زاهدان: تفاوت میان نسخهها
[نسخهٔ بررسینشده] | [نسخهٔ بررسینشده] |
افزودن منبع و اضافه کردن کتاب مهاجمان سرحد و رویارویی مردم زاهدان که در بخش تاریخچه و «حمله نظامیان انگلیسی» کامل تر پرداخته شده |
برچسبها: خنثیسازی ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
|ناممحلی= |
|ناممحلی= |
||
|نامهایدیگر= |
|نامهایدیگر= |
||
|نامهایقدیمی= |
|نامهایقدیمی= دزد آب، دزد اُو، دزآپ<ref name="Dehkhoda">{{یادکرد وب|عنوان=زاهدان|ناشر=لغتنامهٔ دهخدا|نشانی=http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-7fff901a676e4053a89d0f1d0954e9b0-fa.html|تاریخ بازدید=۳۰ ژوئن ۲۰۱۰}}</ref> |
||
|عرضجغرافیایی= ۲۹٫۵۰۲۱۵۹۶۷ |
|عرضجغرافیایی= ۲۹٫۵۰۲۱۵۹۶۷ |
||
|طولجغرافیایی= ۶۰٫۸۵۵۸۰۸۶۷ |
|طولجغرافیایی= ۶۰٫۸۵۵۸۰۸۶۷ |
||
| image_map1 = {{Infobox mapframe |shape-fill-opacity=.1|wikidata=yes |zoom=11 |frame-height=300 | stroke-width=1 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} |
|||
|سالشهرشدن= ۱۳۲۵ خورشیدی |
|سالشهرشدن= ۱۳۲۵ خورشیدی |
||
|جمعیت=( |
|جمعیت=(سال۱۳۹۵)۵۸۷٬۷۳۰ |
||
|رشدجمعیت= |
|رشدجمعیت= |
||
|تراکمجمعیت= |
|تراکمجمعیت= |
||
|زبان= |
|زبان= فارسی (سیستانی)، [[(بلوچی)]]<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.zahedan-tebyan.ir/main.asp?id=233 |عنوان=تبیان |بازبینی=1 ژوئیه 2010 |archive-date=30 نوامبر 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101130011356/http://zahedan-tebyan.ir/main.asp?id=233}}</ref> |
||
|رهآورد= |
|رهآورد= |
||
|مذهب=اسلام (تشییع و تسنن) |
|مذهب=اسلام (تشییع و تسنن) |
||
خط ۲۶: | خط ۲۷: | ||
|ارتفاع=۱۳۸۵ متر از سطح دریا<ref name="SB">{{یادکرد وب|عنوان=زاهدان|ناشر=پورتال استان سیستان و بلوچستان|نشانی=http://www.sbportal.ir/sistan-cityinformation-zahedan-fa.html|تاریخ بازدید=۳۰ ژوئن ۲۰۱۰|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100328064320/http://www.sbportal.ir/sistan-cityinformation-zahedan-fa.html|archivedate=۲۸ مارس ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref> |
|ارتفاع=۱۳۸۵ متر از سطح دریا<ref name="SB">{{یادکرد وب|عنوان=زاهدان|ناشر=پورتال استان سیستان و بلوچستان|نشانی=http://www.sbportal.ir/sistan-cityinformation-zahedan-fa.html|تاریخ بازدید=۳۰ ژوئن ۲۰۱۰|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100328064320/http://www.sbportal.ir/sistan-cityinformation-zahedan-fa.html|archivedate=۲۸ مارس ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref> |
||
|میانگیندما=بیشینه: ۴۲٫۵ درجهٔ سانتیگراد<ref name="Tebyan">{{یادکرد وب|عنوان=معرفی شهرستان زاهدان|ناشر=وبگاه ادارهٔ کل تبلیغات اسلامی سیستان و بلوچستان|نشانی=http://www.zahedan-tebyan.ir/main.asp?id=233|تاریخ بازدید=۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰|archive-date=30 نوامبر 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101130011356/http://zahedan-tebyan.ir/main.asp?id=233}}</ref>{{سخ}}کمینه: ۱۲٫۶- درجهٔ سانتیگراد<ref name="Tebyan"/> |
|میانگیندما=بیشینه: ۴۲٫۵ درجهٔ سانتیگراد<ref name="Tebyan">{{یادکرد وب|عنوان=معرفی شهرستان زاهدان|ناشر=وبگاه ادارهٔ کل تبلیغات اسلامی سیستان و بلوچستان|نشانی=http://www.zahedan-tebyan.ir/main.asp?id=233|تاریخ بازدید=۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰|archive-date=30 نوامبر 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101130011356/http://zahedan-tebyan.ir/main.asp?id=233}}</ref>{{سخ}}کمینه: ۱۲٫۶- درجهٔ سانتیگراد<ref name="Tebyan"/> |
||
|میانگینبارشسالانه= |
|میانگینبارشسالانه= 92میلیمتر<ref name="Tebyan"/> |
||
|شمارروزهاییخبندان= |
|شمارروزهاییخبندان= |
||
|شهردار= محمدامیر براهویی |
|شهردار= محمدامیر براهویی |
||
خط ۳۶: | خط ۳۷: | ||
}} |
}} |
||
'''زاهِدانْ''' یکی از [[کلانشهرهای ایران]] و مرکز [[استان سیستان و بلوچستان]] است. |
'''زاهِدانْ''' یکی از [[کلانشهرهای ایران]] و مرکز [[استان سیستان و بلوچستان]] است.<ref>{{یادکرد کتاب |عنوان=کتاب بلوچستان شمالی سرحد، جنوبی مکران |تاریخ=1395 |ناشر=محمد خاشی}}</ref><ref>{{یادکرد وب |عنوان=معرفی شهرستانهای استان |نشانی=https://www.sbportal.ir/fa/news/5488/معرفی-شهرستانهای-استان |ناشر=پرتال استان سیستان و بلوچستان}}</ref> زاهدان از سمت شمال به [[شهرستان هامون]]، از جنوب به [[شهرستان تفتان]]، از شرق به کشورهای [[افغانستان]] و [[پاکستان]] و از غرب به [[شهرستان فهرج]] منتهی میشود. نام پیشین آن {{به سیستانی|دزد اُو}} و {{به بلوچی|دزآپ}} بوده که در زمان [[رضاشاه|رضا شاه]] برای احیای نام تاریخی [[زاهدان کهنه]] که مرکزیت [[سیستان]] را داشت «زاهدان» تغییر یافتهاست. |
||
آب و هوای شهر زاهدان گرم و خشک بهشمار میرود ولی شبهای تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی میگراید. [[آب آشامیدنی]] زاهدان لولهکشی آب شیرین است و از طریق انتقال آب از شهرستان زابل و هامون تأمین میگردد.<ref name="sbdoe.ir">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=www.sbdoe.ir|نشانی=http://www.sbdoe.ir/cms/printit.asp?id=2039|عنوان=بازدید استاندار محترم از پروژه خط دوم انتقال آب زابل به زاهدان|بازبینی=2018-12-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181125074030/http://www.sbdoe.ir/cms/printit.asp?id=2039|archivedate=۲۵ نوامبر ۲۰۱۸|dead-url=yes}}</ref> زاهدان به جهت مرزی بودن، از موقعیت استراتژیک جغرافیایی و تجاری و نظامی و شرایط خاص برخوردار است؛ به گونهای که از یکسو راهآهن [[پاکستان]] که از مرز [[میرجاوه]] وارد [[ایران]] میشود و از سوی دیگر [[راهآهن سراسری ایران]] به این شهر منتهی میشود؛ و از سوی دیگر در نزدیکی به میل سه جانبهٔ ایران و پاکستان و افغانستان قرار دارد.<ref name="کتاب تاریخ ایران">کتاب تاریخ ایران</ref> |
آب و هوای شهر زاهدان گرم و خشک بهشمار میرود ولی شبهای تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی میگراید. [[آب آشامیدنی]] زاهدان لولهکشی آب شیرین است و از طریق انتقال آب از شهرستان زابل و هامون تأمین میگردد.<ref name="sbdoe.ir">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=www.sbdoe.ir|نشانی=http://www.sbdoe.ir/cms/printit.asp?id=2039|عنوان=بازدید استاندار محترم از پروژه خط دوم انتقال آب زابل به زاهدان|بازبینی=2018-12-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181125074030/http://www.sbdoe.ir/cms/printit.asp?id=2039|archivedate=۲۵ نوامبر ۲۰۱۸|dead-url=yes}}</ref> زاهدان به جهت مرزی بودن، از موقعیت استراتژیک جغرافیایی و تجاری و نظامی و شرایط خاص برخوردار است؛ به گونهای که از یکسو راهآهن [[پاکستان]] که از مرز [[میرجاوه]] وارد [[ایران]] میشود و از سوی دیگر [[راهآهن سراسری ایران]] به این شهر منتهی میشود؛ و از سوی دیگر در نزدیکی به میل سه جانبهٔ ایران و پاکستان و افغانستان قرار دارد.<ref name="کتاب تاریخ ایران">کتاب تاریخ ایران</ref> |
||
== موقعیت جغرافیایی == |
== موقعیت جغرافیایی == |
||
شهرستان زاهدان در منطقه بلوچستان استان سیستان و بلوچستان قرار دارد |
|||
زاهدان شهری نوبنیاد است که در ۵۱۷ کیلومتری شرق [[کرمان|شهر کرمان]] و نیز در نزدیکی کشور [[پاکستان]] واقع شدهاست. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به [[بیرجند]] و [[مشهد]] و از سمت جنوب به [[چابهار]] مرتبط شده و همچنین دارای [[راهآهن|ایستگاه راهآهن]] و [[فرودگاه|فرودگاه بینالمللی]] است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ عرض شمالی واقع شدهاست. اختلاف زمان زاهدان با [[تهران]] ۳۶+ دقیقه و با [[ساعت هماهنگ جهانی|گرینویچ]] ۲۴۶+ دقیقهاست. |
زاهدان شهری نوبنیاد است که در ۵۱۷ کیلومتری شرق [[کرمان|شهر کرمان]] و نیز در نزدیکی کشور [[پاکستان]] واقع شدهاست. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به [[بیرجند]] و [[مشهد]] و از سمت جنوب به [[چابهار]] مرتبط شده و همچنین دارای [[راهآهن|ایستگاه راهآهن]] و [[فرودگاه|فرودگاه بینالمللی]] است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ عرض شمالی واقع شدهاست. اختلاف زمان زاهدان با [[تهران]] ۳۶+ دقیقه و با [[ساعت هماهنگ جهانی|گرینویچ]] ۲۴۶+ دقیقهاست. |
||
== نامشناسی == |
== نامشناسی == |
||
زاهدان تا قبل از [[دوره پهلوی]]، روستای کوچک و دورافتادهای به نام [[ |
زاهدان تا قبل از [[دوره پهلوی]]، روستای کوچک و دورافتادهای به نام [[دزد آب]] بود؛<ref name=":3"/> دزآپ کلمهای از ترکیب دزد+آب تشکیل شدهاست. دزدآب با همکاری نیروهای [[رضاشاه]] به فرماندهی امانالله جهانبانی، در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به علت اینکه اکثر مردم آن منطقه متدین بودند، زاهدان نام گرفت. واژه زاهدان در لغت به معنی «شهر پرهیزگاران» است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=جامعترین سایت جاهای دیدنی و جاذبههای گردشگری ایران {{!}} سیری در ایران|نشانی=https://seeiran.ir/|بازبینی=2020-12-21|کد زبان=fa-IR}}</ref><ref name=":3"/><ref name="City1"/> |
||
== مردمشناسی == |
== مردمشناسی == |
||
امروزه ترکیب عمده قومیتی این شهر را [[مردم بلوچ|بلوچها]] و [[ |
امروزه ترکیب عمده قومیتی این شهر را [[مردم بلوچ|بلوچها]] و [[مردم سیستانی|سیستانی ها]] تشکیل میدهد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://jhgr.ut.ac.ir/article_24982_262a4d26bc89471517a14b885ad89a6e.pdf |عنوان=تحلیل فرصتها و تهدیدهای ژئوپولیتیکی قوم بلوچ ازدیدگاه نظریهای | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> اقوام این شهر سیستانی و بلوچ و همچنین یزدیها، بیرجندیها، کرمانیها، مهاجرانی از [[کردستان|کُردستان]]، [[آذربایجان]] و سیکهای هندی و افغانستانیها تشکیل میدهند.<ref>https://partybns.org/blog/%D9%86%D8%B3%D8%A8-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D8%B4-pdf/</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=198703 |عنوان= رابطه احساس محرومیت نسبی با هویت قومی (مطالعه موردی: جمعیت بلوچ شهر زاهدان)| ناشر =پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> |
||
زبان بلوچهای زاهدان [[زبان بلوچی]] با [[ |
زبان بلوچهای زاهدان [[زبان بلوچی]] با [[سرحدی|گویش سرحدی]] بوده و [[مردم سیستانی|سیستانی]] <nowiki/>های زاهدان هم [[زبان فارسی|فارسی]] ([[گویش سیستانی]]) همچنین زنان و مردان [[مردم بلوچ|بلوچ]] و [[مردم سیستانی|سیستانی]] پوشش مخصوص به خود که به لباس بلوچی و سیستانی مشهور است را بر تن دارند. |
||
جمعیت این شهر از نظر اکثریت |
|||
بلوچ ها سرحدی و سیستانی ها تشکلیل میدهند. |
|||
== تاریخچه == |
== تاریخچه == |
||
=== پیش از جنگ جهانی اول === |
=== پیش از جنگ جهانی اول === |
||
زاهدان تا پیش از وقوع [[جنگ جهانی اول]]، دهکده کوچک و دورافتادهای به نام [[ |
زاهدان تا پیش از وقوع [[جنگ جهانی اول]]، دهکده کوچک و دورافتادهای به نام [[دزد آب]] بود؛ آنان آب آشامیدنی و کشاورزی مورد نیاز خود را از طریق چند رشته قنات در پیرامون روستا تأمین مینمودند.<ref name="کتاب تاریخ بلوچستان جلد 2"/> پیشتر در منطقهٔ شمالی شهر کنونی زاهدان و بر فراز کوههای این منطقه، دژ کوچکی قرار داشته که مردمانی در پیرامون این دژ سکنی گزیده بودند. این افراد از طریق [[تجارت]] و [[کشاورزی]] به زندگی خود ادامه میدادند.<ref name="SB"/> |
||
در سال ۱۳۱۶ خورشیدی با تصویب قانون جدید تقسیمات کشوری، سیستان از خراسان و بلوچستان از کرمان منتزع شده و باهم به صورت استان واحد سیستان و بلوچستان به مرکزیت دزدآب، واقع در منطقه [[سیستان]] که به زاهدان تغییر نام یافت درآمدند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بلوچستان در سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۷ قمری|نام خانوادگی=سالار بهزادی|نام=عبدالرضا|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref> |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر در سال ۱۸۷۷ به این منطقه حمله کرد که با مقاومت سرداران بلوچ سرحد در شمال زاهدان و دره نالک خاش مواجه شد.وی ماجرای جدال خود با بلوچها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که درسال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=هری دایر |نام۱=ریجنالد ادوارد |عنوان=مهاجمان سرحد-رویارویی نظامیان انگلیسی با سرداران بلوچ ایرانی |تاریخ=1921 |ناشر=مترجم: حمید احمدی- تهران انتشارات نشر نی – کتابخانه ملی ایران 1378 |مکان=لندن}}</ref> |
ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر در سال ۱۸۷۷ به این منطقه حمله کرد که با مقاومت سرداران بلوچ سرحد در شمال زاهدان و دره نالک خاش مواجه شد.وی ماجرای جدال خود با بلوچها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که درسال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=هری دایر |نام۱=ریجنالد ادوارد |عنوان=مهاجمان سرحد-رویارویی نظامیان انگلیسی با سرداران بلوچ ایرانی |تاریخ=1921 |ناشر=مترجم: حمید احمدی- تهران انتشارات نشر نی – کتابخانه ملی ایران 1378 |مکان=لندن}}</ref> |
||
خط ۶۶: | خط ۷۲: | ||
[[مجلس شورای ملی]] در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور [[رضا شاه]]، نام شهر از دزآپ به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرمسیری آن و به پیروی از معماری شهرهای قدیم [[ایران]] توسط معماران ایرانی تهیه شدهاست.<ref name="SB"/> راهاندازی راهآهن [[کویته]]-زاهدان از نخستین نشانههای شهرنشینی در این شهر بهشمار میرود.<ref name="City1"/> |
[[مجلس شورای ملی]] در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور [[رضا شاه]]، نام شهر از دزآپ به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرمسیری آن و به پیروی از معماری شهرهای قدیم [[ایران]] توسط معماران ایرانی تهیه شدهاست.<ref name="SB"/> راهاندازی راهآهن [[کویته]]-زاهدان از نخستین نشانههای شهرنشینی در این شهر بهشمار میرود.<ref name="City1"/> |
||
بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکانهایی ساختند؛ تعدادی از بازاریان اهل [[مشهد]] و [[یزد]] |
بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکانهایی ساختند؛ تعدادی از بازاریان اهل [[مشهد]] و [[یزد]] به این شهر آمده و در آن سکونت گزیدند.<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 2"/> در این دوره بسیاری از بازرگانی منطقه در دست مهاجران ایرانی بود و در این زمینه با [[سیکها]]ی هندی رقابت داشتند.<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 2"/> |
||
** بعد از ایجاد راهآهن گروهی از هندوها به هدف کار در بخش راهآهن وارد دزآپ شدند، اما با اتمام خط راهآهن و هم چنین پایان جنگ اول از اهمیت سیاسی این خط کاسته شد. موقعیت دزآپ جهت (نزدیکی به هند، هم چنین به آبهای آزاد دریای عمان، و درنتیجه تسهیل امور تجاری) افزایش اهمیت اقتصادی راهآهن دزآپ و شهر دزآپ را درپی داشت. این امر سبب مهاجرت گروهی دیگر از سیکها به دزآپ و اشتغال آنها در بخش تجارت شد که با حمایت دولت ایران و انگلیس در بخشهای گمرک و عوارض راه هم راه بود. سیکها اتباع هندی انگلیس قلمداد میشدند و این امر مزایایی داشت که البته کسب این مزایا سبب محرومیت اتباع ایرانی از آن میشد. این امر وضعیت سختی را بر اتباع ایرانی به ویژه ساکنان محلی شهر مترتب میکرد، چراکه در زاهدان به منزلهٔ شهری تازه تأسیس، افزون بر مهاجران جدید، ساکنان بومی نیز در بخشهایی از شهر ساکن بودند. ازجمله طایفهٔ سرابندی که جز اولین طایفه مستقر در شهر نوبنیاد زاهدان بودند و طایفهٔ گرگیج که در شمال زاهدان مستقر بودند. این طوایف که به گلهداری و زراعت اشتغال داشتند ورود مهاجران جدید و هم چنین اقدامات دولت مرکزی، غصب زمینها توسط مهاجران جدید که از حمایت ارتش برخوردار بودند و مسئله کشف حجاب اوضاعی را بر آنها مترتب میکرد که شماری از ساکنان بومی به سبب این اوضاع مجبور به مهاجرت میشدند. .<ref name=":6">اسناد مرکز اسناد وزارت امور خارجه (با نام اختصاری: ماواخ):SH1304-53-p5-21, 22 ،SH1304-53-p5-11</ref><ref>زرین کلک، بهناز (1382). اسنادی از روابط ایران و انگلیس 1325-1330(تهران: سازمان اسناد.</ref><ref>اسناد کتاب خانة ملی و سازمان اسناد ایران (با نام اختصاری: ساکما 21-02404(-،</ref> |
** بعد از ایجاد راهآهن گروهی از هندوها به هدف کار در بخش راهآهن وارد دزآپ شدند، اما با اتمام خط راهآهن و هم چنین پایان جنگ اول از اهمیت سیاسی این خط کاسته شد. موقعیت دزآپ جهت (نزدیکی به هند، هم چنین به آبهای آزاد دریای عمان، و درنتیجه تسهیل امور تجاری) افزایش اهمیت اقتصادی راهآهن دزآپ و شهر دزآپ را درپی داشت. این امر سبب مهاجرت گروهی دیگر از سیکها به دزآپ و اشتغال آنها در بخش تجارت شد که با حمایت دولت ایران و انگلیس در بخشهای گمرک و عوارض راه هم راه بود. سیکها اتباع هندی انگلیس قلمداد میشدند و این امر مزایایی داشت که البته کسب این مزایا سبب محرومیت اتباع ایرانی از آن میشد. این امر وضعیت سختی را بر اتباع ایرانی به ویژه ساکنان محلی شهر مترتب میکرد، چراکه در زاهدان به منزلهٔ شهری تازه تأسیس، افزون بر مهاجران جدید، ساکنان بومی نیز در بخشهایی از شهر ساکن بودند. ازجمله طایفهٔ سرابندی که جز اولین طایفه مستقر در شهر نوبنیاد زاهدان بودند و طایفهٔ گرگیج که در شمال زاهدان مستقر بودند. این طوایف که به گلهداری و زراعت اشتغال داشتند ورود مهاجران جدید و هم چنین اقدامات دولت مرکزی، غصب زمینها توسط مهاجران جدید که از حمایت ارتش برخوردار بودند و مسئله کشف حجاب اوضاعی را بر آنها مترتب میکرد که شماری از ساکنان بومی به سبب این اوضاع مجبور به مهاجرت میشدند. .<ref name=":6">اسناد مرکز اسناد وزارت امور خارجه (با نام اختصاری: ماواخ):SH1304-53-p5-21, 22 ،SH1304-53-p5-11</ref><ref>زرین کلک، بهناز (1382). اسنادی از روابط ایران و انگلیس 1325-1330(تهران: سازمان اسناد.</ref><ref>اسناد کتاب خانة ملی و سازمان اسناد ایران (با نام اختصاری: ساکما 21-02404(-،</ref> |
||
=== حمله نظامیان انگلیسی === |
=== حمله نظامیان انگلیسی === |
||
هنگامی که کمپانی هند شرقی بر هند و پاکستان امروزی مستولی شد و منطقه کلات و بلوچستان پاکستان به تصرف انگلیسیها درآمد، در نخستین روز اکتبر سال ۱۸۷۷ ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر به این منطقه حمله کرد. در این بین عدهای از سران بلوچ با حمله به کاروان انگلیسیها مانع حضور انگلیس در سرحد شده بودند. در این زمان انگلیس به فکر کشیدن خط آهن به بلوچستان ایران بود. مهمترین سرداران بلوچ که با انگلیسیها جنگیدند سردار جمعهخان اسماعیلزهی |
هنگامی که کمپانی هند شرقی بر هند و پاکستان امروزی مستولی شد و منطقه کلات و بلوچستان پاکستان به تصرف انگلیسیها درآمد، در نخستین روز اکتبر سال ۱۸۷۷ ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر به این منطقه حمله کرد. در این بین عدهای از سران بلوچ با حمله به کاروان انگلیسیها مانع حضور انگلیس در سرحد شده بودند. در این زمان انگلیس به فکر کشیدن خط آهن به بلوچستان ایران بود. مهمترین سرداران بلوچ که با انگلیسیها جنگیدند سردار جمعهخان اسماعیلزهی [شهبخش]، سردار خلیلخان گمشادزهی و سردار جنیدخان یاراحمدزهی [شهنوازی] بودند. جنگهای این سرداران بلوچ با قوای انگلیس منجر به کشته شدن بسیاری از نیروهای انگلیسی شد. در نبردی که بین نیروهای جمعهخان با انگلیس در شمال دزآپ (زاهدان کنونی) روی داد بیش از ۷۰ انگلیسی کشته شدند. در نبرد دره نالک نیز بیش از ۳۳۰ انگلیسی توسط یاراحمدزهیها به قتل رسیدند. هری دایر به هندوستان رفت و ۶ سال بعد در بریستول انگلستان در گذشت. وی ماجرای جدال خود با بلوچها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که درسال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=حمله انگلیس به بلوچستان در سال 1877|نشانی=https://www.donya-e-eqtesad.com/بخش-اقتصاد-36/1070885-حمله-انگلیس-به-بلوچستان-در-سال|وبگاه=روزنامه دنیای اقتصاد|بازبینی=2019-07-06|کد زبان=fa}}</ref><ref>مهاجمان سرحد-رویارویی نظامیان انگلیسی با سرداران بلوچ ایرانی نویسنده: ریجنالد ادوارد هری دایر مترجم: حمید احمدی- تهران انتشارات نشر نی – کتابخانه ملی ایران 1378</ref> |
||
محدودهٔ شهری زاهدان در این دوران به فاصلهٔ میان خیابان تهران از یک سو و خیابان پشت شهرداری از سوی دیگر محدود شدهبود. برقرسانی در شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ خورشیدی انجام شد. کارخانهٔ [[برق]] زاهدان در ابتدای خیابان سنایی قرار داشت و بانی آن یکی از اهالی یزد به نام «رزاقزاده» بود. وی همچنین مقدمات احداث اولین باغ در زاهدان بهنام [[کلاته رزاقزاده]] را فراهم آورد که در جادهٔ زاهدان به [[خاش]] قرار دارد.<ref name="ReferenceA"/> |
محدودهٔ شهری زاهدان در این دوران به فاصلهٔ میان خیابان تهران از یک سو و خیابان پشت شهرداری از سوی دیگر محدود شدهبود. برقرسانی در شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ خورشیدی انجام شد. کارخانهٔ [[برق]] زاهدان در ابتدای خیابان سنایی قرار داشت و بانی آن یکی از اهالی یزد به نام «رزاقزاده» بود. وی همچنین مقدمات احداث اولین باغ در زاهدان بهنام [[کلاته رزاقزاده]] را فراهم آورد که در جادهٔ زاهدان به [[خاش]] قرار دارد.<ref name="ReferenceA"/> |
||
خط ۱۰۳: | خط ۱۰۹: | ||
{{Div col|cols=۳}} |
{{Div col|cols=۳}} |
||
* آبگوشت سیستانی |
* آبگوشت سیستانی |
||
* تجگی سیستانی |
* [[تجگی سیستانی]] |
||
* کشک زرد |
* [[کشک زرد]] |
||
* چلبک سیستانی |
* چلبک سیستانی |
||
* بورک سیستانی |
* [[بورک سیستانی]] |
||
* آچار سیستانی (ادویه) |
* [[آچار سیستانی]] (ادویه) |
||
* قلیفی سیستانی |
* قلیفی سیستانی |
||
* [[کلوچه]] |
* [[کلوچه سیستانی]]<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 3">کتاب تاریخ سیستان جلد 3</ref> |
||
* تاسووی |
* تاسووی |
||
* حلوای خرمایی چنگال |
* حلوای خرمایی چنگال |
||
* حلوای شکری بلوچی |
* حلوای شکری بلوچی |
||
* تاس آپی |
* [[تاس آپی]] |
||
* ترونچه (تنورچه) |
* ترونچه ([[تنورچه]]) |
||
* [[تباهگ]] |
* [[تباهگ]] |
||
* بریانی |
* [[بریانی]] |
||
* شیلانچ (کشک سفید محلی) |
* [[شیلانچ]] (کشک سفید محلی) |
||
* کورگ آپ بلوچی (غوره و اب انار همراه با سبزیجات و روغن حیوانی) |
* کورگ آپ بلوچی (غوره و اب انار همراه با سبزیجات و روغن حیوانی) |
||
* سبزوک بلوچی |
* سبزوک بلوچی |
||
* شیر چاه یا دودپتی (مخلوطی از شیر، چای و شکر) |
* شیر چاه یا دودپتی (مخلوطی از شیر، چای و شکر) |
||
* حرام بلوچی (ترشی لیمو) |
* [[حرام بلوچی]] (ترشی لیمو) |
||
* چتنی بلوچی (ترشی انبه و مخلوط) |
* چتنی بلوچی (ترشی انبه و مخلوط) |
||
* انواع نان بلوچی مثل سیسرک-تلانتلو-شلو و.. |
* انواع نان بلوچی مثل سیسرک-تلانتلو-شلو و.. |
||
* دوتینی بلوچی |
* [[دوتینی بلوچی]] |
||
[[پرونده:Student Biryani.JPG|بندانگشتی|بریانی]] |
[[پرونده:Student Biryani.JPG|بندانگشتی|بریانی]] |
||
{{Div col end}} |
{{Div col end}} |
||
خط ۱۳۱: | خط ۱۳۷: | ||
[[پرونده:Bazaar of Zahedan - 18 March 2013 21.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|بازار زاهدان]] |
[[پرونده:Bazaar of Zahedan - 18 March 2013 21.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|بازار زاهدان]] |
||
فهرست [[صنایع دستی]] زاهدان: |
فهرست [[صنایع دستی]] زاهدان: |
||
* خامه دوزی سیستانی |
* [[خامهدوزی|خامه دوزی سیستانی]] |
||
* قالیچه سنتی سیستان |
* قالیچه سنتی سیستان |
||
* [[سوزندوزی بلوچی]] |
* [[سوزندوزی بلوچی]] |
||
* سکه و آینه دوزی |
* سکه و آینه دوزی |
||
* قالی بافی سنتی |
* [[قالی سیستان|قالی بافی سنتی سیستان]]<ref name="Tebyan"/> |
||
* حصیربافی |
* [[حصیربافی]] |
||
* دودنی بافی |
* [[دودنی بافی سیستان|دودنی بافی]] |
||
* [[شال بافی سیستان|گلیم بافی سیستان]] |
|||
* گلیم بافی سنتی سیستانی |
|||
* زیور آلات سنتی بلوچی |
|||
* جواهرات سیستان |
|||
[[پرونده:Bazaar of Zahedan - 18 March 2013 10.jpg|بندانگشتی|زیور آلات سنتی بلوچی]] |
[[پرونده:Bazaar of Zahedan - 18 March 2013 10.jpg|بندانگشتی|زیور آلات سنتی بلوچی]] |
||
خط ۲۲۶: | خط ۲۳۴: | ||
{{Div col end}} |
{{Div col end}} |
||
* مراکز بهداشتی و درمانی |
|||
{{Div col|cols=۲}} |
{{Div col|cols=۲}} |
||
[[پرونده:Photo 2016-09-19 00-26-19gjhghj.jpg|بندانگشتی|سردر بیمارستان علی ابن ابی طالب زاهدان]] |
[[پرونده:Photo 2016-09-19 00-26-19gjhghj.jpg|بندانگشتی|سردر بیمارستان علی ابن ابی طالب زاهدان]] |
||
خط ۲۳۸: | خط ۲۴۶: | ||
* بیمارستان نبی اکرم |
* بیمارستان نبی اکرم |
||
* بیمارستان بهاران (روانپزشکی) |
* بیمارستان بهاران (روانپزشکی) |
||
*بیمارستان پارس (افتتاح بزودی) |
|||
* کلینیک شفا |
* کلینیک شفا |
||
* کلینیک امام حسین (ع) |
* کلینیک امام حسین (ع) |
||
خط ۲۴۳: | خط ۲۵۲: | ||
* کلینیک زیبایی مریم |
* کلینیک زیبایی مریم |
||
* کلینیک ایرانیان |
* کلینیک ایرانیان |
||
{{Div col end}} |
{{Div col end}} |
||
خط ۲۸۲: | خط ۲۹۲: | ||
== جستارهای وابسته == |
== جستارهای وابسته == |
||
{{درگاه|بلوچستان}} |
{{درگاه|سیستان|بلوچستان}} |
||
* [[جمعه خونین زاهدان]] |
* [[جمعه خونین زاهدان]] |
||
* [[مسجد جامع مکی زاهدان]] |
* [[مسجد جامع مکی زاهدان]] |
||
خط ۲۹۲: | خط ۳۰۲: | ||
[[رده:شهرستان زاهدان]] |
[[رده:شهرستان زاهدان]] |
||
[[رده:شهرهای استان سیستان و بلوچستان]] |
[[رده:شهرهای استان سیستان و بلوچستان]] |
||
⚫ | |||
[[رده:شهرهای بلوچستان]] |
[[رده:شهرهای بلوچستان]] |
||
[[رده:سیستان]] |
|||
[[رده:مرکز استانهای ایران]] |
[[رده:مرکز استانهای ایران]] |
||
[[رده:مناطق مسکونی در شهرستان زاهدان]] |
[[رده:مناطق مسکونی در شهرستان زاهدان]] |
||
⚫ | |||
[[رده:سرحد بلوچستان]] |
|||
{{شهرستان زاهدان}} |
{{شهرستان زاهدان}} |
نسخهٔ ۶ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۲۰
زاهدان | |
---|---|
نشان واره شهرداری زاهدان | |
کشور | ایران |
استان | سیستان و بلوچستان |
شهرستان | زاهدان |
بخش | مرکزی |
نام(های) پیشین | دزد آب، دزد اُو، دزآپ[۱] |
سال شهرشدن | ۱۳۲۵ خورشیدی |
مردم | |
جمعیت | (سال۱۳۹۵)۵۸۷٬۷۳۰ |
جغرافیای طبیعی | |
مساحت | ۱۱۰Km² |
ارتفاع | ۱۳۸۵ متر از سطح دریا[۲] |
آبوهوا | |
میانگین دمای سالانه | بیشینه: ۴۲٫۵ درجهٔ سانتیگراد[۳] کمینه: ۱۲٫۶- درجهٔ سانتیگراد[۳] |
میانگین بارش سالانه | 92میلیمتر[۳] |
اطلاعات شهری | |
شهردار | محمدامیر براهویی |
پیششمارهٔ تلفن | ۰۵۴[۲] |
وبگاه | |
شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۸۵ |
زاهِدانْ یکی از کلانشهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است.[۵][۶] زاهدان از سمت شمال به شهرستان هامون، از جنوب به شهرستان تفتان، از شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از غرب به شهرستان فهرج منتهی میشود. نام پیشین آن (به سیستانی: دزد اُو) و (به بلوچی: دزآپ) بوده که در زمان رضا شاه برای احیای نام تاریخی زاهدان کهنه که مرکزیت سیستان را داشت «زاهدان» تغییر یافتهاست.
آب و هوای شهر زاهدان گرم و خشک بهشمار میرود ولی شبهای تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی میگراید. آب آشامیدنی زاهدان لولهکشی آب شیرین است و از طریق انتقال آب از شهرستان زابل و هامون تأمین میگردد.[۷] زاهدان به جهت مرزی بودن، از موقعیت استراتژیک جغرافیایی و تجاری و نظامی و شرایط خاص برخوردار است؛ به گونهای که از یکسو راهآهن پاکستان که از مرز میرجاوه وارد ایران میشود و از سوی دیگر راهآهن سراسری ایران به این شهر منتهی میشود؛ و از سوی دیگر در نزدیکی به میل سه جانبهٔ ایران و پاکستان و افغانستان قرار دارد.[۸]
موقعیت جغرافیایی
شهرستان زاهدان در منطقه بلوچستان استان سیستان و بلوچستان قرار دارد زاهدان شهری نوبنیاد است که در ۵۱۷ کیلومتری شرق شهر کرمان و نیز در نزدیکی کشور پاکستان واقع شدهاست. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به بیرجند و مشهد و از سمت جنوب به چابهار مرتبط شده و همچنین دارای ایستگاه راهآهن و فرودگاه بینالمللی است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ عرض شمالی واقع شدهاست. اختلاف زمان زاهدان با تهران ۳۶+ دقیقه و با گرینویچ ۲۴۶+ دقیقهاست.
نامشناسی
زاهدان تا قبل از دوره پهلوی، روستای کوچک و دورافتادهای به نام دزد آب بود؛[۹] دزآپ کلمهای از ترکیب دزد+آب تشکیل شدهاست. دزدآب با همکاری نیروهای رضاشاه به فرماندهی امانالله جهانبانی، در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به علت اینکه اکثر مردم آن منطقه متدین بودند، زاهدان نام گرفت. واژه زاهدان در لغت به معنی «شهر پرهیزگاران» است.[۱۰][۹][۱۱]
مردمشناسی
امروزه ترکیب عمده قومیتی این شهر را بلوچها و سیستانی ها تشکیل میدهد.[۱۲] اقوام این شهر سیستانی و بلوچ و همچنین یزدیها، بیرجندیها، کرمانیها، مهاجرانی از کُردستان، آذربایجان و سیکهای هندی و افغانستانیها تشکیل میدهند.[۱۳][۱۴]
زبان بلوچهای زاهدان زبان بلوچی با گویش سرحدی بوده و سیستانی های زاهدان هم فارسی (گویش سیستانی) همچنین زنان و مردان بلوچ و سیستانی پوشش مخصوص به خود که به لباس بلوچی و سیستانی مشهور است را بر تن دارند. جمعیت این شهر از نظر اکثریت بلوچ ها سرحدی و سیستانی ها تشکلیل میدهند.
تاریخچه
پیش از جنگ جهانی اول
زاهدان تا پیش از وقوع جنگ جهانی اول، دهکده کوچک و دورافتادهای به نام دزد آب بود؛ آنان آب آشامیدنی و کشاورزی مورد نیاز خود را از طریق چند رشته قنات در پیرامون روستا تأمین مینمودند.[۱۵] پیشتر در منطقهٔ شمالی شهر کنونی زاهدان و بر فراز کوههای این منطقه، دژ کوچکی قرار داشته که مردمانی در پیرامون این دژ سکنی گزیده بودند. این افراد از طریق تجارت و کشاورزی به زندگی خود ادامه میدادند.[۲]
در سال ۱۳۱۶ خورشیدی با تصویب قانون جدید تقسیمات کشوری، سیستان از خراسان و بلوچستان از کرمان منتزع شده و باهم به صورت استان واحد سیستان و بلوچستان به مرکزیت دزدآب، واقع در منطقه سیستان که به زاهدان تغییر نام یافت درآمدند.[۱۶]
هنری فیلد دزآب قدیم را جزء بخش سرحد بلوچستان، و سرحد را یکی از ۴ قسمت اصلی بلوچستان دانستهاست.[۱۷] سرپرسی سایکس نیز بر این مدعا صحه گذاشته. است.[۱۸]
ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر در سال ۱۸۷۷ به این منطقه حمله کرد که با مقاومت سرداران بلوچ سرحد در شمال زاهدان و دره نالک خاش مواجه شد.وی ماجرای جدال خود با بلوچها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که درسال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند.[۱۹]
پس از جنگ جهانی اول
بهجهت نزدیکی دزآپ به دو کشور افغانستان و پاکستان و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور هند، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کموکاستیهای آن، زمینهٔ تأسیس مراکز مختلف دولتی را در دزآپ فراهم آورد.
شمار ادارهها و مراکز دولتی دزآپ و کارمندان که در این مراکز مشغول به کار بودند، روز به روز بیشتر میشد؛ از همینروی برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانهٔ مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل کشور هند بودند.[۲۰][نیازمند منبع]
مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور رضا شاه، نام شهر از دزآپ به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرمسیری آن و به پیروی از معماری شهرهای قدیم ایران توسط معماران ایرانی تهیه شدهاست.[۲] راهاندازی راهآهن کویته-زاهدان از نخستین نشانههای شهرنشینی در این شهر بهشمار میرود.[۱۱]
بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکانهایی ساختند؛ تعدادی از بازاریان اهل مشهد و یزد به این شهر آمده و در آن سکونت گزیدند.[۲۰] در این دوره بسیاری از بازرگانی منطقه در دست مهاجران ایرانی بود و در این زمینه با سیکهای هندی رقابت داشتند.[۲۰]
- بعد از ایجاد راهآهن گروهی از هندوها به هدف کار در بخش راهآهن وارد دزآپ شدند، اما با اتمام خط راهآهن و هم چنین پایان جنگ اول از اهمیت سیاسی این خط کاسته شد. موقعیت دزآپ جهت (نزدیکی به هند، هم چنین به آبهای آزاد دریای عمان، و درنتیجه تسهیل امور تجاری) افزایش اهمیت اقتصادی راهآهن دزآپ و شهر دزآپ را درپی داشت. این امر سبب مهاجرت گروهی دیگر از سیکها به دزآپ و اشتغال آنها در بخش تجارت شد که با حمایت دولت ایران و انگلیس در بخشهای گمرک و عوارض راه هم راه بود. سیکها اتباع هندی انگلیس قلمداد میشدند و این امر مزایایی داشت که البته کسب این مزایا سبب محرومیت اتباع ایرانی از آن میشد. این امر وضعیت سختی را بر اتباع ایرانی به ویژه ساکنان محلی شهر مترتب میکرد، چراکه در زاهدان به منزلهٔ شهری تازه تأسیس، افزون بر مهاجران جدید، ساکنان بومی نیز در بخشهایی از شهر ساکن بودند. ازجمله طایفهٔ سرابندی که جز اولین طایفه مستقر در شهر نوبنیاد زاهدان بودند و طایفهٔ گرگیج که در شمال زاهدان مستقر بودند. این طوایف که به گلهداری و زراعت اشتغال داشتند ورود مهاجران جدید و هم چنین اقدامات دولت مرکزی، غصب زمینها توسط مهاجران جدید که از حمایت ارتش برخوردار بودند و مسئله کشف حجاب اوضاعی را بر آنها مترتب میکرد که شماری از ساکنان بومی به سبب این اوضاع مجبور به مهاجرت میشدند. .[۲۱][۲۲][۲۳]
حمله نظامیان انگلیسی
هنگامی که کمپانی هند شرقی بر هند و پاکستان امروزی مستولی شد و منطقه کلات و بلوچستان پاکستان به تصرف انگلیسیها درآمد، در نخستین روز اکتبر سال ۱۸۷۷ ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر به این منطقه حمله کرد. در این بین عدهای از سران بلوچ با حمله به کاروان انگلیسیها مانع حضور انگلیس در سرحد شده بودند. در این زمان انگلیس به فکر کشیدن خط آهن به بلوچستان ایران بود. مهمترین سرداران بلوچ که با انگلیسیها جنگیدند سردار جمعهخان اسماعیلزهی [شهبخش]، سردار خلیلخان گمشادزهی و سردار جنیدخان یاراحمدزهی [شهنوازی] بودند. جنگهای این سرداران بلوچ با قوای انگلیس منجر به کشته شدن بسیاری از نیروهای انگلیسی شد. در نبردی که بین نیروهای جمعهخان با انگلیس در شمال دزآپ (زاهدان کنونی) روی داد بیش از ۷۰ انگلیسی کشته شدند. در نبرد دره نالک نیز بیش از ۳۳۰ انگلیسی توسط یاراحمدزهیها به قتل رسیدند. هری دایر به هندوستان رفت و ۶ سال بعد در بریستول انگلستان در گذشت. وی ماجرای جدال خود با بلوچها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که درسال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند.[۲۴][۲۵]
محدودهٔ شهری زاهدان در این دوران به فاصلهٔ میان خیابان تهران از یک سو و خیابان پشت شهرداری از سوی دیگر محدود شدهبود. برقرسانی در شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ خورشیدی انجام شد. کارخانهٔ برق زاهدان در ابتدای خیابان سنایی قرار داشت و بانی آن یکی از اهالی یزد به نام «رزاقزاده» بود. وی همچنین مقدمات احداث اولین باغ در زاهدان بهنام کلاته رزاقزاده را فراهم آورد که در جادهٔ زاهدان به خاش قرار دارد.[۲۶]
شهر زاهدان به خاطر حضور انگلیسیها از قدیمیترین شهرهای ایران است که دارای آب لولهکشی شد. این لولهکشی البته در ایستگاه راهآهن شهر و برای خانههای کارکنان آن انجام شد. گسترش لولهکشی آب شهر توسط شهرداری در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت.[۲۷]
در سالهای ۱۳۲۷ و ۲۸ در زاهدان دو دبیرستان ساخته داشت به نامهای پروین و ۱۵ بهمن. پس از آن نیز دبیرستانهای تازهای به نامهای علم، امیرمعزی، شاه، شهناز، ایراندخت و ارم در شهر احداث شد. تنها بیمارستان شهر در این سالها، بیمارستانی بود در پشت خیابان شهرداری که یک پزشک داشت. اهالی محل به خاطر سیاهپوست بودن این پزشک، این بیمارستان را به عنوان «بیمارستان دکتر سیاه» میشناختند.[۲۷] پس از آن، سازمان بهداری در ابتدای خیابان دکتر شریعتی، بیمارستانی به نام بیمارستان علم (بوعلی فعلی) احداث نمود.[۲۸]
جغرافیا
موقعیت جغرافیایی
زاهدان بهعنوان مرکز استان سیستان و بلوچستان و در محدوده جنوب شرق کشور و در فاصلهٔ ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده و ۱۳۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار گشته و پاکستان، خراسان، کرمان را به هم متصل میکند.[۲۰]
آب و هوا
آب و هوای زاهدان در بیشتر روزهای سال گرم و خشک میباشد. در فصل تابستان روزهایی بسیار گرم و شبهایی با حرارت نسبی کم را تجربه میکند.[۲] معمولاً در این شهر برف نمیبارد. با این حال بیشترین میزان نزولات جوی در استان، مربوط به زاهدان و هم چنین شهرستان خاش میباشد که عمدتاً در فصل زمستان رخ میدهد. در ماههای دی و بهمن، آب و هوایی عمدتاً خنک و شبهایی سرد در این منطقه حاکم است.[نیازمند منبع]
آبها
آب آشامیدنی مورد نیاز زاهدان در حال حاضر از طریق چاه نیمههای زابل و هامون تأمین میشود[۷]
کوهها
زاهدان بهصورت گودالی بزرگ در میان کوههای مختلفی قرار گرفتهاست. [۲۹] از مهمترین کوههای این شهر میتوان کوههای اشتران (ارتفاع: ۳۰۱۲ متر)، انجیردان (ارتفاع: ۲۲۵۵ متر)، جیکو، پیرخان (ارتفاع: ۲۲۲۱ متر) و ملکسیاه را نام برد.[۳۰]
کشاورزی
درآمد برخی از ساکنان زاهدان از طریق کشاورزی تأمین میگردد. از جملهٔ محصولات کشاورزی این شهر میتوان جو، ذرت دانهای، ذرت علوفهای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان کرد. نکته[۲۰]
جمعیت
جمعیت زاهدان برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران بالغ بر ۵۸۷٬۷۳۰ نفر بوده که از این جهت، دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب میشود. برپایهٔ همین آمار در سال ۱۳۹۵ از مجموع جمعیت زاهدان، ۲۹۹٬۵۵۰ نفر مرد و ۲۸۸٬۱۸۰ نفر زن بودهاند. همچنین شمار خانوارهای ساکن این شهر در این سال بالغ بر ۱۴۶٬۷۱۷ خانوار بودهاست.[نیازمند منبع]
غذاها و خوراکیهای محلی
- آبگوشت سیستانی
- تجگی سیستانی
- کشک زرد
- چلبک سیستانی
- بورک سیستانی
- آچار سیستانی (ادویه)
- قلیفی سیستانی
- کلوچه سیستانی[۳۱]
- تاسووی
- حلوای خرمایی چنگال
- حلوای شکری بلوچی
- تاس آپی
- ترونچه (تنورچه)
- تباهگ
- بریانی
- شیلانچ (کشک سفید محلی)
- کورگ آپ بلوچی (غوره و اب انار همراه با سبزیجات و روغن حیوانی)
- سبزوک بلوچی
- شیر چاه یا دودپتی (مخلوطی از شیر، چای و شکر)
- حرام بلوچی (ترشی لیمو)
- چتنی بلوچی (ترشی انبه و مخلوط)
- انواع نان بلوچی مثل سیسرک-تلانتلو-شلو و..
- دوتینی بلوچی
صنایع دستی
فهرست صنایع دستی زاهدان:
- خامه دوزی سیستانی
- قالیچه سنتی سیستان
- سوزندوزی بلوچی
- سکه و آینه دوزی
- قالی بافی سنتی سیستان[۳]
- حصیربافی
- دودنی بافی
- گلیم بافی سیستان
- زیور آلات سنتی بلوچی
- جواهرات سیستان
دانشگاهها و مراکز آموزش عالی
زاهدان به دلیل مرکزیت استان، دارای ساختار خدماتی بوده و شهری دانشگاهی، فرهنگی و مذهبی محسوب میشود؛ چراکه حدود ۶۰٬۰۰۰ نفر دانشجو در، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور، مراکز علمی-کاربردی، موسسات غیرانتفاعی و دانشکده علوم قرآنی این شهر مشغول به تحصیل بوده و به همین جهت از سرانهٔ دانشجویی بالایی برخوردار است.[۲][۱۱]
این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
این دانشگاه فعالیت رسمی خود را اواخر دهه ۱۳۶۰ شروع کرد. این دانشگاه از نوامبر ۲۰۱۶ میلادی در رتبهبندی ESI دوازدهمین دانشگاه علوم پزشکی برتر ایران است.
- دانشگاه شهید مطهری پردیس زاهدان
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان
- دانشگاه پیام نور مرکز زاهدان
- مؤسسهٔ غیرانتفاعی هاتف
- مؤسسهٔ غیرانتفاعی پرتو
استانداری
استانداران سیستان و بلوچستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ایران، غلامرضا دانشنارویی از اسفند ۱۳۵۷ تا مرداد ۱۳۵۸، حبیب جریری از مرداد ۱۳۵۸ تا دی ۱۳۵۸، حمید بهرامی از دی ۱۳۵۸ تا تیر ۱۳۵۹، منوچهر محمدی از شهریور ۱۳۵۹ تا بهمن ۱۳۶۰، محمدتقی عاقبترفعت از بهمن ۱۳۶۰ تا تیر ۱۳۶۲، سید احمد نصری از تیر ۱۳۶۴ تا آبان ۱۳۶۴، محمود اشجع از دی ۱۳۶۴ تا مهر ۱۳۶۸، محمود حجتی از مهر ۱۳۶۸ تا شهریور ۱۳۷۳، وجیهاله آقاتقی از شهریور ۱۳۷۳ تا دی ۱۳۷۳، علیبخش جهانبخش از دی ۱۳۷۳ تا مهر ۱۳۷۶، سید محمود حسینی از مهر ۱۳۷۶ تا تیر ۱۳۸۱، حسین امینی از تیر ۱۳۸۱ تا شهریور ۱۳۸۴ و حبیباله دهمرده از شهریور ۱۳۸۴ تا شهریور ۱۳۸۷ بودهاست. بعد از آن و در دولت دوم محمود احمدینژاد، حاتم ناروئی و پس از آن در دولت یازدهم علی اوسط هاشمی از جانب حسن روحانی از آبان ۱۳۹۲ تا آبان ۱۳۹۶ پس از او دانیال محبی بمدت یکسال و پس از آن احمد علی موهبتی و از زمان ریاست جمهوری ابراهیم رییسی، حسین مدرس خیابانی و از تاریخ ۵ دی ماه ۱۴۰۱ به پیشنهاد وزیر کشور محمد کرمی فرمانده سابق نیروی زمینی جنوب شرق سپاه سکان دار استانداری استان سیستان و بلوچستان میباشد.[۳۲]
شهرداری
شهرداری زاهدان در سال ۱۳۲۵ خورشیدی باعنوان بلدیه تأسیس شد. شمار کارکنان این نهاد در ابتدای راهاندازی بالغ بر ۱۱ نفر بوده که وظیفهٔ پاکسازی شهر و آبرسانی به نقاط مختلف آن را برعهده داشتهاست.[۳۳] پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، شهرداری زاهدان صاحب درجهٔ ۸ شهرداری، ۱۸۶ پست کارمندی و ۳۶۰ پست کارگری شد. در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، این شهر به ۳ منطقه و ۹ ناحیهٔ شهرداری تقسیم گردید. زاهدان تاکنون ۴۰ شهردار مختلف را به خود دیدهاست.[۳۳]
پارکها و فضای سبز شهری
برخی پارکهای مهم شهر زاهدان:
- پارک ملت
- پارک لاله
- باغ خانواده
- بوستان گلها
- پارک بسیج
- پارک آزادگان
- پارک یاس
- پارک قدس
- پارک فرهنگیان
- بوستان ارکیده
- کوهستان پارک
- پارک فرهنگ
صدا و سیما زاهدان
زیرساختهای فرهنگی
سینماها
- سینما اشراق
- سینما هلال
- سینما فروردین
- سینما مهربان
صدا
رادیو زاهدان در سال ۱۳۳۸ خورشیدی راهاندازی شد و از سال ۱۳۳۹ خورشیدی با فرستندهٔ کالینز شروع به فعالیت کرد. این فرستنده پرقدرتترین فرستندهٔ شرق ایران بوده و برنامههای داخلی و خارجی مرکز را تحت پوشش خود قرار داده بود.[۳۴] شبکه استانی صدای مرکز سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۸۰ خورشیدی راهاندازی شد. این امر سبب افزایش میزان تولید و پخش برنامههای رادیویی در این مرکز گردید. امروزه صدای مرکز سیستان و بلوچستان با دارا بودن ۶ مرکز رادیویی و ۴ استودیوی پخش، یکی از مهمترین مراکز صدا در ایران بهشمار میرود.[۳۴]
سیما
پیش از راهاندازی شبکه استانی هامون، تلویزیون زاهدان هر هفته ۵ ساعت برنامهٔ تلویزیونی پخش میکرد. پس از افتتاح این مرکز در سال ۱۳۸۲ خورشیدی، میزان برنامههای تولیدی آن به ۷ الی ۸ ساعت در روز افزایش یافت.[۳۴] از مهمترین فیلمهای سینمایی تولید این مرکز در سالهای اخیر میتوان به «تب پنهان»، «چاه فرشته» و «دور از هیاهو»، از مهمترین سریالها میتوان به «شمبل و شاهی»، «پیرانی زمانگ»، «بازگشت به خانهٔ پدری»، «خاطرات خاموش»، «در مسیر کوچ» و «رودخانهٔ سرباز»، «ستارههای شرق»، «گلفشانها» و «مستند کوه خواجه» و از مهمترین برنامههای کودک میتوان به «عروسک مهربانی و صحرا» و «قصههای شهر سوخته» اشاره کرد[۳۵]
جاذبههای تاریخی و تفریحی
- مسجد امام علی
- مسجد جامع مکی زاهدان
- کتابخانهٔ عمومی کامبوزیا
- خانه ابویی
- مجتمع تفریحی امام زمان (عج)
- مجتمع تفریحی براسان
- مجتمع تفریحی گراناز
- مجتمع تفریحی ایران بلوچ
- مجتمع ورزشی تفریحی آدرنالین
- موزهٔ شهدا
- موزهٔ منطقهای جنوب شرق ایران
- موزه پست و ارتباطات زاهدان
- مزار سید باباحسینی
- دادگستری قدیم (دوره پهلوی)
- کوچه هندیها
- مصلا قدس
- باغ خاتم
- باغ خانواده
- باغ امام علی (ع)
- باغ سید احمد
- باغ مؤمنی
- مراکز بهداشتی و درمانی
- بیمارستان بوعلی
- بیمارستان فوق تخصصی چشمپزشکی الزهرا (س)
- بیمارستان حضرت علیاصغر (ع)
- بیمارستان پیامبراعظم (ص)
- بیمارستان امام علی (ع)
- بیمارستان تأمین اجتماعی
- بیمارستان خاتمالانبیا
- بیمارستان نبی اکرم
- بیمارستان بهاران (روانپزشکی)
- بیمارستان پارس (افتتاح بزودی)
- کلینیک شفا
- کلینیک امام حسین (ع)
- کلینیک زیبایی حضرت مریم
- کلینیک زیبایی مریم
- کلینیک ایرانیان
مسائل اجتماعی
حاشیهنشینی
حدود ۳۵۰ هزار نفر از جمعیت زاهدان حاشیهنشین هستند و در سکونتگاههای غیررسمی زندگی میکنند که فاقد حداقل زیرساختهای شهری از جمله فضای سبز، آسفالت، معابر و مرکز درمانی هستند. شیرآباد و سیک سوزی از جملهٔ محلات حاشیهای زاهدان هستند که با آسیبهای اجتماعی مانند تکدیگری، اعتیاد و سکونت بیپناهان و زنان آسیبدیده مواجه هستند. خدمات شهری همچون دفع زباله و فاضلاب به این محلات ارائه نمیشود.[۳۶]
جمعه خونین زاهدان
جمعه خونین زاهدان[۳۷] یا جمعه سیاه زاهدان به درگیریهای ۸ مهر ۱۴۰۱ بین مردم معترض زاهدان و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در جریان خیزش ۱۴۰۱ ایران و بهدنبال تجاوز فرماندهٔ انتظامی به دختری بلوچ، گفته میشود. بین روایت جمهوری اسلامی و روایت منابع محلی، دربارهٔ وقایع این روز تفاوتهای کلیدی وجود دارد. در این درگیری بر پایه آمار شورای تأمین سیستان و بلوچستان ۳۵ نفر کشته شدند، اما فعالان بلوچ حدود ۱۰۰ نفر از قربانیان را شناسایی کردهاند.[۳۸]
پیوند به بیرون
- دانشکده فنی سما زاهدان
- گالری عکس از شهر زاهدان
- پرتال شهرداری زاهدان
- وبگاه زاهداننیوز
- پورتال استان سیستان و بلوچستان
- دانشگاه سیستان و بلوچستان
- دانشگاه پیام نور سیستان و بلوچستان
- دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی زاهدان بایگانیشده در ۱ ژانویه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان بایگانیشده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
- وبگاه صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان
- سازمان آتشنشانی و خدمات ایمنی زاهدان
- اطلاعات کامل شهری اقتصادی اجتماعی و اقامتی شهر زاهدان در پرتال جامع شهرداری زاهدان
منابع
- ↑ «زاهدان». لغتنامهٔ دهخدا. دریافتشده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ «زاهدان». پورتال استان سیستان و بلوچستان. بایگانیشده از اصلی در ۲۸ مارس ۲۰۱۰. دریافتشده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ «معرفی شهرستان زاهدان». وبگاه ادارهٔ کل تبلیغات اسلامی سیستان و بلوچستان. بایگانیشده از اصلی در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۰. دریافتشده در ۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ «تبیان». بایگانیشده از اصلی در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۰. دریافتشده در ۱ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ کتاب بلوچستان شمالی سرحد، جنوبی مکران. محمد خاشی. ۱۳۹۵.
- ↑ «معرفی شهرستانهای استان». پرتال استان سیستان و بلوچستان.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «بازدید استاندار محترم از پروژه خط دوم انتقال آب زابل به زاهدان». www.sbdoe.ir. بایگانیشده از اصلی در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۹.
- ↑ کتاب تاریخ ایران
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام:3
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ «جامعترین سایت جاهای دیدنی و جاذبههای گردشگری ایران | سیری در ایران». دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۲-۲۱.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامCity1
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ «تحلیل فرصتها و تهدیدهای ژئوپولیتیکی قوم بلوچ ازدیدگاه نظریهای» (PDF).
- ↑ https://partybns.org/blog/%D9%86%D8%B3%D8%A8-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D8%B4-pdf/
- ↑ «رابطه احساس محرومیت نسبی با هویت قومی (مطالعه موردی: جمعیت بلوچ شهر زاهدان)». پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامکتاب تاریخ بلوچستان جلد 2
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ سالار بهزادی، عبدالرضا. بلوچستان در سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۷ قمری.
- ↑ فیلد، هنری (1343). مردمشناسی ایران ترجمة عبدالله فریار، تهران: کتاب خانة ابن سینا.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام:4
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ هری دایر، ریجنالد ادوارد (۱۹۲۱). مهاجمان سرحد-رویارویی نظامیان انگلیسی با سرداران بلوچ ایرانی. لندن: مترجم: حمید احمدی- تهران انتشارات نشر نی – کتابخانه ملی ایران 1378.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ ۲۰٫۳ ۲۰٫۴ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامکتاب تاریخ سیستان جلد 2
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ اسناد مرکز اسناد وزارت امور خارجه (با نام اختصاری: ماواخ):SH1304-53-p5-21, 22 ،SH1304-53-p5-11
- ↑ زرین کلک، بهناز (1382). اسنادی از روابط ایران و انگلیس 1325-1330(تهران: سازمان اسناد.
- ↑ اسناد کتاب خانة ملی و سازمان اسناد ایران (با نام اختصاری: ساکما 21-02404(-،
- ↑ «حمله انگلیس به بلوچستان در سال 1877». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۶.
- ↑ مهاجمان سرحد-رویارویی نظامیان انگلیسی با سرداران بلوچ ایرانی نویسنده: ریجنالد ادوارد هری دایر مترجم: حمید احمدی- تهران انتشارات نشر نی – کتابخانه ملی ایران 1378
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامReferenceA
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ زند مقدم. ص۱۵۶.
- ↑ همان.
- ↑ کتاب تاریخ سیستان
- ↑ کتاب تاریخ سیستان
- ↑ کتاب تاریخ سیستان جلد 3
- ↑ «معرفی استانداران اسبق». وبگاه استانداری سیستان و بلوچستان. بایگانیشده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافتشده در ۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۰. مقدار
|dead-url=dead
نامعتبر (کمک) - ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ «سیر تکوینی شهرداری». وبگاه شهرداری زاهدان. بایگانیشده از اصلی در ۲۱ فوریه ۲۰۱۱. دریافتشده در ۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ «تاریخچه و معرفی مرکز». وبگاه صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان. بایگانیشده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۱۰. دریافتشده در ۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ صداوسیما
- ↑ خبرگزاری تسنیم: شیرآباد و سیک سوزی بهوقت محرومیت، نوشتهشده در ۳ دی ۱۳۹۶؛ بازدید در ۳ دی ۱۴۰۱.
- ↑ ««جمعه خونین» زاهدان؛ مولوی عبدالحمید نقش جیشالعدل و گروههای مشابه را تکذیب کرد». بیبیسی فارسی. ۱۵ مهر ۱۴۰۱. دریافتشده در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۲.
- ↑ «تظاهرات مردم بلوچ بار دیگر به خون کشیده شد». رادیو زمانه. ۱۳ آبان ۱۴۰۱. دریافتشده در ۵ نوامبر ۲۰۲۲.