تاتی طالقانی
| گویش طالقانی | |
|---|---|
| طالقونی زوان | |
| زبان بومی در | ایران استان استان البرز شهرستان طالقان |
| منطقه | البرز جنوبی |
| گویش‌ها | شهرکی
جوستانی
گلیردی
کردانی
|
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
گویش طالقانی گویشی از زبان‌های ایرانی شمال غربی و زیرمجموعۀ زبان‌های کاسپین می باشد. گویش طالقانی به دو گویش طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود. به عقیده صاحب نظران گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و طالقانی تقسیم می‌شود. روستاهایی که بین جوستان و کوه‌های کندوان قرار گرفته‌اند به لهجه مازندرانی سخن می‌گویند. از جوستان به سمت باختر به مازندرانی با لهجه طالقانی سخن می‌گویند.[۱][۲] به گفته اعظام الوزاره زبان اهل طالقان مرکب است از لهجه و لسان قزوینی و طبرستانی چون با این دو ولایت همسایگی و مجاورت دارند و از هر دو سمت وضع تکلم و تلفظ خود را اقتباس نموده‌است.[۳] به عقیده زبان‌شناسان گویش طالقانی[۴] مرز انتقال گویش کاسپین (مازندرانی و گیلکی)، تاتی و فارسی می‌باشد.گویش طبری طالقانی گویشی از زبان مازندرانی و زیر مجموعه گویش کلارستاقی می‌باشد که به گویش مردم شهرستان چالوس شباهت دارد و برخی ویژگی‌های نحوی آن به گویشهای مازندرانی گونه همچون شمیرانی شباهت دارد.[۵] آبادی‌های بالا طالقان همچون گته ده، اسکان، دهدر، درا پی، گرآب، ناریان، مهران، خیکان و پراچان به گویش طبری طالقانی گویش می‌کنند. به عقیده برخی از صاحب‌نظران مثل دانشنامهٔ ایرانیکا، گویش پایین طالقان و میان طالقان گونه‌های زبان گیلکی محسوب میشوند.[۶]
تقسیم‌بندی[ویرایش]
به عقیده حبیب برجیان شهمیرزاد، قصران و ساوجبلاغ، طالقان و الموت و کلاردشت و تنکابن یا کاسپی مرکزی گونه‌های زبانی پیرامون مازندران محسوب میشوند. این پژوهشگر زبان طبری علاوه بر زبان، رسوم مشترک را هم دیگر ویژگی ساکنان حوزه زبان کاسپی دانست و گفت: آیین تیرماه سیزده شو از ویژگی‌های مشترک گیلان و مازندران است. مردم طالقان و الموت هم از این جشن سخن می‌گفتند. در کتاب استان‌شناسی البرز چاپ وزارت آموزش و پرورش، گویش مناطقی از کرج و طالقان، ساوجبلاغ شبیه به مازندرانی عنوان است. گویش طالقانی می‌تواند گونه ای از زبان‌های شبهه طبری باشد.برخی از صاحب‌نظران نیز گویش طالقانی را از گویشهای تاتی‌گونه می‌دانند.گرچه گویش مردم طالقان با گویش تات های دیگر مناطق ایران تفاوت دارد. به گفته منیژه یوحنایی حوزه گستردگی زبان مازندرانی از شرق تا گرگان از جنوب تا شهمیرزاد، سنگسر، فیروزکوه، دماوند، لواسانات و مناطق شمالی امامزاده داوود و طالقان و از غرب تا تنکابن است. به عقیده برخی از صاحب‌نظران مثل دانشنامهٔ ایرانیکا، گویش های طالقان و الموت گونه‌های زبان گیلکی محسوب میشوند.[۷]
گویشهای طالقان[ویرایش]
گویشهای طالقان به دو دسته طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود.[۸][۹]
- طالقانی: این گویش از جوستان به غرب و در تمام آبادی‌ها پایین طالقان میان طالقان و کنارود گویش می‌شود.
- طبری طالقانی: این گویش از کندوان تا جوستان گویش می‌شود و اکثر آبادی بالا طالقان به جز جوستان را درمی‌گیرد.
دستور زبان[ویرایش]
ضمایر[ویرایش]
در گویش طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۱۰]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، طالقانی | men | to | u | mâ | šemâ | ošan |
| مفعولی، طالقانی | mene/mere | tere | ure | mâre | šemâre | ošane |
| ملکی، طالقانی | meni/mi | ti | uyi | mâyi | šemayi | ošani |
شناسه[ویرایش]
در گویش طالقانی شناسه به صورت زیر می‌باشد:[۱۱]
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه پس از همخوان (صامت) | am | i | ∅ | im | in | an |
| شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل حال | m | y | a | ym | yn | n |
| شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل گذشته | m | y | ∅ | ym | yn | n |
| شناسه پس از واکه (ی) | am | ey | ∅ | eym | eyn | an |
صرف فعل[ویرایش]
در جدول زیر فعل آمدن (biâmiyan) بر اساس گویش طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۲]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حال التزامی | biyem | biyey | biye | biyeym | biyeyn | biyân |
| حال ساده | miyem | miyey | miye | miyeym | miyeyn | miyân |
| حال در حال انجام | darem-miyem | dari-miyey | dare-miye | darim-miyeym | darin-miyeyn | daren-miyân |
| گذشته ساده | biyâmiam | biyâmiey | biyâmie | biyâmieym | biyâmieyn | biyâmian |
| گذشته استمراری | miyâmiam | miyâmiey | miyâmie | miyâmieym | miyâmieyn | miyâmian |
| گذشته در حال انجام | dabiyam-miyâmiam | dabiy-miyâmiey | dabiye- miyâmie | dabiyeym-miyâmieym | dabiyeyn- miyâmieyn | dabiyan-miyâmian |
| گذشته کامل | biyâme biyam | biyâme bi | biyâme ba | biyâme biyeym | biyâme biyeyn | biyâme biyan |
| آینده | mixâm biyem | mixey biyey | mixâ biye | mixeym biyeym | mixeyn biyeyn | mixân biyân |
در جدول زیر فعل گفتن (baguten) بر اساس گویش طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۳]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حال التزامی | bagom | bagi | bague | bagim | bagin | bagoen |
| حال ساده | migom | migi | migoe | migim | migin | migon |
| حال در حال انجام | darem-migom | dari-migi | dare-migoe | darim-migim | darin-migin | daren-migon |
| گذشته ساده | bagotem | bagoti | bagote | bagotim | bagotin | bagoten |
| گذشته استمراری | migutem | miguti | migut | migutim | migutin | miguten |
| گذشته در حال انجام | dabiyam-migutem | dabiy-miguti | dabiye-migut | dabiyeym-migutim | dabiyeyn-migutin | dabiyan-miguten |
| گذشته کامل | bagute biyam | bagute bi | bagute ba | bagute biyeym | bagute biyeyn | bagute biyan |
| آینده | mixâm bagom | mixey bagi | mixâ bague | mixeym bagim | mixeyn bagin | mixân baguen |
واژگان[ویرایش]
شماری از واژه‌های طالقانی و مقایسه آن با گویش کلارستاقی (چالوس)، گیلکی بی پیشی (شرقی) و فارسی:
| گویش طالقانی | گویش کلارستاقی (چالوس) | فارسی |
|---|---|---|
| piyar | piyar | پدر |
| mâr | mâr | مادر |
| šu mâr | ši mâr | مادر شوهر |
| zan berâr | zan berâr | برادر زن |
| khakhor/khoar | khakhor | خواهر |
| berâr | berâr | برادر |
| pesser | rikâ/peser | پسر |
| detar | kijâ/detar | دختر |
| darzen | darzen | سوزن |
| dim | dim | صورت |
| emšo | emšu | امشب |
| ise | esâ | حالا |
| kaše | kaše | بغل |
| vâš | vâš | علف |
| bon | ben | پشت |
| juz/aquz | aquz | گردو |
| verg | verg | گرگ |
| dola/miyan | dele | داخل |
| khana | sere/khana | خانه |
جستارهای وابسته[ویرایش]
- مردمان مازندرانی
- طبرستان
- استان مازندران
- زبان مازندرانی
- ادبیات مازندرانی
- کرج
- استان البرز
- شهرستان طالقان
- شهرستان کرج
- طالقان
منابع[ویرایش]
- ↑ «در گفتگو با مهر عنوان شد: مدیر کل میراث فرهنگی استان البرز:استان البرز کانون تمرکز لهجه‌ها و گویش‌ها از سراسر کشور». وبگاه خبرگزاری مهر.
- ↑ «زبان مردم طالقان فارسی و مازندرانی و لهجه آنها تاتی می‌باشد». وبگاه سازمان حفاظت محیط زیست استان البرز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۲۰.
- ↑ اعظام الوزاره، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، ۱۵۰.
- ↑ محمد داودی، محمدعلی منوچهری، جهاندوست سبزعلی پور، زبان تاتی و گویش طالقانی آن، ۳۰.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای تبروید در البرز مرکزی: همگرایی زبانی بین طبری و فارسی، ۴۳۰.
- ↑ M. Bazin, E. Ehlers, B. Hourcade, “ALBORZ iii. Geography,” Encyclopædia Iranica, I/8, pp. 813-821; an updated version is available online at http://www.iranicaonline.org/articles/alborz-geography (accessed on 17 May 2014).
- ↑ M. Bazin, E. Ehlers, B. Hourcade, “ALBORZ iii. Geography,” Encyclopædia Iranica, I/8, pp. 813-821; an updated version is available online at http://www.iranicaonline.org/articles/alborz-geography (accessed on 17 May 2014).
- ↑ «در گفتگو با مهر عنوان شد: مدیر کل میراث فرهنگی استان البرز:استان البرز کانون تمرکز لهجه‌ها و گویش‌ها از سراسر کشور». وبگاه خبرگزاری مهر.
- ↑ «زبان مردم طالقان فارسی و مازندرانی و لهجه آنها تاتی می‌باشد». وبگاه سازمان حفاظت محیط زیست استان البرز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۲۰.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۱۳.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۱۳.
- ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 213.
- ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 213.
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
معنای مازندران را در ویکیواژه، واژهنامهٔ آزاد، ببینید. |