مردم لارستانی

خودمونی، لارستانی

مناطق با جمعیت چشمگیر
ایران: جنوب استان فارس غرب استان هرمزگان شرق استان بوشهر بخشی از استان کرمان امارات متحده عربی قطر کویت بحرین عمان عربستان سعودی
زبان‌ها
لارستانی، فارسی، عربی
دین
اکثریت: اسلام اهل‌سنت اقلیت: شیعه، یهودی، مزدیسنا، بهائیت، بی‌دین
قومیت‌های وابسته
دیگر اقوام ایرانی‌تبار (فارس • آذری • سیستانی • تالش • گیلک • مازندرانی)

قوم لارستانی، همچنین به نام لاری، خودمونی، اچمی، یا عجمی، یک گروه ایرانی فرعی از مردمان ایرانی تبار (ایرانیک) که عمدتاً در جنوب ایران ساکن هستند، منطقه ای که از لحاظ تاریخی به نام ایراهستان شناخته می‌شود. آنها عمدتاً مسلمانان سنی، با اقلیت شیعه هستند.

علم اشتقاق لغات

آنها اغلب به عنوان "آچمی" شناخته می‌شوند اما اعراب برای قرن‌ها آنها را "عجم" (جمع، به یک "عجمی" میگوینذ) می‌نامیدند، در زمانی که به طور مستمر با هم تجارت می‌کردند. راه‌های مختلفی برای اشاره به آنها و زبانشان وجود دارد. در امارات متحده عربی و قطر آنها را به نام "عجم" می‌شناسند که نام استاندارد برای شهروندان شورای همکاری خلیج فارس با اصالت ایرانی است. در بحرین، اچومی‌های اهل سنت به عنوان «هوله» (نباید با اعراب ساحلی اشتباه گرفته شوند) به منظور جذب، نامیده می‌شوند. در حالی که شیعه اچوم به «عجم» معروف است. در کویت، آنها تحت نام «عیم» قرار می‌گیرند که به کویتی‌های ایرانی الاصل می‌گویند. شیعیان آچومی به «تراکمه» معروف هستند. برجسته‌ترین خانواده‌های سنی القندری و العوضی هستند. آنها اغلب آمیخته می‌شوند.

• اچُمی: واژه‌ای است که به یکی از ملیت‌های هندواروپایی گفته می‌شود که از ترکیبی از مردمان، ساکن در نواحی جنوبی ایران تشکیل شده است و به یکی از زبان‌های هندواروپایی تکلم می‌کند و ریشه‌های آن، کاملاً با ریشه‌های پارسی باستانی مشترک است. اگر ملاک قبلی را در مورد آچمی‌ها در نظر بگیریم، ممکن است به، دلیل استقبال از این زبان، آنها را پارسیان نامیده و فرهنگ تمدن باستانی ایران را نیز معرفی کنند. ملیت به خودی خود، مانند سایر اقوام هندو اروپایی مانند لرها، تات‌ها، کردها، لک‌ها، و پارس‌ها (نژاد باستانی). گویشوران بومی اغلب زبان خود را آچومی می‌نامند. دلایل مختلفی برای این نام وجود دارد. یکی از آنها استفاده مکرر زبان از صامت [tʃ] است. علاوه بر این، اچُم در زبان اچُمی: به معنای برویم استفاده می‌شود، همین‌طور، یکی از نام های خدا در دین زرتشتی اچم هست به معنای: «خود آفریده» یا «بی علت»
• عجمی: دلیل دوم از زمانی نشأت می‌گیرد که اعراب با آچومی‌ها تجارت می‌کردند و آنها را «عجم» می‌گفتند که به معنای غیر عرب است. بنابراین آچومی واریته‌ای از عجم است. ممکن است كلمه "عجم" و "آجُم" يكي هستند و ممكن است كلمه "عجم" يا "اچم" یکی بوده باشد. واژه “عجم” تاریخی طولانی دارد و توسط عرب‌های ساکن در مناطق جنوبی خلیج فارس، از جمله مناطقی نزدیک به سواحل ایران و کشورهایی مانند بحرین، امارات متحده عربی و شرق عربستان، جایی که بحرانی‌ها نیز زندگی می‌کنند، از روزهای قدیمی بیشتر برای مردم این منطقه استفاده می شد، و به همین دلیل می بینیم که مردم جنوب فارس به آنها دلبسته شده اند. این واژه اغلب برای اشاره به مردم آچمی استفاده می‌شود. آچمی‌ها، که زبان آن‌ها به پارسی پهلوی ریشه‌دار معروف است، نمونه‌ای از گروه‌هایی هستند که این نام در اصل به آن‌ها اطلاق می‌شده است. به همین دلیل، این نام در اصل دارای بار منفی نبوده است. یک نمونه معروف از استفاده مثبت این اسامی در ادبیات فارسی آمده اند: بسی رنج بردم در این سال سی عجم زنده کردم بدین پارسی.
• خودمونی: در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس که در حاشیه خلیج فارس قرار دارند، آچومی‌ها را خودمونی می‌نامند، اصطلاحی که به معنای واقعی کلمه به معنای «بخشی از خودمان» است
• لاری: زبانشان را گاه لاری می‌نامند. یادآور می‌شویم که «لار» از «لاد» به معنای «منشأ همه چیز» سرچشمه می‌گیرد. توجه به این نکته نیز ضروری است که لاری را می‌توان برای اشاره به یک گویش یا یک زبان به کار برد.

زبان

اکثریت مردم لارستان به زبان لارستانی که با نام‌های دیگری از جمله خودمونی و اچمی و لاری شناخته می‌شود سخن می‌گویند، علاوه بر این، زبان فارسی جنوبی نیز در شهر لامرد و بخش‌هایی از مهر و جم، زبان عربی در عسلویه و بخش‌هایی از کنگان و جزایر این منطقه، زبان هندی در روستاهای گتاو و خلوص شهرستان بستک توسط نوادگان هندی‌های مهاجر رواج دارد

نسب و ریشه

نسب این مردم لارستانی هست و با اقوام پارس، عرب، کرد، قشقایی و هندی قرابت نژادی دارند همین‌طور به دلیل استعمار این منطقه از سدهٔ پانزدهم میلادی تا اواخر دوران قاجاریه توسط پرتغالی‌ها و انگلیسی‌ها و حضور آنها در مناطق اطراف خلیج فارس تا اواخر قاجاریه بین اچم‌ها و آنها قرابت نژادی وجود دارد،

گفته می‌شود اچمی‌ها/لارستانی‌ها ریشه‌یشان‌ در یوتی‌ها است، اما با مرور زمان و مانند قومیت‌های دیگر در ایران خلط شدن با پارسیان و کرد‌ها و بلوچ‌‌ها و لر‌ها و پرتغالی‌ها و دراویدی‌ها و کمی از آفریقایی‌ها و‌سنودی‌ها.

نوادگان برده‌های آفریقایی که توسط انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها به این منطقه آورده شدند نیز در این قومیت ادغام شده‌اند.

دین

گروهی از مردم اَچُمستان یهودی بوده و اکثریت به اسرائیل و اقلیت به آمریکا، شیراز و تهران مهاجرت کرده‌اند و برخی نیز مهاجرت نکرده‌اند.

دین اچُم‌ها اسلام است و مذهب اکثریت آن‌ها اهل سنت و اقلیت نیز شیعه هستند و برخی نیز پیرو دین یهودیت، بهائیت و زرتشت می‌باشند و بخشی هم بی‌دین هستند

توزیع جغرافیایی

منطقه تاریخی ایراهستان از چند شهرستان در استان فارس (لارستان، خنج، گراش، لامرد) و در استان هرمزگان (شهرستان پارسیان، شهرستان بستک، شهرستان بندرلنگه) تشکیل شده است.

گروهی از مردم اَچُمستان (که اکثریت یهودی بوده اند) به اسرائیل و اقلیت به آمریکا، شیراز و تهران مهاجرت کرده‌اند و برخی نیز مهاجرت نکرده‌اند.

از دهه ۱۹۴۰ تعداد قابل توجهی از مردم آچومی به امارات متحده عربی، کویت، بحرین، قطر و سایر کشورهای عربی خلیج فارس مهاجرت کرده‌اند.

جمعیت

طبق آخرین آمارهایی که سازمان آمار ایران در مورد جمعیت شهرستان‌ها، بخش رویدر و جزایر مسکونی کیش، لاوان، سیری، بوموسی، هندورابی و تنب بزرگ منتشر کرده و طبق آمار امارات برای جمعیت زرکوه و آمار عمان برای مسندم جمعیت ساکن در منطقه اچمستان چیزی بالغ بر ۱٫۴۰۰٫۰۰۰ نفر بوده هست این آمار مربوط به سال ۹۵ هست و جمعیت کنونی ساکن در اچمستان چیزی بین سه تا چهار میلیون نفر تخمین زده می‌شود، جمعیت تمام اچم‌ها از جمله اچم‌های ساکن اچمستان، کشورهای دیگر و شهرهای بزرگ ایران مثل بندرعباس، شیراز و تهران چیزی حدود هشت میلیون نفر برآورد می‌شود.

تاریخچه

در سدهٔ ۱۳ خورشیدی، لار و بندرلنگه به عنوان مراکز تجارت فعال در جنوب ایران شناخته‌شده بوده‌اند. مرکز اچُمستان قبل از صفویه لار بوده هست و شاه عباس صفوی با کمک حاکم کرمان و شیراز، لارستان را پس از محاصره طولانی مدت تصرف می‌کند و حکومت مستقل اچُمستان از بین می‌رود پس از لار، بستک از دوران حکومت افغان‌ها و فتح اصفهان توسط محمود خان افغان مرکز لارستان بوده هست سه حکومت جهانگیریه به حاکمیت شیخ احمد مدنی در دوران افغان‌ها و نادرشاه، بعد از آن حسن خان دِلَر و بعدتر هم خوانین بنی عباس از دوران زندیه تا زمان اصلاحات ارضی در بستک حکومت کرده‌اند.

در سفرنامه‌ها

سفرنامه ابن بطوطه

ابن بطوطهدر سال ۷۳۳ هجری قمری وارد شهر خنج شده است و شرحی دربارهٔ مقامات و زهد و تقوا و ملاقات با زاویه وقت سخن گفته است. وی از طریق استان ظفار(کشور عمان) و از آنجا از راه خلیج فارسکه آن را بحر فارسنامیده است به جزیره هرمز آمده است و از این طریق وارد منطقهٔ لارستانی‌نشین می‌شود. او در این ناحیه از شهرهای میناب، رودان، کهورستان، کوخرد، لارو خنج عبور می‌کند. بخشی از این سفرنامهبه شرح زیر است:

از راه هندوستان به لار آمدم و به همراه ابو زید عبدالرحمن بن ابودلف حنفی در سال ۷۳۳ هجری قمری به خنج وارد شدم. شنیدم که در همان خنج زاویه دیگری هست (احتمالاً منظور از زاویه شیخ عبدالسلام بوده برابر با سال حیات شیخ) که جمعی از صلحاء و عباد در آن به سر می‌برند. شب به سراغ آنان رفتم. مردی بود بزرگوار که آثار عبادت بر وجناتشان هویدا بود. رنگ‌های زرد و بدن‌های ضعیف و چشمان اشک‌باری داشتند. من که وارد زاویه شدم طعام آوردند. او به پیران قوم بانگ زد که پسرم محمد (اشاره به شیخ حاجی محمد پسر شیخ عبدالسلام) را بگوئید تا بیاید. محمد در گوشه‌ای نشسته بود. وقتی پیش آمد از ضعف عبادت چنان می‌نمود که گوئی از گور برخاسته سلام کرد و نشست. پیر گفت: پسر! با این مهمانان در غذا موافقت کن تا از برکات آنان برخوردار گردی، پسر که روزه‌دار بود با ما بطعام نشست و افطار کرد، این جمع همه شافعی مذهب بودند، پس از طعام مراسم دعا انجام گرفت و ما به منزل خود مراجعت کردیم

— ابن بطوطه،

سفرنامهٔ مارکو پولو

نقشه مسیر حرکت مارکوپولو

مارکو پولودشت هرمز و رودخانه مینابرا منطقهٔ سرسبز و پر میوه‌ای می‌داند که بسیار متنوع است. هرمزکه ناحیه‌ای قدیمی است، محل دادوستد بازرگانان خلیج فارس و کیشبوده است. مار کوپولو به موقعیت بندری هرمز و رونق آن در رابطه با تجار هندی اشاره می‌کند، کشتی‌های بزرگ مملو از ادویه و مرواریداین منطقه بین عامهٔ مردم به «شهر دقیانوس»معروف است و امروزه نیز خرابه‌های آن را در بخش شمالی جیرفتدانسته‌اند. علاوه بر آن مارکو به صنعت کشتی‌سازی ایران در آن ایام اشاره می‌کند و شیوهٔ ساخت آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد و قیر اندود نکردن کشتی‌ها را از معایب آن می‌داند زیرا که بسیاری از آن‌ها غرق می‌شده‌اند. نکتهٔ جالب دیگری که مار کوپولو به آن اشاره می‌کند، بادهای گرم موسمی و گاه کشندهٔ این منطقه یعنی تشباداست.

فرهنگ

گاهشمار محلی

امروز

جمعه
...............
۱۰ تیر

۱۴۰۰ خورشیدی

---

۱۵ چِل پَسینی

۱٬۴۱۴ اَچُمی

---

۱ ژوئیه

۲۰۲۱ میلادی

---

۲۱ ذی‌القعده

۱۴۴۲ قمری

گاهشمار اچمی تقویمی کشاورزی است؛ اگرچه گاهشمار شفاهی خودمونی مبدأ معلومی ندارد و کاربرد زراعی دارد ولی با گاهشمار خورشیدی مطابقت دارد؛ آغاز سال نو در این تقویم در میانه بهمن‌ماه است و نخستین ماه آن نیبهار و ماه پایانی آن بروبار است.

غذاهای محلی

مهوه

بالوتوه

بالوتوه(Balotawa) خمیری است که بر روی تابه ای نهاده بر چاله ای از اخگر پهن می‌کنند و با مخلوطی از تخم مرغ و کنجد و سس ماهی مخلوط می‌شود؛ بعد با روغن محلی یا پنیر گرم می‌شود. شاید این همان پیتزایی باشد که سربازان داریوش شاه در جنگ‌ها می‌خورده‌اند!

مهوه

مهوه (Mahweh) یا مهیاوه(Mahyawa) نوعی سانیز باستانی برا تهیه سس ماهی از ماهی ساردین و برخی ادویه جات است. مردم منطقه جنوب می‌گویند که فرمول مهوه یا (مهیاوه) را ابن سینا طبیب و دانشمند ایرانی یا به‌قول بعضی‌ها بزرگمهر وزیر انوشیروان تهیه نموده است و معتقدند خوردن مهوه که دارای خردل هم هست از ابتلا به بیماری پوستی (پیس) جلوگیری می‌کند.

رنگینک

رنگینک نام گونه ای شیرینی مناطق جنوب ایران (فارس، بوشهر، هرمزگان و خوزستان) است که با رطب یا خرما، آرد و پودر دارچین تهیه می‌شود. در این شیرینی محلی، پودر دارچین و خرما دست به دست هم می‌دهند و وعده‌ای سرشار از بهترین مواد غذایی به وجود می‌آید که ماندگاری آن در یخچال به یک هفته هم می‌رسد.

نان رگاگ

نان رگاگ (به عربی: خبز رقاق/رگاگ) - هرمزگانی، لارستانی، رایج در جنوب ایران، بحرین، کویت و امارات.

خنفروش

خانه فروش (به عربی: خمفروش) - شیرینی که اصالت لارستانی اچمی دارد، در هرمزگان و کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند بحرین رایج است .

آداب و رسوم

اچمی‌ها همیشه با دستمال می‌رقصند، در عروسی‌ها و دیگر جشن‌ها رقص «دستمال بازی» خود را به نام «سه پا» دارند. این عادت را از لرها و ترک‌ها گرفته‌اند.

میراث تاریخی

• قلعه دولاب: بقایای قلعه دولاب مربوط به دوره ساسانیاناست و در شهرستان بستکقرار دارد.
• تمب تالار: تپه تمب تالار مربوط به دوره ساسانیان - صدر اسلاماست و در شهرستان بستک.
• تمب پرگان: تپه تمب پرگان مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.
• پل گچوییه: بقایای پل گچوییه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک.
• قلعه اشگفت منه: قلعه اشگفت منه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.
• گورستان دهمه: گورستان دهمه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.سد بندو: سد بندو از آثار باستانی ایران مربوط به دوره ساسانیاناست که در بخش مرکزی شهرستان عسلویه قرار دارد.

اینها آثار به جای مانده از دوره ساسانی در منطقهٔ اچُمستان هستند که همگی در فهرست آثار ملی ایرانثبت شده‌اند.

در کشورهای پیرامون خلیج فارس

بستکیه

• بستکیه محله‌ای است در شرق شهر دبی که در حدود سال ۱۳۰۸ ه‍. ق/۱۸۹۰ م، پس از مهاجرت تجار بستکی به آنجا تأسیس شده است. این محله در امتداد آبراهه خور دبیبه طول تقریبی ۳۰۰ متر و با عرض ۱۰۰ متر واقع شده است. محله بستکیه به خاطر بادگیرها، درهای چوبی کنده کاری شده، گچ بری‌های زیبا و چشم نواز از معروفترین اماکن جلب گردشگران و محل دیدار مهمانان رسمی در دبیبوده است.

بحرین

• بادگیر خانه «عیسا بن علی» در بحرین. یه ساختمان معماری که ساخته شده با توسط عجم‌های بحرین.

بوم

جغرافیای طبیعی

منطقه حفاظت‌شده گنو و خورخوران دو منطقه از ذخیره‌گاه زیست‌کره سیزده‌گانهٔ یونسکو در ایران به‌شمار می‌آیند. همچنین مناطق هرمود، مند، مارز وبحر آسمان که در جغرافیای زبانی این منطقه هستند از مناطق حفاظت شده ایران محسوب می‌شوند. بیشتر جزیره‌های ایران در خلیج فارس در دو بخش شرقی استان بوشهر و نیز هرمزگان قرار دارند که از این میان، جزیره قشم با مساحت ۱۴۹۱ کیلومتر مربع از ۲۳ کشور دنیا وسیع‌تر است. به‌طور مثال قشم ۲٫۵ برابر سنگاپور و بحرین و سان مارینو، ۱٫۵ برابر هنگ کنگ، ۵ برابر مالدیو و ۷۰ برابر ماکائو است.

قره آغاج ،مند، میناب، کل و مهران نیز از رودخانه‌های مهم این مناطق هستند.

سرشناسان

• احمد شفیعی: خواننده اچمی بستکی.

از ایران:

• آروین بستکی: خواننده اچمی بستکی، متولد 2 ژانویه 1984 (سن 40 سال)، بستک، استان هرمزگان، ایران.

از بحرین:

• کریم فخراوی (به عربی: كريم فخراوي): از بنیانگذاران الوسط، یکی از روزنامه‌های محبوب در بحرین.
• غاده جمشیر (به عربی: غادة جمشیر): فعال حقوق زنان.
• زینب عسکری (به عربی: زينب غلوم العسكري): نویسنده و بازیگر.
• احمد سلطانیز: خواننده خوش صدای گروه سلطانیز از گروه‌های معروف بستکی و بندری بحرین که نمونه ای از گروه‌های متعدد موسیقی در کشور بحرین می‌باشند که اکثراً ملیت ایرانی دارند.
• سونیا جناحی (به عربی: سونيا جناحي): استراتژیست تجارت و بازاریابی (اچمی جناحی).
• فتحیه بستکی (به عربی: فتحیه البستکی): فعال حقوق حیوانات بحرینی (اچمی بستکی).
• محمد حسین جهرمی (به عربی: محمد حسين جهرمي): کمدین و انفلوئنسر بحرینی.
• خالد جناحی (به عربی: خالد جناحي): کمدین و انفلوئنسر بحرینی.
• سوسن کوهجی (به عربی: سوسن الكوهجي): نفلوئنسر بحرینی.
• حنان رضا (به عربی: حنان رضا): خواننده بحرینی.
• عبد الحسین علی میرزا (به عربی: عبدالحسين علي ميرزا): وزیر انرژی بحرینی.
• فوزیه زینل (به عربی: فوزية زينل): متولد 1961 میلادی، سیاستمدار و فعال اجتماعی بحرینی است که از 28 دسامبر 2022 سفیر پادشاهی بحرین در جمهوری عربی مصر بوده و پیش از این در دوره دسامبر رئیس مجلس نمایندگان بوده است. 12، 2018 تا 12 دسامبر 2022 (اچمی). پدربزرگ او در حدود سال 1912 میلادی تصمیم گرفت به همراه برادرش به بحرین مهاجرت کند.
• خالد فؤاد (به عربی: خالد فؤاد): خوانند بحرینی. مادرش اچمی است.

از امارات:

• هدا الخطیب (به عربی: هدى الخطيب): بازیگر اچمی که ریشه در دژگان دارد.

نگارخانه

• 
  برزن تاریخی بستکیه در دبی
• 
  بازار قیصریه لار
• 
  کل؛ بزرگترین برکه ایران در گراش
• 
  هتل داریوش بزرگ در کیش
• 
  طبیعت بیدشهر
• 
  مناره شیخ دانیال خنجی در خنج بازمانده دوره سلجوقی
• 
  نمای درونی کاروانسرایی در جویم
• 
  بادگیر خانه «عیسی بن علی» در بحرین
• 
  حمام سیبا 1
• 
  حمام سیبا 2
• 
  حمام سیبا 3
• 
  حمام سیبا 4
• 
  دوگنبدان کوخرد
• 
  آرامگاه سید مظفر کوخرد
• 
  آرامگاه سید مظفر کوخرد
• 
• 
  ترنه ساسانی - عكس ترنه دهستان كوخرد بخش كوخرد
• 
  بشکرو
• 
  بادگیرهای البستکیه در دبی

جستارهای وابسته

• ایرانیان بحرین
• ایرانیان کویت
• ایرانیان امارات