علی بن جهم

علی بن جَهم
زادهٔ	۸۰۴م / ۱۸۸ق
درگذشت	۸۶۳م / ۲۴۹ق خُساف، حلب
محل زندگی	بغداد
پیشه	شاعر
سبک	دورهٔ اول عباسی

علی بن جَهم (۸۰۴ – ۸۶۳م) شاعر عراقی در دورهٔ اول عباسی بود.

زندگی

در سدهٔ هشتم میلادی شاخه‌ای از قریش که قریش عازبه نامیده می‌شد، ساکن سرزمین بحرین شدند. بخشی از آنان به مرو، خراسان کوچیدند که خاندان جهم/جهمی‌ها از آنان بودند. در اوایل برپایی دولت عباسی، «جهم بن بدر بن جهم»، پدر و ریشهٔ پدری علی بن جهم، به بغداد بازگشتند. علی بن جهم در سال ۸۰۴م / ۱۸۸ق در بغداد زاده شد. به خوانش آثار فلسفی پرداخت و در قضایای علم کلام مناظره می‌کرد، «به معتزله حمله می‌برد و با زنادقه مجادله می‌نمود». با این حال، گرایش به ادبیات و سرودن بر او چیره شد و از دوستان نزدیک ابوتمام گشت.
علی بن جهم نزد برخی خلفای عباسی نفوذ یافت؛ معتصم او را بر دیوان مظالم در حلوان گماشت. او در سال ۲۲۲ق/ ۸۳۷م بر این منصب بود. سپس جایگاهش نزد متوکل بالا رفت تا اینکه «حاسدان میان او و متوکل جدایی انداختند». متوکل او را در سال ۲۳۹ق/ ۸۵۳م به خراسان تبعید کرد و به والیِ آن، طاهر بن عبدالله نامه نگاشت تا او را از صبح تا شب در صلیب نگه دارد؛ طاهر نیز چنین کرد (در شادیاخ) و او را پس از این شکنجه، زندانی نمود.
متوکل سپس ابن جهم را بخشید و او به بغداد بازگشت، در سال ۲۴۱ق/۸۵۵م. به زندگی عیاش‌وار و آنچه از نگاه مسلمانان «فسق و لهو» نامیده می‌شود، روی آورد. ۲ سال پس از درگذشت متوکل در ۲۴۷ق، ابن جهم به غزوات روم پیوست. در راه شام، گروهی از بدویان بنی‌کلب علیه او و هر که با او بود، تاختند. ابن جهم در حین رویارویی زخمی گشت و یارانش او را کمک‌خواهان خواستند به بغداد بازگردانند، اما ابن جهم در خُساف، یک‌مرحلگی حلب در سال ۸۶۳م / ۲۴۹ق درگذشت.

آثار و شعر او

علی بن جهم را شاعری مطبوع، نیک‌گزین در واژگان، درست‌سبک همراه آسانی در ترکیب‌ها و روشنی معنایی وصف کرده‌اند. او را از بزرگان علم و صناعت شعر در روزگارش می‌دانند. در غزل، فخر، حکمت و هجا سرود. در هجو نیک بود و می‌توانست به آن نکته‌ای که می‌خواست، دقیقاً اشاره کند و آن را هجو کند. او همچنین در کسب روزی از شعر راغب نبود و کسی جز خلفا را مدح نکرد. در وصف نیز سرآمد بود، به ویژه در وصف طبیعت زنده و خشک. مجون نیز در واژگان ساده‌ای سرود.