اختراعات دوران طلایی اسلام

دوران طلایی اسلام اصطلاحاً به حدود ۵ قرن از زمان تأسیس دار الحکمه بغداد در حدود ۷۶۰ میلادی تا سقوط بغداد در ۱۲۵۸ میلادی و تخریب دارالحکمه توسط مغولان اطلاق می‌شود. در این مدت دارالحکمه مرکز ملاقات دانشمندان سراسر جهان و تبادل علمی بود و مخصوصاً از طریق نهضت ترجمه بیشتر متون علمی ادبی دنیا به زبان عربی ترجمه شدند و مسلمین ابداعات سراسر دنیا را استفاده کرده ارتقا داده و اختراعات زیادی به آن‌ها افزودند.

مقدمه

اختراعات دانشمندان اسلامی عموماً در نسخه‌های خطی کتابهای بجای مانده یافت می‌شوند که در طی دو قرن گذشته توسط مجموعه داران غربی خریداری شده و دانشمندان علاقمند غربی مستقیماً ترجمه شده یا توسط آنها به دانشجویان ایرانی و عرب بعنوان پروژه داده شده‌است که با بهره‌گیری از دانستن زبان آنها را ترجمه کرده‌اند. با این وجود تعداد زیادی از نسخ خطی هنوز بازیابی و خوانده نشده‌اند و این نشان می‌دهد ما هنوز میزان کمی از ابداعات دانشمندان گذشته را می‌دانیم.

به گفته رئیس کتابخانه ملی ایران بیش از دومیلیون کتاب خطی از دوران اسلامی باقی مانده‌است که حدود یک میلیون نسخه در آسیای میانه و نیم میلیون نسخه در هند و پاکستان و ده‌ها هزار نسخه در کتابخانه‌های ملی فرانسه - اسپانیا - بریتانیا و دانشگاه میشیگان قرار دارند.

روش علمی

مهمترین خدمت دانشمندان مسلمان به دنیا ابداع روش علمی بود که گزارش شده‌است اولین بار توسط ابن هیثم انجام شد. سپس دانشمندان بزرگ دیگری همچون جابر ابن حیان و زکریای رازی و دیگران از طریق این روش به افزایش علم کمک کردند.

ریاضیات

حساب هندی-عربی

در سال ۷۷۳ م یا ۱۵۶ هجری مردی (بنام کنکاه) از هندوستان به دربار خلیفه منصور آمد که به محاسبات کتاب سند هند (سدهانت) وارد بود. خلیفه به گروهی به سرکردگی ابراهیم فزاری دستور داد کتاب را به عربی برگردانند. بعدها خوارزمی دوباره این اثر را تصحیح کرد. و کتاب حساب الهند را در ۸۲۵ میلادی نوشت و الکندی مستقلاً کتاب فی استعمال اعداد الهندی را در ۸۳۰ میلادی نوشت. دو قرن بعد کوشیار گیلانی کتاب فی اصول حساب الهند را نوشت

این دانشمندان بتدریج نوشتار هندی را تغییر دادند و به شکل امروزی درآوردند که عددنویسی هندی-عربی نامیده شد و در کشورهای مسلمان اروپا و شرق دور استفاده می‌شود. به حساب هندی ممیز و جذر افزودند معادلات را وارد ریاضیات کردند.

برهان خلف

سیر تکاملی سیستم اعداد

اگر ثابت کنیم نقیض یک گزاره یا قضیه غیرممکن است بمعنی اثبات آن گزاره یا قضیه است. اولین بار ابن هیثم برهان خلف را ابداع کرد.

جبر

خوارزمی پدر علم جبر بود که بعدها پایه و اساس ترقیات بشری گشت. نام این علم از عنوان کتاب وی علم الجبر والمقابله گرفته شده‌است.

مثلث پاسکال

اولین بار ابوبکر کرجی در قرن دهم میلادی مثلث پاسکال را ارائه داد

بسط ثابت

اولین بار توسط ثابت ابن قره ارایه شده‌است و بنام وی شناخته می‌شود.

اعداد گنگ

ابوکامل مصری نخستین کسی بود که در قرن نهم میلادی اعداد گنگ را ابداع کرد و بکار برد

اعشار

غیاث الدین جمشید کاشانی نخستین کسی بود که در اوائل قرن ۱۵ میلادی علامت اعشاری را بکار برد. تا قبل از او اعداد غیر صحیح بصورت رقم صحیح بهمراه یک کسر نمایش داده می‌شدند.

عدد کسری

محمد بن حصار ریاضیدان مراکشی قرن ۱۲ میلادی شیوه نمایش یک کسر بصورت صورت و مخرج که توسط یک خط افقی بنام خط کسری از هم جدا شده‌اند و تا به امروز استفاده می‌شود را ابداع کرد.

هندسه سهموی یا هایپربولیک

ابن هیثم عمرخیام و خواجه نصیرالدین طوسی اولین کسانی بودند که هندسه سهموی را اختراع کردند

معادلات کوشی-ریمان

شکل اولیه معادلات کوشی-ریمان را برای اولین بار ابن هیثم مطرح کرد

قانون کوتانژانت

قانون کتانژانتها اولین بار توسط ابن هیثم مطرح شد

اختراع محاسبات عددی

شرف الدین طوسی در قرن ۱۲ میلادی معادله درجه سوم را به روش محاسبات عددی رافینی - هورنر ۵ قرن قبل از رافینی و هورنر حل کرد.

غیاث الدین جمشید کاشانی اولین کسی است که معادله درجه سوم را به روش تکرار ساده حل کرد. پس از او تا قرن ۱۹ میلادی طول کشید که روش تکرار ساده و محاسبات عددی در اروپا کشف شوند

روش نیوتون رافسون در محاسبات عددی

در واقع این روش برای یافتن ریشه ان ام یک عدد را باید روش کاشانی نامید چون غیاث الدین جمشید کاشانی قرنها قبل از نیوتون رافسون و هنری بریگز آنرا یافته بود که در واقع روش استادش شرف الدین طوسی بود که وی آنرا بهینه کرده بود

علم مثلثات

خواجه نصیرالدین طوسی در قرن ۱۳ میلادی در کتاب شکل القطاع اولین بار مثلثات را بعنوان علم مطرح کرد که بخشی از علم ریاضی است

فرمولهای مثلثاتی

محمد بن جابر بن سنان بتانی اولین کسی بود که در مثلثات سینوس را تعریف کرد که آنرا جیب نامید. بعدها با ترجمه کتاب زیج الصابی تألیف او این لفظ به‌طور تحت الفظی در غرب به سینوس (گریبان -سینه) ترجمه شد و بکار رفت. ضلع دیگر همراه آنرا کسینوس نامیدند. مماس را تانژانت و عکس آنرا کوتانژانت نامیدند

بتانی فرمولهای مثلثاتی که ما بکار می‌بریم را اولین بار ابداع کرد.

محاسبه عدد پی

غیاث الدین جمشید کاشانی در سال ۱۴۲۴ میلادی با استفاده از یک ۸۰۵۳۰۶۳۶۸ (هشتصد و پنج میلیون) ضلعی عدد پی را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد که رکورد او تا ۱۸۰ سال توسط هیچ ریاضیدانی شکسته نشد!

حل معادله درجه دو از طریق تکمیل مربع

روش تکمیل مربع خوارزمی برای حل معادله درجه دوم

خوارزمی اولین کسی بود که در کتاب جبر و مقابله خود توانست معادله درجه دوم را از طریق هندسی حل کند که به آن حل از طریق ایجاد مربعات و رسیدن به مربع واحد اطلاق می‌شود

حل معادلات درجه سوم

عمر خیام اولین ریاضیدانی بود که معادله درجه سوم را در قرن یازدهم میلادی حل کرد

حل هندسی معادلات درجه سوم

حل هندسی معادله x³ + 2x = 2x² + ۲ توسط عمرخیام در قرن یازدهم میلادی

عمر خیام اولین ریاضیدانی بود که با استفاده از اشکال هندسی و معادلات آنها اقدام به حل معادله درجه سوم بصورت هندسی نمود و جوابهای معادله را نقاط برخورد دو شکل در نظر گرفت

هندسه تحلیلی

عمرخیام با بکار بردن معادلات جبری در هندسه در واقع ابداع کننده هندسه تحلیلی ۶ قرن قبل از رنه دکارت محسوب می‌شود

دو جمله ای خیام

اولین بار عمرخیام دو جمله ای را که بعدها بنام پاسکال معروف شد کشف کرده بود

جفت طوسی

خواجه نصیرالدین طوسی برای اولین بار در قرن ۱۳ میلادی کشف کرد که اگر دایره‌ای داخل دایره‌ای بزرگ‌تر که شعاعی ۲ برابر آن دارد بر آن مماس شود، با دوران دایره کوچک روی محیط دایره بزرگ، هر نقطه‌ای از دایرهٔ کوچک در مسیر حرکت خود قطری منحصربه‌فرد از دایره بزرگ را رسم می‌کند. این کشف حرکات ظاهری خطی برخی سیارگان را توضیح داد و بعدها مورد استفاده منجمین اروپایی قرار گرفت.

همچنین اخیراً مورد استفاده برای تبدیل حرکت دورانی به خطی قرار گرفته‌است.

جفت طوسی

پمپ بدون میل لنگ با استفاده از ایده خواجه نصیر الدین طوسی

قانون کسینوسها

غیاث الدین جمشید کاشانی برای اولین بار در قرن ۱۴ میلادی آنرا تعریف کرد. بهمین دلیل در اروپا به تئوری کاشی هم معروف است قانون کسینوسها شکل جامعتری از قانون فیثاغورس است که اندازه دو ضلع هر نوع مثلث را به کسینوس زاویه مابین آنها و اندازه ضلع سوم ربط می‌دهد.

استقرای ریاضی

در یونان باستان مثالهای منطقی از کاربرد اصل استقرا وجود دارند ولی نخستین شخصی که از استقرای ریاضی در ریاضیات استفاده کرد ابوبکر کرجی بود که در حدود ۱۰۰۰ میلادی این روش را در کتاب الفخری فی صناعة الجبر و المقابلههنگام کار بر روی بسط دوجمله ای بکار برد.

تابع f(x)

شرف الدین طوسی اولین ریاضیدانی بود که در قرن ۱۲ میلادی حدود ۵ قرن قبل از لایبنیتز مفهوم تابع ریاضی را مطرح کرد

پرگار کامل

پرگار کامل ابوسهل بیژن کوهی

پرگار کامل یا پرگار تام یک نوع پرگار گسترش یافته‌است که قادر به حرکت سه بعدی بوده و علاوه بر رسم دایره قادر به رسم بیضی و سهمی و هذلولی و خط نیز می‌باشد. کاربرد آن می‌تواند در رسم خطوط هندسی در معماری و کاشی کاری اسلامی باشد. این وسیله اولین بار توسط ابوسهل ویجن بن رستم کوهی در قرن نهم میلادی اختراع شد.

حسابداری

کتاب کلیات جبر و مقابله خوارزمی اولین کتابی بود که توسط ریاضیاتی که مسلمانان تکمیل کردند روشهای حسابداری را تشریح کرد که امروزه استفاده می‌شوند. مخصوصاً برای حل مسائل ارثی که بسیار پیچیده بودند فصل آخر کتاب را به ارثیه تخصیص داد که در آنجا حسابداری دوطرفه را ابداع کرده‌است

نجوم

مسلمانان به چند دلیل به شدت به علم نجوم علاقمند بودند:

۱-تاکید کتاب مقدس مسلمین بر علم نجوم و قسم یاد کردن آن به مواقع ستارگان و بزرگ خواندن آن در سوره واقعه

1. نیاز به یافتن اوقات شرعی برای نماز و روزه
2. نیاز به پیدا کردن مسیرها برای زیارت و تجارت

رصدخانه

اولین رصدخانه جهان رصدخانه الشمسیه در ۸۲۵ میلادی در بغداد ساخته شد

جداول زیج

منجمان مسلمان اولین کسانی بودند که اقدام به ایجاد جداول زیج نمودند که در آن نام و مکان ستارگان و سیارگان و زمانهای پیدایش آنها ضبط می‌شد. این جداول همواره توسط منجمان بعدی با رصدهای جدید که انجام می‌دادند تکمیل تر می‌شدند و ده‌ها زیج از آنها بجای مانده که از دو قرن پس از ظهور اسلام آغاز شده تا زمان حاضر ادامه پیدا می‌کند.

کشف اندرومدا

عبدالرحمن صوفی در سال ۹۶۴ میلادی اولین بار کهکشان اندرومدا را از فاصله ۲٫۵ میلیون سال نوری کشف کرد

فاصله زمین از خورشید

ثابت ابن قره اولین کسی بود که در اواسط قرن نهم میلادی فاصله زمین تا خورشید را اندازه گرفت.

محاسبه طول سال خورشیدی

ثابت ابن قره اولین کسی بود که طول سال انتقالی را بدقت اندازه گرفت و میزان آنرا ۳۶۵ روز، ۶ ساعت، ۹ دقیقه و ۱۲ ثانیه اعلام کرد

ابزارهای نجومی

اسطرلاب

نمونه اولیه ای از اسطرلاب (ستاره یاب) توسط یونانیان اختراع شده بود که محمد بن ابراهیم فزاری اولین کسی بود که در قرن ۸ میلادی شروع به تکمیل اسطرلاب کرد.

اختریاب

اختریاب

اولین اختریاب را جابرابن افلح در قرن ۱۲ میلادی اختراع کرد که یک رایانه مکانیکی برای محاسبه محل ستارگان است

ربع مقنطر

ساختاری شبیه به نیمی از صفحه استرلاب داشته و اگرچه برای یک عرض جغرافیایی طراحی می‌شده‌است. اما کوچکتر و ساده‌تر و قابل حمل ساخته می‌شده‌است.

ربع ساعتی

یک ابزار قابل حمل بوده و بوسیله آن می‌توان ساعت را در طول روز تشخیص داد.

ربع مجیب

بر اساس سینوس زوایا طراحی می‌شده و تا جنگ جهانی اول نیز به‌طور گسترده استفاده می‌شده‌است. برای اندازه‌گیری زوایا و تخمین فاصله‌ها و تحلیل پاره ای از داده‌های نجومی استفاده می‌شده‌است.

ربع مجیب

ذات الحلق

ذات الحلق

ذات الحلق یک مدل از منظومه شمسی است که می‌تواند با مرکزیت زمین ساخته شود یا مرکزیت خورشید و تمامی درجات و زمانها و روزها را بر روی خود دارد. اگرچه در یونان و چین باستان اختراع شده بود ولی دانشندان مسلمان عباس ابن فرناس و ابراهیم فزاری آنرا مدرج کرده و در واقع شکل مدرج قابل استفاده و امروزی را آنها اختراع کردند.

اسطرلاب کروی

اسطرلاب کروی

دانشمندان مسلمان با ترکیب ایده ذات الحلق و اسطرلاب یک اسطرلاب کروی یا سه بعدی اختراع کردند

السدس (شصتم)

دستگاه سدس که توسط تیکوبراهه استفاده می‌شد

السدس دستگاهی برای اندازه‌گیری زاویه بین ستارگان است که اولین بار در ۹۹۴ میلادی توسط ابومحمود حامد بن خضر خجندی برای اندازه‌گیری انحراف محور زمین اختراع شد.

جغرافیا

مایل عباسی

اندازه‌گیری قوس توسط گروه فرغانی

در حدود ۸۳۰ میلادی خلیفه مأمون گروهی از دانشمندان شامل یعقوب ابن طارق و سند ابن علی و محمد ابن کثیر فرغانی یحی ابن ابی منصور خالد بن عبدالملک مرورودی و ابوریحان بیرونی را موظف کرد که طول قوسی از زمین را که متناظر با یک درجه است اندازه بگیرند و یک دقیقه (یک شستم) از آنرا المیل نامیدند که واحد اندازه‌گیری مسافت در خلافت عباسی گردید. این واحد حدود ۱٫۸۵ کیلومتر بوده‌است.

اندازه‌گیری محیط و قطر زمین

جغرافیدانان پروژه قوس مأمون در امتداد محاسباتشان با ضرب مسافت بدست آمده برای یک درجه در عدد ۳۶۰ به عددی معادل ۴۰۲۴۸ کیلومتر برای محیط زمین رسیدند که به عدد کنونی ۴۰۰۶۸ کیلومتر بسیار نزدیک است. این اندازه‌گیری بعدها توسط کپرنیک و کریستف کلمب مورد استفاده قرارگرفت.

کروی بودن زمین

اندازه‌گیری قطر و محیط زمین در ۸۳۰ میلادی توسط دانشمندان پروژه قوس مأمون ثابت می‌کند آنها با قطعیت علمی کروی بودن زمین را می‌دانسته‌اند و این حدود ۷ قرن قبل از کریستف کلمب و ماژلان است!

حدودالعالم اولین کتابی است که کروی بودن زمین را در ۹۸۲ میلادی یعنی حدود ۵ قرن قبل از کریستف کلمب عنوان کرده‌است.

اولین اطلس

شریف ادریسی جفرافیدان عرب سیسیلی دقیقترین نقشه جفرافیای قرون میانه را در سال ۱۱۵۴ میلادی ایجادم کرد که لوح راجر نامیده می‌شود.

جداول جغرافیایی

یکی از جداول مختصات کتاب تقویم البلدان اثر ابوالفدا

تقویم البلدان نوشته ابوالفداء اولین کتاب جغرافیایی است که جداول حاوی طول و عرض جغرافیایی و مکانهای واقع در شرق و غرب هر شهر را ذکر می‌کند.

دستگاه نماز

ابن شاطر در قرن ۱۴ میلادی دستگاهی ساخت که همزمان دارای ساعت آفتابی و یک قبله‌نما بود و می‌توانست زمان و جهت نماز را در هر محلی نشان بدهد

صفحه مدرج برای قطب‌نما

در قرن ۱۴ میلادی دریانوردان مسلمان درجه‌بندی را بر روی قطب‌نما انجام دادند که از طریق آن می‌شد مسیر کشتی را تعیین کرد. تا قبل از آن قطب‌نما فقط برای پیدا کردن جهت‌های اصلی استفاده می‌شد نه برای محاسبه مسیرها.

قطب‌نمای خشک

اولین قطبنماها از دو هزار سال پیش توسط چینیان ابداع شده بودند منتها عقربه آنها در آب شناور بود. ظاهراً نیاز مسلمانان در قبله یابی در بیابان باعث ابداع قطب‌نمای بدون آب که عقربه آن بر روی محور می‌چرخد شد. در ۱۳۰۰ میلادی منجم مصری مؤذن ابن سمعون ساختمان قبله‌نمای خشک را شرح می‌دهد.

صفحه قطب‌نمای دریانوردان مسلمان

میل مغناطیسی

احمد ابن ماجد در قرن ۱۵ میلادی در موقع کار بر روی قطبنما و ستاره قطبی به تفاوت محور مغناطیسی و محور زمین پی برد. شاگرد وی عزالدین وفایی به تغییرات میل مغناطیسی بر اساس زمان و مکان پی برد و آنرا محاسبه کرد.

پدیده توهم جهانگرد

اولین بار اسماعیل بن علی ابوالفداء (۱۲۷۳–۱۳۳۱م) در کتاب خود تقویم البلدان ذکر کرد که جهانگردی که بسمت غرب حرکت می‌کند به دلیل حرکت بسمت غرب خورشید در تقویم خود یک روز کم میاورد و جهانگردی که سمت شرق پیش می‌رود بهمان دلیل یک روز اضافه میاورد. این پدیده توهم جهانگرد نامیده می‌شود که بعد از دو قرن توسط گروه ماژلان تجریه شد

شیمی

طبقه‌بندی مواد شیمیایی

نخستین بار جابر ابن حیان و محمد ابن زکریای رازی کسانی بودند که مواد شیمیایی را طبقه‌بندی کردند.

تکلیس

به‌وسیله جابر بن حیان اختراع شد.

تبلور

به‌وسیله جابر بن حیان اختراع شد.

تقطیر

جابر بن حیان اولین فردی بود که توانست مواد شیمیایی را تقطیر کامل کند.

تقطیر تخریبی

به‌وسیله مسلمانان برای به دست آوردن قیر از نفت خام انجام گرفت.

تقطیر خشک

تقطیر جز به جز برای تحصیل نفت چراغ از نفت خام توسط محمد ابن زکریای رازی

تصفیه

به وسیلهٔ جابر.

تقطیر بخار

به‌وسیله ابن سینا اختراع شد.

مواد شیمیایی

جابر بن حیان، پدر کیمیاگری توانست الکل را تقطیر کند و صنعت عطرسازی را بنا نهد. وی بسیاری از مواد شیمیایی را کشف کرده‌است.

نمک جیوه

به‌وسیله جابر بن حیان جداسازی شدند.

نمک آمونیاک خالص

به‌وسیله جابر بن حیان جداسازی شدند.

جیوه

تقطیر و جداسازی به‌ؤسیله جابر بن حیان انجام گرفت.

بیسموت

به‌وسیله جابر جداسازی شدند.

گوگرد

به وسیلهٔ جابر کشف شدند.

آمونیاک

به وسیله رازی دانشمند و پزشک جداسازی شد.

نیترات پتاسیم (شوره)

در قرن ۱۳ میلادی به‌وسیله حسن رماح کشف شد.

گلاب

اولین بار به دست مسلمانان از راه تقطیر گل سرخ به دست آمد.

اسید اوریک

به‌دست جابر.

اسید هیدروکلریدریک

به دست جابر

خوردنی و نوشیدنی

قهوه

قهوه به‌وسیله فردی به نام خالد در کفا، اتیوپی در قرن ۳ هجری کشف شد. اولین مدارک مستدل تاریخی از نوشیدن قهوه در اواسط قرن پانزدهم، در خانقاه‌های صوفیان یمن وجود دارد. از موخا (موکا، که امروزه بعنوان نوعی از قهوه فروخته می‌شود برگرفته از نام این شهر یمنی است) قهوه به مصر و شمال آفریقا گسترش یافت، و در قرن شانزدهم به بقیه خاورمیانه، ایران و ترکیه رسید.

نوشیدن قهوه از جهان اسلام به ایتالیا و سپس به بقیه اروپا گسترش یافت.

گیاهان قهوه توسط هلندی‌ها برای کشت به هند شرقی و قاره آمریکا منتقل شدند و بدین ترتیب قهوه در آن مناطق نیز کشت شد ولی کماکان قهوه عربی شهرت خود را بعنوان مرغوب‌ترین نوع قهوه حفظ کرده‌است.

شیرینی

به علت پیشرفت مسلمانان در تولید شکر به دست آن‌ها تولید شد.

آب مقطر

به دست مسلمانان اختراع شد.

الکل و اتانول

دربارهٔ احمد یوسف الکندی می‌نویسند: از تقطیر الکل و شراب به علت ممنوعیت شراب در اسلام بازنایستاد. جابر بن حیان روشی سرمایشی برای تقطیر شراب پیشنهاد داد.

رستورانها

قبل از این‌که در چین رونق بگیرند توسط مسلمانان برپا شده بودند. المقدسی می‌نویسد:در قرن ۴ هجری رستوران‌های بودند که سه وعده غذا برای مشتریان خود آماده می‌کردند. زریاب، اصرار می‌ورزید که غذا باید به صورت سوپ، وعده اصلی و دسر سرو شود.

شربت

اولین نوشیدنی‌های غیرالکلی کربناتدار بودند که در دنیای اسلام به وجود آمدند. سیروپ انگلیسی وارد شده از همین لفظ است

کارخانه شکرگیری

ماده شکر و کارخانه شکر اولین بار توسط مسلمین ابداع شده و به اروپا معرفی شدند.

شیشه

پنجره‌هایی با شیشه رنگی در مسجد نصیر الملک در شیراز

مروارید مصنوعی و پاکسازی مرواریدها

جابر ابن حیان در کتاب «الدورا المکنونا» (مرواریدهای پنهان) برای اولین بار شرح چگونگی ساخت مروارید مصنوعی و پاک‌سازی مرواریدهایی که به خاطر آب دریا یا روغن تغییر رنگ داده‌اند را ارائه نمود.

شیشه صاف و بدون ناخالصی

عباس بن فرناس اولین کسی است که در قرن نهم میلادی روش ساخت شیشه شفاف و بدون رنگ را از سنگ را ابداع کرد. شاعر عرب البوهتوری در وصف این شیشه آنچنان گفته: رنگ این شیشه پنهان است گویی که در مقابل ظرفی خالی ایستاده‌ای. آزمایش‌های پیچیده‌ای در قرن هشتم میلادی در سوریه انجام شد که باعث پیشرفت در تولید شیشه صاف و بدون ناخالصی جدید شد. همچنین دو مجتمع مشابه دیگر هم کشف شده بود که بیش از ۳۰۰ دستورالعمل شیمیایی جدید برای تولید شیشه بدون ناخالصی داده شده بود.

پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی

معمارهای مسلمان در جنوب غربی آسیا برای اولین بار از شیشه رنگی استفاده کردند که بعد از آن این شیشه‌ها در کلیساها استفاده شد. در قرن هشتم میلادی جابر ابن حیان در کتاب الدورا المکنونا ۴۶ دستورالعمل اصلی برای تولید شیشه رنگی شفاف و بدون ناخالصی ارائه کرد و ۱۲ دستورالعمل نیز بعداً توسط المراکشی در کتاب اضافه شد.

آینه‌های کاو، کوژ و کروی

ابن هیثم اولین بار توضیح دقیقی دربارهٔ آینه‌های محدب و مقعر که هر دو به صورت استوانه‌ای و کروی هستند ارائه نمود، همچنین وی اولین توضیحات دقیق را در مورد آینه‌های کروی بیان کرد.

رنگ‌آمیزی مصنوعی سنگهای قیمتی و مروارید

در کتاب مرواریدهای پنهان جابر ابن حیان برای اولین بار شرح داده شد که چگونه می‌توان سنگ‌های قیمتی و مرواریدها را رنگ‌آمیزی نمود.

کارخانه شیشه سازی

نخستین واحد صنعتی مربوط به ساخت شیشه و محصولات سفالی در قرن هشتم میلادی در سوریه احداث شد. آزمایش‌های بزرگی در محلی به طول ۲ کیلومتر انجام می‌شد که نوآوری‌هایی در تولید شیشهٔ شفّاف در آنجا به وقوع پیوست. اولین کارخانه شیشه‌گری در اروپا در قرن ۱۱ یعنی سیصد سال پس از مسلمانان توسط مصریان در یونان احداث شد.

اپتیک

ذره بین

توسط ابن هیثم در قرن یازدهم میلادی اختراع شد

دوربین عکاسی

اولین اطاقک تاریخ با سوراخ نقطه ای را ابن هیثم در ۱۱ میلادی اختراع کرد

نظریه شکست نور

توسط ابن هیثم در قرن ۱۱ میلادی مطرح شد

اندازه‌گیری ضخامت جو زمین

زمین با جوی به ضخامت حدودی ۱۵ کیلومتر احاطه شده‌است. اینرا ابن هیثم با بکاربردن نظریه شکست نور ثابت کرد.

حل مسئله الحسن (الحازن)

مسیله الحسن که توسط ابن هیثم حل شد

این مسیله در ۱۵۰ میلادی توسط بطلمیوس طرح شده بود و ابن هیثم اولین کسی بود که در قرن نهم میلادی ئس از قریب ۷ قرن آنرا در مسیر تحقیقات خود بر روی جهت نور در یک کره حل کرد.

مسئله از اینقرار است که نور را به کدام نقطه از سطح یک کره (یا دایره) پرتاب کنیم تا انعکاس آن (که طبق قانون انعکاس با زاویه مساوی رخ می‌دهد) به نقطه مورد نظر ما برخورد کند. این مسئله را در بیلیارد نیز طرح کرده‌اند که توپ را به کجا بزنیم تا انعکاس آن به توپ حریف برخورد کند.

ابن هیثم برای حل مسئله مجبور شد به حل معادلات درجه چهارم و ایجاد نوعی حساب انتگرال روی بیاورد.

محاسبات ابن هیثم بقدری پیچیده و طولانی بودند که برای فهم آنها لازم شد چند قرن بعد به کمک روشهایی که دکارت ابداع کرد دوباره به آنها رجوع کنند تا آنها را بفهمند.

سر انجام در ۱۹۶۵ میلادی جک الکین یک روش ریاضی برای حل مسئله پیدا کرد.

کاغذسازی

پیروزی عباسیان بر امپراطوری چین (سلسله تانگ) در نبرد طراز ۷۵۱ میلادی باعث اسارت چینیانی شد که طریقه کاغذسازی را به مسلمین آموختند و بسرعت کارخانجات کاغذ سازی رواج پیدا کرد و انتشار و نگهداری کتاب را آسان نموده به انتشار علم و فرهنگ بسیار کمک کرد.

بعدها مسلمین این کارخانجات را در اسپانیا ساختند و بتدریج به شمال اروپا کشیده شدند.

صنعت چاپ

پس از رواج کارخانجات کاغذ سازی در سرزمینهای خلافت بنی امیه و بنی عباس در دوران فاطمیون مصر در قرون ۱۰ تا ۱۲ میلادی از نوعی چاپ کلیشه ای برای انتشار قرآن استفاده می‌شد که خود برگرفته از روشهای چاپ روی پارچه بود که قبل‌ها در مصر رواج داشت. این ۳ قرن قبل از گوتنبرگ آلمانی بود و احتمالاً گوتنبرگ ایده خود را از آنان گرفته و آنرا تکمیلتر کرده‌است.

چرم سازی

روشهای دباغی که در طائف به کمال رسیده بودند ابتدا در قدامه سپس در جنوب مراکش و سپس به قرطبه منتقل میشوند.

فناوری نظامی

بعد از ورود باروت از چین به مناطق مسلمان‌نشین، مهندسان و کیمیاگران مسلمان درصدد توسعه باروت‌های انفجاری وتطبیق آن با سلاحهای ساخت خودشان برآمدند و آنقدر در کارشان موفق بودند که برای اولین بار در جهان توپ ساختند و آنها را در جنگ‌های صلیبی استفاده می‌کردند.

در جنگ‌های صلیبی دو نمونه از این توپ‌ها به دست انگلیسی‌ها افتاد و از روی آنها همانند سازی کردند و بعدها پشرفت‌های بیشتری در حوزهٔ سلاح‌های گرم و توپ خانه و… در انگلیس بوجود آمد.

نخستین یگان موزیک

نخستین بار در قرن ۱۶ میلادی ارتش جان نثاری عثمانی گروه موسیقی موزیک (رسته) را برای رژه‌های خود بکار برد و این بعدها مورد تقلید در اروپا و کشورهای دیگر جهان قرار گرفت

توپ داردانل

در سال ۱۴۶۴ توپ برنزی که توسط منیرعلی ساخته شد و حدود ۴ قرن توسط عثمانی استفاده می‌شد. این توپ عظیم‌ترین سلاح زمان بوده و حدود ۳۱ تن وزن دارد در اروپا تا قرن نوزدهم یعنی ۴ قرن بعد طول کشید تا شرکت کروپ توپهایی در این مقیاس تولید کند.

توپ داردانل که هم‌اکنون در انگلیس نگهداری می‌شود

تفنگ

اولین تفنگ را عثمانیها در آخرین سالهای قرن ۱۴ میلادی (۱۳۹۴) بعنوان نمونه کوچک از توپهایی که می‌ساختند برای استفاده فردی اختراع کردند که مثل توپ سرپر و دارای فتیله بود و اولین یگانی که در دنیا از تفنگ استفاده کرد یگانی از جان نثارهای عثمانی بود.

اولین جنگ با سلاح گرم

در نبرد موهاک در ۱۵۲۶ ارتش جان نثاری عثمانی با داشتن ۲۰۰۰ قبضه تفنگ سرپر (ترکی تفک) در برابر دشمن جنگید

تسخیر جزیره رودز یونان توسط جان نثارهای تفنگدار عثمانی در ۱۵۲۲

در جریان تسخیر جزیره یونانی رودز در ۱۵۲۲ نیز ارتش جان نثاری عثمانی دارای تفنگ‌های ساخت خود بوده‌است.

راکت

اولین راکتها توسط اکبرشاه پادشاه هندوستان در ۱۵۲۶ میلادی در جنگ سمبال در برابر دشمانی که از فیلهای جنگی استفاده می‌کردند بکار گرفته شدند. اینها اولین راکتهای بشکل امروزی بودند که دارای بدنه ساخته شده از استوانه فولادی بودند.

اژدر دریایی

توسط حسن رماح اختراع شد که آنها را در کتاب الفروسیة و المناصب الحربیة شرح می‌دهد.

تفنگ رگبار

اولین تلاشها برای ساختن مسلسل توسط فتح‌الله شیرازی در قرن ۱۶ میلادی در دربار اکبر شاه در هندوستان آغاز شد. وی یک تفنگ رگبار ۱۷ لول را به شاه ارائه کرد.

دستگاه رمز و رمزگشا

الکندی در قرن نهم میلادی در مقاله ای در مورد رمزگشایی پیام‌های رمزنگاری شده روشهای رمز و رمزگشایی را شرح می‌دهد.

تحلیل فرکانس

رساله الکندی مقاله ای در مورد رمزگشایی پیام‌های رمزنگاری شده در قرن نهم میلادی شامل همچنین شامل اولین شرح روش تحلیل فرکانس است

صنعت نفت

نفت ضروری

در قرن یازدهم میلادی توسط ابو علی سینا اختراع شد

نفت سفید

در قرن نهم میلادی محمد زکریای رازی در کتاب الاسرار خود دو روش برای تهیه نفت چراغ که آنرا نفط الابیض می‌نامد توسط تقطیر را شرح می‌دهد

چراغ نفتی

در قرن نهم میلادی محمد زکریای رازی در کتاب الاسرار خود ساختمان دستگاه نفاطه یعنی چراغ نفتی را شرح می‌دهد.

تقطیر جز به جز

در قرن نهم میلادی محمد زکریای رازی در کتاب الاسرار روش تقسیم نفت خام به مواد مختلف نفتی توسط تقطیر جز به جز را شرح می‌دهد این روش بعدها در اروپا برای پالایش نفت و نیز تهیه اکسیژن و نیتروژن و بقیه گازها از هوا بکار می‌رود.

میدان نفتی

مواد نفتی ٬نفتا و قیر در قرن نهم اولین میدان نفتی در باکو در آذربایجان برای تولید نفت استخراج شد. این میدان نفتی توسط مسعودی در قرن دهم و مارکو پولو در قرن سیزده این‌گونه توصیف شده‌است.

بنزین

شیمیدان‌های مسلمان برای اولین با از نفت خام توانستند بنزین تولید کنند. لفظ بنزین از بنزویین وارد شده که آنهم تحریف شده لفظ عربی لوبانجاوا بمعنی عطر جاوایی است که در قدیم این صمغ گیاهی از جاوا وارد می‌شده‌است بعدها که کیمیاگران مسلمان بخش معطر نفت خام را به روش تقصیر جز به جز جدا کردند آنرا همان بنزویین یا بنزین نامیدند که به همین صورت وارد زبانهای غربی هم شد.

آسفالت

برخی از خیابانهای بغداد توسط قیری که از تقطیر نفت خام باکو تهیه می‌شد آسفالت شدند.

اولین چاه نفت جهان

در سال ۱۵۹۳ میلادی اولین چاه نفت جهان توسط صنعتگری بنام محمد نور اوغلو در بالاخانه باکو به عمق ۳۵ متر به‌طور دستی کنده شد. این در دوران صفویه است که باکو جزو ایران بوده‌است. پس می‌توان گفت اولین چاه نفت جهان در ایران حفر شده‌است.

پماد نفت (وازلین)

مارکوپولو در ۱۲۷۳ میلادی در مورد نفت باکو می‌گوید این نفت برای سوزاندن و برای درمان (مالیدن روی پوست-پماد) همه روزه توسط صدها کشتی و شتر صادر می‌شود

استخراج نفت شیل

نفت شیل یا نفت شن (sand oil) نفتی است که لابلا و همراه شنها وجود دارد و برای استخراج آن از روشهای مختلف گرمایی و بخار حرارت بالا استفاده می‌شود. اولین بار مساویه ماردینی در قرن دهم میلادی این روش را کشف کرد.

سفال‌گری

کالای اسپانیایی-مغربی با لعاب قلعی و آرایش براق. ۱۴۷۵ در اسپانیا

جادارویی سفالی

این جادارویی اصولاً برای نگهداری روغن‌ها و پمادهای عطاران و داروهای خشکشان درست شده بود. گسترش این کوزه اصلاً از خاورمیانه اسلامی بوده‌است. این کوزه توسط بازرگانان اسپانیایی-مغربی به ایتالیا برده شد و اولین نوع ساخته شده آن در ایتالیا در قرن پانزدهم و در شهر فلورانس بوده‌است.

اسپانیایی-مغربی

بعد از اینکه مسلمانان دو روش لعاب اکسید قلع و لعاب درخشان را در صنعت سفال به اروپاییان معرفی کردند سرامیکهای آنها که در اسپانیا و مغرب تولید می‌شدند نزد مشتریان به اسپانیایی-مغربی معروف شدند.

ظروف سفالین براق

در قرن هشتم توسط جابر ابن حیان اختراع گشته بود که در آن از لعاب سفالین استفاده می‌شد. ابن روش خیلی زود و در قرن نهم در ایران محبوبیت یافت؛ و در مصر نیز در طل خلافت فاطمیان در قرون ۱۰ و ۱۲ تولید شد. هم‌زمان با تولید این ظرف در خاورمیانه، این ظروف به اروپا نیز گسترش پیدا کردند و اول به اسپانیا و اندلس و سپس به ایتالیا راه یافت.

کارخانه چینی و سفال

اولین واحد صنعتی ویژه ساخت محصولات شیشه و سفال در قرن هشتم میلادی در سوریه ایجاد شد.

سرامیک که در قرن نهم در عراق اختراع شد٬که یک کالای شیشه‌ای یا نیمه شیشه‌ای با کیفیت خیلی خوب بود، که اساساً از خاک نسوز ساخته می‌شد.

سفالگری با استفاده از لعاب قلع

چینی آلات با لعاب دی‌اکسید قلع

این نوع لعاب توسط سفالگران مسلمان در قرن هشتم میلادی در بصره، عراق ابداع شد. لعاب درست شده از دی‌اکسید قلع از اولین روش‌هایی بود که سفالگران مسلمان به آن دست یافتند و آن را پیشرفت دادند. اولین نمونه‌های بکار رفته از این وش را متوان در ظروف آبی رنگ متعلق به قرن هشتم یافته شده در بصره مشاهده نمود.

اولین کوزه گریهایی که از لعاب قلعی استفاده می‌کردند در قرن نهم در عراق بودند٬که قدیمی‌ترین تکه‌ها در طول دوران جنگ جهانی اول در پی کاوشهایی در پنجاه کیلومتری شمال بغداد در سامرا کشف شدند؛ که از اینجا به مصر و ایران و اسپانیا قبل از اینکع در دوران رنسانس به ایتالیا برسد و بعد به هلند در قرن ۱۶ میلادی و بعد از مدت کوتاهی به انگلستان و فرانسه و سایر قسمت‌های اروپا گسترش یافت.

لعاب درخشان

سرامیک با لعاب درخشان قرن ۱۳ میلادی در ایران

سرامیک با لعاب درخشان در قرن ۹ میلادی در دوران عباسیان اختراع شد و در قرن ۱۶ میلادی به ایتالیا و سپس به دیگر نقاط اروپا وارد شد. در این روش سطح سرامیک را با اکسید فلزات پوشانیده در کوره می‌پزند تا سطح سرامیکی حالت هفت رنگ بخود می‌گیرد.

منسوجات

دستگاه پنبه ریسی

چرخ پنبه ریسی اولیه اختراع شده در هند گورکانی

نخستین دستگاه پنبه ریسی در قرن ۱۴ میلادی در هندوستان تحت حاکمیت گورکانیان دهلی اختراع شد.

مکانیک

دانش مکانیک نزد مسلمانان «علم الحیل» خوانده می‌شد.

مهندسی اسلامی را می‌توان دنبالهٔ سنت خاورمیانه و مدیترانه و حاصل ترجمه و گسترش آثاری چون پنوماتیک (فیلون بوزنطی)، مکانیک (هرون اسکندرانی)، رساله ساعت‌های آبی (ارشمیدوس) دانست.

آسیاب دارای چرخ دنده (گیربکس دار)

اولین آسیابهای دارای گیربکس برای تنظیم سرعت و قدرت چرخش سنگهای آسیاب را مسلمین در خاورمیانه و شمال آفریقا ساختند

ساعت وزنه ای

ساعتی که انرژی خود را از حرکت رو به پایین یک وزنه می‌گرفت نخستین بار توسط دانشمندان مسلمان اختراع شد

ساعت با پاندول جیوه ای

جیوه برای جبران انبساط و انقباض بازوی پاندول در برابر تغییر حرارت استفاده می‌شده‌است که ساعت دقیقی ارایه می‌کرده‌است. در کتاب Libros del saber de Astronomia در۱۲۷۷ اشاره شده که مسلمانان اسپانیا چنین ساعتهایی را ساخته بودند که تا قرن ۱۷ هم در حال کار بوده‌است.

نخستین هواپیما

عباس ابن فرناس در سال ۸۵۰ میلادی نخستین پرواز موفق را انجام داد.

موتور بخار

تقی الدین در ۱۵۵۱ میلادی در کتاب الطرق السامیه فی آلات الروحانیه توربین بخار پالسی را توضیح می‌دهد و نیز یاد می‌کند که در قرن ۱۶ میلادی در استانبول از طریق نیروی بخار جوجه گردانی را میچرخانیده و در رستورانهای استانبول معمول بوده‌است این ۱۱۸ سال قبل از اختراع اولین موتور توربین پالس بخار توسط جیووانی برانکا ایتالیایی است.

چرخ طیار

یا فلای ویل اولین بار در قرن یازده میلادی توسط ابن بسال در اندلس در دستگاه پمپ آب استفاده شد که با ذخیره انرژی مکانیکی در خود حرکت آنرا تنظیم می‌کرد

میل سوپاپ

اولین بار بدیع الزمان جزری در قرن ۱۳ میلادی در طراحیهای اتوماسیون و ساعتهای آبی خود از میله گردان دارای برآمدگیها برای باز و بسته کردن سوپاپها استفاده کرد

میل لنگ

یک اختراع جزری دستگاه آبیاری اتوماتیک با نیروی الاغ ـاستفاده از چرخ دنده و محور و توربین قابل مشاهده است

طرحهای شبه میل لنگ از یونان و روم و ایران باستان برای تبدیل حرکت خطی به شبه دورانی مثلاً در آسیابهای دستی بکار می‌رفته‌اند و بنوموسی نیز در قرن ۹ میلادی نمونه ای شبه میل لنگ را بکار می‌برند ولی اولین طرح میل لنگ امروزی را بدیع الزمان جزری در ۱۲۰۶ میلادی در طراحی یک پمپ آب دو سیلندر بکار برد که ۶ قرن بعد در موتورهای بخار و سپس درونسوز کاربرد آن شروع شد.

پمپ آب مکشی پیستونی

بدیع الزمان جزری در اواپل قرن ۱۳ میلادی یک پمپ دو سیلندر با آرایش متضاد (باکستر) طراحی کرد که تمام اجزای یک پمپ امروزی مثل سوپاپ میل لنگ چرخ طیار و.. را دارد بود و می‌توانست آب را تا ارتفاع ۱۳٫۶ متر بالا بکشد.

پمپ آب بادی

پمپی که از نیروی باد برای رساندن آب از جایی به جای دیگر استفاده می‌شود در حدود قرن نهم میلادی یعنی هزار سال قبل از تأسیس کشور هلند در ایران متداول بود

بادگرد عمودی

بادگرد عمودی آسیاب اختراع شده در ایران در قرن دوم هجری

نخستین بادگرد (توربین) عمودی در بین قرون ۷ تا ۹ میلادی (قرن اول تا سوم هجری) در ایران اختراع گردید. این بادگرد دارای پره‌های چوبی بود و محور آن سنگ آسیایی را در طبقه تحتانی آن می‌گرداند که مخصوصاً در نواحی که رودخانه برای گرداندن چرخ آسیاب در دسترس نبود روش بسیار خوبی برای تولید انرژی بود ضمن اینکه محور آن نیاز به تغییر جهت با چرخ دنده نداشت تلفات انرژی نداشت و مستقیماً سنگ را بگردش درمیاورد

چرخ نخ ریسی

در قرن ۱۱ میلادی توسط مسلمین اختراع شد

چرخ دنده سگمنت

بدیع الزمان جزری در ۱۲۰۶ میلادی اولین بار دنده سگمنت را برای تبدیل حرکت چرخشی به حرکت رفت و برگشتی برای کشیدن آب اختراع کرد که امروزه در صنعت مصارف زیادی دارد.

اتصال جزری

بدیع الزمان جزری در اوائل قرن سیزدهم میلادی زمانی که ساعت شمعی را اختراع کرد برای عدم اتلاف وقت در موقع تعویض شمع اتصال جزری را اختراع کرد که امروزه نیز در صنعت و در زندگی روزمره بسیار استفاده میشود. این اتصال را سازندگان سلاح در قرن نوزدهم میلادی برای نصب سریع سرنیزه بر روی سلاح در میدان جنگ استفاده کردند و آنرا اتصال بایونت یا سرنیزه نامیدند.

اتصال جزری که در صنعت برق و دیگر صنایع بسیار کاربرد دارد.

ذوب آهن

در قرن ۱۱ میلادی کارخانجات ذوب آهن و نورد برای تولید فولاد در سرتاسر ممالک اسلامی از اندلس گرفته تا آسیای میانه متداول بودند و از انرژی آب رودخانه و از آب آنها برای کار خود سود می‌بردند

فولاد دمشقی

نمای نزدیک از فولادی دمشقی که در ایران برای ساخت شمشیر استفاده می‌شد

نوعی از فولاد با کربن بالا که در کشورهای اسلامی برای ساخت شمشیر استفاده می‌شد.

گوی فلزی یکپارچه

گوی یکپارچه کشمیری در دست جهانگیر شاه سرآمد فناوری قرن ۱۶ میلادی بود

علی ابن لقمان کشمیری در کشمیر در قرن ۱۶ میلادی گوی فلزی بدون درز ساخت و به جهانگیر شاه تقدیم کرد. بیست عدد از این گوی ساخته شد. هنگامی که در دهه ۸۰ میلادی این گویها پیدا شدند متخصصین متالورژی چنین تکنیک ساخت فلزی را غیرممکن می‌دانستند.

علم استاتیک

ثابت ابن قره در قرن نهم میلادی مبدع علم استاتیک بوده‌است.

مهندسی هیدرولوژی

برگی از کتاب ابوبکر کرجی در مورد مدیریت آبهای زیرزمینی

ابوبکر کرجی در سال ۱۰۱۰ میلادی نخستین کتاب را در مورد آبهای زیر زمینی و روش استخراج و مدیریت آنها نوشت. این کتاب بنام النباط المیاء الخفیه یا استخراج آب‌های پنهانی اولین کتاب مرجع برای حفر قنات و مدیریت آبهای زیرزمینی بوده‌است.

مکانیک سیالات و اتوماسیون

سنسور وسوپاپ و میل لنگ

انواع سنسور مایعات و سوپاپ مخروطی همچنین نخستین طرح میل لنگ را بنوموسی در قرن نهم میلادی در کتاب الحیل اراپه داد.

سوپاپ دو وضعیتی

بنوموسی در کتاب الحیل خود طرحی را ارایه می‌دهد که از یک لوله به انتخاب آب یا شراب جاری می‌شود. برای اینکار از سوپاپ دو وضعیتی استفاده می‌کند که اولین مورد در تاریخ مهندسی است.

سوپاپ آنالوگ یا تنظیمی

سوپاپی که میزان جریان (دبی) یک مایع را می‌توانست کم و زیاد کند اولین بار در کتاب الحیل بنوموسی در قرن نهم میلادی مشاهده شد.در قرن بیستم مهمترین کاربرد این نوع از سوپاپ دریچه گاز خودروها است که صدها میلیون از آن بکار رفته‌است!

ساعت و زمانگیر

ساعت‌های آبی و شمعی-وسایل سرگرمی-وسایل شستن و وضو گرفتن-فواره‌ها –مشاین‌های کشیدن آب را بدیع الزمان جزری (قرن ۱۲ میلادی) در کتاب المعرفة الحیل الهندسیة الجامع بین العلم والعمل با کوچکترین جزئیات و بارسم فنی دستگاه‌هایی چون را توضیح می‌دهد.

ساعت شماطه دار

در سال ۸۰۷ م. هارون الرشید سفیری به نام عبدالله را به دربار کارل کبیر، قیصر فرانک فرستاد. عبدالله یکی از این دستگاه‌های عجیب را به عنوان هدیه همراه برده بود. آینهارد که منشی کارل کبیر بود، در توصیف نارسایش چنین می‌نویسد:

این ساعت از جنس برنج فلزی بود… یک ساعت آبی [که] حرکت دوازده ساعته را اندازه‌گیری می‌کرد و در آخر، دوازده گلوله به پایین می‌افتادند و جامی را که در زیر آن بسته بودند، به صدا درمی‌آوردند و به همین تعداد هم اسب سوار از دروازه در بیرون می‌پریدند

آب سنج و چگالی سنج

خازنی فیزیک‌دان و مهندس مکانیک قرن ۱۲ میلادی در زمینه تعادل مایعات و جدول وزن‌های مخصوص چندین مایع. نظریه گرانش (نیروی جهانی که به سوی مرکز عالم، یعنی مرکز زمین، هدایت می‌شود)، وزن هوا، اثر مویینگی، استفاده از آب سنج برای اندازه‌گیری چگالی و تخمین دمای مایعات، نظریه اهرم، استفاده از ترازو برای ترازسازی و برای اندازه‌گیری زمان

پمپ آب

اختراع چهار مدل پمپ آب توسط تقی الدین در قرن ۱۶ میلادی دو مدل دارای توربین آبی بودند. یک مدل پمپ آب میله ای بود که از حرکت بالا و پایین یک میله درون یک لوله مکش ایجاد می‌کرد و دیگری یک پمپ آب ۶ سیلندر پیستونی بود.

پمپ بادی

پمپهایی که با انرژی باد چرخیده و آب را از محلی به محل دیگر منتقل می‌کردند از قرن نهم میلادی در ایران افغانستان و پاکستان استفاده می‌شدند

توربین حرارتی

توربین آبی برای آسیاب ساخت قرن ۸ تا ۱۰ میلادی هنوز بر روی رود گوادالکویر در کوردوبا (اسپانیا) پابرجاست

تقی الدین در طرح جوجه گردان اتوماتیک خود از توربینی بر سر راه دودکش استفاده می‌کند که حرکت رو به بالای هوای داغ را به حرکت دورانی تبدیل می‌کند. این اولین توربین حرارتی است که در قرن ۱۶ میلادی اختراع شده‌است.

توربین بادی عمودی

توربین باد عمودی اولین بار توسط ایرانیان مسلمان در قرون ۷–۹ میلادی اختراع گردید

چراغ نفتی

اولین چراغ نفتی یا لامپا را محمد ابن زکریای رازی در قرن نهم میلادی اختراع کرد و در کتاب الاسرار خود از آن به نفاته (دارای نفت) نام می‌برد

خودنویس

در قرن دهم میلادی علی ابوذر ماری (متوفی ۹۷۴) در کتاب المجالس و المصیرات می‌نویسد:

خلیفه فاطمی المعز لدین الله قلمی خواست که دست یا لباس او را لکه دار نکند، و قلمی که جوهر را در مخزنی نگه داشته و اجازه می‌دهد بدون نشتی وارونه نگه داشته شودبه او ارائه شد

روشهای مهم ساخت و تولید

برای اولین بار در آثار بدیع الزمان جزری نمونه‌هایی از روشهای مهندسی مهم برای ساخت و تولید می‌توان مشاهده کرد:

روبوتیک

ربات مکانیکی-هیدرولیک

ربات نوازنده مکانیکی هیدرولیکی جزری

بدیع الزمان جزری نخستین ربات قابل برنامه‌ریزی انسان نما را در حدود ۱۲۰۰ میلادی ساخت. به این علت او به عنوان پدر علم مهندسی رباتیک جهان شناخته می‌شود. اختراع او، یک قایق آبی بود که در آن چهار نوازندهٔ مصنوعی موسیقی برای مراسم و برنامه‌های جشن سلطنتی، آهنگ می‌نواختند و حاضران را سرگرم می‌کردند، سازها به صورت هیدرولیک و با کمک آب برنامه‌ریزی می‌شدند.

دستگاه خون‌گیری مدرج

در قرون میانه گرفتن خود از بیماران بسیار مرسوم بود و مطابق طب جالینوسی در مورد بیماریهای زیادی و بر اساس سن و وزن و فصل از سال خون‌گیری تجویز می‌شد. بدین دلیل صف طولانی از مریضهای منتظر خون‌گیری همواره در جلوی هم مطب حضور داشتند و طبیب موظف بود میزان دقیقی خون از آنها بگیرد که کار سختی بود.

خون گیر اتوماتیک جزری

بدیع الزمان جزری چهار نوع دستگاه طراحی کرد که خون را به ظرف زیرین آن هدایت می‌کرد یک وزنه و یک شناور با طنابی که حول یک پولی پیچیده شده بود در تعادل بودند. افزایش میزان خون گرفته شده باعث حرکت شناور و در نهایت حرکت عقربه ای متصل به پولی بر روی درجه‌بندی بالای دستگاه می‌شد و پرستار می‌توانست میزان خون گرفته شده را در آن واحد مشاهده کند.

دستگاه موزیک اتوماتیک

بنوموسی اولین دستگاه فلوت اتوماتیک را در کتاب الحیل خود شرح می‌دهند.

حلقه فیدبک

در قرن نهم میلادی بنوموسی در کتاب الحیل خود برای اتوماسیون از حلقه فیدبک استفاده می‌کنند

سیستم کنترل ساختار متغیر

سیستم کنترل غیر خطی که تابع مشخصه ثابتی ندارد و در نیمه دوم قرن بیستم کار بر روی آن آغاز شد در قرن نهم میلادی نمونه‌هایی از آن توسط بنوموسی بکار گرفته شده بود

حافظه مکانیکی

بنوموسی در قرن نهم میلادی در برخی از طرحهای خود برای حفظ اطلاعات قبلی از حافظه مکانیکی استفاده می‌کند

اختراع کامپیوتر گرافیکی مکانیکی

غیاث الدین جمشید کاشانی در قرن ۱۴ میلادی ابزار جالبی اختراع کرد و آن را طَبَقُ المَناطِق نامید. رساله‌ای نیز به نام نزْهَةُالحدایق دربارهٔ چگونگی کار با آن نوشت.

دستگاه یک کامپیوتر در نوع خود بود که می‌توانست به صورت گرافیکی تعدادی از مسائل سیاره ای را حل کند، از جمله پیش‌بینی موقعیت‌های طول جغرافیایی خورشید و ماه بر اساس زمان و مکان سیارات در مدارهای بیضی شکل آنها عرض‌های جغرافیایی خورشید، ماه، و سیارات و دایره البروجهٔ خورشید این ساز همچنین دارای الحیداد و خط‌کش بود.

دریانوردی

اولین دریانورد اکتشافی

دریاسالار ماهه (چنگ هه)

چنگ هه اولین آدمیرال مسلمان دریانورد اکتشافی بود که مابین ۱۴۰۵ تا ۱۴۳۳ میلادی برای چین به اقیانوس نوردی و کشف سرزمینها و بازارهای جدید پرداخت. سفرهای اکتشافی وی یک قرن قبل از کریستف کلمب انجام شد کاروان او شامل ۶۰ کشتی بود که هریک ۴ برابر طولانی‌تر و هفت برابر پهن‌تر از کشتی‌های کریستف کلمب بودند. کشتی فرماندهی او ۱۲۷ متر طول و ۵۲ متر عرض داشت

کشتی قراول

کشتی قراول

کشتی‌های تیزرو که اولین بار توسط مسلمانان برای تردد در مدیترانه و دریای سرخ و اقیانوس هند ابداع شدند و قراول نامیده می‌شدند و بعدها توسط دریانوردان پرتقالی و دیگران مورد تقلید قرار گرفته کاراول نامیده شدند. دارای دو یا حداکثر سه دکل با بادبانهای مثلثی بودند.

خشابه

کاربرد خشابه برای اندازه‌گیری عرض جغرافیایی

خشابه ابزاری برای اندازه‌گیری عرض جغرافیایی یک نقطه از زمین توسط هدفگیری بر روی ستاره قطبی است. اختراع این ابزار مسلمانان دریانورد را قادر کرد در مسیر شمالی جنوبی با اندازه‌گیری دقیق مسیریابی کنند.

علم ناوبری

اختراع خشابه و ربع مجیب و قطب‌نمای مدرج و نقشه‌های مدرج باعث شد دریانوردان بتوانند براحتی در طول و عرض جغرافیایی مسیرها را با اندازه‌گیری طول و عرض چغرافیایی پیدا کنند که از این نظر دریانوردان مسلمان ناوبری را به علم تبدیل کردند.

وسایل زمان‌سنج

مسلمانان تا قبل از اختراع ساعت‌های کنونی توسط اروپاییان، حدود ۲۵ نوع ساعت ساخته بودند.

خازنی و بنوموسی کارهای زیادی در زمینه ساخت ساعت و وسایل اندازه‌گیری زمان و جرم و وزن مخصوص مایعات و شدت فلوی مایعات انجام دادند.

طب و بهداشت

آزمایش داروها

ابن سینا اولین کسی بود که در کتاب قانون خود اعلام کرد برای آگاهی از اثرگذاری داروها باید آنها را طی پروسه ای آزمایش کرد

اولین جواز طبابت و اولین نظام پزشکی

خلیفه المقتدر در سال ۹۳۱ میلادی تصویب کرد که برای طبابت اخذ جواز لازم است که پس از امتحان و مصاحبه از طریق نظام پزشکی به طبیب داده می‌شود. وی سنان ابن ثابت را بعنوان اولین رئیس نظام پزشکی تعیین نمود

دیودورانت

الزهراوی در ۱۰۰۰ میلادی در کتاب التصریف روش تهیه استوانه‌های جامد معطر را توضیح می‌دهد که اولین دیودورانت شناخته شده‌است

اختراع صابون

محمد ابن زکریای رازی اولین کسی بود که روش تحصیل گلسیرین از روغن زیتون و تهیه صابون از آنرا ارایه داد. از قرن نهم میلادی در سوریه صابون را با استفاده از روغن زیتون و سود تهیه کرده به اقصی نقاط دنیا ارسال می‌کردند.

تراشیدن ریش و اصلاح سر

زریاب برای نخستین بار تراشیدن ریش را در اسپانیای مسلمان قرن نهم میلادی رواج داد. همچنین تا زمان او زن و مرد موهای بلند و گیس داشتند. او اصلاح کردن به سبک امروزی را ابداع کرد و رواج آن در اسپانیا به بقیه اروپا سرایت کرد.

شامپو

قبر دین محمد مبدع شامپو به اروپا در برایتون انگلستان

در سال ۱۸۱۴ میلادی یک مسلمان هندی بنام ساکه دین محمد در برایتون انگلیس یک حمام عمومی باز کرد و بکار بردن شامپو را بعنوان یک دوای گیاهی به اروپا وارد کرد.

خمیر دندان

زریاب اولین خمیر دندان معطر به شکل امروزی را در قرن نهم میلادی درست کرده در اسپانیای آن دوران گسترش داد.

آسایشگاه روانی

در ۸۷۲ میلادی احمد ابن طلون اولین آسایشگاه روانی را در قاهره برپا کرد

سرنگ

عمار موصلی اولین بار در قرن نهم میلادی از سرنگ شیشه ای برای بیرون کشیدن آب مروارید از چشم بیماران استفاده کرد

بیهوشی

زهراوی و ابن زهر اولین کسانی بودند که از اسفنج آغشته به مواد افیونی یا اسفنج بیهوشی بیهوش کردن بیماران قبل از عمل جراحی استفاده کردند

تراکئوتومی

عمل تراکیوتومی یا لوله گذاری شکاف نای که اولین بار توسط ابن زهر اختراع شد

ابن زهر اولین کسی بود که عمل شکاف نای یا تراکئوتومی را بر روی یک بز انجام داد

کانول

زهراوی مخترع کانول برای گرفتن خون و تزریق مایعات به بدن مریض بود.

کانول برای اولین بار توسط زهراوی اختراع شد

نخ جراحی

زهراوی در ۱۰۰۰ میلادی نخستین کسی بود که استفاده از روده گربه برای جراحی را ابداع کرد که تا به امروز استفاده می‌شود

واکسیناسیون

خراشی در دست کودک ایجاد کرده از همسایگانی که فرزندشان در حال بهبودی بود اندکی از پوست آبله او را گرفته به آن محل می‌مالیدند تا میکرب تضعیف شده وارد بدن شده مصونیت ایجاد کند

ضدعفونی محل زخم

ابن سینا اولین کسی بود که چرک کردن محل زخم را ناشی از عوامل خارجی دانست و توسط شراب قوی و کهنه آنرا ضدعفونی می‌کرد. پیدا کردن مجدد این کشف قرنها طول کشید

شناخت بیماری هموفیلی

زهراوی در ۱۰۰۰ میلادی در کتاب التصریف اولین بار ماهیت ارثی هموفیلی را توضیح داد.

مسری بودن بیماریها

لسان الدین ابن خطیب در قرن ۱۴ میلادی یعنی ۵ قرن قبل از پاستور مسری بودن بیماریها را کشف کرد

جراحی

صفحه ای از کتاب التصریف

در حدود سال ۱۰۰۰ میلادی زهراوی کتابی سی جلدی با ۱۵۰۰ صفحه بنام التصریف در مورد طبابت و فنون جراحی نوشت که تا ۵ قرن در دانشگاه‌های اروپا تدریس می‌شد.

آزمایش بر روی حیوانات

اولین کسی که آزمایش تجربی پزشکی بر روی حیوانات را ابداع کرد دانشمند مسلمان اندلسی ابن زهر بود که در قرن ۱۲ میلادی این روش را اختراع کرد.

ابزار اتاق عمل

الزهراوی بیش از ۲۰۰ ابزار جراحی را اختراع کرد که شامل انواع مختلف چاقوی جراحی، جمع‌کننده، کورت، انبر، اسپکول و همچنین ابزارهایی است که برای روش‌های مورد علاقه او در کوتریزاسیون و بستن آنها طراحی شده‌است. او همچنین قلاب‌هایی با نوک دوگانه برای استفاده در جراحی اختراع کرد. بسیاری از این ابزارها قبلاً توسط هیچ جراح قبلی استفاده نشده بودند.

جراحی میگرن

زهراوی اولین کسی بود که یک روش جراحی را برای بستن شریان تمپورال برای میگرن توصیه کرد این روش در قرن ۲۱ توسط جراحان آفریقای جنوبی احیا شد.

ابزارهای جراحی اختراع شده توسط زهراوی

مفهوم بینایی

ابن هیثم اولین کسی بود که از طریق آزمایش پی برد که چشم یک عضو غیرفعال و وسیله اپتیکی است که نورهای منعکس شده از اجسام را پردازش می‌کند. تا قبل از او نظریه یونانی باور شده بود که چشم از خود نور یا سو دارد و بوسیله آن اجسام را درک می‌کند.

تصالب اعصاب بینایی

تصالب اعصاب چشمی در مغز انسان که توسط ابن هیثم و اسماعیل جرجانی کشف شد

اولین بار ابن هیثم در قرن ۱۱ میلادی نظریه تصالب (عوض شدن) اعصاب چشمهای راست و چپ قبل از رسیدن به مغز را بیان کرد و اسماعیل جرجانی در قرن ۱۲ میلادی این نظریه را تکمیل کرد

اختراع حروف برجسته برای نابینایان

زین‌الدین آمدی دانشمند و کتابفروش نابینای اهل بغداد در قرن ۱۴ میلادی برای اولین بار یک سیستم الفبای برجسته اختراع کرد که ۵ قرن از اختراع خط بریل جلوتر است و شباهتهایی به آن دارد

نظریه لوله گوارش

احمد ابن ابی اشعث در ۹۵۹ میلادی (۹۰۰ سال قبل از اینکه ویلیام بومانت نظریه جهاز هاضمه را عرضه کند) با بررسی سیستم هاضمه یک شیر زنده و کالبد شکافی آن به چگونگی کارکرد لوله گوارش پی برد و آنرا در کتاب خود شرح داد.

سیستم گردش خون

صفحه ای از شرح ابن نفیس بر کتاب قانون

ابن نفیس در شرحی که برای کتاب قانون این سینا می‌نویسد نظریه جالینوس را در گردش خون رد کرده و نظریه جدیدی ارایه می‌دهد که بر مبنای آن ریه در مسیر گردش خون از قلب قرار دارد. از این نظر او ۴ قرن جلوتر از ویلیام هاروی سیستم گردش خون را کشف کرده‌است.

قسطا بن لوقا به‌طور جداگانه در قرن نهم میلادی سیستم گردش خون را کشف کرده‌است

واگیردار بودن سل

ابن ربن طبری در قرن نهم میلادی واگیردارد بودن بیماری سل ریوی را کشف کرد که به جلوگیری از انتشار آن بسیار کمک نمود.

نخستین دایرةالمعارف پزشکی

ابن ربن طبری در قرن نهم میلادی نخستین دایرةالمعارف پزشکی را بنام فردوس الحکمه نوشت

کاشتن دندان

زهراوی اولین کسی است که در تاریخ دندانپزشکی کاشتن دندان را انجام داد

جرم‌گیری دندان

• زهراوی اولین کسی است که ابزاری برای برداشتن جرم دندان برای جلوگیری از بیماری لثه اختراع کرد

زنجیره غذایی

جاحظ در قرن نهم میلادی در کتاب الحیوان خود زنجیره غذایی را شرح می‌دهد که چطور از حیوانات بالاتر به پست‌تر رسیده به نباتات ختم می‌شود

آداب غذا خوردن

گفته شده‌است که این زریاب بود که در قرن نهم میلادی روش غذا خوردن مرحله ای (سوپ - غذای اصلی -دسر) را در اسپانیا (اندلس) ابداع کرده و رواج داد تا از آنجا به بقیه اروپا سرایت کند.

اختراعات دیگر

بسته‌بندی کاغذی

در سال ۱۰۳۵ میلادی یک جهانگرد ایرانی در روزنامه خاطرات خود نوشت که در قاهره فروشندگان میوه و مواد غذایی آنرا در بسته‌بندی کاغذی به مشتری ارائه می‌دهند.

علوم انسانی

از آنجا که حکمت به حکمت نظری و عملی تقسیم می‌شود و تدبیر منزل و سیاست مدن ۲ قسمت اصلی حکمت عملی می‌باشد می‌توان به جد گفت تمام حکمای اسلامی نظریات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ارتباطاتی داشته‌اند که این از افتخاراتی است که مسلمین در سایهٔ اسلام کسب کرده‌اند

اولین دانشگاه

دانشگاه قرویین در شهر فز در مراکش اولین دانشگاهی محسوب می‌شود که مدرک تحصیلی به فارغ التحصیلان خود اعطا می‌کرده‌است. این دانشگاه و مسجد در سال ۸۵۹ میلادی توسط بانوی نیکوکار عرب فاطمه فهری ایجاد شد و در فهرست گینس و یونسکو ثبت شده و تا به امروز برقرار است

جواز تدریس

تنها شاگردانی حق تدریس دروس استاد را در آینده داشتند که توسط او به آنها مدرک یا جواز تدریس داده می‌شد.

هیت علمی

اولین بار مسلمین در دانشگاه‌های خود هیئت علمی یا آکادمی بوجود آوردند

دانشکده یا فکولتی

اولین بار مسلمانان دانشگاه‌های خود را بر اساس رشته به دانشکده یا فاکولته‌های مختلف تقسیم کردند که بعدها در دانشگاه‌های اروپا رسم شد

اولین کتاب شطرنج

اولین کتاب در مورد شطرنج را العدلی رومی در قرن نهم میلادی نوشت

اولین کتاب آشپزی

ابن سیار الوراق در حدود ۹۶۰-۹۴۰ میلادی اولین کتاب آشپزی را بنام کتاب الطبیخ منتشر کرد که شامل ۱۳۲ فصل بود.

محمد بن حسن البغدادی کتاب آشپزی کتاب الطبیخ را در سال ۱۲۲۶ میلادی نوشت. کتاب حاوی ۱۶۰ دستور غذا بود .

کتاب الطبیخ

فلسفه

فارابی و ابن سینا و غزالی ازفلاسفه دوران طلایی اسلام بودند که بر روی فلسفه غرب بسیار اثر گذاشتند.

خواجه نظام الملک کتاب سیاستنامه خود را حدود ۵ قرن قبل از ماکیاولی نوشت.

یحی ابن بطریق در قرن دهم میلادی کتاب سرالاسرار پرخواننده‌ترین کتاب در اروپا از قرن ۱۳ تا ۱۶ میلادی را نوشت.

ادبیات

ترجمه متون مهم به عربی همانند کلیله و دمنه و هزار و یک شب

جامعه شناسی

ابن خلدون اولین جامع شناس تاریخ است. او کتاب «العبر و دیوان المبتداء و الخبر فی ایام العرب و العجم و البربر» را نوشت. این کتاب مقدمه‌ بسیار معروفی دارد و در آن به‌خوبی می‌توان دانش و چندبعدی بودن ابن خلدون را مشاهده کرد. او به رویکرد انتقادی و تحلیلی بسیار اهمیت می‌داد.

کشاورزی

انقلاب زراعتی قرون میانه

روشهای آبیاری و کشاورزی و محصولات جدیدی که اولین بار توسط مسلمانان به اروپا آورده شدند باعث بروز انقلاب شگرفی در تعدد محصولات کیفیت و میزان محصولات کشاورزی شد که از آن بعنوان انقلاب زراعتی عربی یاد شده‌است. اولین بار آنتونیو گارسیا ماسیرا در ۱۸۷۶ این اصطلاح را بکار برد و در سال ۱۹۷۴ اندرو واتسون مورخ آنرا در یک رساله اثرگذار بکار گرفت

مسلمانان از سه راه به گسترش کشاورزی کمک کردند:

1. انتشار کتب فلاحت توسط دانشمندانی مثل ابن وحشیه -ابن بصال و ابن العوام و دیگران که روشهای فلاحت و خصوصیات محصولات و بیماریهای آنها و خصوصیات زمینها را شرح می‌داد.
2. وارد کردن آبیاری مکانیزه
3. وارد کردن محصولات جدید کشاورزی

۱-اولین کتب در مورد کشاورزی

برگی از فلاحه النبطیه اثرگذارترین کتاب زراعتی در اروپای قرون وسطی

اولین کتاب در مورد روشهای کشاورزی را ابن وحشیه در قرن دهم میلادی نوشت که کتاب الفلاحه النبطیه نام داشت

بدنبال وی دانمشندان زیادی مثل ابن بصال و ابن زهر و ابن العوام و دیگران کتابهای فلاحت نوشتند که حاوی اطلاعات ارزشمندی در مورد نحوه آبیاری- کشت -برداشت- بیماریهای گیاهان -خاکهای مختلف بود که انتشار آنها کمک فراوانی به افزایش محصولات و بهبود اقتصاد اروپا کرد.

کشت نوبتی

چرخش محصول یا کشت نوبتی محصولات کشاورزی در یک زمین برای غنی نگه داشتن آن زمین را اولین بار ابن بصال و ابن العوام (ابوالخیر اشبیلی) در کتابهای خود ذکر کردند

کشت همراه

کشت همراه دو محصول در یک مکان که باعث سودبردن دو گیاه از یکدیگر می‌شود را نیز اولین بار ابن بصال و ابن العوام ذکر کردند

طبقه‌بندی خاک

در قرن ۱۱ میلادی ابن بصال در رساله ای علمی انواع خاک‌ها را بر اساس خصوصیات آنها به ده نوع تقسیم کرد که برای گسترش کشاورزی مفید بود.

پیوند زنی

اولین بار ابن العوام در کتاب الفلاحت خود روش پیوند زدن گیاهان را آموزش داد

۲-آبیاری مکانیزه

اولین بار مسلمانان روشهای آبیاری مکانیزه توسط نیروی حیوانات اهلی - نیروی باد - نیروی آب را به اسپانیا وارد کردند که باعث رسیدن آب به سرزمینهای بلند و دوردست و افزایش قابل توجه میران محصولات شد

ساقیه

ساقیه

ساقیه وسیله ای است که توسط یک حیوان اهلی به گردش درآمده و چرخی که به آن سطل‌هایی متصل است از طریق این چرخش آب را از محلی به محل بالاتر انتقال می‌دهد و نوعی آبیاری مکانیزه ایجاد می‌کند. این وسیله توسط مسلمانان به اسپانیا آورده شد و باعث افزایش قابل توجه سطح زیر کشت شد

نوریه

نوریه‌های حمات

نوریه یک توربین است که با نیروی آب رودخانه به حرکت درآمده و آب را از جایی با جای دیگری منتقل می‌کند به گفته یک گردشگر که در قرن ۱۳ میلادی از اندلس بازدید کرد تعداد ۵۰۰۰ نوریه در آن شهر فعال بودندکه هنوز ۱۷ عدد از آنها بنام نواعیر حمات موجود هستند.

۳-وارد کردن محصولات جدید

اندرو واتسون ۱۸ محصول جدید را نام می‌برد که مسلمین به اروپا وارد کردند از قبیل نارنج لیمو نارنگی نیشکر پنبه برنج انبه که کشت آنها بسیار به سوددهی و گسترش کشاورزی کمک کرد

جستارهای‌وابسته

• دارالحکمه
• علوم در جهان اسلام
• نهضت‌ترجمه

• نگرش‌های اسلامی به علم
• فلسفه اسلامی

منابع

• . ویدئو در یوتیوب