حزب دموکرات کردستان ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
ابرابزار
افزودن اطلاعات و منبع
برچسب‌ها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه
خط ۲: خط ۲:
{{جعبه اطلاعات حزب سیاسی
{{جعبه اطلاعات حزب سیاسی
| نام = حزب دموکرات کردستان ایران
| نام = حزب دموکرات کردستان ایران
| نام بومی = Hîzbî Dêmokiratî Kurdistanî Êran
| نام بومی = پارتی دێموکراتی کوردستانی ئێران
|زبان ۱ =
|زبان ۱ =
| نام زبان ۱ =
| نام زبان ۱ =
خط ۱۶: خط ۱۶:
| رئیس =
| رئیس =
| رئیس‌جمهور =
| رئیس‌جمهور =
| مسئول اجرایی = [[مصطفی هجری]]
| مسئول اجرایی =
| سخنگوی = [[حسن شرفی]]
| سخنگوی = [[حسن شرفی]]
| بنیانگذار = [[قاضی محمد]]
| بنیانگذار = [[قاضی محمد]]
| عنوان رهبر ۱ = قاضی محمد
| عنوان رهبر ۱ = دبیر اول
| نام رهبر ۱ =
| نام رهبر ۱ =[[مصطفی هجری]]
| عنوان رهبر ۲ =
| عنوان رهبر ۲ =
| نام رهبر ۲ =
| نام رهبر ۲ =
خط ۳۰: خط ۳۰:
| نام رهبر ۵ =
| نام رهبر ۵ =
| آرمان =
| آرمان =
| تأسیس = [[۱۳۲۴]]
| تأسیس = {{Start date and age|1945|8|16|df=y}} (۱۳۲۴ خورشیدی)
| انحلال =
| انحلال =
| ادغام =
| ادغام =
خط ۴۶: خط ۴۶:
| شاخه ۳ عنوان =
| شاخه ۳ عنوان =
| شاخه ۳ =
| شاخه ۳ =
| سال عضویت =
| سال عضویت =۲۰۰۸
| عضویت =۱,۲۰۰–۱,۸۰۰ نفر (برآورد ۲۰۰۸)<ref name="BMI">{{citation|title=Iran Defence and Security Report, Including 5-Year Industry Forecasts|publisher=[[BMI Research|Business Monitor International]]|orig-year=Q1|year=2008|url=http://store.bmiresearch.com/iran-defence-security-report.html|url-access=subscription|access-date=2017-02-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20170228075112/http://store.bmiresearch.com/iran-defence-security-report.html|archive-date=2017-02-28|url-status=dead}}</ref>
| عضویت =
| ایدئولوژی = [[ملی‌گرایی کردی]]{{سخ}}[[سکولاریسم]]{{سخ}}[[سوسیال دموکراسی]]
| ایدئولوژی = {{Nowrap|[[ملی‌گرایی کردی]]<ref name="KA">{{cite book|last1=Neuberger|first1=Benyamin|editor1-last=Bengio|editor1-first=Ofra|title=Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland
|date=2014|publisher=University Of Texas Press|isbn=978-0292758131|page=268}}</ref><br />[[سوسیالیسم دمکراتیک]]<ref name="KA"/><br />[[سوسیال دموکراسی]]<ref name="KA"/><br />[[ترقی‌خواهی]]<ref name="KA"/><br />[[سکولاریسم]]<ref>{{cite book|last=Monshipouri|first=Mahmood|entry=Kurds|year=2008|title=Iran Today: An Encyclopedia of Life in the Islamic Republic|volume=1|isbn=978-0313341632|publisher=Greenwood Press|pages=223}}</ref><br />'''در گذشته:'''<br />[[امپریالیسم‌ستیزی]]<ref>{{cite book|date=1992|author=David McDowall
|publisher=Minority Rights Group|isbn=9781873194300|title=The Kurds: A Nation Denied
|page=70|quote=The KDPI (which had moved to the left in the meantime) adopted an anti-imperialist position, declaring their opposition to the Shah's regime...}}</ref><br />}}
| مذهب =
| مذهب =
| ملی = [[کنگره ملیت‌های ایران فدرال]]{{سخ}}[[همبستگی برای آزادی و برابری در ایران]]<ref name="دویچه‌وله ۱">[https://www.dw.com/fa-ir/iran/av-47658033 دویچه‌وله: ''اعلام موجودیت ائتلاف «همبستگی برای آزادی و برابری در ایران»''، نوشته‌شده در ۴ اسفند ١٣۹۷؛] بازدید در ۵ شهریور ۱۳۹۹.</ref>
| ملی = [[کنگره ملیت‌های ایران فدرال]]{{سخ}}[[همبستگی برای آزادی و برابری در ایران]]<ref name="دویچه‌وله ۱">[https://www.dw.com/fa-ir/iran/av-47658033 دویچه‌وله: ''اعلام موجودیت ائتلاف «همبستگی برای آزادی و برابری در ایران»''، نوشته‌شده در ۴ اسفند ١٣۹۷؛] بازدید در ۵ شهریور ۱۳۹۹.</ref>
| بین‌المللی =[[انترناسیونال سوسیالیست]] {{small|(عضو مشورتی)}}<br />[[اتحاد ترقی‌خواهان]]<br />[[سازمان ملت‌ها و اقلیت‌های غیررسمی]]
| بین‌المللی =
| اروپایی =
| اروپایی =
| مجلس (پارلمان) =
| مجلس (پارلمان) =
خط ۷۰: خط ۷۳:
| دولت =
| دولت =
| پانوشت =
| پانوشت =
|secretary_general=|abbr=حدکا|شعار="دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان"<ref name="merip">{{cite web|url=http://www.merip.org/mer/mer141/major-kurdish-organizations-iran|title=Major Kurdish Organizations in Iran|author=Martin Van Bruinessen|date=20 July 1986|publisher=[[Middle East Research and Information Project]]|access-date=29 January 2017}}</ref>|طیف سیاسی=[[چپ میانه]]<ref>{{Cite news|url=http://www.thedailybeast.com/articles/2016/07/07/iranian-kurds-are-rising-up-against-the-mullahs.html|title=Iranian Kurds Are Rising Up Against the Mullahs|author=Abdulla Hawez|newspaper=[[The Daily Beast]]|access-date=29 January 2017|date=7 July 2016}}</ref><br />[[چپ (گرایش سیاسی)|چپ‌گرایی]] {{small|(در گذشته)}}<ref>{{cite book|date=2016|author=Rodolfo Stavenhagen|publisher=Springer|isbn=9781349250141|title=Ethnic Conflicts and the Nation-State|page=98}}</ref>}}
|secretary_general=[[مصطفی هجری]]|abbr=حدکا}}
'''حزب دموکرات کردستان ایران''' ([[کوته‌نوشت]]: حدکا) [[حزب سیاسی|حزبی سیاسی]] در تاریخ [[بخش‌های کردنشین ایران|کردستان ایران]] است که در روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ (برابر با ۱۶ اوت ۱۹۴۵ میلادی) توسط [[قاضی محمد]] در شهر [[مهاباد]] تأسیس شد. این حزب، علیه [[نظام جمهوری اسلامی ایران]] فعالیت می‌کند. مرکز آن در شهر [[اربیل]] مرکز [[اقلیم کردستان عراق|کردستان عراق]] واقع شده‌است. دبیرکل کنونی آن [[مصطفی هجری]] است. شعار این حزب از روز نخست «[[دموکراسی]] برای [[ایران]] و [[خودمختاری]] برای کُردستان» بود اما پس از بیش از نیم قرن از مبارزاتش، شعار استراتژیک خود را به «تأمین حقوق ملی خلق کُرد در چهارچوب ایرانی دموکراتیک و [[فدرالیسم|فدرال]]»<ref>https://kurdistanmedia.com/content/upload/1/newsletter/farsi-779.pdf</ref> تغییر داد.<ref>https://www.newsecularism.com/2012/10/17.Wednesday/101712.Two-reports-on-EJA-gathering.htm</ref><ref>http://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/1838/</ref><ref>https://iranintl.com/ايران/قاسملو؛-رهبری-که-با-حذف-فیزیکی-از-خاطره‌ها-نرفت</ref><ref>http://www.mediya.net/siyaset/kongreye13-pdkiran.htm</ref>
'''حزب دموکرات کردستان ایران''' ([[کوته‌نوشت]]: حدکا) [[حزب سیاسی|حزبی سیاسی]] در تاریخ [[بخش‌های کردنشین ایران|کردستان ایران]] است که در روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ (برابر با ۱۶ اوت ۱۹۴۵ میلادی) توسط [[قاضی محمد]] در شهر [[مهاباد]] تأسیس شد. این حزب، علیه [[نظام جمهوری اسلامی ایران]] فعالیت می‌کند. مرکز آن در شهر [[اربیل]] مرکز [[اقلیم کردستان عراق|کردستان عراق]] واقع شده‌است. دبیرکل کنونی آن [[مصطفی هجری]] است. شعار این حزب از روز نخست «[[دموکراسی]] برای [[ایران]] و [[خودمختاری]] برای کُردستان» بود اما پس از بیش از نیم قرن از مبارزاتش، شعار استراتژیک خود را به «تأمین حقوق ملی خلق کُرد در چهارچوب ایرانی دموکراتیک و [[فدرالیسم|فدرال]]»<ref>https://kurdistanmedia.com/content/upload/1/newsletter/farsi-779.pdf</ref> تغییر داد.<ref>https://www.newsecularism.com/2012/10/17.Wednesday/101712.Two-reports-on-EJA-gathering.htm</ref><ref>http://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/1838/</ref><ref>https://iranintl.com/ايران/قاسملو؛-رهبری-که-با-حذف-فیزیکی-از-خاطره‌ها-نرفت</ref><ref>http://www.mediya.net/siyaset/kongreye13-pdkiran.htm</ref>


خط ۸۸: خط ۹۱:
# کلیه کارکنان دولت در منطقه از خود منطقه باشند.
# کلیه کارکنان دولت در منطقه از خود منطقه باشند.
# قانون واحد برای کشاورزان و مالکان وضع گردد و آینده این دو طبقه تأمین شود.
# قانون واحد برای کشاورزان و مالکان وضع گردد و آینده این دو طبقه تأمین شود.
# حزب دموکرات کردستان برای تأمین وحدت و دوستی کامل در مبارزه با [[مردم آذربایجان]] و سایر اقوامی که در کردستان زندگی می‌کنند (آشوریها، ارمنیها وغیره) کوششی خاص مبذول خواهد داشت.
# حزب دموکرات کردستان برای تأمین وحدت و دوستی کامل در مبارزه با [[مردم آذربایجان]] و سایر اقوامی که در کردستان زندگی می‌کنند ([[آشوری‌ها]]، [[ارامنه|ارمنی‌ها]] و غیره) کوششی خاص مبذول خواهد داشت.
# حزب دموکرات کردستان ایران به خاطر پیشرفت کشاورزی و بازرگانی ورشد فرهنگ و بهداشت و همچنین باکیفیت‌ترکردن زندگانی اقتصادی و معنوی خلق کرد به برداشت از معادن طبیعی کردستان دست می‌آغازد و در این راه می‌کوشد.
# حزب دموکرات کردستان ایران به خاطر پیشرفت کشاورزی و بازرگانی و رشد فرهنگ و بهداشت و همچنین باکیفیت‌ترکردن زندگانی اقتصادی و معنوی خلق کُرد به برداشت از [[معدن|معادن]] طبیعی کردستان دست می‌آغازد و در این راه می‌کوشد.
# ما آرزومندیم مللی که در ایران زندگی می‌کنند بتواند آزادانه در راه تأمین سعادت و پیشرفت کشور خویش بکوشند.
# ما آرزومندیم مللی که در ایران زندگی می‌کنند بتواند آزادانه در راه تأمین سعادت و پیشرفت کشور خویش بکوشند.


=== جمهوری مهاباد ===
=== جمهوری مهاباد ===
۶۰ روز پس از تأسیس یعنی روز دوم بهمن ماه ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶)، این حزب با استفاده از شرایط مناسب و خواست و پشتیبانی مردم ([[اشغال ایران در جنگ جهانی دوم|اشغال ایران]] توسط [[متفقین]]) و با حمایت دولت شوروی در بخشی از خاک کردستان ایران (که در اشغال [[شوروی]] بود) حکومتی به نام دولت جمهوری کردستان تشکیل داد؛ که تاریخ‌نگاران از آن به عنوان [[جمهوری مهاباد]] نام برده‌اند. علت آن این بود که پیشروی نیروهای شوروی به علت وجود نیروهای انگلستان که از جنوب آمده بودند متوقف شد لذا [[سنندج]] و مناطق اطراف آن به عنوان مناطق حائل میان [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|شوروی]] و [[بریتانیا]] در نظر گرفته شدند.<ref>داریوش قمری، تحول ناسیونالیسم در ایران. انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.</ref>
۶۰ روز پس از تأسیس یعنی روز ۲ بهمن ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶)، این حزب با استفاده از شرایط مناسب و خواست و پشتیبانی مردم ([[اشغال ایران در جنگ جهانی دوم]]) و با حمایت دولت شوروی در بخشی از خاک کردستان ایران (که در اشغال [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|شوروی]] بود) حکومتی به نام دولت جمهوری کردستان تشکیل داد؛ که تاریخ‌نگاران از آن به عنوان [[جمهوری مهاباد]] نام برده‌اند. علت آن این بود که پیشروی نیروهای شوروی به علت وجود نیروهای [[بریتانیا]] که از جنوب آمده بودند متوقف شد لذا [[سنندج]] و مناطق اطراف آن به‌عنوان مناطق حائل میان [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|شوروی]] و [[بریتانیا]] در نظر گرفته شدند.<ref>داریوش قمری، تحول ناسیونالیسم در ایران. انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.</ref>


جمهوری مهاباد، تنها ۱۱ ماه دوام آورد و علت آن خروج نیروهای شوروی به علت انعقاد قراردادی از جانب دولت وقت ایران با [[اتحاد جماهیر شوروی]] و بازپس‌گیری کردستان توسط نیروهای ایران بود. ارتش در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری مهاباد را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات و رئیس‌جمهور وقت یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر (همچون حسن مازوجی) در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در [[سقز]] و سایر شهرها نیز صورت گرفت و همچنان ادامه دارد. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند یا موفق شدند به خارج و به ویژه به [[مناطق کردنشین]] شمال عراق بگریزند.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=حمید صادقی، معصومه حسینی|وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی|نشانی=http://ensani.ir/fa/article/339541/|عنوان=واکاوی نقش شوروی و انگلستان در ظهور و سقوط جمهوری مهاباد}}</ref>
جمهوری مهاباد، تنها ۱۱ ماه دوام آورد و علت آن، خروج نیروهای شوروی به علت انعقاد قراردادی از جانب دولت وقت ایران با [[اتحاد جماهیر شوروی]] و بازپس‌گیری کردستان توسط نیروهای ایران بود. [[ارتش شاهنشاهی ایران]] در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری مهاباد را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات و رئیس‌جمهور وقت جمهوری مهاباد، یعنی [[قاضی محمد]] را به همراه بسیاری دیگر (همچون حسن مازوجی) در میدان مرکزی شهر [[مهاباد]] به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در [[سقز]] و سایر شهرها نیز صورت گرفت و همچنان ادامه دارد. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند یا موفق شدند به خارج و به ویژه به [[مناطق کردنشین]] شمال عراق بگریزند.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=حمید صادقی، معصومه حسینی|وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی|نشانی=http://ensani.ir/fa/article/339541/|عنوان=واکاوی نقش شوروی و انگلستان در ظهور و سقوط جمهوری مهاباد}}</ref>


=== دومین کنگره ===
=== دومین کنگره ===
پس از شکست جمهوری مهاباد، در دومین کنگرهٔ حزب دموکرات کردستان ایران، دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی [[عبدالرحمان قاسملو]] و افراد سیاسی فعاّل بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ [[احمد توفیق]] و [[قادر شریف]] که به پیش‌مرگ معروف بودند فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و گاه عراق، حضور فعال داشتند. کمتر از دو سال بعد از سقوط جمهوری کردستان، حزب دموکرات فعالیت سیاسی و تشکیلاتی خود را از سر گرفت و طی مدت زمان کوتاهی در بیشتر مناطق کردستان ریشه دوانید. بعد از سقوط دولت [[مصدق]] در سال ۱۹۵۳ که [[آزادی‌های سیاسی]] در سراسر ایران سرکوب گردید فعالیت حزب دموکرات کردستان نیز دچار اختلال شد. اما دو سال بعد مجدداً حزب فعالیت سیاسی و نظامی خود را به صورت مخفی از سر گرفت.<ref name=":0"/>
پس از شکست جمهوری مهاباد، در دومین کنگرهٔ حزب دموکرات کردستان ایران، دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی [[عبدالرحمان قاسملو]] و افراد سیاسی فعاّل بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ [[احمد توفیق]] و [[قادر شریف]] که به پیش‌مرگ معروف بودند فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و گاه عراق، حضور فعال داشتند.
=== حکومت پهلوی ===
کمتر از دو سال بعد از سقوط جمهوری مهاباد، حزب دموکرات، فعالیت سیاسی و تشکیلاتی خود را از سر گرفت و طی مدت زمان کوتاهی در بیشتر مناطق کردستان ریشه دوانید. بعد از سقوط دولت [[مصدق]] در سال ۱۹۵۳ که [[آزادی‌های سیاسی]] در سراسر ایران سرکوب گردید فعالیت حزب دموکرات کردستان نیز دچار اختلال شد. اما دو سال بعد مجدداً حزب فعالیت سیاسی و نظامی خود را به صورت مخفی از سر گرفت.<ref name=":0" />


دو حمله وسیع پلیسی به تشکیلات حزب دموکرات در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۴، ضربه سنگینی بر فعالیت حزب وارد کرد و موجب دستگیری حدود سیصد تن و فراری و مخفی شدن شمار بیشتری شد.
دو حمله وسیع پلیسی به تشکیلات حزب دموکرات در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۴، ضربه سنگینی بر فعالیت حزب وارد کرد و موجب دستگیری حدود سیصد تن و فراری و مخفی شدن شمار بیشتری شد.
با این وجود این حزب به فعالیت خود ادامه داد. فعالیت حزب چنان اوج گرفت که در سال‌های ۱۹۶۷–۶۸ شماری از کادرها و اعضای حزب به مدت ۱۸ ماه دست به مبارزات مسلحانه علیه رژیم سلطنتی زدند. بعد از شکست [[جمهوری کردستان]]، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان [[روابط ایران و عراق]] بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان [[عبدالرحمان قاسملو]] روابط بین حزب دمکرات کردستان ایران با [[حزب بعث عراق]] با حفظ [[استقلال سیاسی]] شروع شد.<ref name=":0"/>
با این وجود این حزب به فعالیت خود ادامه داد. فعالیت حزب چنان اوج گرفت که در سال‌های ۱۹۶۷–۶۸ شماری از کادرها و اعضای حزب به مدت ۱۸ ماه دست به مبارزات مسلحانه علیه رژیم سلطنتی زدند. بعد از شکست [[جمهوری کردستان]]، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان [[روابط ایران و عراق]] بستگی پیدا کرد. در آن زمان، مرکز حزب دموکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان [[عبدالرحمان قاسملو]] روابط بین حزب دموکرات کردستان ایران با [[حزب بعث عراق]] با حفظ [[استقلال سیاسی]] شروع شد.<ref name=":0" />


=== پس از انقلاب ۱۳۵۷ ===
=== پس از انقلاب ۱۳۵۷ ===
به دنبال سقوط حکومت پهلوی در پی [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب اسلامی ایران]]، در بهمن ماه ۱۳۵۷ و پیش از روی کار آمدن [[دولت موقت ایران|دولت موقت]]، حزب دموکرات کردستان به رهبری عبدالرحمان قاسملو فعالیت آشکار خود را از سر گرفت و تقریباً تمام کردستان را در کنترل داشت. حزب دموکرات کردستان ضمن برگذاری میتینگ و رژه مسلحانه در شهر مهاباد که در آن افراد مسلح حزب و افرادی از همه مناطق کردستان شرکت داشتند فعالیت مسلحانه علنی خود را آغاز نمود. همین عمل ماه بعد در [[سنندج]] تکرار شد اما پادگان ارتش در [[سنندج]] مقاومت کرد؛ ولی پس از سقوط پادگان [[ژاندارمری ایران|ژاندارمری]]، اسلحه موجود در پادگان ژاندارمری که برای سرکوب این حزب در آن‌جا انباشته شده بود به دست نیروهای این حزب رسید {{مدرک}}
به دنبال سقوط حکومت پهلوی در پی [[انقلاب ۱۳۵۷|انقلاب اسلامی ایران]]، در بهمن ماه ۱۳۵۷ و پیش از روی کار آمدن [[دولت موقت ایران|دولت موقت]]، حزب دموکرات کردستان به رهبری عبدالرحمان قاسملو فعالیت آشکار خود را از سر گرفت و تقریباً تمام کردستان را در کنترل داشت. حزب دموکرات کردستان ضمن برگذاری میتینگ و رژه مسلحانه در شهر مهاباد که در آن افراد مسلح حزب و افرادی از همه مناطق کردستان شرکت داشتند فعالیت مسلحانه علنی خود را آغاز نمود. همین عمل ماه بعد در [[سنندج]] تکرار شد اما پادگان ارتش در [[سنندج]] مقاومت کرد؛ ولی پس از سقوط پادگان [[ژاندارمری ایران|ژاندارمری]]، اسلحه موجود در پادگان ژاندارمری که برای سرکوب این حزب در آن‌جا انباشته شده بود به دست نیروهای این حزب رسید {{مدرک}}


حزب دموکرات و [[حزب کومله کردستان ایران|حزب کومله]] ضمن اعلام مخالفت با جمهوری اسلامی، [[همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران|رفراندوم جمهوری اسلامی]] را تحریم کردند و خود با سلاح‌ها و نیروی خود کنترل تقریباً تمام مناطق کردنشین [[استان آذربایجان غربی]] و بخش اعظم مناطق سنی مذهب استان‌های کردستان و [[کرمانشاه]] را به دست گرفتند{{مدرک}} و این آغاز درگیری حزب دموکرات و کومه‌له با جمهوری اسلامی بود که سال‌ها به طول انجامید. {{مدرک}}
حزب دموکرات و [[حزب کومله کردستان ایران|حزب کومله]] ضمن اعلام مخالفت با جمهوری اسلامی، [[همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران|رفراندوم جمهوری اسلامی]] را تحریم کردند و خود با سلاح‌ها و نیروی خود کنترل تقریباً تمام مناطق کردنشین [[استان آذربایجان غربی]] و بخش اعظم مناطق [[سنی|سنی‌مذهب]] استان‌های [[استان کردستان|کردستان]] و [[استان کرمانشاه|کرمانشاه]] را به‌دست گرفتند{{مدرک}} و این، آغاز درگیری حزب دموکرات و کومله با جمهوری اسلامی بود که سال‌ها به طول انجامید. {{مدرک}}


سرانجام در ماه اوت ۱۹۷۹ و در ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ به فرمان [[آیت الله خمینی|خمینی]]{{مدرک}} تهاجم وسیعی توسط [[نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران|نیروهای مسلح جمهوری اسلامی]] با کمک پیروان کُرد انقلاب اسلامی به نیروهای حزب دموکرات کردستان و [[حزب کومله کردستان ایران|حزب کومله]] صورت گرفت که باعث شد تا حزب دموکرات کردستان به خاک کشور عراق عقب‌نشینی کند و به فعالیت مسلحانه ادامه داد.{{مدرک}}این حزب به همراه [[حزب کومله کردستان ایران|کومله]] در جریان [[جنگ ایران و عراق]]، از داخل با ارتش و نیروهای دفاعی ایران وارد مبارزه مسلحانه شدند. همچنین بعدها رهبری این حزب نیز مانند بقیه اپوزیسیون به خارج کشور رفت و تا امروز نیز مرکزیت این حزب در خارج از ایران است. حزب دموکرات همواره در خارج از ایران فعالیت‌هایی داشته و در تظاهرات‌های مختلف علیه جمهوری اسلامی شرکت داشته‌است. {{مدرک}}
سرانجام در ماه اوت ۱۹۷۹ و در ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ به فرمان [[آیت الله خمینی|خمینی]]{{مدرک}} تهاجم وسیعی توسط [[نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران|نیروهای مسلح جمهوری اسلامی]] با کمک پیروان کُرد انقلاب اسلامی به نیروهای حزب دموکرات کردستان و [[حزب کومله کردستان ایران|حزب کومله]] صورت گرفت که باعث شد تا حزب دموکرات کردستان به خاک کشور عراق عقب‌نشینی کند و به فعالیت مسلحانه ادامه داد.{{مدرک}}این حزب به همراه [[حزب کومله کردستان ایران|کومله]] در جریان [[جنگ ایران و عراق]]، از داخل با ارتش و نیروهای دفاعی ایران وارد مبارزه مسلحانه شدند. همچنین بعدها رهبری این حزب نیز مانند بقیه اپوزیسیون به خارج کشور رفت و تا امروز نیز مرکزیت این حزب در خارج از ایران است. حزب دموکرات همواره در خارج از ایران فعالیت‌هایی داشته و در تظاهرات‌های مختلف علیه جمهوری اسلامی شرکت داشته‌است. {{مدرک}}


در سال ۱۳۵۷ و با منصوب شدن [[احمد کاظمی]] به فرماندهی قرارگاه حمزه سپاه، به منظور عقب راندن و عقیم کردن فعالیت‌های شاخهٔ نظامی حزب دموکرات، وی به همراه چند تن از دیگر فرماندهان سپاه حملاتی را به مقرهای این حزب در عمق شمال خاک عراق ترتیب داد.نتیجهٔ این عملیات به پای میز مذاکره کشاندن مقامات ارشد حزب بود که طی آن مجبور به امضای قطعنامه ای شدند که در آن اعلام گردیده بود حزب دموکرات کردستان ایران دیگر حق فعالیت نظامی علیه مواضع جمهوری اسلامی و نیز تمامیت ارضی ایران را ندارد. در پی این ماجرا عملاً حزب تا مرز انحلال پیش رفت؛ بدین ترتیب از سال ۱۳۷۵ به بعد، جمهوری اسلامی لفظ «حزب منحله» را برای آن به کار می‌بَرَد.<ref>نیازمند منبع</ref>
در سال ۱۳۵۷ و با منصوب شدن [[احمد کاظمی]] به فرماندهی قرارگاه حمزه سپاه، به منظور عقب راندن و عقیم کردن فعالیت‌های شاخهٔ نظامی حزب دموکرات، وی به همراه چند تن از دیگر فرماندهان سپاه، حملاتی را به مقرهای این حزب در عمق شمال خاک عراق ترتیب داد.نتیجهٔ این عملیات، به پای میز مذاکره کشاندن مقامات ارشد حزب بود که طی آن مجبور به امضای قطعنامه‌ای شدند که در آن اعلام گردیده بود حزب دموکرات کردستان ایران، دیگر حق فعالیت نظامی علیه مواضع جمهوری اسلامی و نیز تمامیت ارضی ایران را ندارد. در پی این ماجرا عملاً حزب تا مرز انحلال پیش رفت؛ بدین ترتیب از سال ۱۳۷۵ به بعد، جمهوری اسلامی لفظ «حزب منحله» را برای آن به کار می‌بَرَد.<ref>نیازمند منبع</ref>


=== انشعاب در حزب ===
=== انشعاب در حزب ===
[[عبدالله حسن‌زاده]]<ref name="giareng.com2">{{یادکرد وب|url=http://www.giareng.com/babet2006/05/pdf/wtowej-berez-hesenzade-farsi.pdf|title=نسخه آرشیو شده|accessdate=۱۷ ژانویه ۲۰۰۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070121052210/http://www.giareng.com/babet2006/05/pdf/wtowej-berez-hesenzade-farsi.pdf|archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۰۷|dead-url=yes}}</ref> دبیرکل قبلی حزب دمکرات کردستان ایران همراه با چندین تن از اعضای با سابقه و رهبری حزب در تاریخ ۱۶ دسامبر ۲۰۰۶ اعلام کردند که "در اعتراض به عملکردهای جناح تمامیت‌خواه به رهبری [[مصطفی هجری]]، راه خود را از راه اکثریت کمیته مرکزی منتخب کنگره سیزدهم حزب جدا و از این تاریخ به بعد با نام [[حزب دموکرات کردستان (حدک)]] که نام سابق حزب نیز هست، فعالیت خواهند کرد. عبدالله حسن‌زاده،<ref name="giareng.com2">{{یادکرد وب|url=http://www.giareng.com/babet2006/05/pdf/wtowej-berez-hesenzade-farsi.pdf|title=نسخه آرشیو شده|accessdate=۱۷ ژانویه ۲۰۰۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070121052210/http://www.giareng.com/babet2006/05/pdf/wtowej-berez-hesenzade-farsi.pdf|archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۰۷|dead-url=yes}}</ref> روز پنج‌شنبه ۷ دسامبر ۲۰۰۶ به [[خبرگزاری فرانسه]] گفته‌است که انشعاب او و هم حزبی‌هایش صلح‌آمیز و بدون هرگونه درگیری انجام شده‌است. آقای حسن‌زاده که در [[کوی‌سنجق]] کردستان عراق به سر می‌برد می‌گوید: «در دو سال گذشته بحث اصلی در درون حزب، پیرامون اصلاح ساختار رهبری جمعی حزب بود و به دلیل عدم رسیدگی به خواست‌هایمان، به این نتیجه رسیدیم که این تصمیم را بگیریم». حزب دمکرات کردستان می‌گوید علت انشعاب، اختلاف بر سر مسئله رهبری حزب بود. در همین زمینه، کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان در اطلاعیه‌ای گفته‌است میانجی‌گری‌های [[حزب دموکرات کردستان (عراق)|حزب دموکرات کردستان عراق]] و [[اتحادیه میهنی کردستان|اتحادیه میهنی کردستان عراق]] در ترغیب اکثریت کمیته مرکزی به اجرای قوانین حزب بی‌نتیجه بوده‌است.
[[عبدالله حسن‌زاده]]<ref name="giareng.com2">{{یادکرد وب|url=http://www.giareng.com/babet2006/05/pdf/wtowej-berez-hesenzade-farsi.pdf|title=نسخه آرشیو شده|accessdate=۱۷ ژانویه ۲۰۰۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070121052210/http://www.giareng.com/babet2006/05/pdf/wtowej-berez-hesenzade-farsi.pdf|archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۰۷|dead-url=yes}}</ref> دبیرکل قبلی حزب دموکرات کردستان ایران همراه با چندین تن از اعضای با سابقه و رهبری حزب در تاریخ ۱۶ دسامبر ۲۰۰۶ اعلام کردند که "در اعتراض به عملکردهای جناح تمامیت‌خواه به رهبری [[مصطفی هجری]]، راه خود را از راه اکثریت کمیته مرکزی منتخب کنگره سیزدهم حزب جدا و از این تاریخ به بعد با نام [[حزب دموکرات کردستان (حدک)]] که نام سابق حزب نیز هست، فعالیت خواهند کرد". عبدالله حسن‌زاده،<ref name="giareng.com2">{{یادکرد وب|url=http://www.giareng.com/babet2006/05/pdf/wtowej-berez-hesenzade-farsi.pdf|title=نسخه آرشیو شده|accessdate=۱۷ ژانویه ۲۰۰۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070121052210/http://www.giareng.com/babet2006/05/pdf/wtowej-berez-hesenzade-farsi.pdf|archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۰۷|dead-url=yes}}</ref> روز پنج‌شنبه ۷ دسامبر ۲۰۰۶ به [[خبرگزاری فرانسه]] گفته‌است که انشعاب او و هم حزبی‌هایش صلح‌آمیز و بدون هرگونه درگیری انجام شده‌است. آقای حسن‌زاده که در [[کوی‌سنجق]] کردستان عراق به سر می‌برد می‌گوید: «در دو سال گذشته بحث اصلی در درون حزب، پیرامون اصلاح ساختار رهبری جمعی حزب بود و به دلیل عدم رسیدگی به خواست‌هایمان، به این نتیجه رسیدیم که این تصمیم را بگیریم». حزب دموکرات کردستان می‌گوید علت انشعاب، اختلاف بر سر مسئله رهبری حزب بود. در همین زمینه، کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان در اطلاعیه‌ای گفته‌است میانجی‌گری‌های [[حزب دموکرات کردستان (عراق)|حزب دموکرات کردستان عراق]] و [[اتحادیه میهنی کردستان|اتحادیه میهنی کردستان عراق]] در ترغیب اکثریت کمیته مرکزی به اجرای قوانین حزب، بی‌نتیجه بوده‌است.

== ترور رهبران ==
تاکنون دو بار دبیرکل‌های این حزب در خارج از ایران، [[ترور]] شده‌اند.

=== ترور وین ===
در ۱۳ ژوئیه ۱۹۸۹ [[عبدالرحمان قاسملو|عبدالرحمان قاسلمو]] به همراه تنی چند از سران حزب، در [[وین]] ترور شد. قاسملو برای گفت‌و‌گو و مذاکره با نمایندگان جمهوری اسلامی به وین رفته بود. دقایقی پس از ورود قاسملو و همراهانش به محل برگزاری جلسه و آغاز گفت‌و‌گو، نمایندگان جمهوری اسلامی، با بیرون کشیدن سلاح‌های مخفی‌شده ی خود، هیئت مذاکره‌کننده و دکتر قاسملو را به رگبار بسته و به‌قتل رساندند.
<ref>{{Cite news|url=http://yektauzunoglu.com/en/2018/03/12/hostage-4/|title=Hostage - 4|work=Yekta Uzunoglu|access-date=2018-07-04|language=en-US}}</ref>


=== ترور رهبران ===
=== ترور میکونوس ===
{{اصلی|ترور میکونوس}}
تا به حال دو بار دبیرکل‌های این حزب در خارج کشور [[ترور]] شده‌اند.{{مدرک}} اولین بار در ۱۳ ژوئیه ۱۹۸۹ [[عبدالرحمان قاسملو|عبدالرحمان قاسلمو]] به همراه تنی چند از سران حزب در [[وین]] ترور شد. بار دوم در ۱۷ سپتامبر ۱۹۹۲ [[صادق شرفکندی]] به شیوهٔ مشابهی در [[برلین]] به همراه تنی دیگر از سران حزب [[ترور میکونوس|در رستوران میکونوس به قتل رسید]].{{مدرک}}
در ۱۷ سپتامبر ۱۹۹۲ [[صادق شرفکندی]] به شیوهٔ مشابهی در [[برلین]] به همراه تنی دیگر از سران حزب از جمله [[فتاح عبدلی]]، [[همایون اردلان]] و مترجم آن‌ها، نوری دهکردی، [[ترور میکونوس|در رستوران میکونوس به قتل رسید]]. این واقعه باعث تنش‌های زیادی در روابط حکومت جمهوری اسلامی با [[آلمان]] شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Hostage - 1|نشانی=http://yektauzunoglu.com/en/2018/03/04/hostage-1/|وبگاه=Yekta Uzunoglu|بازبینی=2022-02-07|کد زبان=en-US|نام=Yekta|نام خانوادگی=Uzunoglu}}</ref> در محاکمه ی عاملان این ترور، یک تبعه ی ایرانی به‌نام [[کاظم دارابی]] و یک [[لبنان|لبنانی]] به‌نام [[عباس راحیل]]، به جرم [[قتل]]، به [[حبس ابد]] محکوم شدند. دو لبنانی دیگر، به‌جرم فراهم ساختن شرایط و امکانات ترور، هر یک به ۱۰ سال زندان محکوم شدند. هرچند حکومت جمهوری اسلامی هیچ‌گاه مسئولیت این ترورها را نپذیرفت اما تنی چند از عالی‌رتبه‌ترین مقامات شامل [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، رئیس‌جمهور و [[سید علی خامنه‌ای|علی خامنه‌ای]]، رهبر این حکومت، از انجام این ترور، مطلع بودند.<ref>{{cite web|url=http://www.spiegel.de/international/0,1518,476369,00.html|title=The End of the Dispensable Iranian|last=Hakakian|first=Roya|work=[[Der Spiegel]]|date=4 October 2007|access-date=31 January 2009}}</ref> [[علی فلاحیان]]، [[وزارت اطلاعات|وزیر اطلاعات]] وقت، نیز به دادگاه فراخوانده شد ولی به‌دلیل عدم حضور، مورد تعقیب [[پلیس بین‌الملل]] قرار گرفت.<ref>{{cite web|last=Melman|first=Yossi|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/911622.html|title=Israel fails to prevent Germany freeing Iranian|publisher=Haaretz.com|date=2008-04-02|access-date=2012-02-10}}</ref>
هرچند جمهوری اسلامی هیچ‌گاه مسئولیت این ترورها را نپذیرفته اما تنی چند از عالی‌رتبه‌ترین مقامات شامل [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] و [[علی فلاحیان]] به دادگاه فراخوانده شدند ولی به دلیل عدم حضور، در حال حاضر مورد تعقیب [[پلیس بین‌الملل]] هستند.{{مدرک}}


== رهبری تشکیلات ==
== رهبری تشکیلات ==
رهبری حزب دموکرات کردستان را کمیته مرکزی تشکیل می‌دهد که در حال حاضر ۲۳ عضو اصلی و ۱۲ عضو علی‌البدل دارد. کمیته مرکزی در بین اعضا خویش ۷ نفر را به عنوان دفتر سیاسی برمی‌گزیند که دبیرکل حزب یکی از آنان خواهد بود.
رهبری حزب دموکرات کردستان را کمیته مرکزی تشکیل می‌دهد که در حال حاضر ۲۳ عضو اصلی و ۱۲ عضو علی‌البدل دارد. کمیته مرکزی در بین اعضا خویش ۷ نفر را به عنوان دفتر سیاسی برمی‌گزیند که دبیرکل حزب یکی از آنان خواهد بود.


پس از روی کار آمدن مصطفی هجری در کنگرهٔ سیزدهم، این حزب در سال ۲۰۰۴ شعار خود را از «دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان» به «ایران فدرال و دموکرات» تغییر داد. مصطفی هجری دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران، دومین دورهٔ انتخاب شدن [[بوش]] به [[ریاست جمهوری آمریکا]] را تبریک گفت که این امر انتقادهایی را برگزید.
پس از روی کار آمدن مصطفی هجری در کنگرهٔ سیزدهم، این حزب در سال ۲۰۰۴ شعار خود را از «دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان» به «ایران فدرال و دموکرات» تغییر داد. مصطفی هجری دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران، دومین دورهٔ انتخاب شدن [[جرج دابلیو. بوش|جرج بوش]] به [[ریاست جمهوری آمریکا]] را تبریک گفت که این امر انتقادهایی را برگزید.


اظهارات پی‌درپی مسئولان حزب دموکرات کردستان ایران مبنی بر این‌که [[ارومیه]]، [[ماکو]]، [[نقده]] و [[خوی]] جزو سرزمین کردستان محسوب می‌شوند، و از جمله مصاحبه رامبد لطفی پوری از مسئولان حزب با نشریه کردستان، که شهرهای نقده، [[سلماس]]، [[میاندوآب]] و ارومیه را ضمیمه کردستان کرده‌اند و با [[کرکوک]] مقایسه کرده و [[ایرانیان ترک‌زبان|ترک‌ها]] را نیز مهمانان آن شهرها خوانده‌اند موجب بروز انتقادات شدیدی از این حزب شده‌است.
اظهارات پی‌درپی مسئولان حزب دموکرات کردستان ایران مبنی بر این‌که [[ارومیه]]، [[ماکو]]، [[نقده]] و [[خوی]] جزو سرزمین کردستان محسوب می‌شوند، و از جمله مصاحبه رامبد لطفی پوری از مسئولان حزب با نشریه کردستان، که شهرهای نقده، [[سلماس]]، [[میاندوآب]] و ارومیه را ضمیمه کردستان کرده‌اند و با [[کرکوک]] مقایسه کرده و [[ایرانیان ترک‌زبان|ترک‌ها]] را نیز مهمانان آن شهرها خوانده‌اند موجب بروز انتقادات شدیدی از این حزب شده‌است.
خط ۱۲۸: خط ۱۴۱:
هجری در سخنرانی خود در کنفرانس استقلال کرد، رسماً اعلام کرد که:
هجری در سخنرانی خود در کنفرانس استقلال کرد، رسماً اعلام کرد که:


«حزب دموکرات کردستان ایران هیچگاه استقلال کردستان را به عنوان یکی از اشکال [[حق تعیین سرنوشت]] نه تنها رد نکرده بلکه از آن به عنوان حق مسلم و مشروع مردم کرد در همه بخش‌های کردستان یاد کرده‌است». دو ماه پس از سخنرانی دبیرکل، رامبد لطفی پور یکی از کادرهای بلندپایه آن حزب در کردستان و نیز وبگاه آن حزب از پاکسازی آذربایجان غربی و ترک بودن آن دیار سخن گفت: «چنان‌که می‌دانیم شهر ماکو همچون برخی از دیگر شهرهای آذربایجان غربی مانند ارومیه - نقده - میاندوآب - سلماس و… بافت جمعیتی آن از ترکیب دو قوم کرد و ترک به وجود آمده‌است. همچنانکه جمعیت کرکوک در کردستان را کرد و ترک و عرب تشکیل می‌دهند. اما واقعیت این است که کرکوک شهری کردی است به همین صورت ماکو - ارومیه - نقده - میاندوآب - سلماس هم شهرهای کردستان بزرگ هستند این واقعیت مناقشه‌بردار نیست. این شهرها ساکنان کرد زبان هستند و ترک‌ها در آن‌جا مهمانند و قابل احترام و باید با آن‌ها محترمانه رفتار نمود. همچون [[اقلیت|اقلیتی]] ساکن این سرزمین‌اند. در سرزمین کردها به سر می‌برند. بر این مسئله هیچ ایرادی نیست».<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Iranian Futurist|نشانی=http://www.ayandeh.com/page1.php?news_id=3396|وبگاه=www.ayandeh.com|بازبینی=2022-02-06}}</ref>
«حزب دموکرات کردستان ایران هیچگاه استقلال کردستان را به عنوان یکی از اشکال [[حق تعیین سرنوشت]] نه تنها رد نکرده بلکه از آن به عنوان حق مسلم و مشروع مردم کرد در همه بخش‌های کردستان یاد کرده‌است». دو ماه پس از سخنرانی دبیرکل، رامبد لطفی پور یکی از کادرهای بلندپایه آن حزب در کردستان و نیز وبگاه آن حزب، از پاکسازی آذربایجان غربی و تُرک بودن آن دیار سخن گفت: «چنان‌که می‌دانیم شهر [[ماکو]] همچون برخی از دیگر شهرهای آذربایجان غربی مانند ارومیه، نقده، میاندوآب، سلماس و… بافت جمعیتی آن از ترکیب دو قوم کرد و ترک به وجود آمده‌است. همچنان‌که جمعیت کرکوک در کردستان عراق را کُرد و تُرک و [[مردم عرب|عرب]] تشکیل می‌دهند. اما واقعیت این است که کرکوک، شهری کردی است به همین صورت ماکو، ارومیه، نقده، میاندوآب و سلماس هم شهرهای کردستان بزرگ هستند این واقعیت مناقشه‌بردار نیست. این شهرها ساکنان کرد زبان هستند و ترک‌ها در آن‌جا مهمانند و قابل احترام و باید با آن‌ها محترمانه رفتار نمود. همچون [[اقلیت|اقلیتی]] ساکن این سرزمین‌اند. در سرزمین کردها به سر می‌برند. بر این مسئله هیچ ایرادی نیست».<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Iranian Futurist|نشانی=http://www.ayandeh.com/page1.php?news_id=3396|وبگاه=www.ayandeh.com|بازبینی=2022-02-06}}</ref>


== رابطه با سایر جریان‌ها ==
== رابطه با سایر جریان‌ها ==
حزب دموکرات کردستان ایران در تاریخ خود با جریانات مختلفی رابطه‌های مختلفی داشته‌است. در زمان [[جمهوری مهاباد]] این حزب رابطهٔ حسنه‌ای با [[فرقه دموکرات آذربایجان]] داشت. پس از جمهوری مهاباد میان حزب دمکرات کردستان و [[حزب توده ایران]] تا [[کودتای ۲۸ مرداد]] سال ۱۳۳۲ وحدت تشکیلاتی وجود داشت.
حزب دموکرات کردستان ایران در تاریخ خود با جریانات مختلفی رابطه‌های مختلفی داشته‌است. در زمان [[جمهوری مهاباد]] این حزب رابطهٔ حسنه‌ای با [[فرقه دموکرات آذربایجان]] داشت. پس از جمهوری مهاباد میان حزب دمکرات کردستان و [[حزب توده ایران]] تا [[کودتای ۲۸ مرداد]] سال ۱۳۳۲ وحدت تشکیلاتی وجود داشت.


بعد از شکست [[جمهوری مهاباد]]، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و [[عراق]] بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان [[عبدالرحمان قاسملو]] روابط بین حزب دمکرات کردستان با [[حزب بعث عراق]] به سطح همکاری رسید و طبق اسناد [[ویکی‌لیکس|ویکی لیکس]] قاسملو چندین بار با شخص صدام حسین ملاقات داشته‌است.
بعد از شکست [[جمهوری مهاباد]]، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و [[عراق]] بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان [[عبدالرحمان قاسملو]] روابط بین حزب دمکرات کردستان با [[حزب بعث عراق]] به سطح همکاری رسید و طبق اسناد [[ویکی‌لیکس]] قاسملو چندین بار با شخص صدام حسین ملاقات داشته‌است.


در دورهٔ جنگ مشترک علیه ایران این حزب گاهی با کومه‌له مشارکت‌هایی داشت اما نهایتاً به درگیری‌هایی نظامی با این سازمان کشیده شد [[جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران (دهه ۶۰)]] که اوج آن جنگ این دو نیرو با هم در اواسط دههٔ ۶۰ بود. (بعداً هر دو نیرو از ایجاد درگیری بین همدیگر «احساس تاسف» کرده‌اند).
در دورهٔ جنگ مشترک علیه ایران این حزب گاهی با کومه‌له مشارکت‌هایی داشت اما نهایتاً به درگیری‌هایی نظامی با این سازمان کشیده شد [[جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران]] که اوج آن جنگ این دو نیرو با هم در اواسط دههٔ ۱۳۶۰ بود. (بعداً هر دو نیرو از ایجاد درگیری بین همدیگر «احساس تأسف» کرده‌اند).


== کنگره‌ها ==
== کنگره‌ها ==
حزب دموکرات کردستان ایران تاکنون پانزده بار کنگره حزبی برگزار نموده‌است:
حزب دموکرات کردستان ایران تاکنون ۱۶ کنگره حزبی برگزار نموده‌است:
# '''کنگره اول ۱۹۴۵'''
# '''کنگره اول ۱۹۴۵'''
# '''کنگره دوم ۱۹۴۶''': در [[کردستان عراق]] در سال ۱۹۶۴ برگزار شد و دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی افراد سیاسی فعال بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ [[احمد توفیق]] و [[سلیمان معینی]] و [[قادر شریف]]... فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و عراق، حضور فعال داشتند.
# '''کنگره دوم ۱۹۴۶''': در [[کردستان عراق]] در سال ۱۹۶۴ برگزار شد و دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی افراد سیاسی فعال بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ [[احمد توفیق]] و [[سلیمان معینی]] و [[قادر شریف]]... فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و عراق، حضور فعال داشتند.
خط ۱۵۴: خط ۱۶۷:
# '''کنگره چهاردهم ۲۰۰۸'''
# '''کنگره چهاردهم ۲۰۰۸'''
# '''کنگره پانزدهم ۲۰۱۲'''
# '''کنگره پانزدهم ۲۰۱۲'''
# '''کنگره شانزدهم ۲۰۱۸'''


== روابط بین‌المللی ==
== روابط بین‌المللی ==
در کنگره بیستم انترناسیونال سوسیالیست که طی روزهای ۹ تا ۱۱ سپتامبر ۱۹۹۶ در مقر [[سازمان ملل متحد]] در [[نیویورک]] برگزار شد، حزب دموکرات کردستان ایران به عنوان یکی از سه حزب ایران در انترناسیونال سوسیالیست پذیرفته شد.<ref name="انترناسیونال سوسیالیست ۱">[http://www.socialistinternational.org/viewArticle.cfm?ArticlePageID=931 انترناسیونال سوسیالیست: ''احزاب عضو در انترناسیونال سوسیالیست''؛] بازدید در ۸ فوریهٔ ۲۰۱۹.</ref>
در کنگره بیستم انترناسیونال سوسیالیست که طی روزهای ۹ تا ۱۱ سپتامبر ۱۹۹۶ در مقر [[سازمان ملل متحد]] در [[نیویورک]] برگزار شد، حزب دموکرات کردستان ایران به عنوان یکی از سه حزب ایران در [[انترناسیونال سوسیالیست]] پذیرفته شد.<ref name="انترناسیونال سوسیالیست ۱">[http://www.socialistinternational.org/viewArticle.cfm?ArticlePageID=931 انترناسیونال سوسیالیست: ''احزاب عضو در انترناسیونال سوسیالیست''؛] بازدید در ۸ فوریهٔ ۲۰۱۹.</ref>


== رهبران (به ترتیب زمانی) ==
== رهبران (به ترتیب زمانی) ==

نسخهٔ ‏۷ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۵:۰۳

با حزب دموکرات کردستان (حدک) اشتباه نشود.
حزب دموکرات کردستان ایران

پارتی دێموکراتی کوردستانی ئێران
کوته‌نوشتحدکا
سخنگوحسن شرفی
دبیر اولمصطفی هجری
بنیان‌گذارقاضی محمد
بنیان‌گذاری۱۶ اوت ۱۹۴۵؛ ۷۸ سال پیش (۱۹۴۵-16}}) (۱۳۲۴ خورشیدی)
انشعاب ازحزب توده ایران[۱]
ستادکوی‌سنجق، کردستان عراق
روزنامهکوردستان
شاخه دانشجوییاتحادیه دانشجویان دموکرات کردستان
شاخه جواناناتحادیه جوانان دموکرات کردستان ایران
شاخه زناناتحادیه زنان دموکرات کردستان ایران
نیروهای پیشمرگ کوردستانعقاب‌های زاگرس[۲]
اعضای ثبت‌نام کرده  (۲۰۰۸)۱,۲۰۰–۱,۸۰۰ نفر (برآورد ۲۰۰۸)[۳]
مرام سیاسیملی‌گرایی کردی[۴]
سوسیالیسم دمکراتیک[۴]
سوسیال دموکراسی[۴]
ترقی‌خواهی[۴]
سکولاریسم[۵]
در گذشته:
امپریالیسم‌ستیزی[۶]
طیف سیاسیچپ میانه[۷]
چپ‌گرایی (در گذشته)[۸]
وابستگی ملیکنگره ملیت‌های ایران فدرال
همبستگی برای آزادی و برابری در ایران[۹]
وابستگی بین‌المللیانترناسیونال سوسیالیست (عضو مشورتی)
اتحاد ترقی‌خواهان
سازمان ملت‌ها و اقلیت‌های غیررسمی
شعار"دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان"[۱۰]
تلویزیونتیشک تی وی
وبگاه

حزب دموکرات کردستان ایران (کوته‌نوشت: حدکا) حزبی سیاسی در تاریخ کردستان ایران است که در روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ (برابر با ۱۶ اوت ۱۹۴۵ میلادی) توسط قاضی محمد در شهر مهاباد تأسیس شد. این حزب، علیه نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند. مرکز آن در شهر اربیل مرکز کردستان عراق واقع شده‌است. دبیرکل کنونی آن مصطفی هجری است. شعار این حزب از روز نخست «دموکراسی برای ایران و خودمختاری برای کُردستان» بود اما پس از بیش از نیم قرن از مبارزاتش، شعار استراتژیک خود را به «تأمین حقوق ملی خلق کُرد در چهارچوب ایرانی دموکراتیک و فدرال»[۱۱] تغییر داد.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

تاریخچه

حزب دموکرات کردستان بر روی دیاگرام سیاسی (چپ / راست)
قاضی محمد مؤسس حزب دموکرات کردستان
پرونده:Rahman ghasemlu.jpg
عبدالرحمان قاسملو

در سپتامبر ۱۹۴۵ قاضی محمد و عده‌ای دیگر از شخصیت‌های مهم کُرد، برای ملاقات سرکنسول شوروی به تبریز دعوت شده و سپس به باکو فرستاده شدند و در آن‌جا با میرجعفر باقرف نخست‌وزیر جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان دیدار کردند. باقرف با توضیح اهمیت فرقه دموکرات آذربایجان و جایگزینی آن با حزب توده، تأکید می‌کند که کُردها نیز برای به‌دست آوردن آزادی باید همین کار را انجام دهند. او به آنها می‌گوید که جمعیت احیای کُرد، ساخته و ابزار امپریالیسم است. آن‌ها نیز به ایجاد یک حزب دموکراتیک ترغیب می‌شوند.[۱۶] در بازگشت از این سفر، انحلال جمعیت احیای کُرد انجام شد و بیانیه‌ای با امضای قاضی محمد و ۱۰۵ تن از سرشناسان کرد انتشار یافت. در این بیانیه تأسیس حزب دموکرات کردستان اعلام شد.[۱۷]

تأسیس

حزب دموکرات کردستان روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ در شهر مهاباد تأسیس شد.[۱۸]

بیانیه تأسیس این حزب شامل هشت بند بود:

  1. مردم کرد ایران باید از آزادی و خودگردانی در اداره امور خود بهره‌مند باشند و در چارچوب مرزهای ایران، خودمختاری داشته باشند.
  2. حق آموزش به زبان کردی و کاربست اداری زبان کردی باید برقرار شود.
  3. انجمن ایالتی کردستان، باید بی‌درنگ، موافق با قانون اساسی (مشروطه ۱۲۸۴ خورشیدی) انتخاب شود و بر تمام امور اجتماعی و دولتی (مناطق کردستان) نظارت کند.
  4. کلیه کارکنان دولت در منطقه از خود منطقه باشند.
  5. قانون واحد برای کشاورزان و مالکان وضع گردد و آینده این دو طبقه تأمین شود.
  6. حزب دموکرات کردستان برای تأمین وحدت و دوستی کامل در مبارزه با مردم آذربایجان و سایر اقوامی که در کردستان زندگی می‌کنند (آشوری‌ها، ارمنی‌ها و غیره) کوششی خاص مبذول خواهد داشت.
  7. حزب دموکرات کردستان ایران به خاطر پیشرفت کشاورزی و بازرگانی و رشد فرهنگ و بهداشت و همچنین باکیفیت‌ترکردن زندگانی اقتصادی و معنوی خلق کُرد به برداشت از معادن طبیعی کردستان دست می‌آغازد و در این راه می‌کوشد.
  8. ما آرزومندیم مللی که در ایران زندگی می‌کنند بتواند آزادانه در راه تأمین سعادت و پیشرفت کشور خویش بکوشند.

جمهوری مهاباد

۶۰ روز پس از تأسیس یعنی روز ۲ بهمن ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶)، این حزب با استفاده از شرایط مناسب و خواست و پشتیبانی مردم (اشغال ایران در جنگ جهانی دوم) و با حمایت دولت شوروی در بخشی از خاک کردستان ایران (که در اشغال شوروی بود) حکومتی به نام دولت جمهوری کردستان تشکیل داد؛ که تاریخ‌نگاران از آن به عنوان جمهوری مهاباد نام برده‌اند. علت آن این بود که پیشروی نیروهای شوروی به علت وجود نیروهای بریتانیا که از جنوب آمده بودند متوقف شد لذا سنندج و مناطق اطراف آن به‌عنوان مناطق حائل میان شوروی و بریتانیا در نظر گرفته شدند.[۱۹]

جمهوری مهاباد، تنها ۱۱ ماه دوام آورد و علت آن، خروج نیروهای شوروی به علت انعقاد قراردادی از جانب دولت وقت ایران با اتحاد جماهیر شوروی و بازپس‌گیری کردستان توسط نیروهای ایران بود. ارتش شاهنشاهی ایران در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری مهاباد را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات و رئیس‌جمهور وقت جمهوری مهاباد، یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر (همچون حسن مازوجی) در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در سقز و سایر شهرها نیز صورت گرفت و همچنان ادامه دارد. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند یا موفق شدند به خارج و به ویژه به مناطق کردنشین شمال عراق بگریزند.[۲۰]

دومین کنگره

پس از شکست جمهوری مهاباد، در دومین کنگرهٔ حزب دموکرات کردستان ایران، دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی عبدالرحمان قاسملو و افراد سیاسی فعاّل بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ احمد توفیق و قادر شریف که به پیش‌مرگ معروف بودند فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و گاه عراق، حضور فعال داشتند.

حکومت پهلوی

کمتر از دو سال بعد از سقوط جمهوری مهاباد، حزب دموکرات، فعالیت سیاسی و تشکیلاتی خود را از سر گرفت و طی مدت زمان کوتاهی در بیشتر مناطق کردستان ریشه دوانید. بعد از سقوط دولت مصدق در سال ۱۹۵۳ که آزادی‌های سیاسی در سراسر ایران سرکوب گردید فعالیت حزب دموکرات کردستان نیز دچار اختلال شد. اما دو سال بعد مجدداً حزب فعالیت سیاسی و نظامی خود را به صورت مخفی از سر گرفت.[۲۰]

دو حمله وسیع پلیسی به تشکیلات حزب دموکرات در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۴، ضربه سنگینی بر فعالیت حزب وارد کرد و موجب دستگیری حدود سیصد تن و فراری و مخفی شدن شمار بیشتری شد. با این وجود این حزب به فعالیت خود ادامه داد. فعالیت حزب چنان اوج گرفت که در سال‌های ۱۹۶۷–۶۸ شماری از کادرها و اعضای حزب به مدت ۱۸ ماه دست به مبارزات مسلحانه علیه رژیم سلطنتی زدند. بعد از شکست جمهوری کردستان، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و عراق بستگی پیدا کرد. در آن زمان، مرکز حزب دموکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان عبدالرحمان قاسملو روابط بین حزب دموکرات کردستان ایران با حزب بعث عراق با حفظ استقلال سیاسی شروع شد.[۲۰]

پس از انقلاب ۱۳۵۷

به دنبال سقوط حکومت پهلوی در پی انقلاب اسلامی ایران، در بهمن ماه ۱۳۵۷ و پیش از روی کار آمدن دولت موقت، حزب دموکرات کردستان به رهبری عبدالرحمان قاسملو فعالیت آشکار خود را از سر گرفت و تقریباً تمام کردستان را در کنترل داشت. حزب دموکرات کردستان ضمن برگذاری میتینگ و رژه مسلحانه در شهر مهاباد که در آن افراد مسلح حزب و افرادی از همه مناطق کردستان شرکت داشتند فعالیت مسلحانه علنی خود را آغاز نمود. همین عمل ماه بعد در سنندج تکرار شد اما پادگان ارتش در سنندج مقاومت کرد؛ ولی پس از سقوط پادگان ژاندارمری، اسلحه موجود در پادگان ژاندارمری که برای سرکوب این حزب در آن‌جا انباشته شده بود به دست نیروهای این حزب رسید [نیازمند منبع]

حزب دموکرات و حزب کومله ضمن اعلام مخالفت با جمهوری اسلامی، رفراندوم جمهوری اسلامی را تحریم کردند و خود با سلاح‌ها و نیروی خود کنترل تقریباً تمام مناطق کردنشین استان آذربایجان غربی و بخش اعظم مناطق سنی‌مذهب استان‌های کردستان و کرمانشاه را به‌دست گرفتند[نیازمند منبع] و این، آغاز درگیری حزب دموکرات و کومله با جمهوری اسلامی بود که سال‌ها به طول انجامید. [نیازمند منبع]

سرانجام در ماه اوت ۱۹۷۹ و در ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ به فرمان خمینی[نیازمند منبع] تهاجم وسیعی توسط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی با کمک پیروان کُرد انقلاب اسلامی به نیروهای حزب دموکرات کردستان و حزب کومله صورت گرفت که باعث شد تا حزب دموکرات کردستان به خاک کشور عراق عقب‌نشینی کند و به فعالیت مسلحانه ادامه داد.[نیازمند منبع]این حزب به همراه کومله در جریان جنگ ایران و عراق، از داخل با ارتش و نیروهای دفاعی ایران وارد مبارزه مسلحانه شدند. همچنین بعدها رهبری این حزب نیز مانند بقیه اپوزیسیون به خارج کشور رفت و تا امروز نیز مرکزیت این حزب در خارج از ایران است. حزب دموکرات همواره در خارج از ایران فعالیت‌هایی داشته و در تظاهرات‌های مختلف علیه جمهوری اسلامی شرکت داشته‌است. [نیازمند منبع]

در سال ۱۳۵۷ و با منصوب شدن احمد کاظمی به فرماندهی قرارگاه حمزه سپاه، به منظور عقب راندن و عقیم کردن فعالیت‌های شاخهٔ نظامی حزب دموکرات، وی به همراه چند تن از دیگر فرماندهان سپاه، حملاتی را به مقرهای این حزب در عمق شمال خاک عراق ترتیب داد.نتیجهٔ این عملیات، به پای میز مذاکره کشاندن مقامات ارشد حزب بود که طی آن مجبور به امضای قطعنامه‌ای شدند که در آن اعلام گردیده بود حزب دموکرات کردستان ایران، دیگر حق فعالیت نظامی علیه مواضع جمهوری اسلامی و نیز تمامیت ارضی ایران را ندارد. در پی این ماجرا عملاً حزب تا مرز انحلال پیش رفت؛ بدین ترتیب از سال ۱۳۷۵ به بعد، جمهوری اسلامی لفظ «حزب منحله» را برای آن به کار می‌بَرَد.[۲۱]

انشعاب در حزب

عبدالله حسن‌زاده[۲۲] دبیرکل قبلی حزب دموکرات کردستان ایران همراه با چندین تن از اعضای با سابقه و رهبری حزب در تاریخ ۱۶ دسامبر ۲۰۰۶ اعلام کردند که "در اعتراض به عملکردهای جناح تمامیت‌خواه به رهبری مصطفی هجری، راه خود را از راه اکثریت کمیته مرکزی منتخب کنگره سیزدهم حزب جدا و از این تاریخ به بعد با نام حزب دموکرات کردستان (حدک) که نام سابق حزب نیز هست، فعالیت خواهند کرد". عبدالله حسن‌زاده،[۲۲] روز پنج‌شنبه ۷ دسامبر ۲۰۰۶ به خبرگزاری فرانسه گفته‌است که انشعاب او و هم حزبی‌هایش صلح‌آمیز و بدون هرگونه درگیری انجام شده‌است. آقای حسن‌زاده که در کوی‌سنجق کردستان عراق به سر می‌برد می‌گوید: «در دو سال گذشته بحث اصلی در درون حزب، پیرامون اصلاح ساختار رهبری جمعی حزب بود و به دلیل عدم رسیدگی به خواست‌هایمان، به این نتیجه رسیدیم که این تصمیم را بگیریم». حزب دموکرات کردستان می‌گوید علت انشعاب، اختلاف بر سر مسئله رهبری حزب بود. در همین زمینه، کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان در اطلاعیه‌ای گفته‌است میانجی‌گری‌های حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان عراق در ترغیب اکثریت کمیته مرکزی به اجرای قوانین حزب، بی‌نتیجه بوده‌است.

ترور رهبران

تاکنون دو بار دبیرکل‌های این حزب در خارج از ایران، ترور شده‌اند.

ترور وین

در ۱۳ ژوئیه ۱۹۸۹ عبدالرحمان قاسلمو به همراه تنی چند از سران حزب، در وین ترور شد. قاسملو برای گفت‌و‌گو و مذاکره با نمایندگان جمهوری اسلامی به وین رفته بود. دقایقی پس از ورود قاسملو و همراهانش به محل برگزاری جلسه و آغاز گفت‌و‌گو، نمایندگان جمهوری اسلامی، با بیرون کشیدن سلاح‌های مخفی‌شده ی خود، هیئت مذاکره‌کننده و دکتر قاسملو را به رگبار بسته و به‌قتل رساندند. [۲۳]

ترور میکونوس

مقالهٔ اصلی: ترور میکونوس

در ۱۷ سپتامبر ۱۹۹۲ صادق شرفکندی به شیوهٔ مشابهی در برلین به همراه تنی دیگر از سران حزب از جمله فتاح عبدلی، همایون اردلان و مترجم آن‌ها، نوری دهکردی، در رستوران میکونوس به قتل رسید. این واقعه باعث تنش‌های زیادی در روابط حکومت جمهوری اسلامی با آلمان شد.[۲۴] در محاکمه ی عاملان این ترور، یک تبعه ی ایرانی به‌نام کاظم دارابی و یک لبنانی به‌نام عباس راحیل، به جرم قتل، به حبس ابد محکوم شدند. دو لبنانی دیگر، به‌جرم فراهم ساختن شرایط و امکانات ترور، هر یک به ۱۰ سال زندان محکوم شدند. هرچند حکومت جمهوری اسلامی هیچ‌گاه مسئولیت این ترورها را نپذیرفت اما تنی چند از عالی‌رتبه‌ترین مقامات شامل اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور و علی خامنه‌ای، رهبر این حکومت، از انجام این ترور، مطلع بودند.[۲۵] علی فلاحیان، وزیر اطلاعات وقت، نیز به دادگاه فراخوانده شد ولی به‌دلیل عدم حضور، مورد تعقیب پلیس بین‌الملل قرار گرفت.[۲۶]

رهبری تشکیلات

رهبری حزب دموکرات کردستان را کمیته مرکزی تشکیل می‌دهد که در حال حاضر ۲۳ عضو اصلی و ۱۲ عضو علی‌البدل دارد. کمیته مرکزی در بین اعضا خویش ۷ نفر را به عنوان دفتر سیاسی برمی‌گزیند که دبیرکل حزب یکی از آنان خواهد بود.

پس از روی کار آمدن مصطفی هجری در کنگرهٔ سیزدهم، این حزب در سال ۲۰۰۴ شعار خود را از «دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان» به «ایران فدرال و دموکرات» تغییر داد. مصطفی هجری دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران، دومین دورهٔ انتخاب شدن جرج بوش به ریاست جمهوری آمریکا را تبریک گفت که این امر انتقادهایی را برگزید.

اظهارات پی‌درپی مسئولان حزب دموکرات کردستان ایران مبنی بر این‌که ارومیه، ماکو، نقده و خوی جزو سرزمین کردستان محسوب می‌شوند، و از جمله مصاحبه رامبد لطفی پوری از مسئولان حزب با نشریه کردستان، که شهرهای نقده، سلماس، میاندوآب و ارومیه را ضمیمه کردستان کرده‌اند و با کرکوک مقایسه کرده و ترک‌ها را نیز مهمانان آن شهرها خوانده‌اند موجب بروز انتقادات شدیدی از این حزب شده‌است.

هجری در سخنرانی خود در کنفرانس استقلال کرد، رسماً اعلام کرد که:

«حزب دموکرات کردستان ایران هیچگاه استقلال کردستان را به عنوان یکی از اشکال حق تعیین سرنوشت نه تنها رد نکرده بلکه از آن به عنوان حق مسلم و مشروع مردم کرد در همه بخش‌های کردستان یاد کرده‌است». دو ماه پس از سخنرانی دبیرکل، رامبد لطفی پور یکی از کادرهای بلندپایه آن حزب در کردستان و نیز وبگاه آن حزب، از پاکسازی آذربایجان غربی و تُرک بودن آن دیار سخن گفت: «چنان‌که می‌دانیم شهر ماکو همچون برخی از دیگر شهرهای آذربایجان غربی مانند ارومیه، نقده، میاندوآب، سلماس و… بافت جمعیتی آن از ترکیب دو قوم کرد و ترک به وجود آمده‌است. همچنان‌که جمعیت کرکوک در کردستان عراق را کُرد و تُرک و عرب تشکیل می‌دهند. اما واقعیت این است که کرکوک، شهری کردی است به همین صورت ماکو، ارومیه، نقده، میاندوآب و سلماس هم شهرهای کردستان بزرگ هستند این واقعیت مناقشه‌بردار نیست. این شهرها ساکنان کرد زبان هستند و ترک‌ها در آن‌جا مهمانند و قابل احترام و باید با آن‌ها محترمانه رفتار نمود. همچون اقلیتی ساکن این سرزمین‌اند. در سرزمین کردها به سر می‌برند. بر این مسئله هیچ ایرادی نیست».[۲۷]

رابطه با سایر جریان‌ها

حزب دموکرات کردستان ایران در تاریخ خود با جریانات مختلفی رابطه‌های مختلفی داشته‌است. در زمان جمهوری مهاباد این حزب رابطهٔ حسنه‌ای با فرقه دموکرات آذربایجان داشت. پس از جمهوری مهاباد میان حزب دمکرات کردستان و حزب توده ایران تا کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ وحدت تشکیلاتی وجود داشت.

بعد از شکست جمهوری مهاباد، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و عراق بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان عبدالرحمان قاسملو روابط بین حزب دمکرات کردستان با حزب بعث عراق به سطح همکاری رسید و طبق اسناد ویکی‌لیکس قاسملو چندین بار با شخص صدام حسین ملاقات داشته‌است.

در دورهٔ جنگ مشترک علیه ایران این حزب گاهی با کومه‌له مشارکت‌هایی داشت اما نهایتاً به درگیری‌هایی نظامی با این سازمان کشیده شد جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران که اوج آن جنگ این دو نیرو با هم در اواسط دههٔ ۱۳۶۰ بود. (بعداً هر دو نیرو از ایجاد درگیری بین همدیگر «احساس تأسف» کرده‌اند).

کنگره‌ها

حزب دموکرات کردستان ایران تاکنون ۱۶ کنگره حزبی برگزار نموده‌است:

  1. کنگره اول ۱۹۴۵
  2. کنگره دوم ۱۹۴۶: در کردستان عراق در سال ۱۹۶۴ برگزار شد و دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی افراد سیاسی فعال بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ احمد توفیق و سلیمان معینی و قادر شریف... فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و عراق، حضور فعال داشتند.
  3. کنگره سوم ۱۹۷۳: در این کنگره برای نخستین بار عبدالرحمان قاسملو به دبیر اولی حزب و محمدامین سراجی و کریم حسامی، به‌عنوان مسئول دفتر سیاسی و کریم حسامی برای پست جایگزین دبیر اول حزب (دبیر دوم حزب) انتخاب شدند.
  4. کنگره چهارم ۱۹۸۰: این کنگره در کردستان ایران برگزار شد.
  5. کنگره پنجم ۱۹۸۱
  6. کنگره ششم ۱۹۸۴
  7. کنگره هفتم ۱۹۸۵
  8. کنگره هشتم ۱۹۸۸
  9. کنگره نهم ۱۹۹۲
  10. کنگره دهم ۱۹۹۵
  11. کنگره یازدهم ۱۹۹۷
  12. کنگره دوازدهم ۲۰۰۰
  13. کنگره سیزدهم ۲۰۰۴
  14. کنگره چهاردهم ۲۰۰۸
  15. کنگره پانزدهم ۲۰۱۲
  16. کنگره شانزدهم ۲۰۱۸

روابط بین‌المللی

در کنگره بیستم انترناسیونال سوسیالیست که طی روزهای ۹ تا ۱۱ سپتامبر ۱۹۹۶ در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد، حزب دموکرات کردستان ایران به عنوان یکی از سه حزب ایران در انترناسیونال سوسیالیست پذیرفته شد.[۲۸]

رهبران (به ترتیب زمانی)

جستارهای وابسته

منابع

  1. ↑ Abrahamian, Ervand (1982). Iran Between Two Revolutions. Princeton University Press. p. 453. ISBN 0-691-10134-5.
  2. ↑ پایگاه اینترنتی کردستان‌مدیا: «عقاب‌های زاگرس» به هلاکت رساندن ٧ تن از نیروهای رژیم در سقز بر عهده گرفتند، نوشته‌شده در ۶ تیر ۱۳۹۵؛ بازدید در ۱۹ بهمن ۱۳۹۷.
  3. ↑ Iran Defence and Security Report, Including 5-Year Industry Forecasts, Business Monitor International, 2008 [Q1], archived from the original on 2017-02-28, retrieved 2017-02-27
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ Neuberger, Benyamin (2014). Bengio, Ofra (ed.). Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland. University Of Texas Press. p. 268. ISBN 978-0292758131.
  5. ↑ Monshipouri, Mahmood (2008). "Kurds". Iran Today: An Encyclopedia of Life in the Islamic Republic. Vol. 1. Greenwood Press. p. 223. ISBN 978-0313341632.
  6. ↑ David McDowall (1992). The Kurds: A Nation Denied. Minority Rights Group. p. 70. ISBN 9781873194300. The KDPI (which had moved to the left in the meantime) adopted an anti-imperialist position, declaring their opposition to the Shah's regime...
  7. ↑ Abdulla Hawez (7 July 2016). "Iranian Kurds Are Rising Up Against the Mullahs". The Daily Beast. Retrieved 29 January 2017.
  8. ↑ Rodolfo Stavenhagen (2016). Ethnic Conflicts and the Nation-State. Springer. p. 98. ISBN 9781349250141.
  9. ↑ دویچه‌وله: اعلام موجودیت ائتلاف «همبستگی برای آزادی و برابری در ایران»، نوشته‌شده در ۴ اسفند ١٣۹۷؛ بازدید در ۵ شهریور ۱۳۹۹.
  10. ↑ Martin Van Bruinessen (20 July 1986). "Major Kurdish Organizations in Iran". Middle East Research and Information Project. Retrieved 29 January 2017.
  11. ↑ https://kurdistanmedia.com/content/upload/1/newsletter/farsi-779.pdf
  12. ↑ https://www.newsecularism.com/2012/10/17.Wednesday/101712.Two-reports-on-EJA-gathering.htm
  13. ↑ http://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/1838/
  14. ↑ https://iranintl.com/ايران/قاسملو؛-رهبری-که-با-حذف-فیزیکی-از-خاطره‌ها-نرفت
  15. ↑ http://www.mediya.net/siyaset/kongreye13-pdkiran.htm
  16. ↑ McDowall, David. A Modern History of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2000. p.240: In September 1945, Qazi Muhammad, Sayf Qazi and the leading chiefs were summoned to Tabriz to meet the Soviet consul who sent them straight to Baku, where they were received by the president of Soviet Azarbaijan. He explained how the Tudeh Party had been ineffective in Iranian Azarbaijan and was being replaced by the Democratic Party, and how in order to achieve their freedom the Kurds should do the same. Komala, he told them, was the creation and instrument of British imperialism. They were exhorted to form their own democratic party.
  17. ↑ McDowall, David. A Modern History of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2000. p.240.
  18. ↑ گۆڤاری کوردستان "ارگان حزب دموکرات کردستان" صفحه ۱۱ شماره یک
  19. ↑ داریوش قمری، تحول ناسیونالیسم در ایران. انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ حمید صادقی، معصومه حسینی. «واکاوی نقش شوروی و انگلستان در ظهور و سقوط جمهوری مهاباد». پرتال جامع علوم انسانی.
  21. ↑ نیازمند منبع
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۱ ژانویه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۰۷.
  23. ↑ "Hostage - 4". Yekta Uzunoglu (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-04.
  24. ↑ Uzunoglu، Yekta. «Hostage - 1». Yekta Uzunoglu (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۷.
  25. ↑ Hakakian, Roya (4 October 2007). "The End of the Dispensable Iranian". Der Spiegel. Retrieved 31 January 2009.
  26. ↑ Melman, Yossi (2008-04-02). "Israel fails to prevent Germany freeing Iranian". Haaretz.com. Retrieved 2012-02-10.
  27. ↑ «Iranian Futurist». www.ayandeh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۶.
  28. ↑ انترناسیونال سوسیالیست: احزاب عضو در انترناسیونال سوسیالیست؛ بازدید در ۸ فوریهٔ ۲۰۱۹.
  • چهل سال مبارزه در راه آزادی. چاپ دوم. ۱۳۶۷
  • [۱]

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=حزب_دموکرات_کردستان_ایران&oldid=34078828»