund šundim šundin šunden
حال در حال انجام darem-šum dari-šundi dare-šund darim-šundim darin-šundin daren-šunden
حال التزامی berom beri bero berim berin beron
آینده xâm berom xân beri xân bero xâm berim xân berin xân beron

شناسه (علی آباد کتول)

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش کتولی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۵] (نمونه زیر بر اساس گویش علی‌آباد کتول تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: -buard = رفت
  • بن ماضی استمراری: -šu-kerd = می‌رفت
گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه em/emb i ∅/e im/imb in en

۲. حال ساده:

  • بن مضارع اخباری: -(šund)šun = می‌رود
حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه m i ∅/e im in en

۳. حال التزامی:

  • بن مضارع التزامی: -ber = برود
حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه om i oe im in on

صرف فعل (علی آباد کتول)

در جدول زیر فعل رفتن (buarden) بر اساس گویش کتولی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۶](نمونه زیر براساس علی‌آباد کتول می‌باشد)

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده buardem buardi buard buardim buardin buarden
گذشته کامل buarde-bem buarde-bi buarde-be buarde-bim buarde-bin buarde-ben
گذشته التزامی buarde-bâm buarde-bâi buarde-bâ buarde-bâim buarde-bâin buarde-bân
گذشته التزامی کامل buarde-bi-bâm buarde-bi-bâi buarde-bi-bâ buarde-bi-bâim buarde-bi-bâin buarde-bi-bân
گذشته استمراری šu-koerd-em šu-koerd-i šu-koerd šu-koerd-im šu-koerd-in šu-koerd-en
گذشته در حال انجام dâštem-šukoerdem dâšti-šukoerdi dâšt-šukoerd dâštim-šukoerdim dâštin-šukoerdim dâšten-šukoerden
حال ساده/آینده šumb šundi šund šundim šundin šunden
حال در حال انجام dar-šumb dar-šundi dar-šund dar-šundim dar-šundin dar-šunden
حال التزامی berom beri bero berim berin beron
آینده xâm berom xân beri xân bero xâm berim xân berin xân beron

صفت ملکی

در گویش کتولی صفت ملکی به دو صورت می آید.[۱۷]

  • صفت ملکی به صورت اول:
ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
ملکی، کتولی em et eš mon ton šon
صورتش dim-eš
پدرشان piyar-ešon
فارسی معیار گویش کتولی
برادرم کنارم هست meni berâr palu-em dare
  • صفت ملکی به صورت دوم:
ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
ملکی، کتولی meni teni uni mâni šemâni unâni
برادرم meni berâr
پدرت teni piyar
فارسی معیار گویش کتولی
برادرم کار کرد meni berâr kâr hâkoerde
غدا بده بچه ات بخورد qezâ hâde teni vače boxoere

افعال

شماری از افعال کتولی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:[۱۸]

گویش کتولی گویش ساری فارسی
gonden/goend gonne می‌گویند
hâkoerdem hâkordeme کردم
hâkoerde koerdem kârdeme می‌کردم
kom/komb kombe می‌کنم
koend konde می‌کند
hâkoen hâkon بکن
našo koerdem našime نمی‌رفتم
noardam našime نرفتم
našom/našomb našombe نمی‌روم
našondi našoni نمی‌روی
vinamb vimbe می‌بینم
baxšend baxšende می‌بخشد
biâmioim biâmome آمدم
vayelam biyelem بگذارم
beniš heniš بشین
badiyen badine دیدند
bait baite گرفت
nened nene نمی‌آید
baxšendi baxšeni می‌بخشید
davue dave باشد
habim bavime/baime شدم
dari dari هستی

واژگان

شماری از واژه‌های کتولی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:[۱۹]

گویش کتولی گویش ساری فارسی
piyar piyer پدر
mâr mâr مادر
peser rikâ/peser پسر
doxter/deter kijâ/deter دختر
berâr berâr برادر
xoer xâxer خواهر
vače vače بچه
kondes kondes ازگیل
dâr dâr درخت
telâ telâ خروس
morqâne morqâne درخت
gat/pille gat بزرگ
vâri vâri مانند
dele dele داخل
az je از

جستارهای وابسته

منابع

  1. ↑ [https://iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation = The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)
  2. ↑ واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
  3. ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول. ضیاء میردیلمی = ۱۰.
  4. ↑ بی‌جن‌خان، محمود (۱۳۹۶). «تبیین وجود واکۀ /ɔ/ در گویش کتولی». ویژه نامه نامه فرهنگستان (زبان ها و گویش های ایرانی) خرداد 1396 (۷): ۱۴۶.
  5. ↑ «ترانه های کتول، مطلوب اهل هنر و مایه جذب بیگانه با آن، است=».
  6. ↑ نصراشرفی، جهانگیر؛ صمدی، حسین (۱۳۷۷). واژه‌نامه بزرگ تبری. نشر خانه سبز. ص. ۳۱.
  7. ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان. ۱ (۱): ۴۱۲.
  8. ↑ [https://iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation = The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)
  9. ↑ «زبان و گویش کتولی». اداره کل میراث فرهنگ گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.
  10. ↑ واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
  11. ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول. ضیاء میردیلمی = ۱۴۸.
  12. ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان. ۱ (۱): ۴۱۶.
  13. ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول. ضیاء میردیلمی = ۱۴۸.
  14. ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول. ضیاء میردیلمی = ۱۴۸.
  15. ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان. ۱ (۱): ۴۱۷–۴۲۱.
  16. ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان. ۱ (۱): ۴۱۷–۴۲۱.
  17. ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان. ۱ (۱): ۴۱۶.
  18. ↑ حسین شکی، دانشنامه گلستان، گویش کتولی، ۴۱۶.
  19. ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول. ضیاء میردیلمی = ۱۸۲.

پیوند به بیرون

معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گویش_کتولی&oldid=31869675»