رقیه بنت حسین: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: پیوندبیرونی به ویکی‌پدیای فارسی جمع عربی واژگان فارسی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{pp-vandalism|small=yes}}{{تغییرمسیر|رقیه|افراد دیگر با این نام|رقیه (نام کوچک)}}{{Infobox person||name=رقیه بنت حسین بن علی|image=Sayyidah Ruqayya Mosque 01.jpg|caption=نگارهای از [[حرم رقیه]]|birth_date=۱۷ یا ۲۳ [[شعبان]] ۵۷ قمری|birth_place=[[مدینه]]، [[حجاز]]|death_date=۵ [[صفر (ماه)|صفر]] ۶۱ قمری|death_place=[[دمشق]]، [[شام (سرزمین)|شام]]|resting_place=[[حرم رقیه]]، [[دمشق]]|other_names=فاطمه|father=[[حسین بن علی]]|mother=[[ام اسحاق]]}}'''رُقَیّه دختر حسین بن علی''' {{به عربی|رُقَیّة بنت الحسین}} که به اختصار '''رقیه''' خوانده می‌شود و برخی منابع با نام '''فاطمه صغری بنت الحسین''' از او یاد کرده‌اند، دختر کوچک حسین بن علی است. پدر او [[امام]] سوم [[شیعیان]] [[حسین بن علی]] و مادرش مطابق بعضی از نقل‌ها [[ام‌اسحاق|ام اسحاق]] و برخی نقل‌های دیگر، [[شهربانو]] بوده‌است. منابع تاریخی [[شیعه|شیعی]] و [[سنی]] از مرگ وی در اثر اسارت و رنج‌های سفر از [[کربلا]] تا [[شام]] یاد کرده‌اند. بر اساس نقلی که طبری در [[کامل بهائی]] از کتاب الحاویه گزارش کرده‌است، این دختر خردسال در شام و پس از مشاهده سر بریده پدرش، از دنیا رفته‌است و در همان‌جا دفن گردیده‌است. تاریخ مرگ وی، ۵ [[صفر (ماه)|صفر]] سال ۶۱ ه.ق گزارش شده‌است. |
|||
در شعر و ادبیات |
|||
== نام و نسب == |
|||
شاعران معاصر عرب در خصوص مصائب وارده بر رقیه بنت الحسین، اشعار متنوعی سروده‌اند. عبدالمنعم فرطوسی، احمد الوائلی، سید حسین بحرالعلوم، علی ادریس الغانمی، مرتضی آل شرارة العاملی، سید عامر حلو و حسن آل حطیط العاملی از جمله شعراء عرب هستند که در این خصوص اشعاری را سروده‌اند. شاعران دیگری از شعراء عرب در خصوص فضیلت رقیه اشعاری سروده‌اند از جمله آنها می‌توان به سید محمدمهدی سویج، سید داود بن ابراهیم، سلمان آل طه، لبیب بیضون، محمدجواد السهلانی، ابراهیم محمد جواد، سید محسن امین و ابوالفضل طهرانی اشاره کرد. مضامین اکثر این اشعار آمیزه‌ای از مدح، رثا، احساس، عشق، حماسه و پند است. از کتب شعری که با موضوع رقیه بنت الحسین نگارش یافته است می‌توان به در یتیم دمشق اثر محمد قاسمی، دختری در قراغ بابا اثر روح‌الله دریکوند، سه ساله اثر ابوالفضل عرب‌عاملی، عطر باران اثر ناصر صبا و غروب ستاره اثر محسن حافظی کاشانی اشاره کرد. |
|||
=== نام === |
|||
در هنر و رسانه |
|||
رقیه از واژه «رقی» به معنای ترقی و بالا رفتن است. این احتمال داده شده‌است که این واژه تصغیر «رُقِیة» به معنای دعا باشد.<ref>{{پک|هادی‌منش|۱۳۸۳|ف=پژوهشی در هویت تاریخی رقیه|ک=شمیم یاس}}</ref><ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۴۱}}</ref> نام اصلی این دختر در منابع، فاطمه و فاطمه صغری گزارش شده‌است و رقیه، یکی از القاب وی او می‌باشد.<ref>{{پک|هادی‌منش|۱۳۸۳|ف=پژوهشی در هویت تاریخی رقیه|ک=شمیم یاس}}</ref> آورده‌اند که [[حسین بن علی]] به جهت علاقه به پدر و مادرش، نام تمام فرزندان خویش را فاطمه و علی گذاشته است.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۸}}</ref> در [[کامل بهائی]]، برای دختر حسین بن علی که در [[سوریه|شام]] مدفون می‌باشد، اسامی متعددی چون رقیه، زبیده، زینب و فاطمه گزارش شده‌است. [[فخرالدین طریحی|طریحی]]، رقیه را نام دیگر فاطمه صغری بنت حسین دانسته است.<ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۴}}</ref> |
|||
=== پدر و مادر === |
|||
گروه تولیدی فطرس مدیا، مستندی را به نام «خاتون» در سال ۱۳۹۲ تولید کرد. این مستند در ۲۴ دقیقه به بیان دیدگاه‌ها در خصوص رقیه بنت الحسین پرداخته‌است و نظر مرتضی مطهری در خصوص رقیه را مورد کنکاش قرار می‌دهد. سیدجعفر مرتضی عاملی، محمدحسین رجبی دوانی، محمد دولتی و عبدالحسین بندانی نیشابوری از جمله افراد مصاحبه شده در این مستند هستند. با موضوع رقیه بنت الحسین چند نمایشنامه نیز به رشته تحریر درآمدند از جمله: نمایشنامه آرزوهای سوخته اثر رقیه سیروس اسکویی، وداع خاموش اثر طاهره استفاضه و دختر آفتاب اثر علی‌اکبر ترابیان. |
|||
پدرش، [[حسین بن علی بن ابی‌طالب]] -فرزند فاطمه دختر رسول خدا و علی خلیفه چهارم از خلفاء راشیدن- می‌باشد. او امام سوم [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان دوازده‌امامی]] است که به سال ۶۱ ه.ق در [[نبرد کربلا]]، به دست سپاهیان [[عمر بن سعد|عمر سعد]] و به فرمان [[یزید]]، کشته شد.<ref>{{پک|حاج منوچهری|۱۳۹۲|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۶۷۸|رف=دائرةالمعارف}}</ref> در مورد مادر رقیه، سه احتمال داده‌شده‌است؛ گروهی از جمله [[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] در [[کشف الغمه فی معرفه الائمه|''کشف الغمه'']] و [[شیخ مفید|مفید]] در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد|''الارشاد'']]، [[ام‌اسحاق|ام اسحاق]] را که پیش از آن همسر [[حسن مجتبی|حسن بن علی]] بوده‌است، مادر رقیه دانسته‌اند. در مقابل گروهی دیگر چون [[مهدی حائری مازندرانی|حائری]] در ''[[معالی السبطین]]''، مادر رقیه را [[شهربانو]]، و رقیه را با [[سجاد]]، خواهر تنی می‌داند. دیدگاه سوم در این خصوص، مادر رقیه را [[ام‌جعفر قضاعیه]] می‌داند؛ اما این مطلب، به مستندی تاریخی استناد نکرده‌است..<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۵}}</ref><ref>{{پک|هادی‌منش|۱۳۸۳|ف=پژوهشی در هویت تاریخی رقیه|ک=شمیم یاس}}</ref> |
|||
== تولد و سرگذشت == |
|||
کتابشناسی |
|||
{{گاه‌شمار زندگی رقیه بنت حسین}} |
|||
=== ولادت === |
|||
در خصوص رقیه بنت الحسین، آثار متنوعی منتشر شده‌است؛ از جمله آنها، رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ است که اثر محمدحسن پاکدامن می‌باشد. موضوع این اثر شخصیت‌شناسی و پاسخ به برخی از شبهات در خصوص وجود رقیه می‌باشد. السیده رقیه بنت الامام الحسین علیه السلام، اثر علی ربانی خلخالی، دیگر اثر با موضوع رقیه بنت الحسین است که توسط جاسم الادیب به عربی برگردان شده‌است این اثر با عنوان ستاره درخشان شام، حضرت رقیه بنت الحسین به فارسی منتشر شده‌است. پژوهشی تازه پیرامون حضرت رقیه بنت الحسین خاتون محشر و پژوهشی تازه پیرامون ودیعه کربلا حضرت رقیه بنت الحسین اثر مجید زجاجی مجرد، تحقیق و پژوهشی پیرامون حضرت رقیه(س) فرزند سیدالشهداء تالیف جعفر تبریزی، حضرت رقیه علیهاالسلام ناسخ التواریخ اثر صادق طالبی مازندرانی، حضرت رقیه علیهاالسلام چاووش کربلا تالیف مجتبی موسوی زنجانی، حضرت رقیه علیها السلام اثر علی فلسفی، حضرت رقیه یتیم سه ساله اثر محمد داوری، ۲۰۰ داستان از مصائب و کرامات حضرت رقیه اثر عباس عزیزی، سایه ماه: بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت رقیه اثر ابوالفضل هادی‌منش، ستاره دمشق اثر محمد نجاری، سرگذشت جانسوز حضرت رقیه اثر محمدمهدی اشتهاردی، سوگنامه دردانه حسینی اثر رضا موسوی، صدای عدالت‌خواهی حضرت زینب و رقیه علیهماالسلام اثر علی‌اصغر عطایی خراسانی، عقد عشق اثر طیبه طباطبایی، مقتل رقیه علیهاالسلام اثر محمدعلی قاسمی دیگر آثار در این زمینه هستند.. |
|||
در تاریخ تولد رقیه، منابع سخنی به میان نیاورده‌اند اما سال ولادت او بین سال‌های ۵۷ تا ۵۸ گزارش شده‌است. محل تولد رقیه، مدینه بوده‌است.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۸}}</ref> منابع در سن وی در هنگام مرگ نیز دچار اختلاف هستند، با این وجود، مشهور است که تاریخ ولادت وی، پنجم شعبان سال ۵۷ ه.ق می‌باشد.<ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۵}}</ref> |
|||
[[پرونده:نقاشي ظهر عاشورا.jpg|راست|بندانگشتی|253x253پیکسل|نقاشی مربوط به عصر قاجار، از روز عاشورا و وداع حسین بن علی با خانواده خویش. (در این اثر، دختری خردسال حسین بن علی را در آغوش گرفته است.)]] |
|||
=== نبرد کربلا === |
|||
{{همچنین ببینید|نبرد کربلا}} |
|||
از زندگانی رقیه تا واقعه عاشورا، هیچ اطلاعاتی در دست نیست. در صحنه [[نبرد کربلا]] نیز از رقیه در چند نوبت یاد شده‌است. یک نوبت پیش از حضور حسین بن علی به عنوان مبارز در صحنه کربلا که در آنجا رقیه، خطاب به پدرش از جهت رفتن به صحنه نبرد شکایت می‌کند و از شدت تشنگی خود خبر می‌دهد. در صحنه‌ای دیگر که [[ابوالحسن بیهقی|ابن فندق]] از [[هلال بن نافع]] آن را گزارش کرده‌است، حسین بن علی برای آخرین وداع با اهل بیت خود، به سمت خیمه‌ها رفته و در این میان، دختری خردسال به نزدش می‌آید و از تشنگی خویش خبر می‌دهد. هلال نام این دختر را «رقیه بنت الحسین» گزارش کرده‌است. صحنه دیگری که از رقیه بنت الحسین یاد شده، پس از کشته شدن حسین بن علی و در حین غارت خیمه‌ها بوده‌است؛ بر اساس این گزارش، دختری خردسال از دختران حسین بن علی، با در دست داشتن مقداری آب برای سیراب کردن پدرش، به سمت رزمگاه می‌رفت تا آب را به پدرش برساند. در نقل قولی مشابه، این ماجرا به دختری نسبت داده می‌شود که یکی از سپاهیان عمر سعد را مورد خطاب قرار داده و از سیراب یا تشنه کشته شدن پدرش سؤال می‌پرسد. بر اساس همین روایت، دختر خردسال پس از اطلاع از کشته شدن پدرش به حالت تشنگی، از خوردن آب ممانعت می‌کند. از آنجا که این دختر، در گزارش اخیر از وجود خواهری کوچکتر از خود خبر می‌دهد احتمال داده‌شده است که سکینه باشد.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۰-۱۳}}</ref> |
|||
=== اسارت === |
|||
[[شیخ مفید]] از اسارت بازماندگان سپاه حسین پس از نبرد کربلا و نگهداشتن کاروان اسیران به مدت یک شب در صحرای کربلا یاد می‌کند. بر اساس این گزارش مفید، رقیه در شب اول اسارت رقیه از خیمه اسیران خارج شده و خود را به پیکر پدرش در قتلگاه رسانده‌است. پس از آن، رقیه به عنوان یکی از اسیران نبرد کربلا، با کاروان سپاهیان عمر سعد و سایر اسیران به کوفه و سپس به شام منتقل شده‌است. منابع گزارشاتی را از کاروان اسیران در شام منعکس کرده‌اند که در آن از رقیه یاد شده‌است. [[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] می‌نویسد که اسیران از خاندان حسین بن علی، در خرابه‌های شام نگه‌داری می‌شدند. در یکی از روزهای اسارت، دختری خردسال از حسین بن علی به نام رقیه، از عمه‌اش [[زینب]] سؤال می‌کند که آیا ما خانه‌ای نداریم که به آنجا برویم؟ و عمه‌اش زینب در پاسخش می‌گوید: ما در این شهر غریب هستیم. در نقلی دیگر که [[عماد الدین ابو جعفر طبری|طبری]] در ''[[کامل بهائی|کامل بهایی]]'' ذکر می‌کند، رقیه در خرابه‌های شام سراغ پدرش را می‌گرفت تا اینکه صدای ناله و زاری اسیران به گوش [[یزید]] رسید؛ یزید دستور داد تا سر حسین بن علی را به محل اسیران ببرند. رقیه پس از دیدن سر پدرش، از دنیا رفت. طریحی گزارش ''کامل بهائی'' را به صورت مفصل‌تر و با بیان گفتگوهای رقیه با سر پدرش گزارش کرده‌است. [[حسین واعظ کاشفی|واعظ کاشفی]] نیز از ماجرای غساله‌ای یاد می کند که برای دفن جسد رقیه بنت الحسین به خرابه‌های شام دعوت شده بود.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۳-۱۶}}</ref> |
|||
== مرگ == |
|||
منابع در سن رقیه در هنگام مرگ، اختلاف کرده‌اند. گروهی وی را سه یا چهار ساله و گروه دیگر پنج سال و هفت سال گزارش کرده‌اند. بیرجندی در ''وقایع الشهور'' و واعظ قزوینی در ''ریاض القدس''، تاریخ مرگ رقیه بنت الحسین را پنجم صفر سال ۶۱ ه.ق گزارش کرده‌اند. در روز مرگ رقیه نیز اختلافی بین منابع وجود دارد؛ این اختلاف بین دهم یا پنجم ماه صفر می‌باشد.<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۶–۷۱}}</ref><ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۸}}</ref> در خصوص چگونگی مرگ رقیه بنت الحسین، منابعی چون ''[[نفس المهموم]]'' و ''معالی السبطین،'' گزارش داده‌اند که «حسین را دختری بود ۳ یا ۴ ساله که شبی از خواب پرید و جویای پدر شد و پرسید: پدرم کجاست. چیزی نگذشت تا صدای ناله بالا گرفت و صدای گریه و زاری آنان، خواب [[یزید]] برهم ریخت و دستور داد تا سر پدرش حسین را به نزد دختر خردسالش ببرند. رقیه با دیدن سر پدر، جان باخت.» نقل دیگری از ماجرا، توسط [[محمدهاشم بن محمد خراسانی|خراسانی]] در ''[[منتخب‌التواریخ (خراسانی)|منتخب التواریخ]]''، با کمی تفاوت و به نقل از طاهر دمشقی -یکی از درباریان یزید- گزارش شده‌است.<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۶–۷۱}}</ref> دیگر اختلاف صورت گرفته در گزارش‌های مربوط به مرگ رقیه بنت الحسین در خرابه شام، فاصله زمانی بین دیدن سر حسین و مرگ رقیه است. طریحی زمان مرگ رقیه را سریعا پس از دید سر پدر گزارش کرده‌است اما طبری این فاصله را چند روز دانسته‌است.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۷}}</ref> |
|||
از دیگر مواردی که در تاریخ زندگانی وی مورد توجه منابع متاخر قرار گرفته‌است، ماجرای غسل و دفن وی در خرابه شام است. [[فرهاد میرزا معتمدالدوله|فرهاد میرزا]] در کتاب ''[[قمقام زخام]]'' می‌نویسد که اسیران [[نبرد کربلا|واقعه کربلا]]، از یزید مهلتی را برای عزاداری درخواست کردند و یزید به آنان اجازه برپایی عزاداری در شام را داد. کیفیت عزاداری به حدی بود تا [[مروان بن حکم|مروان]]، از بیم تزلزل در حکومت شام، پیشنهاد داد تا اسیران به [[مدینه]] بازگردانده شوند. بر اساس منابع شیعی، وقتی غساله از [[زینب|زینب دختر علی]] در خصوص علت کبودی‌های بدن رقیه سؤال نمود، زینب، ضربه‌های تازیانه و ضرب و شتم در نبرد کربلا و مسیر کربلا تا شام را دلیل زخم‌های رقیه مطرح می‌کند.<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۷۰}}</ref>[[پرونده:Zarih_of_Ruqayya_bint_Husayn.jpg|پیوند=https://fa.wikipedia.org/wiki/پرونده:Zarih_of_Ruqayya_bint_Husayn.jpg|جایگزین=|بندانگشتی|300x300پیکسل|نگارهای از «[[حرم رقیه]]» واقع در دمشق سوریه]] |
|||
=== مدفن === |
|||
{{اصلی|حرم رقیه}} |
|||
در شهر دفن رقیه، اختلافی وجود ندارد و تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را دمشق و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند.<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۸}}</ref> در ''منتخبات التواریخ'' اثر تقی‌الدین حصنی، محل دفن رقیه را در کنار باب فرادیس دمشق گزارش شده‌است.<ref>{{پک|شاوی|طبسی|۱۳۸۶|ک=مع الرکب الحسین|ص=۲۲۳-۲۲۴}}</ref> نخستین سندی که به قبر کنونی رقیه بنت الحسین در دمشق اشاره دارد، کتاب ''تسلیة المجالس'' نوشته حائری کرکی است که در آن آمده‌است:<blockquote>در شهر شام، در بخش شرقی مسجد اعظم شهر، خرابه‌ای را دیدم که در گذشته، مسجد بوده و بر سنگ‌نوشته‌ای در آن، نام پیامبر و خاندان و امامان دوازده‌گانه نوشته شده بود و پس از آن، چنین نوشته بود: «این قبر خانم ملکه، دختر حسین بن علی علیهم السلام است.»<ref>{{پک|علیانسب|رحیمی قاضی|۱۳۹۹|ف=احوالات حضرت رقیه|ک=معارف اسلامی|ص=۹۷}}</ref></blockquote>مکان دفن رقیه بنت الحسین، همواره مورد اهتمام بزرگان شیعه و غیر شیعه قرار گرفته‌است، بنا بر گزارشی، [[شیخ بهایی|شیخ بهائی]]، در زیارتی که از حرم سیدة الرقیه به سال ۱۰۳۰ ه.ق داشته است، اقدام به تعمیرات حرم نموده و ابیاتی منسوب به [[علی بن ابی‌طالب]] را بر [[گنبد|قبه]] این آرامگاه، منقش نمود. پس از آن [[ملاصالح برغانی]] پس از زیارت از حرم در سال ۱۲۴۳ ه.ق، منازل نزدیک به حرم را خریداری نمود و فضای حرم را وسعت بخشید.<ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۹-۴۰}}</ref> |
|||
== دختران حسین بن علی == |
|||
بعد از درگذشت [[حسن مجتبی|حسن]] بن علی، حسین با اُم‌ّاسحاق دختر [[طلحه|طَلحه]] — صحابی مشهور [[محمد]] — ازدواج کرد و از وی صاحب دختری به‌نام فاطمه شد. [[ویلفرد مادلونگ|مادلونگ]] می‌نویسد که برخلاف برخی گزارش‌ها، فاطمه باید از [[سکینه بنت حسین|سکینه]] کوچکتر باشد.<ref>{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> اما حاج‌منوچهری سکینه را، دختر کوچک و از [[رباب بنت امرء القیس|رباب]] می‌داند.<ref>{{پک|حاج منوچهری|۱۳۹۲|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۶۷۸|رف=دائرةالمعارف}}</ref> برخی دیگر از منابع، از محمد، زینب و رُقَیّه نیز به عنوان فرزندان حسین نام برده‌اند.<ref>{{پک|حاج منوچهری|۱۳۹۲|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۶۷۸|رف=دائرةالمعارف}}</ref> منابع متاخر همچون [[حبیب‌الله کاشانی]] در ''تذکرة الشهدا'' برای حسین بن علی، نام هشت دختر را ذکر کرده‌اند که عبارتند از فاطمه کبری، فاطمه صغری، زبیده، زینب، سکینه، ام‌کلثوم، صفیه و رقیه (به نقلی زبیده). با این وجود در منابع اولیه اسلام، سخنی از دختری سه ساله که در ماجرای کربلا حضور داشته باشد، به میان نیامده است.<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۳–۵۴}}</ref> اربلی نیز در ''کشف الغمه'' از چهار دختر برای حسین بن علی یاد می‌کند، اما تنها نام سه دختر (زینب، سکینه و فاطمه) را ذکر می‌کند که احتمالاً نفر چهارم، همان رقیه بنت الحسین باشد.<ref>{{پک|هادی‌منش|۱۳۸۳|ف=پژوهشی در هویت تاریخی رقیه|ک=شمیم یاس}}</ref> |
|||
قدیمی‌ترین اثری که از رقیه بنت الحسین در خصوص ماجرای خرابه شام یاد کرده‌است، کتاب ''الحاویه فی مثالب معاویه'' اثر قاسم بن محمد بن احمد مأمونی - از عالمان [[سنی|اهل سنت]] متوفی در سال ۴۴۰ ه.ق - است. با وجود اینکه نسخه‌ای از کتاب الحاویه اکنون در دسترس نیست، اما [[عمادالدین حسن بن علی طبری|عمادالدین طبری]] (زنده تا ۶۹۸ ه.ق) در کتاب ''[[کامل بهائی]]''، ماجرای خرابه شام را از آن گزارش کرده‌است.<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۴–۵۵}}</ref> |
|||
{{شجره‌نامه حسین بن علی}} |
|||
== در شعر و ادبیات == |
|||
شاعران معاصر عرب در خصوص مصائب وارده بر رقیه بنت الحسین، اشعار متنوعی سروده‌اند. عبدالمنعم فرطوسی، احمد الوائلی، سید حسین بحرالعلوم، علی ادریس الغانمی، مرتضی آل شرارة العاملی، سید عامر حلو و حسن آل حطیط العاملی از جمله شعراء عرب هستند که در این خصوص اشعاری را سروده‌اند. شاعران دیگری از شعراء عرب در خصوص فضیلت رقیه اشعاری سروده‌اند از جمله آنها می‌توان به سید محمدمهدی سویج، سید داود بن ابراهیم، سلمان آل طه، لبیب بیضون، محمدجواد السهلانی، ابراهیم محمد جواد، [[سید محسن امین]] و ابوالفضل طهرانی اشاره کرد. مضامین اکثر این اشعار آمیزه‌ای از مدح، رثا، احساس، عشق، حماسه و پند است.<ref>{{پک|نوری|۱۳۹۹|ف=حضرت رقیه در آینه شعر معاصر|ک=معارف حسینی}}</ref> از کتب شعری که با موضوع رقیه بنت الحسین نگارش یافته است می‌توان به ''در یتیم دمشق'' اثر محمد قاسمی، ''دختری در قراغ بابا'' اثر روح‌الله دریکوند، ''سه ساله'' اثر ابوالفضل عرب‌عاملی، ''عطر باران'' اثر ناصر صبا و ''غروب ستاره'' اثر محسن حافظی کاشانی اشاره کرد.<ref>{{پک/بن|موسسه قائمیه|ک=کتابخانه قائمیه|ف=کتابشناسی حضرت رقیه}}</ref> |
|||
== در هنر و رسانه == |
|||
گروه رسانه‌ای [[فطرس مدیا]]، مستندی را به نام «خاتون» در سال ۱۳۹۲ تولید کرد. این مستند در ۲۴ دقیقه به بیان دیدگاه‌ها در خصوص رقیه بنت الحسین پرداخته‌است و نظر [[مرتضی مطهری]] در خصوص رقیه را مورد کنکاش قرار می‌دهد. [[سید جعفر مرتضی عاملی|سیدجعفر مرتضی عاملی]]، [[محمدحسین رجبی|محمدحسین رجبی دوانی]]، [[محمد دولتی]] و [[عبدالحسین بندانی|عبدالحسین بندانی نیشابوری]] از جمله افراد مصاحبه شده در این مستند هستند.<ref>{{پک/بن|مشرق|ک=مشرق نیوز|ف=مستند «خاتون» تولید شد}}</ref> با موضوع رقیه بنت الحسین چند نمایشنامه نیز به رشته تحریر درآمدند از جمله: ''نمایشنامه آرزوهای سوخته'' اثر رقیه سیروس اسکویی، ''وداع خاموش'' اثر طاهره استفاضه و ''دختر آفتاب'' اثر علی‌اکبر ترابیان.<ref>{{پک/بن|موسسه قائمیه|ک=کتابخانه قائمیه|ف=کتابشناسی حضرت رقیه}}</ref> |
|||
== کتابشناسی == |
|||
در خصوص رقیه بنت الحسین، آثار متنوعی منتشر شده‌است؛ از جمله آنها، ''رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ'' است که اثر [[محمدحسن پاکدامن]] می‌باشد. موضوع این اثر شخصیت‌شناسی و پاسخ به برخی از شبهات در خصوص وجود رقیه می‌باشد.<ref>{{پک|مردانی|۱۳۹۹|ف=کتاب رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ|ک=معارف حسینی}}</ref> ''السیده رقیه بنت الامام الحسین علیه السلام''، اثر [[علی ربانی خلخالی]]، دیگر اثر با موضوع رقیه بنت الحسین است که توسط جاسم الادیب به عربی برگردان شده‌است این اثر با عنوان ''[[ستاره درخشان شام|ستاره درخشان شام، حضرت رقیه بنت الحسین]]'' به فارسی منتشر شده‌است. ''[[پژوهشی تازه پیرامون حضرت رقیه بنت الحسین خاتون محشر]]'' و ''[[پژوهشی تازه پیرامون ودیعه کربلا حضرت رقیه بنت الحسین]]'' اثر [[مجید زجاجی مجرد]]، [[تحقیق و پژوهشی پیرامون حضرت رقیه(س) فرزند سیدالشهداء|''تحقیق و پژوهشی پیرامون حضرت رقیه(س) فرزند سیدالشهداء'']] تالیف [[شیخ جعفر تبریزی|جعفر تبریزی]]، ''حضرت رقیه علیهاالسلام ناسخ التواریخ'' اثر [[صادق طالبی مازندرانی]]، ''حضرت رقیه علیهاالسلام چاووش کربلا'' تالیف [[مجتبی موسوی زنجانی]]، [[حضرت رقیه (کتاب)|''حضرت رقیه علیها السلام'']] اثر [[علی فلسفی]]، ''حضرت رقیه یتیم سه ساله'' اثر [[محمد داوری]]، ''۲۰۰ داستان از مصائب و کرامات حضرت رقیه'' اثر [[عباس عزیزی]]، ''سایه ماه: بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت رقیه'' اثر [[ابوالفضل هادی‌منش]]، ''ستاره دمشق'' اثر [[محمد نجاری]]، ''سرگذشت جانسوز حضرت رقیه'' اثر [[محمدمهدی اشتهاردی]]، ''سوگنامه دردانه حسینی'' اثر [[رضا موسوی]]، ''صدای عدالت‌خواهی حضرت زینب و رقیه علیهماالسلام'' اثر [[علی‌اصغر عطایی|علی‌اصغر عطایی خراسانی]]، ''عقد عشق'' اثر [[طیبه طباطبایی]]، ''مقتل رقیه علیهاالسلام'' اثر [[محمدعلی قاسمی]] دیگر آثار در این زمینه هستند..<ref>{{پک/بن|موسسه قائمیه|ک=کتابخانه قائمیه|ف=کتابشناسی حضرت رقیه}}</ref> |
|||
== رقیه بنت الحسین در منابع == |
|||
{| class="wikitable" width="100%" |
|||
! scope="col" style="background-color: #FFD500" width=9% |اثر مربوط به قرن |
|||
! scope="col" style="background-color: #FFD500" width=17%|نام مؤلف |
|||
! scope="col" style="background-color: #FFD500" width=17% | نام اثر |
|||
! scope="col" style="background-color: #FFD500" width=5%|مذهب مؤلف |
|||
! scope="col" style="background-color: #FFD500" width=4%|موضوع اثر |
|||
! scope="col" style="background-color: #FFD500" width=7%|وضعیت نشر |
|||
! scope="col" style="background-color: #FFD500" width=56% |اشاره |
|||
! scope="col" style="background-color: #FFD500" width=2% |منبع |
|||
|- |
|||
|قرن دوم ه.ق |
|||
|[[ابومخنف]] |
|||
|[[مقتل ابومخنف|''مقتل ابومخنف'']] |
|||
|[[شیعه]] |
|||
|مقتل |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۶}}</ref> |
|||
|- |
|||
|قرن سوم ه.ق |
|||
|[[ابوحنیفه دینوری]] |
|||
|[[اخبارالطوال|''اخبار الطوال'']] |
|||
|[[سنی]] |
|||
|تاریخ |
|||
|چاپ شده |
|||
|از رقیه به عنوان نام یکی از دختران حسین بن علی یاد شده‌است. |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۴}}</ref> |
|||
|- |
|||
|قرن چهارم ه.ق |
|||
|[[شیخ مفید]] |
|||
|[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد|''الارشاد'']] |
|||
|شیعه |
|||
|تاریخ |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی از خواهر کوچک سکینه با نام رقیه که از حضور پدر در نبرد کربلا ممانعت می‌کند. |
|||
|<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۰}}</ref> |
|||
|- |
|||
| rowspan="2" |قرن پنجم ه.ق |
|||
|قاسم بن محمد مأمونی |
|||
|''الحاویه فی مثالب معاویه'' |
|||
|سنی |
|||
|تاریخ |
|||
|نسخه مفقود |
|||
|بنابر نقل کامل بهائی، وی به ماجرای خرابه شام و مرگ رقیه بنت الحسین اشاره کرده‌است. |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۴–۵۵}}</ref> |
|||
|- |
|||
|[[ابوالحسن بیهقی|ابن فندق]] |
|||
|''لباب الانساب والألقاب والأعقاب'' |
|||
|شیعه |
|||
|نسب‌شناسی |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی از نام‌های فرزندان حسین که پس از واقعه کربلا زنده ماندند و اشاره به نام رقیه بن الحسین |
|||
|<ref>{{پک|علیانسب|رحیمی قاضی|۱۳۹۹|ف=احوالات حضرت رقیه|ک=معارف اسلامی|ص=۹۲}}{{سرخط}}{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۴}}</ref> |
|||
|- |
|||
|قرن ششم ه.ق |
|||
|[[ابن شهرآشوب|ابن شهر آشوب]] |
|||
|[[مناقب آل ابی‌طالب|''مناقب ابن شهر آشوب'']] |
|||
|شیعه |
|||
|سیره نویسی |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی از خواهر کوچک سکینه با نام رقیه که از حضور پدر در نبرد کربلا ممانعت می‌کند. |
|||
|<ref>{{پک|زحمتکش|۱۳۹۹|ف=سرگذشت حضرت رقیه|ک=معارف حسینی|ص=۱۰}}</ref> |
|||
|- |
|||
| rowspan="3" |قرن هفتم ه.ق |
|||
|[[سید بن طاووس]] |
|||
|[[لهوف|''الهوف'']] |
|||
|شیعه |
|||
|مقتل |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری خردسال از حسین بن علی در واقعه کربلا |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۵}}</ref> |
|||
|- |
|||
|[[عمادالدین حسن بن علی طبری|عمادالدین طبری]] |
|||
|[[کامل بهائی|''کامل بهائی'']] |
|||
|شیعه |
|||
|مقتل |
|||
|چاپ شده |
|||
|نقل ماجرای خرابه شام که از کتاب الحاویه فی مثالب معاویه صورت گرفته‌است و گزارشی از دختری خردسال برای حسین بن علی |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۴–۵۵}}</ref> |
|||
|- |
|||
|[[علی بن عیسی اربلی]] |
|||
|[[کشف الغمه فی معرفه الائمه|''کشف الغمه فی معرفة الائمه (ع)'']] |
|||
|شیعه |
|||
|سیره نویسی |
|||
|چاپ شده |
|||
|از رقیه به عنوان نام یکی از دختران حسین بن علی یاد شده‌است. |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۴}}</ref> |
|||
|- |
|||
|قرن هشتم ه.ق |
|||
|تقی الدین حصنی |
|||
|منتخب التواریخ لدمشق |
|||
|سنی |
|||
|تاریخ |
|||
|چاپ شده |
|||
|از دفن رقیه بنت الحسین که در سن کودکی از دنیا رفته، در دمشق گزارش داده است. |
|||
|<ref>{{پک|شاوی|طبسی|۱۳۸۶|ک=مع الرکب الحسین|ص=۲۲۳-۲۲۴}}</ref> |
|||
|- |
|||
| rowspan="3" |قرن دهم ه.ق |
|||
|[[فخرالدین طریحی]] |
|||
|''المنتخب فی جمع المراوی و الخطب'' |
|||
|شیعه |
|||
|سیره نویسی |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارش شعری از سیف بن عمیره (مـ قرن دوم ه.ق) که دوبار به نام رقیه اشاره شده‌است. |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۸–۵۹}}{{سرخط}}{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۴}}</ref> |
|||
|- |
|||
|عبدالوهاب بن احمد شعرانی (شافعی مصری) |
|||
|''المنن'' |
|||
|سنی |
|||
|تاریخ |
|||
|چاپ شده |
|||
|نقل گزارشی از بارگاهی در دمشق که به رقیه دختر حسین بن علی متعلق است. |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۴}}</ref> |
|||
|- |
|||
|محمد بن ابی طالب حسینی حائری |
|||
|''تسلیة المجالس'' |
|||
|شیعه |
|||
|سیره نویسی |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی از رویت قبری در خرابه‌های شام که بر سنگ نوشته‌های آن از مدفون بودن یکی از دختران حسین بن علی در آنجا خبر داده بود. |
|||
|<ref>{{پک|علیانسب|رحیمی قاضی|۱۳۹۹|ف=احوالات حضرت رقیه|ک=معارف اسلامی|ص=۹۷}}</ref> |
|||
|- |
|||
|قرن یازدهم ه.ق |
|||
|[[محمدباقر مجلسی|محمد باقر مجلسی]] |
|||
|''[[بحارالانوار]]'' |
|||
|شیعه |
|||
|معجم الحدیث |
|||
|چاپ شده |
|||
|نقل از «کتابی معتبر» (نامشخص) که از فاطمه صغری در شعری یاد شده‌است. |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۷}}</ref> |
|||
|- |
|||
| rowspan="2" |قرن سیزدهم ه.ق |
|||
|[[سلیمان بن ابراهیم بن قندوزی|سلیمان بن ابراهیم قندوزی]] |
|||
|[[ینابیع الموده|''ینابیع المودة'']] |
|||
|سنی |
|||
|تاریخ |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا{{Efn|به نقل از مقتل ابومخنف گزارش شده‌است.}} |
|||
|<ref>{{پک|هادی‌منش|۱۳۸۳|ف=پژوهشی در هویت تاریخی رقیه|ک=شمیم یاس}}</ref> |
|||
|- |
|||
|محمدحسن یزدی |
|||
|[[انوار الشهاده|''انوار الشهاده'']] |
|||
|شیعه |
|||
|مقتل |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی از هلال بن نافع (مـ قرن اول ه.ق) در خصوص مشاهده دختر سه ساله حسین بن علی |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۵۹}}</ref> |
|||
|- |
|||
| rowspan="5" |قرن چهاردهم ه.ق |
|||
|مهدی حائری مازندرانی |
|||
|''معالی السبطین'' |
|||
|شیعه |
|||
|مقتل |
|||
|چاپ شده |
|||
|به نقل از چند منبع شیعه و سنی{{Efn|از جمله محمد بن طلحه شافعی، از علماء قرن ششم ه.ق اهل سنت}}، تعداد فرزندان حسین را ده نفر و رقیه را از آنها می‌داند، وی سن رقیه را ۵ تا ۷ سال گزارش کرده‌است. |
|||
وی در جای دیگر، مرگ رقیه را بعد از کشته شدن حسین بن علی، اولین مرگ از میان هاشمی‌ها دانسته است. |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۳}}{{سرخط}}{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۳}}</ref> |
|||
|- |
|||
|محمدباقر بیرجندی |
|||
|''وقایع الشهور و الایام'' |
|||
|شیعه |
|||
|سیره نویسی |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی از تاریخ مرگ رقیه بنت الحسین در ماه صفر |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۵}}</ref> |
|||
|- |
|||
|سید حسن لواسانی |
|||
|''الدروس البهیة'' |
|||
|شیعه |
|||
|سیره نویسی |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی از مرگ رقیه در خرابه‌های شام بر اثر سختی‌های راه و اسارت |
|||
|<ref>{{پک|هادی‌منش|۱۳۸۳|ف=پژوهشی در هویت تاریخی رقیه|ک=شمیم یاس}}</ref> |
|||
|- |
|||
|محمدهاشم بن محمد خراسانی |
|||
|[[منتخب‌التواریخ (خراسانی)|''منتخب التواریخ'']] |
|||
|شیعه |
|||
|تاریخ |
|||
|چاپ شده |
|||
|گزارشی از ماجرای آب گرفتگی قبر رقیه بنت الحسین در دمشق و خروج جسد دختری خردسال از مقبره جهت بازسازی و آب گیری مرقد |
|||
|<ref>{{پک|تاج‌الدین|۱۳۹۲|ک=المجالس النقیه|ص=۳۶-۳۷}}</ref> |
|||
|- |
|||
|محمد سماوی |
|||
|''ابصار العین فی انصار الحسین'' |
|||
|شیعه |
|||
|سیره نویسی |
|||
|چاپ شده |
|||
|از رقیه به عنوان نام یکی از دختران حسین بن علی یاد شده‌است. |
|||
|<ref>{{پک|تربتی|۱۳۸۸|ف=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|ک=مبلغان|ص=۶۴}}</ref> |
|||
|} |
|||
== یادداشت == |
|||
<references group="persian-alpha"/> |
|||
== پانویس == |
|||
<references responsive=""/> |
|||
=== منابع فارسی و عربی === |
|||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=تربتی|نام۱=حسین|تاریخ=۱۳۸۸|عنوان=تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/228620/تحقیقی-درباره-حضرت-رقیه|ژورنال=مبلغان|شماره=صد و بیست و چهارم}} |
|||
*{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=نوری|نام۱=سیدمهدی|تاریخ=۱۳۹۹|عنوان=حضرت رقیه (سلام الله علیها) در آینه شعر معاصر عربی|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/1597825121-10057-18-4.pdf|ژورنال=پژوهشنامه معارف حسینی|شماره=هجدهم}} |
|||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=مردانی|نام۱=محمدحسین|تاریخ=۱۳۹۹|عنوان=معرفی کتاب: رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ: تاریخ تحلیلی شخصیت شناسی حضرت رقیه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/1597825142-10057-18-7.pdf|ژورنال=پژوهشنامه معارف حسینی|شماره=هجدهم}} |
|||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=علیانسب|نام۱=سید ضیاءالدین|تاریخ=۱۳۹۹|عنوان=احوالات حضرت رقیه (سلام الله علیها) در منابع تاریخی|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/1597825129-10057-18-5.pdf|ژورنال=پژوهشنامه معارف حسینی|شماره=هجدهم|نام۲=رویا|نام خانوادگی۲=رحیمی قاضی}} |
|||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=هادی‌منش|نام۱=ابوالفضل|تاریخ=۱۳۸۳|عنوان=پژوهشی در هویت تاریخی حضرت رقیه علیها السلام|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/259640/پژوهشی-در-هویت-تاریخی-حضرت-رقیه-علیهاالسلام-|ژورنال=شمیم یاس|شماره=بیست و چهارم}} |
|||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=زحمتکش|نام۱=زهرا|تاریخ=۱۳۹۹|عنوان=سرگذشت حضرت رقیه(س)در کربلا و چگونگی شهادت ایشان|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/1597825091-10057-18-1.pdf|ژورنال=پژوهشنامه معارف حسینی|شماره=هجدهم}} |
|||
*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=تاج‌الدین|نام=مهدی|عنوان=المجالس النقیه عن حیاة السیدة رقیة علیها السلام بنت الحسین علیه السلام|سال=۱۳۹۲|مکان=قم|ناشر=المکتبة الحیدریه|پیوند=https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/52249/1/1}} |
|||
*{{یادکرد کتاب|عنوان=مع الرکب الحسین من المدینه الی المدینه|سال=۱۳۸۶|مکان=قم|ناشر=زمزم هدایت|پیوند=https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35809/1/223?SearchText=رقیه%20بنت%20الحسین|نام۱=علی|نام۲=نجم‌الدین|نام خانوادگی۱=شاوی|نام خانوادگی۲=طبسی}} |
|||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=بلوکباشی|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|مکان=تهران|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|سال=۱۳۹۲|صفحات=۶۶۴–۷۱۵|جلد=۲۰|رف=دائرةالمعارف|دانشنامه=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/6365|مدخل=حسین (ع)، امام|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|نام خانوادگی۶=بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث|نام=علی|نام۵=عبدالله|نام خانوادگی۵=مسعودی آرانی|نام۴=فرامرز|نام خانوادگی۴=حاج منوچهری|پیوند نویسنده۳=احمد پاکتچی|نام۳=احمد|نام خانوادگی۳=پاکتچی|پیوند نویسنده۲=علی بهرامیان|نام۲=علی|نام خانوادگی۲=بهرامیان|پیوند نویسنده۱=علی بلوکباشی|شابک=978-600-6326-19-1}} |
|||
=== منابع آنلاین === |
|||
* {{یادکرد وب|عنوان=مستند «خاتون» تولید شد|نشانی=https://www.mashreghnews.ir/news/269503/مستند-خاتون-تولید-شد|تاریخ=۱۳۹۲|تاریخ بازبینی=۳ مهر ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|مشرق}}|نویسنده=مشرق نیوز|کد زبان=|وبگاه=mashreghnews.ir|کوشش=خبرگزاری فارس}} |
|||
*{{یادکرد وب|عنوان=کتابشناسی حضرت رقیه سلام الله علیها بر اساس حروف الفبا|نشانی=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=5751&lang=fa|تاریخ=۱۳۹۱|تاریخ بازبینی=۲۵ آذر ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|قائم}}|نویسنده=موسسه قائمیه|کد زبان=|وبگاه=ghbook.ir|کوشش=}} |
|||
=== منابع انگلیسی === |
|||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilfred|پیوند نویسنده=ویلفرد مادلونگ|مدخل=Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2004|پیوند مدخل=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XII|سری=Fasc. 5|صفحات=493–498|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}} |
|||
{{زنان نمونه در تشیع}}{{حسین بن علی-افقی}}{{واقعه کربلا}} |
|||
[[رده:اسلام و زنان]] |
|||
[[رده:افراد مشکوک‌الوجود]] |
|||
[[رده:تابعین]] |
|||
[[رده:خاندان اهل بیت]] |
|||
[[رده:درگذشتگان دهه ۷۳۰ (میلادی)]] |
|||
[[رده:زادگان ۶۷۶ (میلادی)]] |
|||
[[رده:زن در جنگ]] |
|||
[[رده:زنان حاضر در جنگ‌های قرون وسطی]] |
|||
[[رده:زنان سده ۷ (میلادی)]] |
|||
[[رده:زنان عرب]] |
|||
[[رده:شیعیان]] |
|||
[[رده:شیعیان دوازده‌امامی]] |
|||
[[رده:عاشورا]] |
|||
[[رده:عرب‌ها]] |
|||
[[رده:کشته‌شدگان اسلام]] |
|||
نسخهٔ ۳۱ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۷:۱۹
| رقیه بنت حسین بن علی | |
|---|---|
 نگارهای از حرم رقیه | |
| زادهٔ | ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ قمری مدینه، حجاز |
| درگذشت | ۵ صفر ۶۱ قمری دمشق، شام |
| آرامگاه | حرم رقیه، دمشق |
| دیگر نام‌ها | فاطمه |
| والدین |
|
رُقَیّه دختر حسین بن علی (به عربی: رُقَیّة بنت الحسین) که به اختصار رقیه خوانده می‌شود و برخی منابع با نام فاطمه صغری بنت الحسین از او یاد کرده‌اند، دختر کوچک حسین بن علی است. پدر او امام سوم شیعیان حسین بن علی و مادرش مطابق بعضی از نقل‌ها ام اسحاق و برخی نقل‌های دیگر، شهربانو بوده‌است. منابع تاریخی شیعی و سنی از مرگ وی در اثر اسارت و رنج‌های سفر از کربلا تا شام یاد کرده‌اند. بر اساس نقلی که طبری در کامل بهائی از کتاب الحاویه گزارش کرده‌است، این دختر خردسال در شام و پس از مشاهده سر بریده پدرش، از دنیا رفته‌است و در همان‌جا دفن گردیده‌است. تاریخ مرگ وی، ۵ صفر سال ۶۱ ه.ق گزارش شده‌است.
نام و نسب
نام
رقیه از واژه «رقی» به معنای ترقی و بالا رفتن است. این احتمال داده شده‌است که این واژه تصغیر «رُقِیة» به معنای دعا باشد.[۱][۲] نام اصلی این دختر در منابع، فاطمه و فاطمه صغری گزارش شده‌است و رقیه، یکی از القاب وی او می‌باشد.[۳] آورده‌اند که حسین بن علی به جهت علاقه به پدر و مادرش، نام تمام فرزندان خویش را فاطمه و علی گذاشته است.[۴] در کامل بهائی، برای دختر حسین بن علی که در شام مدفون می‌باشد، اسامی متعددی چون رقیه، زبیده، زینب و فاطمه گزارش شده‌است. طریحی، رقیه را نام دیگر فاطمه صغری بنت حسین دانسته است.[۵]
پدر و مادر
پدرش، حسین بن علی بن ابی‌طالب -فرزند فاطمه دختر رسول خدا و علی خلیفه چهارم از خلفاء راشیدن- می‌باشد. او امام سوم شیعیان دوازده‌امامی است که به سال ۶۱ ه.ق در نبرد کربلا، به دست سپاهیان عمر سعد و به فرمان یزید، کشته شد.[۶] در مورد مادر رقیه، سه احتمال داده‌شده‌است؛ گروهی از جمله اربلی در کشف الغمه و مفید در الارشاد، ام اسحاق را که پیش از آن همسر حسن بن علی بوده‌است، مادر رقیه دانسته‌اند. در مقابل گروهی دیگر چون حائری در معالی السبطین، مادر رقیه را شهربانو، و رقیه را با سجاد، خواهر تنی می‌داند. دیدگاه سوم در این خصوص، مادر رقیه را ام‌جعفر قضاعیه می‌داند؛ اما این مطلب، به مستندی تاریخی استناد نکرده‌است..[۷][۸]
تولد و سرگذشت
| گاه‌شمار زندگی رقیه بنت الحسین | |
|---|---|
| رویدادهای زندگی رقیه بنت الحسین | |
| ۵۷ ه.ق | تولد در مدینه به تاریخ ۵ شعبان |
| ۶۱ ه.ق | کشته‌شدن پدرش، حسین بن علی، در نبرد کربلا |
| اسیر شدن و انتقال به شام | |
| حبس در خرابه‌های شام ، کشیدن گوشواره ها از گوش رقیه بنت حسین پس از نبرد در غارت لشکر یزید ، تازیانه خوردن و کشیدن موها توسط ماموران یزید در راه شام | |
| مرگ در سن ۴ سالگی | |
| تغسیل و تدفین شبانه در خرابه‌های شام | |
ولادت
در تاریخ تولد رقیه، منابع سخنی به میان نیاورده‌اند اما سال ولادت او بین سال‌های ۵۷ تا ۵۸ گزارش شده‌است. محل تولد رقیه، مدینه بوده‌است.[۹] منابع در سن وی در هنگام مرگ نیز دچار اختلاف هستند، با این وجود، مشهور است که تاریخ ولادت وی، پنجم شعبان سال ۵۷ ه.ق می‌باشد.[۱۰]
نبرد کربلا
از زندگانی رقیه تا واقعه عاشورا، هیچ اطلاعاتی در دست نیست. در صحنه نبرد کربلا نیز از رقیه در چند نوبت یاد شده‌است. یک نوبت پیش از حضور حسین بن علی به عنوان مبارز در صحنه کربلا که در آنجا رقیه، خطاب به پدرش از جهت رفتن به صحنه نبرد شکایت می‌کند و از شدت تشنگی خود خبر می‌دهد. در صحنه‌ای دیگر که ابن فندق از هلال بن نافع آن را گزارش کرده‌است، حسین بن علی برای آخرین وداع با اهل بیت خود، به سمت خیمه‌ها رفته و در این میان، دختری خردسال به نزدش می‌آید و از تشنگی خویش خبر می‌دهد. هلال نام این دختر را «رقیه بنت الحسین» گزارش کرده‌است. صحنه دیگری که از رقیه بنت الحسین یاد شده، پس از کشته شدن حسین بن علی و در حین غارت خیمه‌ها بوده‌است؛ بر اساس این گزارش، دختری خردسال از دختران حسین بن علی، با در دست داشتن مقداری آب برای سیراب کردن پدرش، به سمت رزمگاه می‌رفت تا آب را به پدرش برساند. در نقل قولی مشابه، این ماجرا به دختری نسبت داده می‌شود که یکی از سپاهیان عمر سعد را مورد خطاب قرار داده و از سیراب یا تشنه کشته شدن پدرش سؤال می‌پرسد. بر اساس همین روایت، دختر خردسال پس از اطلاع از کشته شدن پدرش به حالت تشنگی، از خوردن آب ممانعت می‌کند. از آنجا که این دختر، در گزارش اخیر از وجود خواهری کوچکتر از خود خبر می‌دهد احتمال داده‌شده است که سکینه باشد.[۱۱]
اسارت
شیخ مفید از اسارت بازماندگان سپاه حسین پس از نبرد کربلا و نگهداشتن کاروان اسیران به مدت یک شب در صحرای کربلا یاد می‌کند. بر اساس این گزارش مفید، رقیه در شب اول اسارت رقیه از خیمه اسیران خارج شده و خود را به پیکر پدرش در قتلگاه رسانده‌است. پس از آن، رقیه به عنوان یکی از اسیران نبرد کربلا، با کاروان سپاهیان عمر سعد و سایر اسیران به کوفه و سپس به شام منتقل شده‌است. منابع گزارشاتی را از کاروان اسیران در شام منعکس کرده‌اند که در آن از رقیه یاد شده‌است. اربلی می‌نویسد که اسیران از خاندان حسین بن علی، در خرابه‌های شام نگه‌داری می‌شدند. در یکی از روزهای اسارت، دختری خردسال از حسین بن علی به نام رقیه، از عمه‌اش زینب سؤال می‌کند که آیا ما خانه‌ای نداریم که به آنجا برویم؟ و عمه‌اش زینب در پاسخش می‌گوید: ما در این شهر غریب هستیم. در نقلی دیگر که طبری در کامل بهایی ذکر می‌کند، رقیه در خرابه‌های شام سراغ پدرش را می‌گرفت تا اینکه صدای ناله و زاری اسیران به گوش یزید رسید؛ یزید دستور داد تا سر حسین بن علی را به محل اسیران ببرند. رقیه پس از دیدن سر پدرش، از دنیا رفت. طریحی گزارش کامل بهائی را به صورت مفصل‌تر و با بیان گفتگوهای رقیه با سر پدرش گزارش کرده‌است. واعظ کاشفی نیز از ماجرای غساله‌ای یاد می کند که برای دفن جسد رقیه بنت الحسین به خرابه‌های شام دعوت شده بود.[۱۲]
مرگ
منابع در سن رقیه در هنگام مرگ، اختلاف کرده‌اند. گروهی وی را سه یا چهار ساله و گروه دیگر پنج سال و هفت سال گزارش کرده‌اند. بیرجندی در وقایع الشهور و واعظ قزوینی در ریاض القدس، تاریخ مرگ رقیه بنت الحسین را پنجم صفر سال ۶۱ ه.ق گزارش کرده‌اند. در روز مرگ رقیه نیز اختلافی بین منابع وجود دارد؛ این اختلاف بین دهم یا پنجم ماه صفر می‌باشد.[۱۳][۱۴] در خصوص چگونگی مرگ رقیه بنت الحسین، منابعی چون نفس المهموم و معالی السبطین، گزارش داده‌اند که «حسین را دختری بود ۳ یا ۴ ساله که شبی از خواب پرید و جویای پدر شد و پرسید: پدرم کجاست. چیزی نگذشت تا صدای ناله بالا گرفت و صدای گریه و زاری آنان، خواب یزید برهم ریخت و دستور داد تا سر پدرش حسین را به نزد دختر خردسالش ببرند. رقیه با دیدن سر پدر، جان باخت.» نقل دیگری از ماجرا، توسط خراسانی در منتخب التواریخ، با کمی تفاوت و به نقل از طاهر دمشقی -یکی از درباریان یزید- گزارش شده‌است.[۱۵] دیگر اختلاف صورت گرفته در گزارش‌های مربوط به مرگ رقیه بنت الحسین در خرابه شام، فاصله زمانی بین دیدن سر حسین و مرگ رقیه است. طریحی زمان مرگ رقیه را سریعا پس از دید سر پدر گزارش کرده‌است اما طبری این فاصله را چند روز دانسته‌است.[۱۶]
از دیگر مواردی که در تاریخ زندگانی وی مورد توجه منابع متاخر قرار گرفته‌است، ماجرای غسل و دفن وی در خرابه شام است. فرهاد میرزا در کتاب قمقام زخام می‌نویسد که اسیران واقعه کربلا، از یزید مهلتی را برای عزاداری درخواست کردند و یزید به آنان اجازه برپایی عزاداری در شام را داد. کیفیت عزاداری به حدی بود تا مروان، از بیم تزلزل در حکومت شام، پیشنهاد داد تا اسیران به مدینه بازگردانده شوند. بر اساس منابع شیعی، وقتی غساله از زینب دختر علی در خصوص علت کبودی‌های بدن رقیه سؤال نمود، زینب، ضربه‌های تازیانه و ضرب و شتم در نبرد کربلا و مسیر کربلا تا شام را دلیل زخم‌های رقیه مطرح می‌کند.[۱۷]
مدفن
در شهر دفن رقیه، اختلافی وجود ندارد و تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را دمشق و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند.[۱۸] در منتخبات التواریخ اثر تقی‌الدین حصنی، محل دفن رقیه را در کنار باب فرادیس دمشق گزارش شده‌است.[۱۹] نخستین سندی که به قبر کنونی رقیه بنت الحسین در دمشق اشاره دارد، کتاب تسلیة المجالس نوشته حائری کرکی است که در آن آمده‌است:
در شهر شام، در بخش شرقی مسجد اعظم شهر، خرابه‌ای را دیدم که در گذشته، مسجد بوده و بر سنگ‌نوشته‌ای در آن، نام پیامبر و خاندان و امامان دوازده‌گانه نوشته شده بود و پس از آن، چنین نوشته بود: «این قبر خانم ملکه، دختر حسین بن علی علیهم السلام است.»[۲۰]
مکان دفن رقیه بنت الحسین، همواره مورد اهتمام بزرگان شیعه و غیر شیعه قرار گرفته‌است، بنا بر گزارشی، شیخ بهائی، در زیارتی که از حرم سیدة الرقیه به سال ۱۰۳۰ ه.ق داشته است، اقدام به تعمیرات حرم نموده و ابیاتی منسوب به علی بن ابی‌طالب را بر قبه این آرامگاه، منقش نمود. پس از آن ملاصالح برغانی پس از زیارت از حرم در سال ۱۲۴۳ ه.ق، منازل نزدیک به حرم را خریداری نمود و فضای حرم را وسعت بخشید.[۲۱]
دختران حسین بن علی
بعد از درگذشت حسن بن علی، حسین با اُم‌ّاسحاق دختر طَلحه — صحابی مشهور محمد — ازدواج کرد و از وی صاحب دختری به‌نام فاطمه شد. مادلونگ می‌نویسد که برخلاف برخی گزارش‌ها، فاطمه باید از سکینه کوچکتر باشد.[۲۲] اما حاج‌منوچهری سکینه را، دختر کوچک و از رباب می‌داند.[۲۳] برخی دیگر از منابع، از محمد، زینب و رُقَیّه نیز به عنوان فرزندان حسین نام برده‌اند.[۲۴] منابع متاخر همچون حبیب‌الله کاشانی در تذکرة الشهدا برای حسین بن علی، نام هشت دختر را ذکر کرده‌اند که عبارتند از فاطمه کبری، فاطمه صغری، زبیده، زینب، سکینه، ام‌کلثوم، صفیه و رقیه (به نقلی زبیده). با این وجود در منابع اولیه اسلام، سخنی از دختری سه ساله که در ماجرای کربلا حضور داشته باشد، به میان نیامده است.[۲۵] اربلی نیز در کشف الغمه از چهار دختر برای حسین بن علی یاد می‌کند، اما تنها نام سه دختر (زینب، سکینه و فاطمه) را ذکر می‌کند که احتمالاً نفر چهارم، همان رقیه بنت الحسین باشد.[۲۶]
قدیمی‌ترین اثری که از رقیه بنت الحسین در خصوص ماجرای خرابه شام یاد کرده‌است، کتاب الحاویه فی مثالب معاویه اثر قاسم بن محمد بن احمد مأمونی - از عالمان اهل سنت متوفی در سال ۴۴۰ ه.ق - است. با وجود اینکه نسخه‌ای از کتاب الحاویه اکنون در دسترس نیست، اما عمادالدین طبری (زنده تا ۶۹۸ ه.ق) در کتاب کامل بهائی، ماجرای خرابه شام را از آن گزارش کرده‌است.[۲۷]
در شعر و ادبیات
شاعران معاصر عرب در خصوص مصائب وارده بر رقیه بنت الحسین، اشعار متنوعی سروده‌اند. عبدالمنعم فرطوسی، احمد الوائلی، سید حسین بحرالعلوم، علی ادریس الغانمی، مرتضی آل شرارة العاملی، سید عامر حلو و حسن آل حطیط العاملی از جمله شعراء عرب هستند که در این خصوص اشعاری را سروده‌اند. شاعران دیگری از شعراء عرب در خصوص فضیلت رقیه اشعاری سروده‌اند از جمله آنها می‌توان به سید محمدمهدی سویج، سید داود بن ابراهیم، سلمان آل طه، لبیب بیضون، محمدجواد السهلانی، ابراهیم محمد جواد، سید محسن امین و ابوالفضل طهرانی اشاره کرد. مضامین اکثر این اشعار آمیزه‌ای از مدح، رثا، احساس، عشق، حماسه و پند است.[۲۸] از کتب شعری که با موضوع رقیه بنت الحسین نگارش یافته است می‌توان به در یتیم دمشق اثر محمد قاسمی، دختری در قراغ بابا اثر روح‌الله دریکوند، سه ساله اثر ابوالفضل عرب‌عاملی، عطر باران اثر ناصر صبا و غروب ستاره اثر محسن حافظی کاشانی اشاره کرد.[۲۹]
در هنر و رسانه
گروه رسانه‌ای فطرس مدیا، مستندی را به نام «خاتون» در سال ۱۳۹۲ تولید کرد. این مستند در ۲۴ دقیقه به بیان دیدگاه‌ها در خصوص رقیه بنت الحسین پرداخته‌است و نظر مرتضی مطهری در خصوص رقیه را مورد کنکاش قرار می‌دهد. سیدجعفر مرتضی عاملی، محمدحسین رجبی دوانی، محمد دولتی و عبدالحسین بندانی نیشابوری از جمله افراد مصاحبه شده در این مستند هستند.[۳۰] با موضوع رقیه بنت الحسین چند نمایشنامه نیز به رشته تحریر درآمدند از جمله: نمایشنامه آرزوهای سوخته اثر رقیه سیروس اسکویی، وداع خاموش اثر طاهره استفاضه و دختر آفتاب اثر علی‌اکبر ترابیان.[۳۱]
کتابشناسی
در خصوص رقیه بنت الحسین، آثار متنوعی منتشر شده‌است؛ از جمله آنها، رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ است که اثر محمدحسن پاکدامن می‌باشد. موضوع این اثر شخصیت‌شناسی و پاسخ به برخی از شبهات در خصوص وجود رقیه می‌باشد.[۳۲] السیده رقیه بنت الامام الحسین علیه السلام، اثر علی ربانی خلخالی، دیگر اثر با موضوع رقیه بنت الحسین است که توسط جاسم الادیب به عربی برگردان شده‌است این اثر با عنوان ستاره درخشان شام، حضرت رقیه بنت الحسین به فارسی منتشر شده‌است. پژوهشی تازه پیرامون حضرت رقیه بنت الحسین خاتون محشر و پژوهشی تازه پیرامون ودیعه کربلا حضرت رقیه بنت الحسین اثر مجید زجاجی مجرد، تحقیق و پژوهشی پیرامون حضرت رقیه(س) فرزند سیدالشهداء تالیف جعفر تبریزی، حضرت رقیه علیهاالسلام ناسخ التواریخ اثر صادق طالبی مازندرانی، حضرت رقیه علیهاالسلام چاووش کربلا تالیف مجتبی موسوی زنجانی، حضرت رقیه علیها السلام اثر علی فلسفی، حضرت رقیه یتیم سه ساله اثر محمد داوری، ۲۰۰ داستان از مصائب و کرامات حضرت رقیه اثر عباس عزیزی، سایه ماه: بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت رقیه اثر ابوالفضل هادی‌منش، ستاره دمشق اثر محمد نجاری، سرگذشت جانسوز حضرت رقیه اثر محمدمهدی اشتهاردی، سوگنامه دردانه حسینی اثر رضا موسوی، صدای عدالت‌خواهی حضرت زینب و رقیه علیهماالسلام اثر علی‌اصغر عطایی خراسانی، عقد عشق اثر طیبه طباطبایی، مقتل رقیه علیهاالسلام اثر محمدعلی قاسمی دیگر آثار در این زمینه هستند..[۳۳]
رقیه بنت الحسین در منابع
| اثر مربوط به قرن | نام مؤلف | نام اثر | مذهب مؤلف | موضوع اثر | وضعیت نشر | اشاره | منبع |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| قرن دوم ه.ق | ابومخنف | مقتل ابومخنف | شیعه | مقتل | چاپ شده | گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا | [۳۴] |
| قرن سوم ه.ق | ابوحنیفه دینوری | اخبار الطوال | سنی | تاریخ | چاپ شده | از رقیه به عنوان نام یکی از دختران حسین بن علی یاد شده‌است. | [۳۵] |
| قرن چهارم ه.ق | شیخ مفید | الارشاد | شیعه | تاریخ | چاپ شده | گزارشی از خواهر کوچک سکینه با نام رقیه که از حضور پدر در نبرد کربلا ممانعت می‌کند. | [۳۶] |
| قرن پنجم ه.ق | قاسم بن محمد مأمونی | الحاویه فی مثالب معاویه | سنی | تاریخ | نسخه مفقود | بنابر نقل کامل بهائی، وی به ماجرای خرابه شام و مرگ رقیه بنت الحسین اشاره کرده‌است. | [۳۷] |
| ابن فندق | لباب الانساب والألقاب والأعقاب | شیعه | نسب‌شناسی | چاپ شده | گزارشی از نام‌های فرزندان حسین که پس از واقعه کربلا زنده ماندند و اشاره به نام رقیه بن الحسین | [۳۸] | |
| قرن ششم ه.ق | ابن شهر آشوب | مناقب ابن شهر آشوب | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارشی از خواهر کوچک سکینه با نام رقیه که از حضور پدر در نبرد کربلا ممانعت می‌کند. | [۳۹] |
| قرن هفتم ه.ق | سید بن طاووس | الهوف | شیعه | مقتل | چاپ شده | گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری خردسال از حسین بن علی در واقعه کربلا | [۴۰] |
| عمادالدین طبری | کامل بهائی | شیعه | مقتل | چاپ شده | نقل ماجرای خرابه شام که از کتاب الحاویه فی مثالب معاویه صورت گرفته‌است و گزارشی از دختری خردسال برای حسین بن علی | [۴۱] | |
| علی بن عیسی اربلی | کشف الغمه فی معرفة الائمه (ع) | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | از رقیه به عنوان نام یکی از دختران حسین بن علی یاد شده‌است. | [۴۲] | |
| قرن هشتم ه.ق | تقی الدین حصنی | منتخب التواریخ لدمشق | سنی | تاریخ | چاپ شده | از دفن رقیه بنت الحسین که در سن کودکی از دنیا رفته، در دمشق گزارش داده است. | [۴۳] |
| قرن دهم ه.ق | فخرالدین طریحی | المنتخب فی جمع المراوی و الخطب | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارش شعری از سیف بن عمیره (مـ قرن دوم ه.ق) که دوبار به نام رقیه اشاره شده‌است. | [۴۴] |
| عبدالوهاب بن احمد شعرانی (شافعی مصری) | المنن | سنی | تاریخ | چاپ شده | نقل گزارشی از بارگاهی در دمشق که به رقیه دختر حسین بن علی متعلق است. | [۴۵] | |
| محمد بن ابی طالب حسینی حائری | تسلیة المجالس | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارشی از رویت قبری در خرابه‌های شام که بر سنگ نوشته‌های آن از مدفون بودن یکی از دختران حسین بن علی در آنجا خبر داده بود. | [۴۶] | |
| قرن یازدهم ه.ق | محمد باقر مجلسی | بحارالانوار | شیعه | معجم الحدیث | چاپ شده | نقل از «کتابی معتبر» (نامشخص) که از فاطمه صغری در شعری یاد شده‌است. | [۴۷] |
| قرن سیزدهم ه.ق | سلیمان بن ابراهیم قندوزی | ینابیع المودة | سنی | تاریخ | چاپ شده | گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا[الف] | [۴۸] |
| محمدحسن یزدی | انوار الشهاده | شیعه | مقتل | چاپ شده | گزارشی از هلال بن نافع (مـ قرن اول ه.ق) در خصوص مشاهده دختر سه ساله حسین بن علی | [۴۹] | |
| قرن چهاردهم ه.ق | مهدی حائری مازندرانی | معالی السبطین | شیعه | مقتل | چاپ شده | به نقل از چند منبع شیعه و سنی[ب]، تعداد فرزندان حسین را ده نفر و رقیه را از آنها می‌داند، وی سن رقیه را ۵ تا ۷ سال گزارش کرده‌است.
وی در جای دیگر، مرگ رقیه را بعد از کشته شدن حسین بن علی، اولین مرگ از میان هاشمی‌ها دانسته است. |
[۵۰] |
| محمدباقر بیرجندی | وقایع الشهور و الایام | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارشی از تاریخ مرگ رقیه بنت الحسین در ماه صفر | [۵۱] | |
| سید حسن لواسانی | الدروس البهیة | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | گزارشی از مرگ رقیه در خرابه‌های شام بر اثر سختی‌های راه و اسارت | [۵۲] | |
| محمدهاشم بن محمد خراسانی | منتخب التواریخ | شیعه | تاریخ | چاپ شده | گزارشی از ماجرای آب گرفتگی قبر رقیه بنت الحسین در دمشق و خروج جسد دختری خردسال از مقبره جهت بازسازی و آب گیری مرقد | [۵۳] | |
| محمد سماوی | ابصار العین فی انصار الحسین | شیعه | سیره نویسی | چاپ شده | از رقیه به عنوان نام یکی از دختران حسین بن علی یاد شده‌است. | [۵۴] |
یادداشت
پانویس
- ↑ هادی‌منش، «پژوهشی در هویت تاریخی رقیه»، شمیم یاس.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۴۱.
- ↑ هادی‌منش، «پژوهشی در هویت تاریخی رقیه»، شمیم یاس.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴.
- ↑ حاج منوچهری، «حسین (ع)، امام»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۷۸.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۵.
- ↑ هادی‌منش، «پژوهشی در هویت تاریخی رقیه»، شمیم یاس.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۵.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰-۱۳.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۳-۱۶.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۶–۷۱.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۸.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۶–۷۱.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۷.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۷۰.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
- ↑ شاوی و طبسی، مع الرکب الحسین، ۲۲۳-۲۲۴.
- ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۷.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۹-۴۰.
- ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
- ↑ حاج منوچهری، «حسین (ع)، امام»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۷۸.
- ↑ حاج منوچهری، «حسین (ع)، امام»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۷۸.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۳–۵۴.
- ↑ هادی‌منش، «پژوهشی در هویت تاریخی رقیه»، شمیم یاس.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۴–۵۵.
- ↑ نوری، «حضرت رقیه در آینه شعر معاصر»، معارف حسینی.
- ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
- ↑ «مستند «خاتون» تولید شد»، مشرق نیوز.
- ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
- ↑ مردانی، «کتاب رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ»، معارف حسینی.
- ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۶.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۴.
- ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۴–۵۵.
- ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۲.
تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴. - ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۵.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۴–۵۵.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۴.
- ↑ شاوی و طبسی، مع الرکب الحسین، ۲۲۳-۲۲۴.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۸–۵۹.
تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴. - ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۴.
- ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۷.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۷.
- ↑ هادی‌منش، «پژوهشی در هویت تاریخی رقیه»، شمیم یاس.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۵۹.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۳.
تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۳. - ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۵.
- ↑ هادی‌منش، «پژوهشی در هویت تاریخی رقیه»، شمیم یاس.
- ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۶-۳۷.
- ↑ تربتی، «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه»، مبلغان، ۶۴.
منابع فارسی و عربی
- تربتی، حسین (۱۳۸۸). «تحقیقی دربارهٔ حضرت رقیه». مبلغان (صد و بیست و چهارم).
- نوری، سیدمهدی (۱۳۹۹). «حضرت رقیه (سلام الله علیها) در آینه شعر معاصر عربی» (PDF). پژوهشنامه معارف حسینی (هجدهم).
- مردانی، محمدحسین (۱۳۹۹). «معرفی کتاب: رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ: تاریخ تحلیلی شخصیت شناسی حضرت رقیه» (PDF). پژوهشنامه معارف حسینی (هجدهم).
- علیانسب، سید ضیاءالدین؛ رحیمی قاضی، رویا (۱۳۹۹). «احوالات حضرت رقیه (سلام الله علیها) در منابع تاریخی» (PDF). پژوهشنامه معارف حسینی (هجدهم).
- هادی‌منش، ابوالفضل (۱۳۸۳). «پژوهشی در هویت تاریخی حضرت رقیه علیها السلام». شمیم یاس (بیست و چهارم).
- زحمتکش، زهرا (۱۳۹۹). «سرگذشت حضرت رقیه(س)در کربلا و چگونگی شهادت ایشان» (PDF). پژوهشنامه معارف حسینی (هجدهم).
- تاج‌الدین، مهدی (۱۳۹۲). المجالس النقیه عن حیاة السیدة رقیة علیها السلام بنت الحسین علیه السلام. قم: المکتبة الحیدریه.
- شاوی، علی؛ طبسی، نجم‌الدین (۱۳۸۶). مع الرکب الحسین من المدینه الی المدینه. قم: زمزم هدایت.
- بلوکباشی، علی؛ بهرامیان، علی؛ پاکتچی، احمد؛ حاج منوچهری، فرامرز؛ مسعودی آرانی، عبدالله؛ بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث (۱۳۹۲). «حسین (ع)، امام». در موسوی بجنوردی، کاظم. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۲۰. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. صص. ۶۶۴–۷۱۵. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۱۹-۱.
منابع آنلاین
- مشرق نیوز (۱۳۹۲). «مستند «خاتون» تولید شد». mashreghnews.ir. به کوشش خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۳ مهر ۱۳۹۹.
- موسسه قائمیه (۱۳۹۱). «کتابشناسی حضرت رقیه سلام الله علیها بر اساس حروف الفبا». ghbook.ir. دریافت‌شده در ۲۵ آذر ۱۳۹۹.
منابع انگلیسی
- Madelung, Wilfred (2004). "Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Fasc. 5 (به انگلیسی). Vol. XII. New York: Bibliotheca Persica Press. pp. 493–498.
| کشتگانِ سپاهِ حسین | از بنی‌هاشم: حسین بن علی • عباس بن علی • علی‌اکبر • علی‌اصغر • ابوبکر بن علی • ابراهیم بن علی • قاسم بن حسن • ابوبکر بن حسن • بشر بن حسن • محمد بن جعفر طیار
از صحابه: حبیب بن مظاهر • مسلم بن عوسجه از یاران: عمرو بن کعب • اسلم ترکی • بریر بن خضیر همدانی • حر بن یزید ریاحی • حجاج بن مسروق • حلاس بن عمرو • زهیر بن بشر • زهیر بن قین • سعید بن عبدالله • نافع بن هلال • وهب بن وهب • هفهاف بن مهند • یزید بن ثبیط |
|---|---|
| اسیران از سپاهِ حسین | |
| عاملانِ نبرد | |
| مراسم‌ِ ماهِ محرّم | |
| در آثارِ هنری | |
| در آیات و روایات | |
| جستارهای وابسته | |
