کلیه: تفاوت میان نسخه‌ها

ویرایش پیوندها
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بازنویسی این بخش
خط ۱۰۴: خط ۱۰۴:
آمینواسیدها، در توبول پروگزیمال (لوله نزدیک) توسط ناقلان وابسته به سدیم بازجذب می‌گردند. [[بیماری هارت‌ناپ]]، نقص در انتقال‌دهنده [[آمینواسید]] [[تریپتوفان]] است، که منجر به [[پلاگر]] می‌گردد.<ref name="Tao p 1">Le, Tao. ''First Aid for the USMLE Step 1'' 2013. New York: McGraw-Hill Medical, 2013. Print.</ref>
آمینواسیدها، در توبول پروگزیمال (لوله نزدیک) توسط ناقلان وابسته به سدیم بازجذب می‌گردند. [[بیماری هارت‌ناپ]]، نقص در انتقال‌دهنده [[آمینواسید]] [[تریپتوفان]] است، که منجر به [[پلاگر]] می‌گردد.<ref name="Tao p 1">Le, Tao. ''First Aid for the USMLE Step 1'' 2013. New York: McGraw-Hill Medical, 2013. Print.</ref>


==اهمیت بالینی==
== بهداشت کلیه ==
{{اصلی|بیماری کلیوی}}
سالانه افراد بی‌شماری در سراسر جهان به بیماری حاد کلیه مبتلا می‌شوند. اما هنوز اکثر مردم چیزی دربارهٔ این بیماری - که تا زمانی که خیلی پیشرفته می‌شود و خودش را نشان می‌دهد - نمی‌دانند. همانند بیماری قلبی، بیماری کلیوی نیز یکی از مشکلات خاموشی سلامتی است که هیچ علائم یا نشانه‌ای در مراحل اولیه از خود بروز نمی‌دهد.
نفرولوژی، یکی از زیرشاخه‌های تخصصی طب داخلیست که با عملکرد کلیه و حالات بیماری مرتبط با بدعملکردی کلیوی و مدیریتشان شامل: دیالیز و پیوند کلیه، سروکار دارد. اورولوژی، شاخه تخصصی در جراحی است که با ناهنجاری‌های ساختاری کلیه چون سرطان، کیست و مشکلات دستگاه ادراری سروکار دارد. نفرولوژیست‌ها، پزشکان داخلی، و اورولوژیست‌ها جراح می‌باشند، درحالی که هردو را اغلب "پزشکان کلیه" می‌نامند. مباحثی در این دو شاخه تخصصی وجود دارند که با یکدیگر همپوشانی داشته و هردو قادراند در موردشان مراقبت‌هایی را ارائه کنند، همچون: سنگ کلیه و عفونت‌ها.
نارسایی کلیوی تا حدودی خفته‌است زیرا فردی که دچار اوره یا فشار خون بالا است امکان ابتلا به بیماری کلیوی را دارد، شاید به ظاهر مشکلی در کار نباشد اما اگر در تغذیه یا روند درمان کم‌کاری شود امکان ابتلا به نارسایی کلیوی شدت می‌یابد. از هر ۱۰ نفر یک نفر در معرض ابتلا به بیماری‌های کلیوی قرار دارد که بهداشت جهانی می‌گوید بین ۵ تا ۱۰ برابر این آمار، بیماری خفته کلیه وجود دارد.<ref>[http://www.irna.ir/fa/News/81966511/ احتمال ابتلای یک نفر از هر 10 نفر به بیماری‌های کلیوی در جهان]. [[ایرنا]]</ref>


عوامل مختلفی در بیماری‌های کلیوی دخیلند. برخی از این عوامل اکتسابی اند و در طول دوره زندگی بوجود می‌آینده، همچون نفروپاتی دیابتی، درحالی که بقیه جزو اختلالات مادرزادی طبقه‌بندی می‌شوند، همچون بیماری کلیه پلی‌کیستیک.
⚫
=== نمود بیماری ===
در واقع بیماری زمانی نمود پیدا می‌کند که عملکرد کلیه کاهش پیدا می‌کند یا متوقف شود. به همین دلیل است که پزشکان سعی دارند با آگاه کردن مردم دربارهٔ این بیماری و روند آن شانس خود را برای جلوگیری از عدم عملکرد کلیه و نهایتاً مرگ افراد افزایش دهند.
کلیه‌های سالم با تولید ادرار، خون بدن را از فضولات و مواد سمی پاک می‌کنند. آن‌ها میزان «فلوید» بدن را تنظیم می‌کنند و احتیاج به موادغذایی مثل سدیم، کلسیم، پتاسیم و فسفر دارند. علاوه بر این کلیه‌های بدن هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که باعث تنظیم فشارخون، ساخت سلول‌های خونی قرمز رنگ و مستحکم شدن استخوان‌ها می‌شود. اکثر کلیه‌ها عملکرد خوب و درستی دارند، اما گاهی اوقات کلیه‌ها توانایی خود را در خارج کردن «فضولات و فلویدها» از دست می‌دهد که باعث می‌شود میزان این مواد خطرناک در بدن افزایش پیدا کند. چنانچه این موضوع معالجه نشود، ساخت مواد سمی، فلوید اضافی و میزان مواد معدنی خطرناک در بدن باعث مرگ می‌شود.


اصطلاحات پزشکی که به کلیه‌ها مرتبط اند، از عباراتی چون ''renal'' یا پیشوند ''-nephro'' استفاده می کنند. صفت ''renal'' به معنای "مرتبط با کلیه" بوده و از لاتین ''rēnēs'' به معنای "کلیه‌ها" گرفته شده؛ پیش‌وند ''-nephro'' نیز از کلمه یونانی باستان νεφρός (با تلفظ ''nephros'') به معنای "کلیه" گرفته شده است.<ref>{{cite book | last = Maton | first = Anthea | author2 = Jean Hopkins | author3 = Charles William McLaughlin | author4 = Susan Johnson | author5 = Maryanna Quon Warner | author6 = David LaHart | author7 = Jill D. Wright | title = Human Biology and Health | publisher = Prentice Hall | year = 1993 | location = Englewood Cliffs, New Jersey, USA | url = https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho | isbn = 978-0-13-981176-0 | url-access = registration }}</ref> به عنوان مثال، برداشت کلیه به کمک جراحی را "نفرکتومی" (''nephrectomy'') نامیده، در حالی که کاهش عملکرد کلیوی را "بدعملکردی کلیوی" (''renal dysfunction'') می‌نامند.
=== انواع بیماری‌ها ===
# بیماری کلیوی حاد یا [[نارسایی حاد کلیه]]: وقتی که ناگهان کار کلیه‌ها متوقف می‌شود.
# بیماری کلیوی مزمن (کهنه) یا [[نارسایی مزمن کلیه]]: در این نوع رشد این پروسه و روند بیماری در طی چند ماه یا حتی چند سال طول می‌کشد و چنانچه درمان نشود، می‌تواند باعث از کار افتادن یک کلیه یا هر دوی آن‌ها شود.
نشانه‌ها و علائم هر نوع بیماری بستگی به شدت آن دارد. بیماری نوع اول اغلب پس از یک عمل جراحی پیچیده یا یک ضربه یا آسیب جدی رخ می‌دهد که علائم آن مثل جمع شدن فلوید، خون‌ریزی داخلی، سرگیجه و حالت کما به‌طور یک دفعه و ناگهانی خودشان را بروز می‌دهند که خوشبختانه در بسیاری از بیماران با درمان مناسب کلیه‌ها به وضعیت طبیعی یا نزدیک به آن بازمی‌گردند.
بیماران مبتلا به بیماری کلیوی مزمن، معمولاً با کاهش دائمی عملکرد کلیه‌ها مواجه می‌شوند که بیماری فشار خون و دیابت از رایج‌ترین دلایل آن است.
درحقیقت بیش از ۴۰ درصد بیمارانی که به بیماری دیابت نوع یک مبتلا هستند، دچار بیماری کلیه مزمن نیز خواهند شد. چنانچه بیماری دیابت کنترل شود، احتمال ناراحتی کلیه کاهش پیدا می‌کند.


===اکتسابی===
=== نحوه درمان بیماران کلیوی ===
*نفروپاتی دیابتی
نحوه درمان این بیماران بستگی به درجه بیماری و میزان پیش رفتگی آن دارد و در مراحل اولیه با تجویز داروهایی خاص قابل درمان است، اما در مراحل حادتر و انتهایی این بیماران به «[[دیالیز]]» منظم یا حتی پیوند کلیه نیاز دارند.
*گلومرولونفریت
در دیالیز از دستگاهی استفاده می‌شود که محصولات اضافی و فضولات و فلویدهای اضافه را از خون بدن خارج می‌کند و آن را تصفیه می‌کند.
*هیدرونفروز، بزرگ شدن یک یا هردوی کلیه‌ها براثر انسداد جریان ادراری می‌باشد.
دو نوع دیالیز برای این بیماران وجود دارد، در نوع اول آن که HD نامیده می‌شود، بیمار هفته‌ای سه مرتبه یا بیشتر باید به مرکز دیالیز برود و تا اتمام درمان به ماشین مربوط به دیالیز وصل باشد. اما نوع دوم آن که PD نامیده می‌شود، معمولاً هر روز انجام می‌شود که در این روش با استفاده از لوله‌ای که هنگام پیوند کلیه در قسمت نیم تنه بالای بیمار قرار داده‌اند فضولات و مواد سمی از داخل کلیه انسان خارج می‌شود.
*نفریت بینابینی
*سنگ کلیه (نفرولیتیاسیس) اختلال شایع و نسبتاً دردناکیس. شرایط مزمنی که می‌تواند منجر به جراحات کلیوی گردد. برداشت سنگ کلیه بوسیله درمان فراصوت، جهت شکستن سنگ‌ها به قطعات کوچکتر صور می پذیرد، که در هایت این قطعات از طریق مجاری ادراری خارج می‌گردن. یکی از نشانه‌های شایع سنگ کلیه، درد ناتوان کننده‌ایست که در میانه، یا اطراف قسمت تحتانی پشت (کمر)، یا کشاله ران، احساس می گردد.
*سرطان کلیه
**تومور ویلمز
**کارسینوم سلول کلیه
*نفریت لوپوس
*بیماری با تغییر مینیمال
*نشانگان نفروتیک، گلومرول آسیب دیده، به گونه ای که مقادیر زیادی پروتئین وارد خون و ادرار می گردد. ویژگی‌های رایج دیگر نشانگان نفروتیک، شامل ورم، آلبومین پایین سرم، و کولسترول بالا می‌باشد.
*پیلونفریت، عفون کلیه‌هاست و اغلب ناشی از عوارض عفونت مجاری ادراریست.
*نارسایی کلیوی
**نارسایی حاد کلیه
**بیماری کلیوی مزمن مرحله 5
*تنگی شریان کلیوی
*پرفشاری کلیوی-عروقی


===نارسایی کلیوی===
=== نگهداری از کلیه ===
{{اصلی|نارسایی حاد کلیه|بیماری کلیوی مزمن|نارسایی کلیه}}
۱) فشار خون خود را همیشه کمتر از ۱۲۰ روی ۸۰ نگه دارید. ۱۲۰/۸۰
در کل، انسان‌ها قادرند تنها با یک کلیه به طور طبیعی زندگی کنند، چرا که میزان بافت عملکردی کلیه بیش از مقدار لازم جهت بقاء است. تنها زمانی که میزان بافت عملکردی کلیه به میزان قابل توجهی کم شود، شخص دچار بیماری کلیوی مزمن می گردد. درمان جایگزینی کلیه، به صورت دیالیز یا پیوند کلیه، زمانی انجام می شود که نرخ فیلتراسیون گلومرولی بسیار پایین رفته یا بدعملکردی کلیوی منجر به نشانه‌های وخیمی گردد.


===دیالیز===
۲) چنانچه به بیماری دیابت مبتلا هستید، حتماً تحت نظر پزشک باشید و سعی کنید آن را کنترل کنید.
{{اصلی|دیالیز}}
[[File:Peritoneal dialysis.jpg|thumb|258x258px|ترسیم سازوکار [[دیالیز صفاقی]].]]
دیالیز، درمانی است که جایگزینی برای عملکرد طبیعی کلیه‌هاست. دیالیز هنگامی تجویز می شود که حدود 85%-90% عملکرد کلیه دست رفته، به گونه‌ای که نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) کمتر از 15 باشد. دیالیز، زائدات محصولات متابولیکی، به علاوه آب و سدیم اضافی را حذف نموده (ازین رو به تنظیم فشار خون کمک می کند)؛ و سطح مواد شیمیایی بسیاری را در بدن حفظ می کند. امید به زندگی افرادی که دیالیز می شوند بین 5 تا 10 سال است؛ که برخی‌شان تا 30 سال هم زنده می مانند. دیالیز را می توان از طریق خون (از کاتتر یا فیستول شریانی-وریدی) یا صفاق (دیالیز صفاقی) انجام داد. دیالیز معمولاً سه بار در هفته انجام شده که هر نوبت آن در مراکز دیالیز سیار، چندین ساعت به طول انجامیده و به دریافت‌کننده امکان زندگی طبیعی را می دهد، درحالی که بدون دیالیز چنین زندگی میسر نمی‌بود.<ref>{{cite web|title=Dialysis|url=https://www.kidney.org/atoz/content/dialysisinfo|website=National Kidney Foundation|access-date=8 November 2017|date=2015-12-24}}</ref>


⚫
===بیماری مادرزادی===
۳) رژیم غذایی مناسب و مغذی داشته باشید و حداقل روزانه ۵ وعده از میوه جات و سبزیجات استفاده کنید.
*هیدرونفروز مادرزادی
# مراقب کلسترول خون خود باشید.
*انسداد مادرزادی مجاری ادراری
# سیگار نکشید.
*کلیه دوتایی (دوپلکس یا دوبل)، که تقریباً در 1% جمعیت رخ می دهد. این رویداد معمولاً عوارضی نداشته، اما اغلب ممکن است موجب عفونت مجاری ادراری گردد.<ref>{{cite news |url=https://www.theguardian.com/society/2008/feb/19/health |title=How many people have four kidneys? |work= The Guardian|location=London |first=Ian |last=Sample |date=2008-02-19}}</ref><ref>{{cite web|url=https://abcnews.go.com/Health/girls-kidneys-fail-doctors-find-double-valves-saving/story?id=10668525 |title=Kidneys Fail, Girl Survives with Spare Parts|publisher=Abcnews.go.com |date=2010-05-18 |access-date=2011-01-03}}</ref>
۶) روزانه بیش از ۲/۴۰۰ میلی‌گرم سدیم (نمک) مصرف نکنید، یعنی تقریباً معادل یک قاشق چایخوری.
*دوپلیکاسیون حالب، تقریباً دارای نسبت وقوع 1 به 100 تولد زنده است.
# حتماً روزانه زمانی را به ورزش اختصاص دهید.
*کلیه نعل اسبی، تقریباً دارای نسب 1 به 400 تولد زنده است.
# حتماً سالی یک بار برای معاینه کلیه‌های خود نزد پزشک بروید.
*تومور ویلمز (نشانگان تومور ویلمز)
# همه آزمایش‌های مربوط به کلیه را که پزشک شما لازم و ضروری می‌داند، انجام دهید.
*نشانگان فندق‌شکن
# چنانچه دچار عفونت‌های کلیوی یا مثانه شدید نزد پزشک بروید که از علایم آن ادرار همراه درد یا سوزش، کدر و قرمز رنگ شدن رنگ ادرار، تب و لرز شدید، کمر درد یا درد در دو طرف دنده‌های بدن است.
*بیماری کلیه پلی‌کیستیک:
۱۱) تا می‌توانید آب بنوشید. روزی ۶ تا ۸ لیوان<ref>http://www.centralclubs.com/topic-t2482.html</ref>
**بیماری کلیه پلی‌کیستیک اتوزوم غالب: بیماران را در مراحل بعدی زندگی دچار مشکل می‌کند. تقریباً 1 نفر از هر 1000 نفر دچار این بیماری می شوند.

**بیماری کلیه پلی‌کیستیک اتوزوم مغلوب: کمتر رواج دارد، اما شدید تر از نوع غالب آن است. این بیماری خود را پیش از تولد (''in utero'') یا هنگام تولد عیان می کند.
۱۲) از مصرف خودسرانه داروها بپرهیزید؛ زیرا اغلب مواد دارویی از کلیه جذب می‌شوند (مواد نیروزایی که افراد بدنساز استفاده می‌کنند به شدت به کلیه و به اندام‌های دیگر آسیب جدی در صورت مصرف مکرر وارد می‌کند)
*آژنزی کلیوی، شکست در تشکیل یکی از کلیه‌ها، تقریباً دارای نسبت 1 به 750 تولد زنده است. قبلاً شکست در تشکیل هردو کلیه مرگبار بود؛ با این حال پیشرفت‌های پزشکی چون درمان با تزریق آمنیون (amnioinfusion) طی بارداری و دیالیز صفاقی، امکان زنده ماندن تا زمانی که امکان پیوند فراهم شود را میسر ساخته است.
*دیسپلازی کلیوی
*کلیه کوچک یک‌طرفه
*کلیه دیسپلازی چند-کیستی دارای وقوع تقریبی 1 به 2400 تولد زنده است.
*انسداد محل اتصال میزنای-لگن (UPJO)؛ گرچه که در بسیاری از موارد مادرزادیست، برخی از آن‌ها اکتسابی‌اند.<ref>{{Cite book|title=Operative Urology at the Cleveland Clinic|last=Stephen Jones|first=J.|author2=Inderbir S. Gill|author3=Raymond Rackley|journal=Urology Annals|publisher=Humana Press|others=Andrew C. Novick, Inderbir S. Gill, Eric A. Klein, Jonathan H. Ross (eds.)|year=2006|isbn=978-1-58829-081-6|volume=8|location=Totowa, NJ|pages=S102–S108|doi=10.1007/978-1-59745-016-4_16|pmc=4869439|issue=Suppl 2}}<!--| access-date = 2010-10-09--></ref>


== کلیه به عنوان غذا ==
== کلیه به عنوان غذا ==

نسخهٔ ‏۲۸ مارس ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۳۲

کلیه
کلیه‌ها در فضای خلفی-صفاقی، پشت شکم قرار داشته، و خون را جهت تولید ادرار تصفیه می کند.
نمای کلیه‌ها از پشت، تغذیه و جمع آوری توسط عروق خونی نشان داده شده.
جزئیات
دستگاهدستگاه ادراری و دستگاه درون‌ریز
سرخرگ‌هاسرخرگ کلیوی
سیاهرگ‌هاسیاهرگ کلیوی
عصب‌دهیشبکه کلیوی
شناسه‌ها
لاتینRen
یونانیNephros
MeSHD007668
TA98A08.1.01.001
TA23358
FMA7203

کلیه‌ها (یا گُرده[الف])، دو عضو قرمز-قهوه‌ای لوبیایی شکل اند که در مهره‌داران یافت می شوند. آن‌ها در سمت چپ و راست فضای خلفی-صفاقی قرار داشته، و در انسان‌های بالغ در حدود ۱۲ سانتی‌متر طول دارند.[۲][۳] آن‌ها خون را از جفت سرخرگ‌های کلیوی، دریافت می کنند؛ سپس خون از جف سیاهرگ‌های کلیوی از آن‌ها خارج می گردند. هر کلیه به میزنای متصل شده، که لوله‌ی حمل‌کننده‌ی ادرار ترشحی به مثانه است.

نفرون، واحد ساختاری و عملکردی کلیه‌هاست. هر انسان بالغ دارای ۱ میلیون نفرون است، در حالی که کلیه موش تنها شامل حدود ۱۲٬۵۰۰ نفرون است. کلیه در کنترل حجم مایعات مختلف بدن، مولالیته، تعادل اسید-باز، غلظت الکترولیت‌های مختلف، و برداشت توکسین‌ها، دخیل است. عمل تصفیه در گلومرول‌ها رخ می دهد: یک پنجم حجم خونی که وارد کلیه می شود، تصفیه می گردد. نمونه‌ای از مواد بازجذب شده، شامل آب بدون حل‌شونده، سدیم بی‌کربنات، گلوکز و آمینواسید است. نمونه‌ای از مواد ترشح شده شامل هیدروژن، آمونیوم، پتاسیم و اوریک اسید می باشد. همچنین کلیه‌ها عملکردهایی مستقل از نفرون نیز دارند. به عنوان مثال، آن‌ها پیش‌ماده ویتامین D را به شکل فعالش، یعنی کلسیتریول تبدیل کرده؛ و هورمون‌های اریتروپوئیتین و رنین را سنتز می کنند.

فیزیولوژی کلیه، مطالعه عملکردهای کلیه‌هاست. نفرولوژی، شاخه تخصصی از پزشکیست که به مطالعه بیماری‌های عملکردی کلیه‌ها می پردازد همچون: نارسایی مزمن کلیوی، نشانگان نفریتیک و نفروتیک، نارسایی حاد کلیوی و پیلونفریت. اورولوژی به بیماری‌های مرتبط با کالبدشناسی کلیه (و مجرای ادراری) می پردازد، همچون: سرطان، کیست کلیه، سنگ کلیه و میزنای، و انسداد مجرای ادراری.[۴]

فرآیندهایی که در مدیریت بیماری‌های کلیوی به کار می روند، شامل بررسی شیمیایی و میکروسکوپی ادرار (آزمایش ادرار)، مدیریت عملکرد کلیه با محاسبه تخمینی نرخ تصفیه گلومرولی (eGFR) با استفاده از کراتینین سروم؛ و بافت‌برداری کلیه و استفاده از CT اسکن جهت ارزیابی ناهنجاری‌های کالبدشناختی. دیالیز و پیوند کلیه جهت درمان نارسایی کلیه به کار می روند؛ یک (یا هردوی) این راهکارها، تقریباً همیشه، هنگامی که عملکرد کلیوی زیر 15% باشد، به کار می روند. نفرکتومی نیز اغلب جهت درمان کارسینوم سلول کلیوی به کار می برند.

ساختار

نیم‌تنه، موقعیت اعضا نشان داده شده‌اند، کلیه‌ها در سطوح مهره‌های T12 تا L3 دیده می‌شوند.

در انسان‌ها، کلیه‌ها در قسمت بالایی حفره شکمی، هر کدام در اطراف ستون فقرات، در موقعیت خلفی-صفاقی و با زاویه کمی مایل قرار دارند.[۵] عدم تقارن حفره شکمی، معلول موقعیت کبد است که موجب می‌گردد کلیه راست کمی نسبت به کلیه چپ، در موقعیت پایین‌تری قرار گیرد.[۶][۷][۸] کلیه سمت چپ تقریباً در سطح T12 تا L3 قرار داشته،[۹] که کلیه سمت راست کمی پایین‌تر است. کلیه سمت راست دقیقاً پایین دیافراگم و پشت کبد قرار دارد. بر روی هر کلیه، غده فوق کلیوی قرار دارد. قسمت بالایی کلیه به‌طور جزئی توسط دنده‌های ۱۱هم و ۱۲هم محافظت می‌شوند. هر کلیه به‌همراه غده فوق کلیه‌ای متناظرش، با دو لایه چربی احاطه شده‌است: چربی پیرامونی، بین فاسیای کلیوی و کپسول کلیوی قرار داشته، و چربی پارارنال، در موقعیت فوقانی فاسیای کلیوی قرار دارد.

کلیه ساختار لوبیا شکلی است که مرزهای محدب و مقعری دارد. ناحیه تورفته‌ای روی مرز مقعر وجود دارد که به «ناف کلیه» معروف است، ناحیه‌ای که سرخرگ کلیوی از آنجا وارد کلیه و سیاهرگ کلیوی و میزنای از آن‌جا خارج می‌شوند. کلیه توسط بافت فیبری سختی به نام کپسول کلیوی احاطه شده، که خود این کپسول توسط چربی اطراف کلیه، فاسیای کلیوی، و چربی پارارنال احاطه شده‌است. سطح قدامی (جلویی) این بافت‌ها را صفاق نامیده، در حالی که سطح خلفی (پشتی) را فاسیای عرضی می‌نامند.

قطب فوقانی کلیه راست، در مجاورت کبد قرار داشته، و قطب فوقانی کلیه چپ در کنار طحال قرار دارد؛ بنابراین هردو در حالت دَم به سمت پایین حرکت می‌کنند.

جنسیت وزن، رنج مرجع استاندارد
کلیه راست کلیه چپ
مذکر[۱۰] ۸۰-۱۶۰g ۸۰-۱۷۵g
مؤنث[۱۱] ۱۴۰-۱۷۵g ۳۵-۱۹۰g

در مطالعات دانمارکی‌ها، در افراد بالغ، طول میانه کلیه چپ ۱۱٫۲cm و کلیه راست ۱۰٫۹cm اندازه‌گیری شد. همچنین حجم میانه کلیه چپ ۱۴۶cm3 و کلیه راست ۱۳۴cm3 بود.[۱۲]

کالبدشناسی کلیه

نمونه کلیه انسانی:

۱-هرم کلیوی
۲-سرخرگ درون-لوبی
۳-سرخرگ کلیوی
۴-سیاهرگ کلیوی
۵-ناف کلیه
۶-لگنچه کلیه
۷-میزنای
۸-کالیس کوچک
۹-کپسول کلیوی
۱۰-کپسول کلیوی تحتانی
۱۱-کپسول کلیوی فوقانی
۱۲-سیاهرگ درون-لوبی
۱۳-نفرون
۱۴-سینوس کلیه
۱۵-کالیس بزرگ
۱۶-پاپیلای کلیوی
۱۷-ستون کلیوی

کالبدشناسی درشت

ماده عملکردی، یا پارانشیم کلیه به دو ساختار عمده تقسیم‌بندی می‌شود: قشر کلیه در خارج و مدولای کلیه در داخل قرار دارد. در مقیاس درشت، این ساختارها به شکل ۸ الی ۱۸ لوب کلیوی مخروطی شکل دیده می‌شوند، که هر کدام شامل قشر کلیوی است که بخشی از مدولا به نام مدولای کلیوی را دربر می‌گیرد.[۱۳] بین هرم‌های کلیوی، زائده‌هایی از قشر به نام ستون‌های کلیوی قرار دارند. نفرون‌ها، ساختارهای عملکردی کلیه اند که کارشان تولید ادرار بوده، و درون قشر و مدولا گسترش یافته‌اند. بخش ابتدایی فیلترکننده نفرون، جسمک کلیویست که در قشر واقع شده‌است. پس از این قسمت ابتدایی، لوله کلیوی قرار گرفته که از قشر به عمق هرم‌های مدولایی می‌رود. بخشی از قشر کلیه به نام اشعه مدولایی، به صورت گردایه‌ای از لوله‌های کلیوی اند که مایعاتشان را به مجرای جمع‌آوری‌کننده می‌برند.

نوک یا پاپیلای هر هرم، ادرار را به کالیس کوچک ریخته، کالیس‌های کوچک نیز داخل کالیس بزرگ محتویاتشان را خالی کرده، و سپس کالیس‌های بزرگ نیز به لگنچه کلیوی محتویاتشان را تخیله می‌کنند. همه این‌ها در نهایت تبدیل به میزنای می‌شوند. در ناف کلیه، میزنای و سیاهرگ خونی از کلیه خارج شده و سرخرگ کلیوی وارد می‌شود. چربی نافی و بافت لنفاوی بهمراه گره‌های لنفاوی، دور این ساختارها را احاطه می‌کنند. چربی نافی با حفره پر از چربی به نام سینوس کلیوی پیوستگی دارد. سینوس کلیوی در مجموع شامل لگنچه کلیه و کالیس‌هاست که این ساختارها را از بافت مدولای کلیوی جدا می‌کنند.[۱۴]

  • سی‌تی اسکن شکم که موقعیت کلیه‌ها را نشان می‌دهد. تصویر چپ: قسمت فوقانی شکم، کبد را در سمت چپ (سمت راست بدن) نشان می‌دهد. تصویر مرکزی: در اینجا، کلیه‌ها پایین کبد و طحال قرار دارند. تصویر راست: یک مقطع عرضی دیگر از کلیه سمت چپ.
    سی‌تی اسکن شکم که موقعیت کلیه‌ها را نشان می‌دهد. تصویر چپ: قسمت فوقانی شکم، کبد را در سمت چپ (سمت راست بدن) نشان می‌دهد. تصویر مرکزی: در اینجا، کلیه‌ها پایین کبد و طحال قرار دارند. تصویر راست: یک مقطع عرضی دیگر از کلیه سمت چپ.
  • در این تصویر، ساختارهایی که نزدیک کلیه‌اند مشخص شده.
    در این تصویر، ساختارهایی که نزدیک کلیه‌اند مشخص شده.
  • مقطع عرضی جسد یک شخص، که در آن موقعیت کلیه‌ها مشخص شده‌اند.
    مقطع عرضی جسد یک شخص، که در آن موقعیت کلیه‌ها مشخص شده‌اند.

عملکرد

مقالهٔ اصلی: فیزیولوژی کلیه
در اینجا نفرون، که واحد عملکردی کلیه‌هاست، نشان داده شده. بخش‌های آن بجز لوله اتصال‌گر (خاکستری) که پس از لوله پیچ‌خورده دور (قرمز پررنگ) و قبل از مجرای جمع‌آوری‌کننده (خاکستری) قرار دارد، برچسب‌گذاری شده‌اند (collecting به اشتباه در تصویر collection برچسب گذاری شده است).

کلیه‌ها، انواع محصولات دفعی حاصل از متابولیسم را به ادرار ترشح می کنند. ساختار میکروسکوپی و واحد عملکردی کلیه، نفرون است. خون ارائه شده به این واحد عملکردی، از طریق فیلتراسیون، بازجذب، ترشح و دفع، مورد پردازش قرار می گیرد؛ پیامد چنین پردازش‌هایی، تولید ادرار است. مواد درون ادرار شامل پسماندهای نیتروژنی اوره از کاتابولیسم پروتئین، و همچنین پسماند نیتروژنی اوریک اسید از متابولیسم نوکلئیک اسید می‌باشد. توانایی پستانداران و برخی از پرندگان جهت تغلیظ پسماندهایشان به صورت ادرار با حجمی بسیار کمتر از حجم خونی که این پسماندها از آن استخراج شده اند، وابسته به سازوکار استادانه‌ای به نام "افزایش خلاف جریانی" (countercurrent multiplication) است. برای اجرای این سازوکار، خصوصیات متعدد و مستقل نفرون ها به کار می آید: پیکره‌بندی مستحکم توبول‌ها به صورت "سنجاق مو"، نفوذپذیری یون و آب در قسمت نزولی قوس هنله، نفوذپذیری در قسمت صعودی قوس هنله، و انتقال فعال یونی به خارج در اکثر قسمت های صعودی قوس. به علاوه، تبادل خلاف جریانی توسط عروق حامل خون به نفرون‌ها، برای فعالسازی چنین عملکردی ضروریست.

کلیه در هم‌ایستایی کل بدن، تعادل اسید-باز، غلظت‌های الکترولیتی، حجم مایعات برون‌سلولی، و فشار خون، مشارکت می کند. همچنین کلیه، چنین عملکردهایی را هم به طور مستقل، و هم به طور هماهنگ با دیگر اعضا، به‌خصوص آن‌ها که جزوی از دستگاه درون‌ریزند، انجام می‌دهد؛ هورمون‌های درون‌ریز مختلفی عملکردهای مذکور را با هم هماهنگ می‌کنند که شامل این مواردند: رنین، آنژیوتانسین، آلدوسترون، وازوپرسین، و پپتید ناتری‌اورتیک دهلیزی.

تشکیل ادرار

چهار فرایند دخیل در تولید ادرار.

تصفیه

تصفیه یا فیلتراسیون، که در جسمک کلیوی صورت می‌پذیرد، فرآیندی است که توسط آن سلول‌ها و پروتئین‌های بزرگ حفظ می‌شوند، در حالی که موادی با وزن مولکولی کمتر،[۱۵] از خون فیلتر شده تا عمل اولترافیلتراسیون (یا فراتصفیه) صورت پذیرفته و در نهایت تبدیل به ادرار شوند. کلیه ۱۸۰ لیتر از پلاسما را در روز تصفیه می‌کند. این فرایند به دلیل فشار هیدرواستاتیکی که بر روی دیواره‌های مویرگی اعمال می‌کند، به فیلتراسیون هیدرواستاتیکی نیز معروف است.

بازجذب

ترشح و بازجذب مواد مختلف در طول نفرون.

بازجذب، انتقال مولکول‌های فراتصفیه شده (اولترافیلتراسیون) به مویرگ‌های پیرامون توبول‌های قوس هنله است. این عمل از طریق گیرندگان انتخابی که روی غشای سلول‌های داخل لوله هنله قرار دارند، صورت می‌پذیرد. ۵۵٪ آب در توبول پروگزیمال (لوله نزدیک) بازجذب می‌شود. اگر سطح گلوکوز پلاسما نرمال باشد، به‌طور کامل در توبول پروگزیمال (لوله نزدیک) بازجذب می‌گردد. مکانیسم این عمل، هم-انتقال‌گران +Na/گلوکوز می‌باشند. میزان پلاسمایی که برای اشباع انتقال‌گران لازم است، 350mg/dL بوده و پس از این سطح بقیه گلوکوزها بازجذب نشده و به صورت محلول در ادرار از دست خواهند رفت. سطح گلوکوز پلاسمایی ۱۶۰ کافیست تا گلوکوزوری ایجاد کند که از نظر بالینی، به علت دیابت قندی (نام‌های دیگر: دیابت شیرین، یا دیابت ملیتوس) اهمیت دارد.

آمینواسیدها، در توبول پروگزیمال (لوله نزدیک) توسط ناقلان وابسته به سدیم بازجذب می‌گردند. بیماری هارت‌ناپ، نقص در انتقال‌دهنده آمینواسید تریپتوفان است، که منجر به پلاگر می‌گردد.[۱۶]

اهمیت بالینی

مقالهٔ اصلی: بیماری کلیوی

نفرولوژی، یکی از زیرشاخه‌های تخصصی طب داخلیست که با عملکرد کلیه و حالات بیماری مرتبط با بدعملکردی کلیوی و مدیریتشان شامل: دیالیز و پیوند کلیه، سروکار دارد. اورولوژی، شاخه تخصصی در جراحی است که با ناهنجاری‌های ساختاری کلیه چون سرطان، کیست و مشکلات دستگاه ادراری سروکار دارد. نفرولوژیست‌ها، پزشکان داخلی، و اورولوژیست‌ها جراح می‌باشند، درحالی که هردو را اغلب "پزشکان کلیه" می‌نامند. مباحثی در این دو شاخه تخصصی وجود دارند که با یکدیگر همپوشانی داشته و هردو قادراند در موردشان مراقبت‌هایی را ارائه کنند، همچون: سنگ کلیه و عفونت‌ها.

عوامل مختلفی در بیماری‌های کلیوی دخیلند. برخی از این عوامل اکتسابی اند و در طول دوره زندگی بوجود می‌آینده، همچون نفروپاتی دیابتی، درحالی که بقیه جزو اختلالات مادرزادی طبقه‌بندی می‌شوند، همچون بیماری کلیه پلی‌کیستیک.

اصطلاحات پزشکی که به کلیه‌ها مرتبط اند، از عباراتی چون renal یا پیشوند -nephro استفاده می کنند. صفت renal به معنای "مرتبط با کلیه" بوده و از لاتین rēnēs به معنای "کلیه‌ها" گرفته شده؛ پیش‌وند -nephro نیز از کلمه یونانی باستان νεφρός (با تلفظ nephros) به معنای "کلیه" گرفته شده است.[۱۷] به عنوان مثال، برداشت کلیه به کمک جراحی را "نفرکتومی" (nephrectomy) نامیده، در حالی که کاهش عملکرد کلیوی را "بدعملکردی کلیوی" (renal dysfunction) می‌نامند.

اکتسابی

  • نفروپاتی دیابتی
  • گلومرولونفریت
  • هیدرونفروز، بزرگ شدن یک یا هردوی کلیه‌ها براثر انسداد جریان ادراری می‌باشد.
  • نفریت بینابینی
  • سنگ کلیه (نفرولیتیاسیس) اختلال شایع و نسبتاً دردناکیس. شرایط مزمنی که می‌تواند منجر به جراحات کلیوی گردد. برداشت سنگ کلیه بوسیله درمان فراصوت، جهت شکستن سنگ‌ها به قطعات کوچکتر صور می پذیرد، که در هایت این قطعات از طریق مجاری ادراری خارج می‌گردن. یکی از نشانه‌های شایع سنگ کلیه، درد ناتوان کننده‌ایست که در میانه، یا اطراف قسمت تحتانی پشت (کمر)، یا کشاله ران، احساس می گردد.
  • سرطان کلیه
    • تومور ویلمز
    • کارسینوم سلول کلیه
  • نفریت لوپوس
  • بیماری با تغییر مینیمال
  • نشانگان نفروتیک، گلومرول آسیب دیده، به گونه ای که مقادیر زیادی پروتئین وارد خون و ادرار می گردد. ویژگی‌های رایج دیگر نشانگان نفروتیک، شامل ورم، آلبومین پایین سرم، و کولسترول بالا می‌باشد.
  • پیلونفریت، عفون کلیه‌هاست و اغلب ناشی از عوارض عفونت مجاری ادراریست.
  • نارسایی کلیوی
    • نارسایی حاد کلیه
    • بیماری کلیوی مزمن مرحله 5
  • تنگی شریان کلیوی
  • پرفشاری کلیوی-عروقی

نارسایی کلیوی

مقاله‌های اصلی: نارسایی حاد کلیه، بیماری کلیوی مزمن، و نارسایی کلیه

در کل، انسان‌ها قادرند تنها با یک کلیه به طور طبیعی زندگی کنند، چرا که میزان بافت عملکردی کلیه بیش از مقدار لازم جهت بقاء است. تنها زمانی که میزان بافت عملکردی کلیه به میزان قابل توجهی کم شود، شخص دچار بیماری کلیوی مزمن می گردد. درمان جایگزینی کلیه، به صورت دیالیز یا پیوند کلیه، زمانی انجام می شود که نرخ فیلتراسیون گلومرولی بسیار پایین رفته یا بدعملکردی کلیوی منجر به نشانه‌های وخیمی گردد.

دیالیز

مقالهٔ اصلی: دیالیز
ترسیم سازوکار دیالیز صفاقی.

دیالیز، درمانی است که جایگزینی برای عملکرد طبیعی کلیه‌هاست. دیالیز هنگامی تجویز می شود که حدود 85%-90% عملکرد کلیه دست رفته، به گونه‌ای که نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) کمتر از 15 باشد. دیالیز، زائدات محصولات متابولیکی، به علاوه آب و سدیم اضافی را حذف نموده (ازین رو به تنظیم فشار خون کمک می کند)؛ و سطح مواد شیمیایی بسیاری را در بدن حفظ می کند. امید به زندگی افرادی که دیالیز می شوند بین 5 تا 10 سال است؛ که برخی‌شان تا 30 سال هم زنده می مانند. دیالیز را می توان از طریق خون (از کاتتر یا فیستول شریانی-وریدی) یا صفاق (دیالیز صفاقی) انجام داد. دیالیز معمولاً سه بار در هفته انجام شده که هر نوبت آن در مراکز دیالیز سیار، چندین ساعت به طول انجامیده و به دریافت‌کننده امکان زندگی طبیعی را می دهد، درحالی که بدون دیالیز چنین زندگی میسر نمی‌بود.[۱۸]

بیماری مادرزادی

  • هیدرونفروز مادرزادی
  • انسداد مادرزادی مجاری ادراری
  • کلیه دوتایی (دوپلکس یا دوبل)، که تقریباً در 1% جمعیت رخ می دهد. این رویداد معمولاً عوارضی نداشته، اما اغلب ممکن است موجب عفونت مجاری ادراری گردد.[۱۹][۲۰]
  • دوپلیکاسیون حالب، تقریباً دارای نسبت وقوع 1 به 100 تولد زنده است.
  • کلیه نعل اسبی، تقریباً دارای نسب 1 به 400 تولد زنده است.
  • تومور ویلمز (نشانگان تومور ویلمز)
  • نشانگان فندق‌شکن
  • بیماری کلیه پلی‌کیستیک:
    • بیماری کلیه پلی‌کیستیک اتوزوم غالب: بیماران را در مراحل بعدی زندگی دچار مشکل می‌کند. تقریباً 1 نفر از هر 1000 نفر دچار این بیماری می شوند.
    • بیماری کلیه پلی‌کیستیک اتوزوم مغلوب: کمتر رواج دارد، اما شدید تر از نوع غالب آن است. این بیماری خود را پیش از تولد (in utero) یا هنگام تولد عیان می کند.
  • آژنزی کلیوی، شکست در تشکیل یکی از کلیه‌ها، تقریباً دارای نسبت 1 به 750 تولد زنده است. قبلاً شکست در تشکیل هردو کلیه مرگبار بود؛ با این حال پیشرفت‌های پزشکی چون درمان با تزریق آمنیون (amnioinfusion) طی بارداری و دیالیز صفاقی، امکان زنده ماندن تا زمانی که امکان پیوند فراهم شود را میسر ساخته است.
  • دیسپلازی کلیوی
  • کلیه کوچک یک‌طرفه
  • کلیه دیسپلازی چند-کیستی دارای وقوع تقریبی 1 به 2400 تولد زنده است.
  • انسداد محل اتصال میزنای-لگن (UPJO)؛ گرچه که در بسیاری از موارد مادرزادیست، برخی از آن‌ها اکتسابی‌اند.[۲۱]

کلیه به عنوان غذا

کلیه حیوانات در بسیاری از فرهنگ‌ها و کشورها جز غذا محسوب می‌شود. در ایران، انگلیس، فرانسه، اسپانیا، سوئد و بسیاری کشورها کلیه پخته و خورده می‌شود. در دین اسلام خوردن کلیه مکروه است.

به‌طور معمول در هر فرد سالم دو کلیه وجود دارد که هر یک در یکطرف ستون مهره‌ها و زیر دنده‌های تحتانی واقع شده‌اند. کلیه‌ها به رنگ قرمز متمایل به قهوه‌ای بوده و از نظر شکل شبیه لوبیا می‌باشند. هر کلیه به اندازه مشت بسته فرد است. اکثر اعضای بدن برای عملکرد مطلوب وابسته به کلیه‌ها هستند

جستارهای وابسته

تصاویر بیشتر

یادداشت‌ها

  1. ↑ کلیه یک نام عربی است که به زبان فارسی و هندی وارد شده‌است.[۱]واژگان دیگری مانند گرده و گردله(رایج در فارسی همدان) نیز بکار برده می شود.

منابع

  1. ↑ «لغت‌نامه دهخدا». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۹.
  2. ↑ Lote, Christopher J. (2012). Principles of Renal Physiology, 5th edition. Springer. p. 21.
  3. ↑ Mescher, Anthony L. (2016). Junqueira's Basic Histology, 14th edition. Lange. p. 393.
  4. ↑ Cotran, RS S.; Kumar, Vinay; Fausto, Nelson; Robbins, Stanley L.; Abbas, Abul K. (2005). Robbins and Cotran pathologic basis of disease. St. Louis, MO: Elsevier Saunders. ISBN 978-0-7216-0187-8.
  5. ↑ "HowStuffWorks How Your Kidney Works". 2001-01-10.
  6. ↑ "Kidneys Location Stock Illustration". Archived from the original on 2013-09-27.
  7. ↑ [۱] بایگانی‌شده در فوریه ۱۰, ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
  8. ↑ Glodny B, Unterholzner V, Taferner B, et al. (2009). "Normal kidney size and its influencing factors – a 64-slice MDCT study of 1.040 asymptomatic patients". BMC Urology. 9 (1): 19. doi:10.1186/1471-2490-9-19. PMC 2813848. PMID 20030823.
  9. ↑ Bålens ytanatomy (Superficial anatomy of the trunk). Anca Dragomir, Mats Hjortberg and Godfried M. Romans. Section for human anatomy at the Department of Medical Biology, Uppsala University, Sweden.
  10. ↑ Molina, D. Kimberley; DiMaio, Vincent J.M. (2012). "Normal Organ Weights in Men". The American Journal of Forensic Medicine and Pathology. 33 (4): 368–372. doi:10.1097/PAF.0b013e31823d29ad. ISSN 0195-7910. PMID 22182984. S2CID 32174574.
  11. ↑ Molina, D. Kimberley; DiMaio, Vincent J. M. (2015). "Normal Organ Weights in Women". The American Journal of Forensic Medicine and Pathology. 36 (3): 182–187. doi:10.1097/PAF.0000000000000175. ISSN 0195-7910. PMID 26108038. S2CID 25319215.
  12. ↑ Emamian SA, Nielsen MB, Pedersen JF, Ytte L (1993). "Kidney dimensions at sonography: correlation with age, sex, and habitus in 665 adult volunteers". AJR Am J Roentgenol. 160 (1): 83–6. doi:10.2214/ajr.160.1.8416654. PMID 8416654.
  13. ↑ Walter F. Boron (2004). Medical Physiology: A Cellular And Molecular Approach. Elsevier/Saunders. ISBN 978-1-4160-2328-9.
  14. ↑ Clapp, WL. "Renal Anatomy". In: Zhou XJ, Laszik Z, Nadasdy T, D'Agati VD, Silva FG, eds. Silva's Diagnostic Renal Pathology. New York: Cambridge University Press; 2009.
  15. ↑ Guyton and Hall, Textbook of Medical Physiology, 13th Edition
  16. ↑ Le, Tao. First Aid for the USMLE Step 1 2013. New York: McGraw-Hill Medical, 2013. Print.
  17. ↑ Maton, Anthea; Jean Hopkins; Charles William McLaughlin; Susan Johnson; Maryanna Quon Warner; David LaHart; Jill D. Wright (1993). Human Biology and Health. Englewood Cliffs, New Jersey, USA: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-981176-0.
  18. ↑ "Dialysis". National Kidney Foundation. 2015-12-24. Retrieved 8 November 2017.
  19. ↑ Sample, Ian (2008-02-19). "How many people have four kidneys?". The Guardian. London.
  20. ↑ "Kidneys Fail, Girl Survives with Spare Parts". Abcnews.go.com. 2010-05-18. Retrieved 2011-01-03.
  21. ↑ Stephen Jones, J.; Inderbir S. Gill; Raymond Rackley (2006). Operative Urology at the Cleveland Clinic. Urology Annals. Vol. 8. Andrew C. Novick, Inderbir S. Gill, Eric A. Klein, Jonathan H. Ross (eds.). Totowa, NJ: Humana Press. pp. S102–S108. doi:10.1007/978-1-59745-016-4_16. ISBN 978-1-58829-081-6. PMC 4869439.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=کلیه&oldid=31599517»