مرگ یزدگرد

برای مقالهٔ تاریخی، مرگ یزدگرد سوم را ببینید.

این مقاله دربارهٔ نمایشنامهٔ بهرام بیضایی است. برای فیلم ۱۳۶۰، مرگ یزدگرد (فیلم) را ببینید.

مرگ یزدگرد
نویسنده	بهرام بیضایی
شخصیت‌ها	آسیابان زن آسیابان دختر سردار موبد سرکرده سرباز
تاریخ نخستین نمایش	۱ مهر ۱۳۵۸
زبان اصلی	فارسی

مرگِ یزدگرد [مجلس شاه‌کُشی] نمایشنامه‌ای از بهرام بیضایی دربارهٔ مرگ یزدگرد سوم است.

متن

. . . زبان در خور معنای مهیب انقراض یک دوره از تاریخ، و یا دوره‌های انقراضی است؛ و فخامت زبان از عهدهٔ مهابت مرگ تاریخی برمی‌آید. آهنگ چنین زبانی از صلب تاریخ چکیده و از رحم مرگ زاییده است. . . .

رضا براهنی

بیضایی این نمایشنامه را با نام مرگ یزدگرد [مجلس شاه‌کُشی] نوشت که نخستین بار در شماره پانزده کتاب جمعه و بعد در سال ۱۳۵۹ توسّط انتشارات روزبهان در تهران منتشر شد. سپس‌تر چاپ کتاب به انتشارات روشنگران رسید. این کتاب با کد ۷۹–۲۵۶۹۵م در کتابخانه ملی ایران ثبت شده‌است.

نمایش

نخستین بار از ۱ مهر تا ۲۰ آبانِ ۱۳۵۸ این نمایش به کارگردانی بیضایی در تالار چهارسوی تئاتر شهر اجرا شد. بعدها اجراهای فراوانی در جاهای مختلف دنیا به زبان‌های مختلف داشته است، از مدرسه درام ییل تا هند.

پوستر یکی از اجراهای مرگ یزدگرد به کارگردانی کوروش ولیدی

فیلم

مقالهٔ اصلی: مرگ یزدگرد (فیلم)

داستان

«... پس یزدگرد به سوی مرو گریخت و به آسیابی درآمد. آسیابان او را در خواب به طمع زر و مال بکشت…»

تاریخ! —

– نوشتهٔ نخستین صفحهٔ نمایشنامه و نخستین صحنهٔ فیلم

نمایشنامه داستان مرگ یزدگرد سوم است که به مرو می‌گریزد و به‌طور ناشناس در آسیابی پناه می‌گیرد. داستان از زبان آسیابان، زن آسیابان و دخترشان بیان می‌شود و همه روایت‌ها با هم تفاوت دارد.

موبد، سرکرده و سردار سپاه یزدگرد سوم در آسیابی نزدیک مرو گرد می‌آیند تا آسیابان، زن و دخترش را به جرم کشتن پادشاه محاکمه کنند. روایت‌های آسیابان و همسر و دخترش با هم تعارض دارد: یکی می‌گوید پادشاه را به جرم تجاوز به همسرش کشته، دیگری می‌گوید جسدی که با جامهٔ پادشاه بر میانهٔ آسیاب افتاده آسیابان است که به دست پادشاه کشته شده تا همه تصور کنند که پادشاه مرده‌است. بیرون از آسیاب سپاه شاه مقتول با اعراب مسلمان درجنگ و گریزند. لحظه‌ای که داوری به پایان می‌رسد و صاحب‌منصبان سپاه حکم بر برائت آسیابان و خانواده‌اش می‌دهند سربازی خبر از پیشروی اعراب می‌آورد. همسر آسیابان می‌گوید که داوری به پایان نرسیده‌است و اینک داوران اصلی، با درفش‌های سیاه، از راه می‌رسند.

عوامل

نام	نقش
سوسن تسلیمی	زن
مهدی هاشمی	آسیابان
یاسمن آرامی	دختر
امین تارخ	سردار
محمود بهروزیان	موبد
کریم اکبری	سرکرده
یعقوب شکوری	سرباز (در نمایش)
علیرضا خمسه	سرباز (در فیلم)
بابک بیات	موسیقی
مهرداد فخیمی	مدیر فیلمبرداری
بهرام بیضایی	تهیه، کارگردانی و تدوین - پوشاک و پس‌آرایی
واروژ کریم مسیحی	دستیار کارگردان
جلال الدین معیریان	چهره پرداز
عزیز ساعتی	عکس
احمد امیری، بهمن حیدری	صدابرداری سر صحنه
ایرج رامین‌فر	طراح لباس و سرپرست اجرا
حمید سهیلی	تدارکات

به دیگر زبان‌ها

این نمایشنامه بیش از یک بار به انگلیسی ترجمه شده‌است. ترجمه انگلیسی منوچهر انور با نام Death of Yazdgerd در تهران چاپ شده‌است. ترجمه انگلیسی دیگری به قلم سهیل پارسا و برایان کویرت و پیتر فاربریج به نام The Death of the King در کانادا چاپ شده‌است. ترجمه‌های دیگری هم به زبان‌های دیگر، از جمله بنگالی (کارِ سودیپتو چترجی) و فرانسوی، از مرگ یزدگرد هست که اغلب برای نمایش تهیّه شده‌است. مثلاً گروه وان‌لایت این نمایشنامه را به سال ۲۰۰۵ در کانادا نمایش داد.

منابع

• براهنی، رضا (۱۳۷۴). گزارش به نسل بی‌سن فردا. تهران: نشر مرکز. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۰۷۹-۳.