زبان‌های ایرانی شمال غربی
| ایرانی شمال غربی | |
|---|---|
| پراکنش: | جنوب غرب آسیا، آسیای میانه و غرب جنوب آسیا |
| تبار: | هندواروپایی
|
| زیرگروه‌ها: |
—
|
| گلاتولوگ | nort3177[۱] |
 نقشه گویشوران زبان‌های ایرانی شمال غربی. | |
زبان‌های ایرانی شمال غربی زیرگروه شمالی زبان‌های ایرانی غربی هستند. کردی، تالشی، بلوچی، گیلکی و مازندرانی از شناخته‌شده‌ترین زبان‌های این خانواده هستند.
در زبان‌های ایرانی غربی، آن دسته از زبان‌ها و گویش‌هایی که در تمام تحولات آوایی اصلی (مثل تبدیل ج ایرانی باستان به ز یا تبدیل ز ایرانی باستان به د) مانند فارسی هستند را جزء گروه جنوب‌غربی می‌شمرند و بقیه را جزء گروه شمال‌غربی قرار می‌دهند. این تقسیم‌بندی متقارن نیست و مطابق این تعریف، میزان تنوع آوایی در زیرشاخهٔ شمال‌غربی بیشتر است؛ چون آن‌ها به یک اندازه دچار تغییر و تحول نشده‌اند و در برخی این تفاوت با فارسی بیشتر است و در برخی دیگر کمتر. مثلاً تفاوت‌های آوایی کردی کرمانجی با فارسی زیادتر است و در کردی گورانی یا در گویش‌های قدیمی نطنز و نایین این تفاوت‌ها کمتر است. گاه برخی از تحولات آوایی زیرشاخهٔ جنوب‌غربی نیز در برخی از گویش‌های شمال‌غربی دیده می‌شود، اما با این حال، آن را از زیرشاخهٔ شمال‌غربی می‌شمرند، چون همهٔ آن تحولات آوایی را در خود نشان نمی‌دهد. برخی نیز زبان اچمی را از شاخه های شمال غربی دانسته اند تا جنوب غربی به دلیل اینکه این زبان شباهت های بیشتری با زبان های شمال غربی به خصوص زبان لکی و زبان کردی دارد تا فارسی و لری.[۲]
زبان مازندرانی تنها زبان زنده از این گروه زبان‌های ایرانی است که آثاری با قدمت هزار ساله دارد.[۳]
زبان‌های ایرانی شمال غربی
[ویرایش]- گروه شمال‌غربی باستان:
- مادی†
- گروه شمال‌غربی میانه:
- گروه شمال‌غربی:
- بخش کاسپین:
- بخش شمال غربی و غربی:
- بخش جنوب شرقی:
- بخش مرکزی/فلات مرکزی (کرمانی):[۵]
- تفرشی (گذار): آشتیانی (آمورایی، کهکی), وفسی، الویری-ویدری (الویری، ویدری)، یهودی-همدانی
- مرکزی شمال غربی: خوانساری، محلاتی، وانیشانی، یهودی-گلپایگانی
- مرکزی جنوب غربی: گازی، سده‌ای، اردستانی، نهوجی، سجزی، جرقویه‌ای، رودشتی، کفرودی، کافرونی، یهودی-اصفهانی
- مرکزی شمال شرقی: آرانی، بیدگلی، دلیجانی، نشلجی، بیذوی، قهرودی، بادرودی، کمویی، جوشقانی، میمه‌ای، ابیانه‌ای، سوی، بادی، نطنزی، کاشایی، تاری، طارقی، یهودی-کاشانی
- مرکزی جنوب شرقی: دری زرتشتی†، نائینی، زفرایی، ورزنه‌ای، تودشکی، کیجانی، آبچویه‌ای
منابع
[ویرایش]- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Northwestern Iranian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ Dol, Equipe (2018-10-26). "Dol 218". Dor on line (218): 1. doi:10.26512/dol.v0i218.18372. ISSN 2446-6670.
- ↑ برجیان، حبیب (۱۳۹۹). «تحوّلاتِ تاریخیِ زبانِ طبری». پژوهش‌های زبانی-ادبی قفقاز و کاسپین: ۱۳–۳۵. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۲۳.
- ↑ گلاتولوگ changed the designation of this language family from "Semnanic" (https://glottolog.org/files/glottolog-2.7/semn1240.htmt[پیوند مرده]) to "Komisenian"(https://glottolog.org/resource/languoid/id/komi1276). This designation has been also adopted by ویکی‌واژه (https://en.wiktionary.org/wiki/Category:Komisenian_languages)
- ↑ Central dialects, Gernot Windfuhr, Encyclopedia Iranica
- Oranskij, Iosif M. , Les langues iraniennes, traduit par Joyce Blau, Institut d'études iraniennes de l'Université de la Sorbonne Nouvelle, documents et ouvrages de référence 1, Paris: Librairie C. Klincksieck, 1977 شابک ۲−۲۵۲−۰۱۹۹۱−۳