پرش به محتوا

زبان‌های ینی‌سئیایی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
ینی‌سئیایی
اقوام:مردم ینی‌سئیایی
پراکنش:امروزه در امتداد رود ینی‌سئی
در گذشته مناطق بزرگی از سیبری و مغولستان
تبار:دنه-ینی‌سئیایی؟
  • ینی‌سئیایی
زیرگروه‌ها:
شمالی
جنوبی †
گلاتولوگyeni1252[۱]
{{{mapalt}}}
پراکندگی زبان‌های ینی‌سئیایی در قرن ۱۷ (راه‌راه) و در پایان قرن ۲۰ (توپر)

زبان‌های ینی‌سئیایی، ینی‌سئی یا ینی‌سئی-اوستایک خانواده زبان‌های مردم ینی‌سئیایی است که در امتداد رود ینی‌سئی در منطقه سیبری مرکزی می‌زیند. این خانواده در کنار زبان‌های نا-دنه آمریکای شمالی بخشی از خانواده پیشنهادی دنه-ینی‌سئیایی است که گفته می‌شود نشان‌دهنده وجود رابطه ژنتیکی مطابق با استانداردهای زبان‌شناسی تطبیقی و تاریخی میان خانواده‌های زبانی دنیای قدیم و دنیای جدید هستند.[۲] تنها زبان بازمانده از این گروه امروز کت است.

از داده‌های آب‌نامی و ژنتیکی به نظر می‌رسد زبان‌های ینی‌سئیایی در دوران باستان، در منطقه بسیار گسترده‌ای، از جمله بخش‌هایی از شمال چین و مغولستان، صحبت می‌شده‌اند.[۳] بیشتر پیشنهاد می‌شود که پراکندگی زبان‌های ینی‌سئیایی از قرن ۱۷ به بعد نشان‌دهنده کوچ نسبتاً اخیر آنان به سمت شمال است و وطن زبانی آنان در جنوب دریاچه بایکال قرار دارد.[۴]

ینی‌سئیایی‌ها با شیونگ‌نو پیوند دارند و تصور می‌شود نخبگان حاکم آن به یک زبان ینی‌سئیایی جنوبی شبیه به پومپوکول صحبت می‌کردند.[۵] بر پایه داده‌های زبانی و قوم‌نگاری اعتقاد بر این است که مردم جی نیز که سرزمین ژائو پسین در شمال چین را اداره می‌کردند، به یک زبان پومپوکولی سخن می‌گفند.[۶]

با تجزیه و تحلیل متون موجود شیونگ‌نو در قالب نویسه‌های چینی می‌توان دریافت زبان ینی‌سئیایی شیونگ‌نو بسیاری از وام‌واژه از زبان‌های ترکی و مغولی پذیرفته‌است، مانند خان، خاقان، تارقان و واژه تنگری به معنای «خدا» و «آسمان».[۷]

دسته‌بندی

[ویرایش]

نیاینی‌سئیایی (پیش از سال ۵۰۰ پیش از میلاد؛ تقسیم حدود ۱ میلادی)[۸]

  • ینی‌سئیایی شمالی (تقسیم حدود ۷۰۰ میلادی)
  • ینی‌سئیایی جنوبی
    • کوت–آسان (تقسیم حدود ۱۲۰۰ میلادی)
      • کوت (منقرض در میانه ۱۸۰۰)
      • آسان (منقرض در ۱۸۰۰)
    • آرین–پومپوکول (تقسیم حدود ۵۵۰ میلادی)
      • آرین (منقرض در ۱۸۰۰)
      • پومپوکول (منقرض در ۱۷۵۰)
      • ? جیه (منقرض یا ادغام در پومپوکول)

پراکندگی

[ویرایش]

کت، تنها زبان زنده ینی‌سئیایی، شمالی‌ترین زبان شناخته‌شده آن نیز هست. منابع تاریخی گسترش رو به شمال کت را در امتداد ینی‌سئی همزمان با فتح سیبری به دست روس‌ها ثبت می‌کنند.[۹] کت امروزه به‌طور عمده در منطقه توروخانسکی سرزمین کراسنویارسک در شمال سیبری، در روستاهایی مانند کلوگ و سولومای صحبت می‌شود. زبان یوغ، که اخیراً با انقراض روبرو شد، نیز از ینی‌سئیسک گرفته تا وروگووو، یارتسوو و بالای رود کت صحبت می‌شد.

پراکندگی‌های نوین اولیه آرین، پومپوکول، کوت و آسان را می‌توان به آسانی دریافت. آرین در شمال کراسنویارسک رایج بود، در حالی که پومپوکول در شمال و غرب آن، در امتداد بالای کت صحبت می‌شد. کوت و آسان، یک جفت دیگر از زبان‌های نزدیک به هم نیز در منطقه جنوب کراسنویارسک و از شرق تا رود کان رایج بودند.[۱۰]

منابع

[ویرایش]
  1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Yeniseian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
  2. Bernard Comrie (2008) "Why the Dene-Yeniseic Hypothesis is Exciting". Fairbanks and Anchorage, Alaska: Dene-Yeniseic Symposium.
  3. Vajda, Edward J. (2013). Yeniseian Peoples and Languages: A History of Yeniseian Studies with an Annotated Bibliography and a Source Guide. Oxford/New York: Routledge.
  4. Vajda, Edward. "Yeniseian and Dene Hydronyms" (PDF). Language Documentation & Conservation Special Publication. 17: 183–201.
  5. Vovin, Alexander. "Did the Xiongnu speak a Yeniseian language?". Central Asiatic Journal 44/1 (2000), pp. 87–104.
  6. Vovin, Alexander; Vajda, Edward J.; Vaissière, Etienne de la. "WHO WERE THE *KJET (羯) AND WHAT LANGUAGE DID THEY SPEAK?" (به انگلیسی). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  7. Vovin, Alexander. "Xiong-nu_Part2" (به انگلیسی). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  8. Vadja 2007
  9. Georg, Stefan. "THE GRADUAL DISAPPEARANCE OF A EURASIAN LANGUAGE FAMILY". … and Language Maintenance: Theoretical, Practical and … (به انگلیسی).
  10. Vajda, Edward J. (2004-01-01). Languages and Prehistory of Central Siberia (به انگلیسی). John Benjamins Publishing. ISBN 978-90-272-4776-6.

پیوند به بیرون

[ویرایش]