گویش کاشمری (ترشیزی): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{Infobox language|name=گویش کاشمری|map=|states=[[ایران]]|region=[[استان خراسان رضوی]]|speakers=|date=|ref=|familycolor=[[زبان‌های هندواروپایی]]|fam2=[[زبان‌های هندوایرانی|هندوایرانی]]|fam3=[[زبان‌های ایرانی|ایرانی]]|fam4=[[زبان‌های ایرانی غربی|ایرانی غربی]]|fam5=[[زبان‌های ایرانی جنوب غربی|جنوب غربی]]|fam6=[[زبان فارسی|فارسی]]|script=[[خط فارسی|فارسی]]}} |
{{Infobox language|name=گویش کاشمری|map=|states=[[ایران]]|region=[[استان خراسان رضوی]]|speakers=|date=|ref=|familycolor=[[زبان‌های هندواروپایی]]|fam2=[[زبان‌های هندوایرانی|هندوایرانی]]|fam3=[[زبان‌های ایرانی|ایرانی]]|fam4=[[زبان‌های ایرانی غربی|ایرانی غربی]]|fam5=[[زبان‌های ایرانی جنوب غربی|جنوب غربی]]|fam6=[[زبان فارسی|فارسی]]|script=[[خط فارسی|فارسی]]}} |
||
'''گویش ترشیزی''' یا '''گویش کاشمری''' از جمله [[گویش‌های فارسی|گویش‌های زبان فارسی]] منطقه [[خراسان]] است که در ناحیه [[ترشیز |
'''گویش ترشیزی''' یا '''گویش کاشمری''' از جمله [[گویش‌های فارسی|گویش‌های زبان فارسی]] منطقه [[خراسان]] است که در ناحیه [[ترشیز]] رایج است. این گویش با گویش‌های [[شهرستان تربت حیدریه]] و [[شهرستان نیشابور]] قرابت دارد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=گویش نیشابوری|نشانی=https://takkart.ir/گویش-نیشابوری/|وبگاه=تک کارت نیشابور|تاریخ=2022-12-22|بازبینی=2023-08-01|کد زبان=fa-IR|نام=مجتبی|نام خانوادگی=محمدیان}}</ref> |
||
== ناحیه ترشیز == |
== ناحیه ترشیز == |
||
نسخهٔ ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۱:۱۷
| گویش کاشمری | |
|---|---|
| زبان بومی در | ایران |
| منطقه | استان خراسان رضوی |
| فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
گویش ترشیزی یا گویش کاشمری از جمله گویش‌های زبان فارسی منطقه خراسان است که در ناحیه ترشیز رایج است. این گویش با گویش‌های شهرستان تربت حیدریه و شهرستان نیشابور قرابت دارد.[۱]
ناحیه ترشیز
نام این ناحیه در متون قدیم ترشیز، کشمر و پشت و صورت‌های دیگری از این سه نام آمده‌است[۲] این ناحیه از دیدگاه جغرافیای تاریخی، شهرستان‌های کاشمر، خلیل‌آباد و بردسکن و کوهسرخ را در بر می‌گیرد.[۳][۴]
تبارشناسی
گویش کاشمری، از گونه‌های گویشی زبان فارسی دری است. ایران کلباسی گویش کاشمری را در زمره گویش‌های منطقه خراسان و در گروه زبان‌های ایرانی نو جنوب غربی دسته‌بندی نموده‌است.[۵] اما بر پایه دیدگاه ایوانف (Gilbert Vladimir lvanov؛ خاورشناس روس در مقاله Notes on the ethnology of Khurasan منتشر شده در The Geographical journal در فوریه ۱۹۲۶م)؛ گویش ترشیز و گناباد، تشکیل‌دهنده گروه گویشی مرکزی خراسان است. او گویش‌های خراسانی را در سه گروه اصلی شمالی (نیشابور-جوین)، مرکزی (ترشیز - گناباد) و جنوبی (قائن-تون-بیرجند) تقسیم‌بندی نموده‌است.
گویش ترشیز
در پژوهشی که تحت نظارت کتابخانه دانشنامه جهان اسلام انجام شده، گویش کاشمری (ناحیه ترشیز) به عنوان یکی از گویش‌های خراسان مورد بررسی قرار گرفته‌است.[۶] ایوانف، خاورشناس روس، گویش‌های خراسانی را در سه گروه اصلی شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم‌بندی نموده‌است و گویش ناحیه ترشیز را در گروه گویشی خراسان مرکزی شناخته‌ست.[۷]
علی‌اکبر خلیلی، بخشی از کتاب «فرهنگ مردم کاشمر (فولکلور): نگاهی به فرهنگ عامهٔ ترشیز کهن» را به گویش مردم این ناحیه اختصاص داده و به معرفی لهجه‌ها، لغات، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های رایج در این گویش پرداخته‌است.[۸] همچنین دو پژوهش پایان‌نامه‌ای دربارهٔ گویش مردم این ناحیه با عنوان‌های «بررسی گویش کاشمر» (اسحاقی، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۹)[۹] «بررسی دستوری لهجهٔ کاشمر» (پورموسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۰)[۱۰] و یک مقاله با عنوان «بررسی و توصیف ساختمان فعل در گویش کاشمر» (به‌آبادی، گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، ۱۳۹۳)[۱۱] در دست است.
واژگان
- مار، مَدَر: مادر
- پییَر: پدر
- بِرار، گَگَه: برادر
- دَدَه: خواهر
- خَلو: دایی
- شو: شوهر
- خوش: مادر شوهر، مادر زن
- خسور: پدر شوهر، پدر زن
- حولی، خَنَه: خانه
- مِیدو، وِردَر: بیرون
- فِلِکَه: میدان شهری
- مین، میندو، مییو: داخل
- دُلَخت: گرد و خاک
- گِلَدَ: چرخ وسیله نقلیه
- لَخَ: فرسوده، خراب
- یِکَه: تنها
- شَخلَه: تند و سریع
- وِیستیدن: ایستادن
- اَخمَخ: احمق
- دُوری: بشقاب
- اَفتو: آفتاب
- تُو: تاب، گشت و گذار
- نُو: نان
- اُو: آب
- گُو: گاو
- شُو: شب
- خُو: خواب
- تَرو، رو: چهره، صورت
- نِماشُم: غروب
- قُچاق: بزرگ
- جِوَنَه: گوساله
- شِمال: باد ملایم
- وَخه: برخیز
- مونج: زنبور
- شُم: شام
- لینگ: لنگ، پا
- کِلیک، اَنگوشت: انگشت
- اَوست: حامله
- شِگم: شکم
- گُردهَ: پهلو
- بُر: جمعی از افراد
- زِنگیچهَ: آرنج
- رِنگی: موسیقی شاد
- دُو: هر گونه مراسم
- چَنده: چه اندازه
- نیهَ: نيست
- دِشموم، فاش: فحش
- لُک: جمع
- لُو: لب
- کُوش: کفش
- چُمبهَ: تنبیه کردن
- یِلهَ: ول
- دِر: دیر
- اَلو: آتش
- خوردی: کوچک
- مَ: بگیر
- تاختهَ، از مَهلهَ: تا موقع
- کُخ: کرم
- کِلپَسهَ: مارمولک
- بَلیش مار: خرخاکی
- چینگ: نوک
- بوک: گونه
- چِنَق: چانه
- نَک، دندو: دندان
- اَختلاط: صحبت کردن
- پَلَه: تیکه
- سَرگوی: انباشته شدن مدفوع حیوانات
- پَلِز: زمین کشاورزی
- زِر: زیر
- باد: ناراحت
- جیرق: روشن کردن زغال
- چُوری: النگو
- پِشکِلَفچ: پر حرف، فضول
- کِلَف: گاز بزرگ
- شُخ: چرک بدن
- سِلاخ: سوراخ
- نو: نان
- پِندَری: پنداری، فکر می کنی
- اِشتُوکی: عجله داشتن
- کُلونگ: کلنگ
- دلنگو: آویزان
- صِبا: فردا
- اُو گِردو: ملاقه بزرگ
- کِرَت: بار، مرتبه
- تُوِستو: تابستان
- نِسَر: سایه
- بانگ: بانک
- سِر: یک نوع واحد اندازه گیری، نداشتن اشتها
- خِفتی: گردنبند
- اِشکاف: کشو
- خِدِه: با، به همراه
- پوشت: پشت
- وَ: علامت تعجب
شعر گویشی
یکی از نمودهای گویشی ناحیه ترشیز (کاشمر بزرگ)، سروده شدن شعرهایی متناسب با محیط و شرایط بومی این ناحیه است. قطعه زیر دربارهٔ «فصل انگور باز کردن» (چیدن میوه انگور) است.[۱۲]
| وَخِزن برِم به جه باغ انگورا ره وا کِنِم | گِلّه هارِ کشمیشار از همدِگَ سوا کنم | |
| وخِزِن برم که مِیما دِگَ چشم برا ماین | ما باید روزیمار از میما برم پیدا کنم | |
| مِدَنُم که سختَ از صبح تا نِماشُم دِ جه باغ | دِ هوه گرم برِمُ کارا رِ روبرا کنم | |
| ولی ای روزا همَش لطف خدایَه به ماها | ما باید صبر کِنِمُ کاره خدار نگا کنم | |
| مینِ ای باغا خودش بهشت مایه دِ زمین | چه قشنگَ دِ جه باغا هُم خدا خدا کنم | |
| فصل انگور واکنی فصل بهاره بره ما | وخزن برم به جه باغ انگورا ره واکنم |
منابع
- ↑ محمدیان، مجتبی (۲۰۲۲-۱۲-۲۲). «گویش نیشابوری». تک کارت نیشابور. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۰۱.
- ↑ خسروی، محمدرضا. تاریخ کاشمر. مشهد: آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ص۱۳–۱۴.
- ↑ کاشمر. نشریه پاژ، بهار و تابستان ۱۳۸۵، ش۵، ص۱۲۳.
- ↑ بردسکن. نشریه پاژ، بهار و تابستان ۱۳۸۵، ش۵، ص۱۵.
- ↑ کلباسی، فرهنگ توصیفی گونه‌های زبانی ایران، ۱: ۳۵.
- ↑ نجفیان، آرزو. زبان‌ها و گویش‌های خراسان. تهران: کتاب مرجع، ۱۳۹۳، ص۱۰۱.
- ↑ نجفیان، آرزو. زبان‌ها و گویش‌های خراسان. تهران: کتاب مرجع، ۱۳۹۳، ص۳۳.
- ↑ خلیلی، علی‌اکبر. فرهنگ مردم کاشمر (فولکلور). کاشمر: کشمر، ۱۳۹۱، ص۲۷۰–۳۲۲.
- ↑ اسحاقی، ا. بررسی گویش کاشمر. دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۹
- ↑ پورموسی، زهرا. بررسی دستوری لهجهٔ کاشمر. دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۰
- ↑ به‌آبادی، راضیه. بررسی و توصیف ساختمان فعل در گویش (کاشمر). نهمین همایش بین‌المللی زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۳، ص۹۷۹–۹۹۳
- ↑ اشعری با لهجه کاشمری برای فصل انگور باز کنی وبگاه کاشمری، ۶ شهریور ۱۳۹۱
