زبان تاتی قفقاز
| تاتی | |
|---|---|
| zuhun tati | |
| زبان بومی در | جمهوری آذربایجان، داغستان (روسیه) |
| منطقه | قفقاز شمالی، قفقاز جنوبی |
شمار گویشوران | ناشناخته (۲۸٬۰۰۰ به جز یهودی-تاتی اشاره‌شده ۱۹۸۹)[۱] |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |  داغستان[۳] |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | ttt |
| گلاتولوگ | musl1236[۴] |
| زبان‌شناسی | 58-AAC-g |
 پراکندگی فارسی تاتی در قفقاز زبان بیشینه
زبان اقلیت | |
زبان تاتی یا فارسی تاتی[۵][۶] گویشی از زبان فارسی یا یک زبان جنوب‌غربی ایرانی نزدیک به آن است[۷] که تات‌های قفقاز در جمهوری آذربایجان و روسیه در اروپا بدان گفتگو می‌کنند. امروزه آسی و تاتی تنها زبان‌های ایرانی باقی مانده هستند که به صورت بومی در بخشی از قارهٔ اروپا رایج‌اند.[۸] این گویش از تبار پارسی است اما برای دیگر گویشوران این زبان کاملاً فهمیدنی نیست.[۹] گویش‌هایی از تاتی به نام جهوری توسط یهودیان قفقاز و پارسرن توسط تات‌های ارمنی تکلم می‌شود. هریک از گویش‌های مسلمانان، یهودیان و مسیحیان دارای ویژگی‌های واژگانی و دستوری خاص خود هستند.
پیشینه[ویرایش]
زبان تاتی که زبان تات‌های قفقاز می‌باشد را زبان بازماندگان سپاهیان ساسانی دوران انوشیروان دانسته‌اند.[۱۰] این زبان که از شاخهٔ جنوب‌غربی و نزدیک به فارسی دانسته شده در احسن التقاسیم مقدسی نام آن به عنوان آرانی یادش ده و مقدسی خاطرنشان ساخته که زبانشان با دری خراسانیان یکی است و فقط در برخی حروف با یکدیگر اختلاف دارند.[۱۱] بنظر می‌رسد در گذشته محدودهٔ زبان تاتی در منطقهٔ قفقاز بسیار بزرگ‌تر بوده باشد و با توجه به حکومت طولانی مدت شروانشاهان که حامی زبان فارسی در قفقاز بودند و تا زمان صفویان بر منطقه استیلا داشتند احتمالاً این زبان رشد و گسترش بیشتری داشته‌است. این زبان در سال ۱۹۰۱ بیش از ۱۳۵٬۰۰۰ نفر گویشور داشته‌است.[۱۲] امروزه با وجود چندین برابر شدن جمعیت منطقه قفقاز زبان تاتی قفقازی تنها ۲۳٬۰۰۰ گویشور دارد.[۱۳] این زبان که در آذربایجان به نفع ترکی آذربایجانی بشدت در حال عقب‌نشینی است از سوی یونسکو در فهرست زبان‌های در خطر جای گرفته‌است.[۱۴]
واج‌شناسی[ویرایش]
اطلاعات زیر مربوط به گویش آبشرونی است:[۱۵]
همخوان‌ها[ویرایش]
| لبی | دندانی/ لثوی |
پسالثوی | کامی | نرم‌کامی | چاکنایی | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| انسدادی | بی‌واک | p | t | (c) | k | ||
| واک‌دار | b | d | ɟ | ɡ | |||
| انسایشی | بی‌واک | tʃ | |||||
| واک‌دار | dʒ | ||||||
| سایشی | بی‌واک | f | s | ʃ | x | h | |
| واک‌دار | v | z | (ʒ) | ɣ | |||
| خیشومی | m | n | |||||
| لرزشی | r | ||||||
| ناسوده | l | j | |||||
واکه‌ها[ویرایش]
| پیشین | پسین | ||
|---|---|---|---|
| بسته | i | y | u |
| میانی | e | œ | o |
| باز | æ | ɑ | |
گویشوران[ویرایش]
- این را نیز ببینید: تات‌های قفقاز
گویشوران زبان تاتی به سه دسته تقسیم می‌شوند که سه لهجه مجزا نیز برای خود داند:
- تات‌های مسلمان که در آبشوران، خیزین، دوه‌چی و برخی نواحی مجاور آن زندگی می‌کنند و مسلمان می‌باشند.
- تات‌های یهودی که که بیشتر آنان به اسرائیل مهاجرت نموده‌اند و به زبان تاتی سخن می‌گویند. این افراد خود را «داغ جودی» یا «یهودی کوهستان» می‌نامند و سرزمین اصلی شان داغستان روسیه است.
- تات‌های مسیحی: یا تات‌های ارمنی که در روستاهای ماتراسه و بخش اسماعیل‌لی و روستای کیلوز و بخش دوه‌چی و ارتاشِن و قوبا و برخی نواحی دیگر بسر می‌برند. این دسته از تات‌ها مسیحی مذهب هستند و گاهی آنان را تات‌های ارمنی نیز می‌نامند.
گویش‌ها[ویرایش]
نوشتار[ویرایش]
تاتی امروزه در جمهوری آذربایجان به الفبای لاتین و در روسیه به الفبای سیریلیک نوشته می‌شود. تا سال ۱۹۲۸ تات‌های مسلمان به الفبای فارسی و تات‌های یهودی نیز به الفبای عبری می‌نوشتند. الفباهای لاتین و سیریلیک تاتی به شرح زیرند:
|
|
نمونه‌ها[ویرایش]
واژگان[ویرایش]
متن[ویرایش]متن زیر توصیف ایران به تاتی و مقایسه آن با فارسی است:
پانویس[ویرایش]
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
