زاهدان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
(نمایش تمامی تغییرات در حال بررسی)
[نسخهٔ بررسی‌نشده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
←‏پس از جنگ جهانی اول: اصلاح تایپی و تصحیح مطالب.
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۵۴: خط ۵۴:


=== پس از جنگ جهانی اول ===
=== پس از جنگ جهانی اول ===
به‌جهت نزدیکی دزداب به دو کشور [[افغانستان]] و [[پاکستان]] و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور [[هند]]، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کم‌وکاستی‌های آن، زمینهٔ تأسیس مراکز مختلف دولتی را در دزداب فراهم آورد.<ref name="Dehkhoda" /> گروهی از افراد متخصص اهل [[بلژیک]] نیز برای تأسیس ادارهٔ [[گمرک]] وارد این روستا شدند.
به‌جهت نزدیکی دزآپ به دو کشور [[افغانستان]] و [[پاکستان]] و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور [[هند]]، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کم‌وکاستی‌های آن، زمینهٔ تأسیس مراکز مختلف دولتی را در دزآپ فراهم آورد.<ref name="Dehkhoda" /> گروهی از افراد متخصص اهل [[بلژیک]] نیز برای تأسیس ادارهٔ [[گمرک]] وارد این روستا شدند.


شمار اداره‌ها و مراکز دولتی دزداب و کارمندان سیستانی که در این مراکز مشغول به کار بودند، روز به روز بیش‌تر می‌شد؛ از همین‌روی برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانهٔ مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل کشور [[هند]] بودند.<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 2" />
شمار اداره‌ها و مراکز دولتی دزآپ و کارمندان که در این مراکز مشغول به کار بودند، روز به روز بیش‌تر می‌شد؛ از همین‌روی برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانهٔ مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل کشور [[هند]] بودند.<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 2" />


[[پرونده:Zahedan Railway Station.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|ایستگاه راه‌آهن زاهدان]]
[[پرونده:Zahedan Railway Station.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|ایستگاه راه‌آهن زاهدان]]
[[مجلس شورای ملی]] در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور [[رضا شاه]]، نام شهر از دزاب به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرم‌سیری آن و به پیروی از معماری شهرهای باستانی [[ایران]] توسط معماران ایرانی تهیه شده‌است.<ref name="SB" /> راه‌اندازی راه‌آهن [[کویته]]-زاهدان از نخستین نشانه‌های شهرنشینی در این شهر به‌شمار می‌رود.<ref name="City1" />
[[مجلس شورای ملی]] در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور [[رضا شاه]]، نام شهر از دزآپ به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرم‌سیری آن و به پیروی از معماری شهرهای قدیم [[ایران]] توسط معماران ایرانی تهیه شده‌است.<ref name="SB" /> راه‌اندازی راه‌آهن [[کویته]]-زاهدان از نخستین نشانه‌های شهرنشینی در این شهر به‌شمار می‌رود.<ref name="City1" />


بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکان‌هایی ساختند؛ تعدادی از بازاریان اهل [[مشهد]] و [[یزد]] و شماری از کارگران مهاجر بلوچ نیز به این شهر آمده و در آن سکونت گزیدند.<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 2" /> ر این دوره، بسیاری از بازرگانی منطقه در دست سیستانی‌ها بود و در این زمینه با [[سیک‌ها]]ی هندی رقابت داشتند.<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 2" />
بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکان‌هایی ساختند؛ تعدادی از بازاریان اهل [[مشهد]] و [[یزد]] و شماری از کارگران بلوچ از روستاهای اطراف نیز به این شهر آمده و در آن سکونت گزیدند.<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 2" /> ر این دوره بسیاری از بازرگانی منطقه در دست مهاجران ایرانی بود و در این زمینه با [[سیک‌ها]]ی هندی رقابت داشتند.<ref name="کتاب تاریخ سیستان جلد 2" />


بعد از ایجاد راه آهن  گروهي از هند وها به هدف كار در بخش راه آهن وارد دزدآب شدند، اما با اتمام خط راه آهن و هم چنين پايان جنگ اول ازاهميت سياسي اين خط كاسته شد. موقعيت دزدآب جهت (نزديكي به هند ، هم چنين به آب هاي آزاد درياي عمان، و درنتيجه تسهيل امور تجاري ) افزايش اهميت اقتصادي راه آهن دزدآب و شهر دزدآب را در پي داشت. اين امر سبب مهاجرت گروهي ديگر ازسيك ها به دزدآب و اشتغال آن ها در بخش تجارت شد كه با حمايت دولت ايران وانگليس در بخش هاي گمرك و عوارض راه هم راه بود. سيك ها اتباع هندي انگليس قلمداد مي شدند و اين امر مزايايي داشت كه البته كسب اين مزايا سبب محروميت اتباع ايراني از آن مي شد. اين امر وضعيت سختي را بر اتباع ايراني، به ويژه ساكنان محلي شهر ، مترتب مي كرد، چراكه در زاهدان به منزلة شهري تازه تأسيس، افزون بر مهاجران جديد، ساكنان بومي نيز در بخش هايي از شهر ساكن بودند. از جمله طايفة ريگي در جنوب غربي دزدآب مستقر بودند، طايفه اي مطيع كه به گله داري و زراعت اشتغال داشتند و سني مذهب و بلوچ زبان بودند. ورود مهاجران جديد و هم چنين اقدامات اصلاحي دولت مركزي اوضاعي را بر آن ها مترتب مي كرد كه شماري از ساكنان بومي به سبب ناتواني در سازگاري با اين اوضاع مجبور به مهاجرت مي شدند.در واقع، ساكنان محلي ،كه تخصص شغلي نداشتند، در سرزمين خود به مشاغل كاذب چون قاچاق كالا وروي مي آوردند و يا همان گونه كه ذكر شد چاره هاي جز مهاجرت نداشتند..<ref>زرين كلك، بهناز ( 1382 ). اسنادي از روابط ايران و انگليس  1325-1330(تهران: سازمان اسناد.</ref><ref>اسناد كتاب خانة ملي و سازمان اسناد ايران (با نام اختصاري: ساكما  21-02404(-،</ref><ref name=":6">اسناد مركز اسناد وزارت امور خارجه (با نام اختصاري: ماواخ):SH1304-53-p5-21, 22 ،SH1304-53-p5-11</ref>
بعد از ایجاد راه آهن  گروهي از هندوها به هدف كار در بخش راه آهن وارد دزآپ شدند، اما با اتمام خط راه آهن و هم چنين پايان جنگ اول از اهميت سياسی اين خط كاسته شد. موقعيت دزآپ جهت (نزديكی به هند، هم چنين به آب‌های آزاد دريای عمان، و درنتيجه تسهيل امور تجاری) افزايش اهميت اقتصادي راه آهن دزآپ و شهر دزآپ را درپی داشت. اين امر سبب مهاجرت گروهی ديگر از سيك‌ها به دزآپ و اشتغال آنها در بخش تجارت شد كه با حمايت دولت ايران و انگليس در بخش‌های گمرك و عوارض راه هم راه بود. سيك‌ها اتباع هندی انگليس قلمداد می‌شدند و اين امر مزايايي داشت كه البته كسب اين مزايا سبب محروميت اتباع ايرانی از آن می‌شد. اين امر وضعيت سختی را بر اتباع ايرانی به ويژه ساكنان محلی شهر مترتب می‌كرد، چراكه در زاهدان به منزلۀ شهری تازه تأسيس، افزون بر مهاجران جديد، ساكنان بومی نيز در بخش‌هايی از شهر ساكن بودند. ازجمله طايفۀ ريگی در جنوب‌غربی، طایفۀ نارویی در شرق و طایفۀ حسن‌زهی و گرگیج در شمال دزآپ مستقر بودند. این طوایف كه به گله‌داری و زراعت اشتغال داشتند و سنی مذهب و بلوچ زبان بودند. ورود مهاجران جديد و هم چنين اقدامات دولت مركزی، تصاحب زمین‌ها توسط مهاجران جدید که از حمایت ارتش برخوردار بودند و مسئله کشف حجاب اوضاعی را بر آنها مترتب می‌كرد كه شماری از ساكنان بومی به سبب ناتوانی در سازگاری با اين اوضاع مجبور به مهاجرت می‌شدند. .<ref>زرين كلك، بهناز ( 1382 ). اسنادي از روابط ايران و انگليس  1325-1330(تهران: سازمان اسناد.</ref><ref>اسناد كتاب خانة ملي و سازمان اسناد ايران (با نام اختصاري: ساكما  21-02404(-،</ref><ref name=":6">اسناد مركز اسناد وزارت امور خارجه (با نام اختصاري: ماواخ):SH1304-53-p5-21, 22 ،SH1304-53-p5-11</ref>


<br />
<br />

نسخهٔ ‏۶ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۲۱:۴۹

برای دیگر کاربردها، زاهدان (ابهام‌زدایی) را ببینید.
زاهدان
زاهدان
کشور ایران
استانسیستان و بلوچستان
شهرستانزاهدان
بخشمرکزی کورین-منزل اب-نصرت آباد-
نام(های) پیشیندزآپ - دزد آپ-دزداب،[۱]
مردم
جمعیت۵۸۷٬۷۳۰ نفر(۱۳۹۵)
جغرافیای طبیعی
مساحت۷۸ کیلومتر مربعfref name="City1">«موقعیت جغرافیایی زاهدان». وبگاه شهرداری زاهدان. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰.</ref>
ارتفاع۱۳۸۵ متر[۲]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانهبیشینه: ۴۲٫۵ درجهٔ
سانتی‌گراد[۳]
کمینه: ۱۲٫۶- درجهٔ
سانتی‌گراد[۳]
میانگین بارش سالانه۷۲ میلی‌متر[۳]
اطلاعات شهری
شهردارعبدالقادر پربار
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۵۴[۲]
وبگاه
زاهدان بر ایران واقع شده‌است
زاهدان
روی نقشهٔ ایران
۲۹°۲۹′۴۷″ شمالی ۶۰°۵۱′۴۶″ شرقی / ۲۹٫۴۹۶۳۹°شمالی ۶۰٫۸۶۲۷۸°شرقی / 29.49639; 60.86278

زاهِدانْ یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است. این شهر در منطقهٔ جنوب شرق کشور قرار دارد.[۵] نام پیشین شهر «دزآب» بوده که در زمان رضا شاه به «زاهدان» تغییر یافته‌است. زاهدان از سمت شمال به شهرستان زابل و، از سمت جنوب به شهرستان خاش، از سمت شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از سمت غرب به شهرستان فهرج منتهی می‌شود. آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و خشک است. شب‌های تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی می‌گراید. آب آشامیدنی زاهدان لوله‌کشی آب شیرین بوده و از طریق انتقال آب از شهرستان زابل تأمین می‌گردد.[۶] زاهدان به جهت مرزی بودن، از موقعیت استراتژیک جغرافیایی و تجاری و نظامی و شرایط خاص برخوردار است؛ به گونه‌ای که از یک‌سو راه‌آهن پاکستان که از مرز میرجاوه وارد ایران می‌شود و از سوی دیگر راه‌آهن سراسری ایران به این شهر منتهی می‌شود؛ و از سوی دیگر در نزدیکی به میل سه جانبهٔ ایران و پاکستان و افغانستان قرار دارد.[۷]

زاهدان شهری نوبنیاد است که در ۵۱۷ کیلومتری شرق شهرکرمان و نیز در نزدیکی کشور پاکستان واقع شده‌است. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به مشهد و از سمت جنوب به چابهار مرتبط شده و هم‌چنین دارای ایستگاه راه‌آهن و فرودگاه بین‌المللی است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ عرض شمالی واقع شده‌است. اختلاف زمان زاهدان با تهران ۳۶+ دقیقه و با گرینویچ ۲۴۶+ دقیقه‌است.

نام‌شناسی

،زاهدان تا قبل از دوره پهلوی، روستای کوچک و دورافتاده‌ای به نام «دزاپ» بود؛ اولين ساکنان دزدآب گروهي از بلوچ ها در اوايل دورة قاجار بودند كه به تدر يج سازمان ايلي خود را در اين منطقه استوار كردند و حاکم وقت منطقه یکی از حکام محلی بلوچ به نام دوست محمد خان بارکزایی بود[۸]. دزآپ کلمه ای به زبان بلوچی است. واز دز+آپ تشکیل شده است. آپ بلوچی، معاد آب در فارسی است. دزآپ به معنی جوشش آب است. بعدها دزآپ به دزدآب و سپس با تصرف نیروهای رضاخان به فرماندهی امان الله جهانبانی زاهدان نام گرفت.

واژهٔ «زاهدان» در سال ۱۳۰۸ خورشیدی، در زمان رضاشاه به این شهر اطلاق گردید.[۹] در آن سال پس از پایان دادن به ناامنی‌های و جنایت‌های ایجادشده توسط دوست‌محمدخان بارکزائی به‌دست تیمسار امان‌الله جهانبانی، رضاشاه از راه بیرجند و زابل به دزدآب سفر کرد. در این سفر محمدابراهیم علم (امیر شوکت‌الملک دوم)، سردار قائنات، و غلامحسین خان عامری (سردار مجلل) نیز همراه او بودند. رضاشاه در راه از شوکت‌الملک علم دربارهٔ وجود ویرانه‌های شهری آباد و قدیمی در نزدیکی زابل به نام زاهدان کهنه خبردار می‌شود و پس از رسیدن به شهر تصمیم به زنده کردن این نام قدیمی می‌گیرد[۱۰]

تاریخچه

پیش از جنگ جهانی اول

زاهدان تا پیش از وقوع جنگ جهانی اول، روستای کوچک و دورافتاده‌ای به نام «دزاب» بود؛ که ساکنان آن بلوچ بودند آنان آب آشامیدنی و کشاورزی مورد نیاز خود را از طریق چند رشته قنات در پیرامون روستا تأمین می‌نمودند.[۱۱]پیش‌تر در منطقهٔ شمالی شهر کنونی زاهدان و بر فراز کوه‌های این منطقه، دژ کوچکی قرار داشته که مردمانی در پیرامون این دژ سکنی گزیده بودند. این افراد از طریق تجارت و کشاورزی به زندگی خود ادامه می‌دادند.[۲]

هنري فيلد دزدآب قديم را جزء بخش سرحد،و سرحد رایکی از 4 قسمت اصلی بلوچستان ايران دانسته است.[۱۲]سرپرسي سايكس نيز  بر اين مدعا صحه گذاشته. است .[۱۳]امان الله جهانباني فرمانده لشکر پهلوی(رضاخان)در سال 1308 ش، يك سال بعد از لشكركشي ارتش به دزدآب، درکتاب خاطرات خود، فقط شهر سرحد را دزدآب ذكر مي كند كه حدود 5000 نفر جمعيت داشت . وي طوايف بلوچ را مهم ترين ساکنان منطقه با بیشترین درصد جمعیتی ذکر میکند [۱۴]اعتماد السلطنه می گوید از ديرباز بيش تر جمعيت اين منطقه از ايلات بلوچ تشكيل مي شد[۱۵] [۱۳]. اعتماد السلطنه می گوید از ديرباز بيش تر جمعيت اين منطقه از تشكيل مي شد[۱۵] [۸]

پس از قتل ناصرالدين شاه قدرت قاجار در این منطقه رو به ضعف نهاد اوضاع آشفتة سياسي ايران سبب كاهش نفوذ حكومت مركزي و افزايش قدرت رهبران طوايف بلوچ شد. يك جانشيني در دزدآب با مهاجرت گروهي از ايلات سيستاني آغاز و پايه ها و ساختارهاي اين شهر براساس سنن قبيله اي بنيان گذارده شد. از اين رو با آن كه برخي از نهادها چون گمرك، كارگزاري خارجه، و ساخلوي نظامي در شهر وجود داشت، اما قدرت اصلي در دست قبايل و ايلات منطقه، به ويژه بلوچ ها، بود. همين امر، سبب روياروي ايلات بلوچ به رهبري دوست محمدخان با نيروي نظامي دولتي را بين سال هاي 1304- 1306 شد[۱۶][۱۷][۱۸]در اين رويارويي جهانباني، فرماندة لشكر شرق ، دوست محمدخان را دستگير كرد و به تهران فرستاد. دزدآب، با حذف قدرت سران و خوانين بلوچ و ورود نيروي دولتي، وارد مرحلة جديدي از حيات اقتصادي و سياسي شد. بخشي از سپاه اعزامي در دزدآب ساكن شد و نيروهاي محلي و قبايل، كه تا اين زمان كاركرد نظامي داشتند، از اين رقابت حذف شد ند و به مناطق ديگر مهاجرت داده شد ند يا يك جانشين شدن

[۱۹].[۱۴][۱۸][۱۷]

پس از جنگ جهانی اول

به‌جهت نزدیکی دزآپ به دو کشور افغانستان و پاکستان و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور هند، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کم‌وکاستی‌های آن، زمینهٔ تأسیس مراکز مختلف دولتی را در دزآپ فراهم آورد.[۱] گروهی از افراد متخصص اهل بلژیک نیز برای تأسیس ادارهٔ گمرک وارد این روستا شدند.

شمار اداره‌ها و مراکز دولتی دزآپ و کارمندان که در این مراکز مشغول به کار بودند، روز به روز بیش‌تر می‌شد؛ از همین‌روی برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانهٔ مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل کشور هند بودند.[۱۱]

ایستگاه راه‌آهن زاهدان

مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور رضا شاه، نام شهر از دزآپ به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرم‌سیری آن و به پیروی از معماری شهرهای قدیم ایران توسط معماران ایرانی تهیه شده‌است.[۲] راه‌اندازی راه‌آهن کویته-زاهدان از نخستین نشانه‌های شهرنشینی در این شهر به‌شمار می‌رود.[۹]

بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکان‌هایی ساختند؛ تعدادی از بازاریان اهل مشهد و یزد و شماری از کارگران بلوچ از روستاهای اطراف نیز به این شهر آمده و در آن سکونت گزیدند.[۱۱] ر این دوره بسیاری از بازرگانی منطقه در دست مهاجران ایرانی بود و در این زمینه با سیک‌های هندی رقابت داشتند.[۱۱]

بعد از ایجاد راه آهن  گروهي از هندوها به هدف كار در بخش راه آهن وارد دزآپ شدند، اما با اتمام خط راه آهن و هم چنين پايان جنگ اول از اهميت سياسی اين خط كاسته شد. موقعيت دزآپ جهت (نزديكی به هند، هم چنين به آب‌های آزاد دريای عمان، و درنتيجه تسهيل امور تجاری) افزايش اهميت اقتصادي راه آهن دزآپ و شهر دزآپ را درپی داشت. اين امر سبب مهاجرت گروهی ديگر از سيك‌ها به دزآپ و اشتغال آنها در بخش تجارت شد كه با حمايت دولت ايران و انگليس در بخش‌های گمرك و عوارض راه هم راه بود. سيك‌ها اتباع هندی انگليس قلمداد می‌شدند و اين امر مزايايي داشت كه البته كسب اين مزايا سبب محروميت اتباع ايرانی از آن می‌شد. اين امر وضعيت سختی را بر اتباع ايرانی به ويژه ساكنان محلی شهر مترتب می‌كرد، چراكه در زاهدان به منزلۀ شهری تازه تأسيس، افزون بر مهاجران جديد، ساكنان بومی نيز در بخش‌هايی از شهر ساكن بودند. ازجمله طايفۀ ريگی در جنوب‌غربی، طایفۀ نارویی در شرق و طایفۀ حسن‌زهی و گرگیج در شمال دزآپ مستقر بودند. این طوایف كه به گله‌داری و زراعت اشتغال داشتند و سنی مذهب و بلوچ زبان بودند. ورود مهاجران جديد و هم چنين اقدامات دولت مركزی، تصاحب زمین‌ها توسط مهاجران جدید که از حمایت ارتش برخوردار بودند و مسئله کشف حجاب اوضاعی را بر آنها مترتب می‌كرد كه شماری از ساكنان بومی به سبب ناتوانی در سازگاری با اين اوضاع مجبور به مهاجرت می‌شدند. .[۲۰][۲۱][۱۶]


حمله نظامیان انگلیسی

هنگامی که کمپانی هند شرقی بر هند و پاکستان امروزی مستولی شد و منطقه کلات و بلوچستان پاکستان به تصرف انگلیسی‌ها درآمد، در نخستین روز اکتبر سال ۱۸۷۷ ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر به این منطقه حمله کرد. دراین بین عده‌ای از سران بلوچ با حمله به کاروان انگلیسی‌ها مانع حضور انگلیس در سرحد شده بودند. در این زمان انگلیس به فکر کشیدن خط آهن به بلوچستان ایران بود. مهم‌ترین سرداران بلوچ که با انگلیسی‌ها جنگیدند سردار جمعه خان اسماعیل زهی، سردار خلیل خان گمشادزهی و سردار جنیدخان یار احمد زهی بودند. جنگ‌های این سرداران بلوچ با قوای انگلیس منجر به کشته شدن بسیاری از نیروهای انگلیسی شد .در نبردی که بین نیروهای جمعه خان با انگلیس در شمال دزآپ( زاهدان کنونی) روی داد بیش از ۷۰ انگلیسی کشته شدند. در نبرد دره نالک نیز بیش از ۳۳۰ انگلیسی به قتل رسیدند. هری دایر به هندوستان رفت و ۶ سال بعد در بریستول انگلستان در گذشت. وی ماجرای جدال خود با بلوچ‌ها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که درسال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند.[۲۲][۲۳]

محدودهٔ شهری زاهدان در این دوران به فاصلهٔ میان خیابان تهران از یک سو و خیابان پشت شهرداری از سوی دیگر محدود شده‌بود. برق‌رسانی در شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ خورشیدی انجام شد. کارخانهٔ برق زاهدان در ابتدای خیابان سنایی قرار داشت و بانی آن یکی از اهالی یزد به نام «رزاق‌زاده» بود. وی هم‌چنین ایجادکنندهٔ اولین باغ در زاهدان به نام کلاته رزاق‌زاده است که در جادهٔ زاهدان به خاش قرار دارد.[۲۴]

شهر زاهدان به خاطر حضور انگلیسی‌ها از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که دارای آب لوله‌کشی شد. این لوله‌کشی البته در ایستگاه راه‌آهن شهر و برای خانه‌های کارکنان آن انجام شد. گسترش لوله‌کشی آب شهر توسط شهرداری در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت.[۲۵]

در سال‌های ۱۳۲۷ و ۲۸ در زاهدان دو دبیرستان ساخته داشت به نام‌های پروین و ۱۵ بهمن. پس از آن نیز دبیرستان‌های تازه‌ای به نام‌های علم، امیرمعزی، شاه، شهناز، ایراندخت و ارم در شهر احداث شد. تنها بیمارستان شهر در این سال‌ها، بیمارستانی بود در پشت خیابان شهرداری که یک پزشک داشت. اهالی محل به خاطر سیاه‌پوست بودن این پزشک، این بیمارستان را به عنوان «بیمارستان دکتر سیاه» می‌شناختند.[۲۵] پس از آن، سازمان بهداری در ابتدای خیابان دکتر شریعتی، بیمارستانی به نام بیمارستان علم (بوعلی فعلی) احداث نمود.[۲۶]

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی

زاهدان به‌عنوان مرکز استان سیستان و بلوچستان و در محدوده جنوب شرق کشور[۵] و در فاصلهٔ ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده و ۱۳۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار گشته و پاکستان، خراسان، کرمان را به هم متصل می‌کند.[۱۱]

آب و هوا

نقشهٔ آب و هوایی ایران.

آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و خشک می‌باشد. در فصل تابستان روزهایی بسیار گرم و شب‌هایی با حرارت نسبی کم را تجربه می‌کند.[۲] معمولاً در این شهر برف نمی‌بارد. با این حال بیشترین میزان نزولات جوی در استان، مربوط به زاهدان و هم چنین شهرستان خاش می‌باشد که عمدتاً در فصل زمستان رخ می‌دهد. در ماه‌های دی و بهمن، آب و هوایی عمدتاً خنک و شب‌هایی سرد در این منطقه حاکم است.

آب‌ها

آب آشامیدنی مورد نیاز زاهدان در حال حاضر از طریق چاه نیمه های سیستان تامین میشود نکته[۶]

کوه‌ها

زاهدان به‌صورت گودالی بزرگ در میان کوه‌های مختلفی قرار گرفته‌است. از مهم‌ترین کوه‌های این شهر می‌توان کوه‌های اشتران (ارتفاع: ۳۰۱۲ متر)، انجیردان (ارتفاع: ۲۲۵۵ متر)، جیکو، پیرخان (ارتفاع: ۲۲۲۱ متر) و ملک‌سیاه (به سیستانی ملک سیه کوه) را نام برد. نکته[۲۷]

کشاورزی

درآمد برخی از ساکنان زاهدان از طریق کشاورزی تأمین می‌گردد. از جملهٔ محصولات کشاورزی این شهر می‌توان جو، ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان کرد. نکته[۱۱]

جمعیت

جمعیت زاهدان برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران بالغ بر ۵۸۷٬۷۳۰ نفر بوده که از این جهت، دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود. برپایهٔ همین آمار در سال ۱۳۹۵ از مجموع جمعیت زاهدان، ۲۹۹٬۵۵۰ نفر مرد و ۲۸۸٬۱۸۰ نفر زن بوده‌اند. هم‌چنین شمار خانوارهای ساکن این شهر در این سال بالغ بر ۱۴۶٬۷۱۷ خانوار بوده‌است.

مردم

اکثر مردم زاهدان بلوچ هستند و به زبان بلوچی سرحدی سخن می گویند ( لهجه ی سرحدی بیشتر در شهرهای زاهدان زابل خاش و شهرهای بلوچ نشین شمال کشور رواج دارد.[۲۸]

زبان و مذهب

اکثر مردم زاهدان بلوچ و اهل سنت هستند و به زبان بلوچی سرحدی سخن می گویند ( لهجه ی سرحدی بیشتر در شهرهای زاهدان زابل خاش و شهرهای بلوچ نشین شمال کشور رواج دارد. هم چنین بزرگ ترین مسجد و مدرسه دینی اهل سنت نیز در زاهدان قرار دارد.

آداب و رسوم

از جملهٔ مراسم مذهبی زاهدان که توسط مردم برگزار می‌شود، می‌توان به جشن‌های عید فطر، عید قربان، همایش ختم صحیح بخاری، از قدیم مرسوم بوده‌است

خوراکی‌های محلی

  • حلوای خرمایی بلوچی وچانگال
  • حلوای شکری بلوچی
  • تاس آپی بلوچی
  • ترونچه بلوچی (تنورچه)
  • تباهگ بلوچی
  • بریانی بلوچی
  • شیلانچ بلوچی (کشک محلی(
  • کورگ آپ بلوچی(غوره و اب انار همراه با سبزیجات وروغن حیوانی)
  • سبزوک بلوچی
  • شیر چاه بلوچی یا دودپتی (مخلوطی از شیر و چای خشک و شکر)
  • حرام بلوچی (ترشی لیمو)
  • چتنی بلوچی (ترشی انبه و مخلوط)
  • انواع نان بلوچی مثل سیسرک-تلانتلو-شلو و..
  • دوتینی بلوچی
  • آبگوشت سیستانی
  • تجگی سیستانی
  • تاسووی سیستانی
  • چلبک سیستانی
  • بورک سیستانی
  • قتلمه سیستانی
  • کشک زرد سیستانی
  • کشک سفید سیستانی
  • کلوچه محلی سیستان[۲۹]

صنایع دستی

بازار زاهدان

فهرست صنایع دستی زاهدان:[۳]

  • حصیربافی (به سیستانی:خولک بافی)
  • خامه دوزی سیستان
  • دودنی بافی سیستانی
    • قالی بافی سیستان
  • گلیم بافی سیستان[۲۹]

دانشگاه‌ها

زاهدان به دلیل مرکزیت استان، دارای ساختار خدماتی بوده و شهری دانشگاهی، فرهنگی و مذهبی محسوب می‌شود؛ چراکه حدود ۶۰٬۰۰۰ نفر دانشجو در، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور، مراکز علمی-کاربردی، موسسات غیرانتفاعی و دانشکده علوم قرآنی این شهر مشغول به تحصیل بوده و به همین جهت از سرانهٔ دانشجویی بالایی برخوردار است.[۲][۹]

دانشگاه سیستان و بلوچستان

نمایی از محوطهٔ دانشگاه سیستان و بلوچستان

.

این دانشگاه که در زاهدان دانشگاه ملی معروف است زیباترین دانشگاه ایران می‌باشد. همچنین این دانشگاه از نظر وسعت دومین دانشگاه بزرگ ایران محسوب می‌شود. این دانشگاه ازنظر سطح علمی و امکانات یکی از دانشگاه‌های تراز اول ایران به‌شمار می‌آید.

دانشگاه علوم پزشکی زاهدان

نمایی از دانشگاه علوم پزشکی زاهدان

این دانشگاه فعالیت رسمی خود را اواخر دهه ۱۳۶۰ شروع کرد. این دانشگاه از نوامبر ۲۰۱۶ میلادی در رتبه‌بندی ESI دوازدهمین دانشگاه علوم پزشکی برتر ایران است.

دانشگاه شهید مطهری پردیس زاهدان

دانشگاه آزاد اسلامی

دانشگاه پیام نور

مؤسسهٔ غیرانتفاعی هاتف

مؤسسهٔ غیرانتفاعی پرتو

استانداری و شهرداری

استانداری

استانداران سیستان و بلوچستان پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، غلامرضا دانش‌نارویی از اسفند ۱۳۵۷ تا مرداد ۱۳۵۸، حبیب جریری از مرداد ۱۳۵۸ تا دی ۱۳۵۸، حمید بهرامی از دی ۱۳۵۸ تا تیر ۱۳۵۹، منوچهر محمدی از شهریور ۱۳۵۹ تا بهمن ۱۳۶۰، محمدتقی عاقبت‌رفعت از بهمن ۱۳۶۰ تا تیر ۱۳۶۲، سید احمد نصری از تیر ۱۳۶۴ تا آبان ۱۳۶۴، محمود اشجع از دی ۱۳۶۴ تا مهر ۱۳۶۸، محمود حجتی از مهر ۱۳۶۸ تا شهریور ۱۳۷۳، وجیه‌اله آقاتقی از شهریور ۱۳۷۳ تا دی ۱۳۷۳، علی‌بخش جهانبخش از دی ۱۳۷۳ تا مهر ۱۳۷۶، سید محمود حسینی از مهر ۱۳۷۶ تا تیر ۱۳۸۱، حسین امینی از تیر ۱۳۸۱ تا شهریور ۱۳۸۴ و حبیب‌اله دهمرده از شهریور ۱۳۸۴ تا شهریور ۱۳۸۷ بوده‌است و در حال حاضر علی اوسط هاشمی از جانب دولت حسن روحانی سکان دار استانداری استان سیستان و بلوچستان می‌باشد.[۳۰]

شهرداری

نمایی از شهرداری زاهدان

شهرداری زاهدان در سال ۱۳۲۵ خورشیدی باعنوان بلدیه تأسیس شد. شمار کارکنان این نهاد در ابتدای راه‌اندازی بالغ بر ۱۱ نفر بوده که وظیفهٔ پاکسازی شهر و آبرسانی به نقاط مختلف آن را برعهده داشته‌است.[۳۱]

پس از پیروی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، شهرداری زاهدان صاحب درجهٔ ۸ شهرداری، ۱۸۶ پست کارمندی و ۳۶۰ پست کارگری شد. در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، این شهر به ۳ منطقه و ۹ ناحیهٔ شهرداری تقسیم گردید. زاهدان تاکنون ۴۰ شهردار مختلف را به خود دیده‌است.[۳۱]

صدا و سیما زاهدان

مقالهٔ اصلی: صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان

صدا

رادیو زاهدان در سال ۱۳۳۸ خورشیدی راه‌اندازی شد و از سال ۱۳۳۹ خورشیدی با فرستندهٔ کالینز شروع به فعالیت کرد. این فرستنده پرقدرت‌ترین فرستندهٔ شرق ایران بوده و برنامه‌های داخلی و خارجی مرکز را تحت پوشش خود قرار داده بود.[۳۲]

شبکهٔ استانی صدای مرکز سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۸۰ خورشیدی راه‌اندازی شد. این امر سبب افزایش میزان تولید و پخش برنامه‌های رادیویی در این مرکز گردید. امروزه صدای مرکز سیستان و بلوچستان با دارا بودن ۶ مرکز رادیویی و ۴ استودیوی پخش، یکی از مهم‌ترین مراکز صدا در ایران به‌شمار می‌رود.[۳۲]

سیما

پیش از راه‌اندازی شبکه استانی هامون، تلویزیون زاهدان هر هفته ۵ ساعت برنامهٔ تلویزیونی پخش می‌کرد. پس از افتتاح این مرکز در سال ۱۳۸۲ خورشیدی، میزان برنامه‌های تولیدی آن به ۷ الی ۸ ساعت در روز افزایش یافت.[۳۲]

از مهم‌ترین فیلم‌های سینمایی تولید این مرکز در سال‌های اخیر می‌توان به «تب پنهان»، «چاه فرشته» و «دور از هیاهو»، از مهم‌ترین سریالها می‌توان به《پوست پیاز و ابروی باز (سیستانی) 》، «بازگشت به خانهٔ پدری»، «خاطرات خاموش»، «در مسیر کوچ» و «رودخانهٔ سرباز»، «ستاره‌های شرق»، «گل‌فشان‌ها» و «مستند کوه خواجه» و از مهم‌ترین برنامه‌های کودک می‌توان به «عروسک مهربانی و صحرا» و «قصه‌های شهر سوخته» اشاره کرد و از کم بیننده‌ترین سریال‌ها نیز می‌توان به سریال شمبل و شاهی سری اول و دوم اشاره کرد[۳۳]

مراکز فرهنگی، تاریخی و تفریحی

مسجد مکی
  • کوهستان پارک (آستان مقدس پنج شهید گمنام)
  • مجتمع تفریحی براسان
  • مجتمع سنتی شبستان
  • مجتمع تفریحی گراناز
  • بوستان فرهنگیان
  • سینما اشراق
  • کتابخانهٔ عمومی استاد کامبوزیا
  • پارک لاله
  • باغ خانواده
  • پارک ملت
  • موزهٔ شهدا
  • موزهٔ منطقه‌ای جنوب شرق ایران
  • موزه پست
  • باغ خاتم
  • مجتمع تفریحی امام زمان (عج)
  • باغ امام علی (ع)
  • پارک شادی
  • خانه ابویی

نکته[۳۴]

بیمارستان‌ها

سردر بیمارستان علی ابن ابی طالب زاهدان
  • بیمارستان بوعلی
  • بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی الزهرا (س)
  • بیمارستان حضرت علی‌اصغر
  • بیمارستان پیامبراعظم
  • بیمارستان امام علی
  • بیمارستان تأمین اجتماعی
  • بیمارستان خاتم‌الانبیا
  • بیمارستان نبی اکرم

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «زاهدان». لغت‌نامهٔ دهخدا. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ «زاهدان». پورتال استان سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «SB» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ «معرفی شهرستان زاهدان». وبگاه ادارهٔ کل تبلیغات اسلامی سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
  4. ↑ تبیان
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «سیمای عمومی استان». استانداری سیستان و بلوچستان. ۲۰۱۵-۱۲-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۱-۰۱.‏
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «بازدید استاندار محترم از پروژه خط دوم انتقال آب زابل به زاهدان». www.sbdoe.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۹.
  7. ↑ کتاب تاریخ بلوچستان
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ تأثير عوامل اجتماعي و فرهنگي  مذهبي در مهاجرت بلو چها به زاهدان از آن سوي مرز در دورة پهلوي اول-تحقيقات تاريخ اجتماعي، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي سال ششم، شمارة دوم، پاييز و زمستان  1395صفحه60 - 41 ،
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام City1 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  10. ↑ کتاب تاریخ دو قوم
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ ۱۱٫۴ ۱۱٫۵ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام کتاب تاریخ سیستان جلد 2 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  12. ↑ فيلد ، هنري ( 1343 ). مرد م شناسي ايران ترجمة عبدالله فريار، تهران: كتاب خانة ابن سينا.
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ سايكس، سرپرسي ( 1336 ). سفرنامه يا ده هزار ميل در ايرا ن، ترجمة حسين سعادت نوري، تهران: كتاب خانة ابن سينا.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ جهانباني، امان الله ( 1338 ). سرگذشت بلوچستان و مرزهاي آ ن تهران: بي نا
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ اعتماد السلطنه، محمدحسن خان ( 1367 ). مرا ةالبلدا ن تصحيح عبدالحسين نوايي و ميرهاشم محدث، تهران :دانشگاه تهران.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ اسناد مركز اسناد وزارت امور خارجه (با نام اختصاري: ماواخ):SH1304-53-p5-21, 22 ،SH1304-53-p5-11
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ناصح، ذبيح الله ( 1345 ). بلوچستان بي جا: ابن سينا.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ مكي، حسين ( 1362 ). تاريخ بيست ساله ايرا ن جلدج 4 و 5، تهران: اميركبير.
  19. ↑ جهانباني، اما ن الله . عمليات قشون در بلوچستان تهران: چاپ خانة مجلس. انتشارات(بي تا) ۱۳۰۸
  20. ↑ زرين كلك، بهناز ( 1382 ). اسنادي از روابط ايران و انگليس  1325-1330(تهران: سازمان اسناد.
  21. ↑ اسناد كتاب خانة ملي و سازمان اسناد ايران (با نام اختصاري: ساكما  21-02404(-،
  22. ↑ «حمله انگلیس به بلوچستان در سال 1877». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۶.
  23. ↑ مهاجمان سرحد-رویارویی نظامیان انگلیسی با سرداران بلوچ ایرانی  نویسنده: ریجنالد ادوارد هری دایر مترجم: حمید احمدی- تهران انتشارات نشر نی – کتابخانه ملی ایران 1378
  24. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ReferenceA وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ زند مقدم. ص۱۵۶.
  26. ↑ همان.
  27. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام کتاب تاریخ سیستان وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  28. ↑ «پوشش گرانقیمت زنان بلوچ». ایسنا. ۲۰۱۵-۰۴-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۰۲.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ کتاب تاریخ سیستان جلد 3
  30. ↑ «معرفی استانداران اسبق». وبگاه استانداری سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ «سیر تکوینی شهرداری». وبگاه شهرداری زاهدان. دریافت‌شده در ۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
  32. ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ ۳۲٫۲ «تاریخچه و معرفی مرکز». وبگاه صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۰.
  33. ↑ صداوسیما
  34. ↑ کتاب زاهدان
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زاهدان&oldid=26560035»