زیج
زیج جدولی است که نام و موقعیت و زمان حلول ستارگان و کواکب را نشان می‌دهد و در نجوم اسلامی استفاده می‌شده‌است.[۱] یکی از کارهای منجم علاوه بر تقویم سازی و جهت‌یابی و طالع بینی تکمیل زیج بر اساس یافته‌های جدید بوده‌است.
در قدیم هر کدام از اخترشناسان برجسته یا هر رصدخانه، یک زیج ویژه به خود می‌نوشتند و زیج‌های پیشینیان را تصحیح می‌کردند که تعدادی از این زیج‌های قدیمی به نام شاهان و فرمانروایان نوشته شده‌است. در حال حاضر نسخه‌هایی از چنین زیج‌هایی در موزه‌ها موجود می‌باشد.
امروزه، هنوز هم برای کاربردهای علمی و اخترشناختی، کتاب‌ها و جدول‌های مشابه با زیج‌های قدیمی تهیه می‌شود که البته از دقت بالاتری برخوردار هستند.
واژه‌شناسی[ویرایش]
واژه زیج از زه فارسی منتج شده همانند زه کمان یا احتمالاً تار و پود قالی که نمایانگر شکلی از محور مختصات است.
زیج‌های معروف[ویرایش]
زیج عمر خیام مشهور بوده که بعدها توسط قیاس الدین تکمیل شده و توسط((الغ بیگ))دزدیده شده زیج قیاس الدین در جهان اسلام مشهور بوده و بیشترین مصرف را داشته‌است تا اینکه تقی الدین زیج سلطانی خود را با استفاده از زیج قیاس الدین ایجاد می‌کند.[۲]
زیج‌های شناخته شده[ویرایش]
- زیج و السینی العرب-تألیف ابراهیم فزاری (متوفی ۷۷۷ م) و محمد ابن ابراهیم فزاری (فوت ۸۰۶)
- زیج المحلول من-سندیند درجات تألیف یعقوب بن طارق ابن حریق (متوفی ۷۹۶)
- زیج السیندند-نوشته خوارزمی (حدود ۷۸۰–۸۵۰)
- زیج السبی-تألیف محمد بن جابر الحرّانی بتانی (آلباتنیوس) (۸۵۳–۹۲۹)
- زیج الصفائیه (جداول دیسک‌های اسطرلاب)-تألیف ابوجعفر خازن خراسانی (۹۰۰–۹۷۱)
- زیج الکبیر حکیمی-تالیف ابن یونس (حدود ۹۵۰–۱۰۰۰)
- (جداول جامع و لبلیغ)-تالیف کوشیار بن لبان ۹۷۱–۱۰۹۱
- زیج ملکشاهی (راهنمای نجومی با جداول برای ملکشاه) (۱۰۷۹)-توسط عمر خیام ۱۰۴۸–۱۱۴۱
- سالنامه آذرکیل (۱۰۸۸)-توسط ابراهیم زرقالی (۱۰۲۸–۱۰۸۷)
- جداول تولیدو-بر اساس ابراهیم زرقالی (۱۰۲۸–۱۰۸۷)
- زیج سنجری (جداول سیناریک)-توسط خازنی (۱۱۱۵–۱۱۳۰)
- زیج ایلخانی-تالیف خواجه نصیرالدین طوسی (۱۲۰۱–۱۲۷۴)
- زیج الجدید-نوشته ابن شاطر (۱۳۰۴–۱۳۷۵)
- هویهای لیفا (چینی) - تا اوایل قرن ۱۸ بارها در چین منتشر شد
- زیج خاقانی-نوشته غیاث الدین جمشید کاشانی (۱۳۸۰–۱۴۲۹)
- زیج سلطانی (۱۴۳۷)-توسط اولغ بیگ
- زیج سلطانی (۱۵۷۹–۱۵۸۰) -تقی الدین محمد بن معروف
- زیج محمد شاهی-نوشته جای سینگ دوم (۱۶۸۸–۱۷۴۳)
- زیج بهادرخانی (۱۸۳۸)-نوشته غلام حسین جانپوری
منابع[ویرایش]
https://web.archive.org/web/20070521062758/http://user.uni-frankfurt.de/~dalen/