زبان‌های آسیا

خانواده‌های زبان آسیا

طیف گسترده‌ای از زبان‌ها در سراسر آسیا صحبت می‌شوند که شامل خانواده‌های مختلف زبانی و برخی زبان‌های تک‌خانواده است. خانواده‌های اصلی زبان شامل آلتایی، آستروآسیایی، آسترونزیایی، قفقازی، دراویدی، هندواروپایی، آفروآسیایی، مغولی‌تبار، چینی-تبتی و کرا-دای هستند. بیشتر آن‌ها، اما نه همه، سابقه طولانی به عنوان یک زبان نوشتاری دارند.

گروه‌های زبانی

خانواده‌های اصلی از نظر تعداد، هندواروپایی (هندوآریایی) و دراویدی در جنوب آسیا و چینی-تبتی در آسیای شرقی هستند. چندین خانواده دیگر در منطقه خاصی غالب هستند.

چینی-تبتی

زبان‌های چینی-تبتی از جمله زبان‌های چینی، تبتی، برمه‌ای، کارنی و زبان‌های متعددی از فلات تبت، جنوب چین، برمه و شمال شرقی هند هستند.

هندواروپایی

زبانهای هندواروپایی در درجه اول توسط شاخه هندوایرانی حضور دارند. این خانواده شامل زبان‌های هندی (سینهالی، هندی، اردو، بنگالی، اوریه، آسامی، پنجابی، سندی، کشمیری، مراتی، گجراتی، سینهالی، مالایالم و سایر زبان‌های هندواروپایی جنوب آسیا) و ایرانی (شامل فارسی، کردی، پشتو، بلوچی و زبان‌های هندواروپایی دیگر ایران، آناتولی، میان‌رودان، آسیای میانه، قفقاز و مناطقی از آسیای جنوبی). علاوه بر این شاخه، دیگر شاخه‌های هندواروپایی که در آسیا صحبت می‌شوند شامل اسلاوی (روسی رایج در سیبری)، یونانی در پیرامون دریای سیاه، ارمنی و همچنین زبان‌های منقرض شده مانند هیتی در آناتولی و تخاری در ترکستان (چین) هستند.

خانواده‌های آلتایی

شماری از خانواده‌های زبانی کوچکتر، اما مهم که در آسیای مرکزی و شمالی گسترش یافته‌اند، در خانواده آلتایی که هنوز کاملاً پذیرفته نشده‌است، حضور دارند. این گروه شامل خانواده‌های ترکی، مغولی‌تبار، تونگوزی (از جمله منچو)، کره‌ای و ژاپنی است.

مون-خمر

زبان‌های مون-خمر (که به آن آستروآسیایی نیز می‌گویند) خانواده زبانی در جنوب و جنوب شرقی آسیا هستند. زبان‌های مهم این خانواده ویتنامی و خمر (کامبوجی) هستند.

کرا-دای

زبان‌های کرا-دای (که به آن تای-کادای نیز گفته می‌شود) در جنوب چین، شمال شرقی هند و آسیای جنوب شرقی یافت می شودن. زبان‌های مهم این خانواده تایلندی (سیامی) و لائو هستند.

آسترونزیایی

زبانهای آسترونزیایی در سراسر ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا گسترش یافته‌اند، از جمله زبان‌های اصلی آن فیجیایی (فیجی)، سبوانو، تاگالوگ (فیلیپین) و مالایی (مالزی، سنگاپور و برونئی) هستند. جاوه‌ای، سوندایی و مادورایی اندونزی نیز به این خانواده تعلق دارند.

دراویدی

زبان‌های دراویدی بومی جنوب هند و مناطقی از سری لانکا و شامل تامیلی، کانارا، تلوگو و مالایالم هستند، در حالی که زبان‌های کوچکتر مانند گوندی و براهویی به ترتیب در هند مرکزی و پاکستان حضور دارند.

آفروآسیایی

زبان‌های آفروآسیایی (در منابع قدیمی حامی-سامی) در آسیا توسط شاخه سامی نمایندگی می‌شوند. زبان‌های سامی در آسیای غربی صحبت می‌شود و علاوه بر زبان‌های منقرض شده مانند اکدی، شامل عربی، عبری و آرامی هستند.

خانواده‌های سیبریایی

علاوه بر خانواده‌های آلتایی که قبلاً ذکر شد (که از آن‌ها تونگوزی امروزه یک خانواده کوچک از سیبری است)، تعدادی خانواده کوچک زبانی و زبان تک‌خانواده نیز در شمال آسیا صحبت می‌شود. این موارد عبارتند از زبان‌های اورالی رایج در غرب سیبری (خانواده زبان‌های مجاری و فنلاندی در اروپا)، ینی‌سئیایی (مرتبط با ترکی و آتاباسکی آمریکا شمالی)، یوکاغیر، نیوخ در ساخالین، آینو در شمال ژاپن، چوکوتکا-کامچاتکایی در شرقی‌ترین بخش سیبری و تا حدودی اسکیمو-آلیوت. برخی از زبان‌شناسان بر این باورند که زبان‌های کره‌ای شباهت‌های بیشتری با زبانهای دیرین سیبری نسبت به زبان‌های آلتایی دارند. زبان منقرض شده روانروان مغولستان دسته‌بندی نشده‌است و هیچ رابطه‌ای را با هیچ خانواده زبانی شناخته‌شده دیگری نشان نمی‌دهد.

خانواده‌های قفقازی

در قفقاز سه خانواده کوچک زبانی موجود است: زبان‌های کارتولی، مانند گرجی؛ قفقازی شمال شرقی (زبان‌های داغستانی)، مانند چچنی؛ و قفقازی شمال غربی، مانند چرکسی. دو مورد اخیر ممکن است با یکدیگر مرتبط باشند. زبان‌های هوری-اورارتویی که امروزه منقرض شده‌اند نیز ممکن است با آن‌ها مرتبط باشند.

خانواده‌های کوچک جنوب آسیا

در جنوب و جنوب شرق آسیا تعداد زیادی خانواده کوچک و جدا وجود دارد، گرچه زبان‌ها و خانواده‌های اصلی آن‌ها را تحت سلطه خود درآورده اند. از غرب به شرق، این موارد عبارتند از:

• زبان‌های منقرض‌شده هلال حاصلخیز مانند سومری، ایلامی و نیافراتی
• زبان‌های منقرض‌شده جنوب آسیا: زبان طبقه‌بندی نشده هاراپایی
• خانواده‌های زبانی کوچک و مستقل شبه‌قاره هند: بروشسکی، کوسوندایی و نیهالی. زبان ودا در سریلانکا نیز احتمالاً زبان تک‌خانواده‌ای است که با سینهالی مخلوط شده‌است.
• دو خانواده زبانی آندامانی: آندامانی بزرگ و اونگان؛ سنتینلی تا به امروز مستند و از این رو دسته‌بندی نشده‌است.
• زبان‌های دسته‌بندی‌نشده در جنوب شرقی آسیا: کنابوی.
• زبان‌های تک‌خانواده و خانواده‌های زبانی مستقل در آروناچال: دیگارو، هروسیش (شمال زبان‌های میجی)، میجو، پورویک، سیانگی و کهو-بوا.
• همونگ–مین (میائو–یائو) که در جنوب چین و جنوب شرقی آسیا پراکنده شده‌است.
• چند خانواده پاپوآیی از مرکز و شرق مجمع‌الجزایر مالایی: زبان هالماهرا، تیموری شرقی و زبان منقرض‌شده تامبورا از سامباوا. خانواده‌های متعددی در گینه نو اندونزی صحبت می‌شوند، اما آن‌ها خارج از محدوده زبان‌های آسیایی هستند.

کریول‌ها و پیجین‌ها

با تجارت اروپاییان در چین زبان معروف پیجین توسعه یافت. از میان بیشتر کریول‌های ایجاد شده، امروزه پرگویشورترین آن‌ها را می‌توان چاواکانو، کریول اسپانیایی فیلیپین و کریول‌های مختلف بر پایه مالایی مانند مانادوی مالایی دانست. کریول بسیار معروف کریستانگ که بر پایه پرتغالی است، در مالاکا، ایالت-شهری در مالزی، رایج است.

زبان‌های اشاره

شمار زیادی زبان اشاره در سراسر آسیا صحبت می‌شود. این‌ها شامل خانواده زبان اشاره ژاپنی، زبان اشاره چینی، زبان اشاره هندوپاکستانی و همچنین تعدادی زبان اشاره کوچک بومی در کشورهایی مانند نپال، تایلند و ویتنام هستند. بسیاری از زبان‌های اشاره رسمی بخشی از خانواده زبان اشاره فرانسوی هستند.

زبانهای ترکی قشقایی، ترکی خلجی و ترکی قبچاقی از شاخه های زبان ترکی اوغوز هستند که مجموعا حدود ۶ میلیون نفر به این زبانها در فلات مرکزی و جنوب ایران سخن می‌گویند

جستارهای وابسته

• زبان‌های جنوب آسیا