گویش الموتی

الموتی
زبان بومی در	ایران استان قزوین
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان تاتی الموتی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

گویش الموتی در منطقه الموت تکلم می‌شود. تعیین جایگاه گویش الموتی نسبت به دیگر گویش‌های شمال غربی، کار دشواری است، به طوری که برخی آن را گونه‌ای از گیلکی و برخی آن را مازندرانی (طبری) و برخی دیگر نیز آن را تاتی می‌نامند. به اعتقاد حبیب برجیان زبان بومی جنوب غربی البرز تاتی می باشد و گویش الموتی و طالقانی مرز انتقال بین زبان های کاسپین(مازندرانی و گیلکی)، تاتی و فارسی می باشد.

زبان مربوطه

مرتضی نصفت گویش الموتی و گویش طالقانی را زیر مجموعه گویش‌های کاسپین آورده‌است در حالی که گویش تاتی (تاکستانی، اشتهاردی و …) را در شاخه زبان‌های شمال مرکزی دسته‌بندی نموده‌است. ولادمیر الکسیویچ ایوانف مدعی است که گویش الموتی صورت جالبی از زبان گذاری میان گروه گویش‌های کناره دریای خزر و زبان‌های ایران مرکزی است. در گویش گرخونی الموتی ظاهراً برخی عناصر مادی وجود دارد و این گویش با زبانی تجریش (در شمال تهران)، که پروفسور والنتین ژوکوفسکی آن را توصیف کرده و همچنین با بعضی از گویش‌های گروه سمنانی، که ربط نزدیکی با پاره‌ای از گویش‌های رایج در محال مجاور اصفهان و کاشان دارند، خویشاوند است.

از سوی دیگر، گویش الموتی قواعد مربوط به اضافه، حالت مفعولی، صورت‌های غیر فاعلی یا ملکی ضمیر و جز آن را از گویش‌های کناره دریای خزر و بیشتر از زبان مازندرانی(طبری) گرفته است.

احسان یار شاطر گویش الموتی را گویشی از زبان تاتی می‌داند و اصطلاحاً آن را گویش مادی می‌نامد. لوکوک گویش آذری را که تاتی نامیده می‌شود به پنج دسته تقسیم نموده‌است که دسته پنجم را گویش جنوب شرقی نامیده‌است که گویش الموتی و رودباری جز آن است.

محدوده جغرافیایی

اکثریت مردم الموت به گویش الموتی صحبت می‌کنند که این گویش شامل رودبار الموت شرقی و غربی می‌شود همچنین مراغی‌ها علاوه بر گویش الموتی به گویش مراغی نیز صحبت می‌کنند؛ روستاهای مدان، هرانک، کافرکش و آوه جز معدود روستاهای الموت می‌باشند که زبان ترکی در آن رایج است.

دستور زبان

ضمایر

در گویش الموتی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، الموتی	men	tu	u	mâ	šomâ	ošân/ušân
مفعولی، الموتی	mene	tore	ure	mâre	šomâre	ošâne
ملکی، الموتی	mini	tiyey	uyey	mâyey	šomâyey	ošâney/ušâney

شناسه

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش الموتی سه دسته شناسه داریم: گذشته، گذشته نقلی و حال. (نمونه زیر بر اساس گویش الموت تنظیم شده‌است)

شناسه	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه ماضی مطلق و استمراری	om/yam/m	i/yey/yi	a/u/∅	im/yeym/yim	in/yeyn/yin	en/on/yan/n
شناسه ماضی نقلی	yama	yeya	ya	yeyma	yeyna	yana
شناسه مضارع	om/am/m	i/y/ey	a/d/∅	im/ym/eym	in/yn/eyn	en/an/n

صرف فعل

در جدول زیر فعل گرفتن (beyten) بر اساس گویش الموتی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش الموت می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	beytom	beyti	beyt	beytim	beytin	beyten
گذشته کامل	beyte biyam	beyte biyey	beyte ba	beyte biyeym	beyte biyeyn	beyte biyen
گذشته التزامی	beyte bom	beyte bi	beyte bu	beyte bim	beyte bin	beyte bon
گذشته استمراری	mitom	miti	mit	mitim	mitin	miten
گذشته در حال انجام	dabiyam beyrom	dabiyey beyri	dabiya beyra	dabiyeym beyrim	dabiyeyn beyrin	dabiyan beyren
گذشته نقلی	beytiyama	beytiyeya	beytiya	beytiyeyma	beytiyeyna	beytiyana
حال ساده/آینده	mirom	miri	mira	mirim	mirin	miren
حال در حال انجام	darom beyrom	dari beyri	dara beyra	darim beyrim	darin beyrin	daren beyren
حال التزامی	beyrom	beyri	beyra	beyrim	beyrin	beyren
آینده	mexâm beyrom	mexây beyri	mexâ beyra	mexâym beyrim	mexâyn beyrin	mexân beyren

جستارهای وابسته

• تات‌های ایران
• زبان تاتی ایران
• الموت
• قزوین
• شهرستان علیا
• شهرستان سفلی
• شهرستان قزوین
• استان قزوین
• گویش رودباری