پرش به محتوا

مسعود رجوی

بررسی‌شده
صفحه حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مسعود رجوی
رجوی در ۱۳۷۶[۱]
زادهٔ۲۷ مرداد ۱۳۲۷ ‏(۷۶ سال)
طبس، ایران
ناپدید شدنح. اسفند ۱۳۸۱ (۲۱ سال پیش)[۲]
قرارگاه اشرف، عراق
وضعیتنامعلوم
تحصیلاتحقوق
محل تحصیلدانشگاه تهران
سازمانسازمان مجاهدین خلق ایران
حزب سیاسیشورای ملی مقاومت ایران
اتهام جزاییجنایات علیه بشریت (۱۳۸۹–اکنون)[۳]
وضعیت جزاییتحت تعقیب[نیازمند منبع]
همسران
فرزندان۱
پیشینه نظامی
وفاداریارتش آزادی‌بخش ملی ایران
سال‌های خدمت۱۳۶۵–اکنون
جنگ‌ها و عملیات‌هاجنگ ایران و عراق
امضاء

مسعود رجوی (زادهٔ ۲۷ مرداد ۱۳۲۷)، از اعضای مرکزی سازمان مجاهدین خلق در دهه آخر حکومت پهلوی و رهبر سازمان و مسئول شورای ملی مقاومت ایران است.[۴][۵][۶] وی دانش‌آموخته حقوق سیاسی از دانشگاه تهران است. در سال ۱۳۴۶ به عضویت سازمان مجاهدین خلق ایران درآمد و در شهریور ۱۳۵۰ توسط ساواک در تهران دستگیر شد و همزمان با اوج‌گیری انقلاب در ۳۰ دی ۱۳۵۷ به همراه آخرین گروه از زندانیان سیاسی از زندان آزاد شد.[۴][۷][۸][۹][۱۰][۱۱]

از فردای انقلاب ۱۳۵۷، مجاهدین بر شعار آزادی ایستادگی کردند. مسعود رجوی به دلیل مخالفت با اصل ولایت فقیه مورد خشم سید روح‌الله خمینی قرار گرفت و برغم اینکه هوادارانش مورد حمله حامیان خمینی قرار می‌گرفتند اما او به فعالیت سیاسی مسالمت‌آمیز ملتزم بوده و طی سخنرانی‌های مختلف روی آزادی‌های اجتماعی و سیاسی تأکید داشت و سازمان مجاهدین با هدایت وی در نهایت مدارا و خویشتن‌داری و به بهای بیش از ۷۰ کشته و هزاران زندانی آخرین قطره فضای سیاسی را تا ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ که خمینی حکومت را یک‌پایه کرد امتداد دادند.[۵][۱۲][۱۱][۱۳][۱۴][۱۵] پس از کشتار تظاهرات مسالمت‌آمیز مجاهدین در ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ و اعدام‌های پس از آن توسط حکومت خمینی، پایان دوران فعالیت‌های سیاسی و شروع مبارزه مسلحانه رقم خورد.[۱۳][۱۶][۱۱][۱۷][۱۸]

مسعود رجوی در ۳۰ تیر ۱۳۶۰ در تهران تأسیس شورای ملی مقاومت ایران (NCRI) را اعلام کرد و سپس به همراه ابوالحسن بنی‌صدر در ۷ مرداد ۱۳۶۰ با پروازی از پایگاه یکم شکاری تهران به پاریس رفت و در اتحاد با او و شماری دیگر از نیروهای مخالف حکومت ایران تشکیل «شورای ملی مقاومت» را به عنوان آلترناتیو دموکراتیک حکومت ایران اعلام کرد.[۵][۱۹][۲۰][۲۱]

در ۱۷ خرداد ۱۳۶۵ مسعود رجوی به عراق رفت و در سال ۱۳۶۶ «ارتش آزادی‌بخش ملی ایران» را علیه نیروهای جمهوری اسلامی ایران تشکیل داد.[۵][۲۲][۹][۲۳] مسعود رجوی در تمامی این سال‌ها نقش هدایت را در چالش‌هایی که این مقاومت با آن مواجه بوده، برعهده داشته‌است.[۲۴][۱۰][۶]

از زمان اشغال خاک عراق توسط نیروهای آمریکایی در سال ۱۳۸۱ اطلاعی از وضعیت مسعود رجوی در دسترس نیست. ولی اخباری از پیام‌های صوتی وی منتشر می‌شود.[۲۵][۲۶]

سازمان مجاهدین خلق ایران

مسعود رجوی تحصیلات ابتدایی را در دبستان فارابی به پایان رساند و از دبیرستان شاهرضا در مشهد دیپلم ریاضی گرفت. وی در سال تحصیلی ۴۶– ۱۳۴۵ در رشتهٔ حقوق سیاسی دانشکده حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد و در خرداد ۱۳۵۰ موفق به اخذ لیسانس گردید.[۴]
رجوی از اوایل سال ۱۳۴۶ و در سن ۱۹ سالگی به عضویت سازمان مجاهدین خلق درآمد. مسعود در مرداد ۱۳۴۹ به همراه چند تن دیگر از اعضای مجاهدین برای مذاکره با سازمان فَتْح رهسپار اردن شد. مسعود رجوی پس از بازگشت از اردن در سال ۱۳۴۹ به کادر مرکزی سازمان راه یافت و در شهریور ۱۳۵۰ توسط ساواک دستگیر شد.[۴][۲۷]

دستگیری و زندان

مسعود رجوی

مسعود رجوی به همراه ۷ عضو دیگر مرکزیت مجاهدین و ده‌ها نفر از کادرهای آن در حمله شهریور ۱۳۵۰ ساواک به خانه‌های جمعی‌شان دستگیر شد[۲۷][۲۸][۲۹][۴] و در زندان اوین تحت بازجویی و شکنجه قرارگرفت.[۲۹] وی و تعدادی دیگر از اعضای کادر مرکزی گروه در دادگاه‌های عادی و تجدیدنظر نظامی که حکومت شاه در بهمن ۱۳۵۰ برپا کرده بود، محاکمه و به اعدام محکوم شدند.[۲۷][۳۰][۴] سخنان و دفاعیات سیاسی-ایدئولوژیک مسعود و دیگر مجاهدین در این دادگاه‌ها مستمر مورد اعتراض رئیس دادگاه قرار می‌گرفت.[۴][۳۰][۳۱]

همزمان با دستگیری مسعود و تهدید اعدام وی، برادرش کاظم رجوی استاد دانشگاه‌های سوئیس که بعد از انقلاب اولین سفیر ایران در مقر سازمان ملل متحد در ژنو بود، دست به فعالیت گسترده‌ای برای نجات جان وی زد.[۳۲][۲۹] او چند روز پس از شنیدن خبر صدور حکم مسعود؛ در ۳۰ بهمن ۱۳۵۰، هنگامی‌که کورت والدهایم دبیرکل وقت ملل متحد به سوئیس رفته بود، به دیدن وی رفت و از او خواست که برای لغو حکم اعدام مجاهدین اقدام نماید.[۲۹] علاوه بر فعالیت گسترده بین‌المللی سازمان‌های طرفدار حقوق بشر در خارج از کشور،[۴] دو وکیل سوئیسی نیز برای دفاع از اعضای مجاهدین به ایران رفتند.[۲۹] به گونه‌ای که به‌دنبال ارسال انبوه خبرها و تلگراف‌ها، روزنامه سوئیسی لیبرته از سیل تلگراف‌هائی که در این مدت کوتاه به‌سوی تهران روانه شده بود، اظهار تعجب نمود.[۲۹] سرانجام با وساطت شخصیت‌های برجسته سیاسی همچون کورت والدهایم دبیرکل وقت ملل متحد، پیر گرابل رئیس کنفدراسیون سوئیس و فرانسوا میتران رهبر حزب سوسیالیست فرانسه، شاه ناگزیر به عقب‌نشینی شد[۲۹][۳۳][۳۴] و در حالی‌که از ساواک می‌پرسید: «این فرد (مسعود رجوی) کیست؟!»[۲۹] حکم اعدام او را به حبس ابد با اعمال شاقه تبدیل کرد.[۲۹][۴][۳۴][۳۲] به گفته احمد میرفندرسکی، سفیر وقت ایران در شوروی پادگورنی در پیامی به محمدرضا شاه از وی خواست تا در مجازات رجوی تخفیف قائل شود و از اعدام وی صرفنظر نماید.[۳۵] در زندان، مسعود رجوی به‌رغم مصدومیت‌های ناشی از شکنجه، در تقویت روحیه پایداری زندانیان و در مواجهه با مأموران و فشارهای زندان، نقش مؤثری ایفا می‌کرد و به همین دلیل توسط زندانبانان مورد شکنجه و آزار قرار می‌گرفت.[۲۹][۳۲]

مسعود رجوی در سی دی‌ماه ۱۳۵۷ به همراه آخرین گروه از زندانیان سیاسی آزاد شد.[۷][۴][۸] آیت‌الله محمود طالقانی که تجربه همان دوران زندان را داشت، طی دیدار با رهبران مجاهدین در اولین روز آزادی شان گفت: «... وقتی اسم مجاهدین برده می‌شد بازجوها و شکنجه گرها، کنترل شان را از دست می‌دادند. … از اسم مسعود رجوی وحشت داشتند، از اسم خیابانی وحشت داشتند…».[۸][۳۶][۱۰]

پس از انقلاب ۱۳۵۷

مسعود رجوی در اولین سخنرانی خود پس از آزادی از زندان در ۴ بهمن ۱۳۵۷ در دانشگاه تهران در قبال شعار «انقلاب اسلامی» نزدیکان سید روح‌الله خمینی، از جانب مجاهدین بر شعار «پیروز باد انقلاب دموکراتیک ایران» تأکید کرد و «انقلاب دموکراتیک» را «انقلابی با شرکت مردم یعنی با شرکت و حاکمیت تمام طبقات و قشرها خلق که یک نظام مردمی شورایی را تداعی می‌کند» تعریف نمود.[۳۷]

از راست: موسی خیابانی، مسعود رجوی و محمود طالقانی

رجوی در دومین سخنرانی‌اش در ۴ اسفند ۱۳۵۷ در دانشگاه تهران اولین موضع‌گیری سازمان مجاهدین را با تأکید بر آزادی به عنوان هدف اصلی انقلاب، اعلام نمود.[۳۸] وی اظهار داشت: «هیچ‌گونه تضییق نظامی و سیاسی برای انقلابیون اصیل و جان برکف که از قدیم می‌جنگیده‌اند نباید به‌وجود آید. محاکمات در دادگاه‌های علنی مردمی برگزار شود و نمایندگان قشرهای مختلف مردم و عموم قشرها و طبقات و نیروهای مبارز و انقلابی در هر موردی شاهد و قاضی محاکمات باشند. انتصاب‌های مختلف نظامی و سیاسی و اداری به‌خصوص در حد کادرهای طراح و رهبری‌کننده با نظر شوراهای مردمی صورت گیرد.»[۱۳][۳۹][۴۰] مسعود رجوی در سخنرانی ۱۴ اسفند ۱۳۵۷ بر مزار محمد مصدق در احمدآباد گفت: «این جمهوری به‌خصوص باید در نهایت عدل بلکه بیشتر و در نهایت قسط، تمام آزادی‌های سیاسی و اجتماعی را در مورد طبقات و نیروهای مختلف افاده کند. همچنین تأکید بر نقش اجتماعی مستضعفین و طبقات محروم جامعه را در صدر برنامه خویش قرار بدهد».[۴۱][۴۲][۴۳][۴۴]

وی در سخنرانی ۲ اسفند ۱۳۵۸ در دانشگاه تهران گفت: «ما زندگی و فعالیت در یک نظام قانونی را پذیرفته‌ایم اگر بگذارند. آن قدر پذیرفته‌ایم که تا به حال از حق قانونی، شرعی و اخلاقی دفاع از خودمان هم استفاده نکرده‌ایم… این نمی‌شود که ما تا ابد هی تقاضا و استدعای آرامش بکنیم…»[۱۳]

به‌دنبال کشته و دستگیر شدن تعداد قابل توجهی از اعضا و هواداران مجاهدین و حملات به مراکز آن‌ها در شهرهای مختلف، در ۲۲ خرداد سال ۱۳۵۹ رجوی طی یک سخنرانی تحت عنوان چه باید کرد؟ که در استادیوم امجدیه برگزار گردید[۴۵][۴۶][۴۷] دست به افشاگری علنی در مورد نقش مقامات جمهوری اسلامی در چماقداری‌ها و سرکوب آزادی‌ها نمود.[۴۸][۱۹] در این میتینگ بیش از ۱۵۰ هزار نفر از مردم تهران شرکت کردند. خود این سخنرانی مورد هجوم چماقداران و شلیک پاسداران و زخمی نمودن تعداد زیادی از هواداران سازمان گردید.[۱۱] در این میتینگ مسعود رجوی، روح‌الله خمینی و نظام او را به چالش کشید و به گسترش اختناق اعتراض کرد. در جریان حمله به این میتینگ یکی از هواداران مجاهدین بنام مصطفی ذاکری به قتل رسید و تعداد بسیاری مجروح گردیدند.[۱۱][۱۳]

بعد از انقلاب، رجوی در رأس سازمان مجاهدین فعالیت‌های سیاسی این سازمان را در سراسر کشور گسترش داد. وی همچنین اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزش ایدئولوژی در دانشگاه صنعتی شریف تحت عنوان «تبیین جهان» نمود. در تقابل با کلاس‌های تبیین جهان، هم‌زمان سیمای جمهوری اسلامی اقدام به پخش برنامه‌ای تحت عنوان تفسیر سوره حمد توسط سید روح‌الله خمینی در تلویزیون نمود.[۴۹] این برنامه در زمانی پخش می‌شد که با توجه به همسویی برخی گروه‌های چپ‌گرا با نظام حاکم تلویزیون ایران صحنه مناظره‌های متعددی میان روحانیونی نظیر محمد بهشتی با چهره‌های مطرح چپ نظیر نورالدین کیانوری، فرخ نگهدار و احسان طبری بود.[۵۰]

نامزدی در انتخابات

مسعود رجوی در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی از استان تهران کاندیدا شد.[۴] وی در این انتخابات با ۲۹۷٬۷۰۷ رأی در رتبه دوازدهم قرار گرفت و نتوانست وارد این مجلس شود (از استان تهران ده نفر وارد مجلس شدند).[۵۱] رجوی در این انتخابات علاوه بر مجاهدین خلق مورد حمایت ساش، جاما، جنبش مسلمانان مبارز، جنبش (علی اصغر حاج‌سیدجوادی) و حزب توده نیز بود. مجاهدین با قانون اساسی تصویب شده در مجلس خبرگان مخالف بودند و خواستار تحریم رفراندوم قانون اساسی در ۱۲ آذر ۱۳۵۸ شده بودند.[۱۳]

مسعود رجوی به عنوان کاندیدای اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۵۸) نام‌نویسی کرد.[۵] وی در مصاحبه مطبوعاتی گفت: «ما با حفظ نقطه نظرهای آرمانی و سیاسی خود در کادر قانون اساسی مصوب اعلام آمادگی کرده‌ایم.»[۴] رجوی سپس سرتیتر برنامه‌های انتخاباتی اش را در ۱۲ ماده عنوان کرد و به تشریح آن‌ها پرداخت.[۵۲]

در پی اعلام سید روح‌الله خمینی در مورد کاندیدا نشدن افرادی که به قانون اساسی رأی نداده‌اند، انصراف خود را اعلام کرد.[۱۰] وی در پیام انصراف از نامزدی خود در ۲۹ دی ۱۳۵۸ نوشت: «بایستی خاضعانه به شما بگویم که اگر این مبارزه انتخاباتی بازنده ای داشته باشد، آن بازنده من نیستم.»[۱۳] رجوی طی پیامی خطاب به مردم ایران نوشت: «اکنون بیش از هر چیز به سرنوشت انقلابی می‌اندیشیم که یکی از بزرگ‌ترین مسئولیت‌های خطیر و تاریخی خود را بر دوش من و سایر خواهران و برادرانم گذاشته‌است.»[۵۳]

مسعود رجوی در انتخابات مجلس شورای ملی (۱۳۵۸) نیز از شهر تهران کاندیدا شد. در این انتخابات مجاهدین خلق با چند گروه چپ‌گرای کوچک ائتلاف کرده بود.[۱۰] جنبش مسلمانان مبارز هم که فهرست جداگانه‌ای منتشر کرده بود، رجوی را در فهرست خود قرار داده بود.[۱۳] رجوی در این انتخابات با ۵۳۰ هزار رأی (حدود ۲۶ درصد) به دور دومٰ راه یافت، اما در دور دوم موفق به ورود به مجلس نشد.[۵۴]

تاریخچه انتخاباتی

سال انتخابات رأی ٪ رتبه نتیجه منبع
۱۳۵۸ مجلس خبرگان قانون اساسی ۲۹۷٬۷۰۷ ۱۱٫۷۸ ۱۲اُم شکست [۵۵]
ریاست‌جمهوری – انصراف [۵۶]
۱۳۵۹–۱۳۵۸ مجلس شورای اسلامی ۵۳۱٬۹۴۳ ۲۴٫۹ ۳۸اُم راهیابی به دور دوم [۵۵]
کاهش ۳۷۵٬۷۶۲ کاهش ۲۳ ۲۱اُم شکست [۵۷]

خروج از ایران

در ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ مجاهدین برای اعتراض به تشدید فضای سرکوب نیروهای ملی و ترقی‌خواه، اعلام تظاهرات مسالمت‌آمیز سراسری کردند که این تظاهرات توسط حکومت خمینی به رگبار بسته شد. هزاران نفر دستگیر، زخمی یا اعدام شدند و بدین ترتیب پایان دوران فعالیت‌های سیاسی و شروع مبارزه مسلحانه رقم خورد.[۱۵][۵۸][۵۹][۹]

در تیرماه سال ۱۳۶۰ پس از آنکه سید روح‌الله خمینی در پی رای عدم کفایت مجلس اول شورای اسلامی، فرمان عزل بنی‌صدر را امضا کرد[۱۳] و بنی صدر در معرض دستگیری و اعدام قرار گرفت، مجاهدین به فرمان مسعود رجوی حفاظت او را به عهده گرفته و به پایگاه‌های خود منتقل کردند. در هفتم مرداد ۱۳۶۰ مسعود رجوی به همراه ابوالحسن بنی صدر با یک پرواز از تهران به پاریس رفت و درگیری نظامی بین مجاهدین و جمهوری اسلامی صورتی رسمی و علنی به خود گرفت. این پرواز از پایگاه یکم شکاری تهران به هدایت سرهنگ خلبان بهزاد معزّی صورت گرفت. وی اکنون عضو شورای ملی مقاومت ایران است.[۶۰][۱۵][۱۹]

با شروع فاز مسلحانه و زندگی مخفی، اعضای سازمان در خانه‌های تیمی خود متمرکز شدند. در این فاز رویارویی مجاهدین با عوامل حکومت ایران به یک جنگ مسلحانه تبدیل گردید. اشرف ربیعی همسر مسعود رجوی و قائم‌مقام او موسی خیابانی مدتی بعد طی افشای پی در پی خانه‌های تیمی سازمان، در ۱۹ بهمن ۱۳۶۰ در درگیری مسلحانه کشته شدند و طی ماه‌ها و سالهای بعد تعداد زیادی از اعضای دیگر این سازمان نیز در درگیری با پاسداران کشته یا پس از دستگیری اعدام شدند. از طرف دیگر تعدادی از اعضای درجه اول جمهوری اسلامی نظیر بهشتی، محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور، محمدجواد باهنر نخست‌وزیر، ائمه جمعه شهرهای اصلی ایران، شامل افرادی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توسط مجاهدین کشته شدند.[۶۱]

مسعود رجوی در پاریس رهبری شورای ملی مقاومت و پیشبرد اهداف آلترناتیو را به عهده داشت. بخشی از وقت روزانه او اختصاص به مصاحبه با خبرنگاران رسانه‌ها اختصاص داشت که طی آن ضمن بیان دیدگاه‌های مقاومت، به افشاگری علیه جمهوری اسلامی ایران می‌پرداخت.[۲۳][۶۲]

در سال ۱۳۶۵ دولت فرانسه در اثر یک معامله برای آزادسازی گروگان‌های فرانسوی در لبنان، به مسعود رجوی برای خروج از خاک فرانسه فشار آورد و در نهایت مسعود رجوی از فرانسه به عراق رفت.[۱۸]

ورود به عراق

در سال ۱۳۶۴ دولت فرانسه به درخواست جمهوری اسلامی در ازای آزادی گروگان‌های فرانسوی در لبنان حکم به اخراج رجوی از فرانسه و منع فعالیت سازمان مجاهدین در خاک فرانسه داد. رجوی پیش از این با نمایندهٔ دولت عراق بیانیهٔ صلح امضاء کرده بود.[۹] البته بعداً مشخص شد که دولت ایران درخواست استرداد او را کرده بود که از طرف فرانسه مورد قبول واقع نشد.

مسعود رجوی به همراه تعداد کثیری از اعضای مجاهدین مقیم فرانسه در ۱۷ خرداد ۱۳۶۵ به عراق رفت. این مهاجرت سرفصلی مهم در تاریخچهٔ مجاهدین و نبرد آن‌ها با جمهوری اسلامی بود. مسعود رجوی به هنگام ورود به عراق مورد استقبال رسمی معاون رئیس‌جمهور وقت عراق قرار گرفت.[۶۳][۵][۱۸] رجوی هنگام ورود به عراق ابتدا به زیارت عتبات در کربلا و نجف رفت و یک قالی نفیس ایرانی اهدا نمود. در محل گودال قتلگاه در کربلا، لیستی از کشته شدگان مجاهد خلق را تقدیم کرد.[۶۴] مسعود رجوی سپس طی ملاقاتی مورد استقبال رئیس‌جمهور سابق عراق صدام حسین قرار گرفت. رجوی در سال ۱۳۶۶ در عراق ارتشی بنام «ارتش آزادی‌بخش ملی» را متشکل از اعضای سازمان مجاهدین و کلیهٔ افرادی که خواهان مبارزه با دولت جمهوری اسلامی بودند پایه‌ریزی کرد.[۶۵][۲۲]

محمد محمدی ری‌شهری وزیر وقت اطلاعات ایران، در بارهٔ مهاجرت مسعود رجوی به عراق در خاطرات خود می‌گوید که با روی کار آمدن دولت گلیست‌ها در فرانسه میل دولت آن کشور به بهبود روابط با ایران افزایش یافته و هیئت‌هایی از طرفین از دو کشور دیدار کردند. شرط دولت ایران برای بهبود روابط با فرانسه اخراج مجاهدین بوده‌است. دولت فرانسه نهایتاً ضرب الاجلی برای خروج رجوی تعیین می‌کند. هم‌زمان دولت ایران در تلاش بود با استفاده از پلیس بین‌الملل وی را بازداشت و به ایران منتقل کند. وی می‌نویسد که مجاهدین ابتدا قصد مهاجرت به سوئیس و استفاده از بی‌طرفی و وجود کانتون‌های مختلف در آن کشور را داشته‌اند اما پس از آنکه از طریق تخلیهٔ تلفنی سفارت ایران از قصد دولت ایران برای همکاری با اینترپل مطلع شدند راه عراق را در پیش گرفتند. به گفته ری شهری مجاهدین در سالهای دهه ۶۰ اطلاعات با ارزشی از طریق تخلیهٔ تلفنی اماکن سیاسی و نظامی ایران به‌دست می‌آوردند. به گفتهٔ ری شهری مجاهدین موفق به جذب ۲۵۰۰ نفر از میان اسرای ایرانی در اردوگاه‌های عراق شده و همچنین طی عملیات‌های آفتاب و چلچراغ به ترتیب ۲۱۶ و ۱۵۰۰ نفر از سربازان ایرانی را اسیر کردند.[۶۶]

خانواده

مسعود رجوی در خانواده‌ای متوسط در شهر طبس متولد شد. پدرش حسین رجوی تحصیل کرده، کارمند اداره ثبت اسناد و مادرش راضیه جلالیان خانه‌دار بود.[۶۷] خواهرش منیره رجوی در سال ۱۳۶۱ به همراه دو فرزند کوچک بخاطر این‌که خواهر مسعود بود، توسط پاسداران دستگیر شد و سرانجام پس از ۶ سال تحمل حبس در جریان اعدام دسته‌جمعی زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ توسط جمهوری اسلامی ایران اعدام شد. پیش از منیره، همسرش اصغر ناظم نیز در ۲۰ اسفند ۱۳۶۳ اعدام شده بود.[۶۸][۶۹][۷۰][۷۱] کاظم رجوی برادر مسعود، نماینده شورای ملی مقاومت ایران در سوئیس و نماینده مقاومت در شورای حقوق بشر ملل متحد، در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹ توسط مأموران اعزامی جمهوری اسلامی ایران در نزدیکی ژنو ترور شد.[۷۲][۷۳][۷۴][۷۱][۷۵] در سال ۱۳۶۰ پدر و مادر سالخورده او نیز مورد اذیت و آزار مأموران جمهوری اسلامی قرار گرفتند و مدتی نیز زندانی شدند. مسعود رجوی پس از انقلاب ۵۷ در تیر ۱۳۵۸ با اشرف ربیعی ازدواج کرد.[۷۶] اشرف ربیعی از زندانیان سیاسی زمان شاه همسر یکی از اعضای سازمان به نام علی اکبر نبوی نوری بود که در درگیری‌های سال ۱۳۵۵ کشته شده بود.[۷۶] اشرف ربیعی در جریان حمله به خانه تیمی مرکزی سازمان مجاهدین توسط نیروهای سپاه پاسداران در ۱۹ بهمن ۱۳۶۰ کشته شد.[۷۷] رجوی در مهر ۱۳۶۱ با فیروزه بنی صدر دختر ابوالحسن بنی صدر ازدواج کرد.[۷۸]این ازدواج اقدامی در جهت ایجاد روابط سیاسی میان این دو شخصیت کشور بود.[۷۷] این ازدواج در بهمن ۱۳۶۳ به دلیل خروج بنی صدر از شورای ملی مقاومت ایران به طلاق انجامید.[۷۷][۷۹] مسعود رجوی در سال ۱۳۶۴ با مریم قجر عضدانلو (مریم رجوی) ازدواج کرد. هم‌زمان در همین سال رجوی «انقلاب ایدئولوژیک» در سازمان مجاهدین خلق ایران را اعلام کرد[۸۰][۸۱] و مریم را به عنوان رهبر مشترک سازمان مجاهدین انتخاب نمود.[۷۹][۸۲] در ۲۹ خرداد ۱۳۶۴ هم‌زمان با سالگرد ۳۰ خرداد ۱۳۶۰،[۱۳] مراسم رسمی ازدواج در دفتر شورای ملی مقاومت در «اور سور آواز» فرانسه برگزار شد.[۸۳] حاصل ازدواج مسعود رجوی با اشرف ربیعی، پسری به نام مصطفی بود. مصطفی رجوی در نوزادی از ماجرای حمله نیروهای سپاه پاسداران به پایگاه تعدادی از اعضای سازمان مجاهدین در ۱۹ بهمن سال ۱۳۶۰ جان سالم به در برد. در این حادثه مادر وی اشرف ربیعی، به همراه بیش از ۲۰ تن از اعضای سازمان مجاهدین خلق کشته شدند.[۸۴][۸۵][۸۶]

اتهام

در تیر ماه سال ۱۳۸۹ دادگاهی در عراق حکم بازداشت مسعود رجوی به همراه مریم رجوی و ۳۹ تن از اعضای سازمان مجاهدین خلق را به اتهام جنایت علیه بشریت صادر کرد.[۸۷] دلیل صدور این حکم به گفته دادگاه وجود شواهدی مبنی بر همکاری مسعود رجوی و سازمان مجاهدین خلق با صدام حسین در سرکوب شیعیان و مردم کردستان می‌باشد.[۸۸] در جریان سرکوب خیزش شعبانیه شیعیان عراق و همچنین سرکوب مردم کردستان در عملیات انفال در اواخر دهه۱۹۸۰ و اوایل ۱۹۹۰ میلادی به دست حکومت صدام حسین ده صدها هزار شیعه و کرد عراقی کشته و میلیون‌ها نفر آواره شدند.[۸۹] در سال ۱۳۸۴ محمد توفیق رحیم، عضو ارشد اتحادیه میهنی کردستان از در اختیار داشتن اسناد و شواهدی در اثبات همدستی مسعود رجوی و سازمان مجاهدین خلق با رژیم صدام در کشتار کردها شده و خواهان محاکمه مسعود رجوی شده بود.[۹۰]

واکنش‌ها

در واکنش به اخبار فوق، سازمان مجاهدین خلق ایران نیز اعلام کرد که این دادگاه عراقی تحت فشار دولت این کشور در نزدیکی با حکومت ایران چنین حکمی را صادر کرده‌است.[۸۹] خبرگزاری رویترز نیز از قول یکی از سخنگویان سازمان مجاهدین خلق «تصمیم دادگاه عراقی را سیاسی و آخرین هدیه دولت نوری المالکی به دولت ایران» توصیف کرد.[۸۹]

وضعیت حیات

دیدار مسعود رجوی و موسی خیابانی با روح‌الله خمینی

اکونومیست در اوایل سال ۱۳۸۸ نوشت از زمان اشغال خاک عراق توسط نیروهای آمریکایی در سال ۱۳۸۱ اطلاع دقیقی از وضعیت مسعود رجوی در دسترس نیست و کسی از زنده یا مرده بودن او خبر ندارد هر چند که اکثریت عقیده دارند که او زنده نیست.[۹۱][۹۲] در سال ۱۳۹۵ و در نشست سالانه مجاهدین در فرانسه که ترکی الفیصل در آن حضور داشت از او به عنوان «مرحوم» یاد کرد.[۹۳]

از آن زمان اخباری از پیام‌های صوتی منتسب به رجوی منتشر می‌شود در حالی که تاکنون هیچ عکس و فیلمی از مسعود رجوی منتشر نشده و وی در مکان‌های عمومی ظاهر نشده‌است.[۹۴] از جمله یک پیام صوتی مسعود رجوی در ۱۳ دی ۱۳۹۸ پس از انتشار خبر کشته‌شدن قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، می‌گوید: «قاسم سلیمانی آن روی سکه ابوبکر بغدادی است».[۲۵][۹۵][۲۶] پیش از این نیز پیام‌های صوتی مربوط به عاشورای سال ۱۳۸۸ متشکل از ده پیام با صدای خود او در هر شب از شب‌های ماه محرم پخش شده بود. همچنین در تاریخ ۱۱ آبان سال ۱۳۹۳ پیامی با عنوان «عهد پرچم در لیبرتی و ابلاغیه چراغ خاموش»، با صدای او منتشر شد.[۹۶]

آثار

  • کتاب تبیین جهان (تبیین هستی و وجود) در ۱۶ جلد

این مجموعه کتاب حاصل آموزش و سخنرانی مسعود رجوی از ۲۳ آذر تا بهمن ۱۳۵۸ است که طی جلساتی به صورت هفتگی در دانشگاه صنعتی شریف برگزار می‌شد. در این کلاس‌ها بالغ بر ۱۰ هزار نفر شرکت می‌کردند.[۹۷][۹۸]

  • کتاب سخنرانی در مراسم یادبود دکتر مصدق؛ ۱۴ اسفند ۱۳۵۷[۹۹]
  • چه باید کرد؟؛ سخنرانی مسعود رجوی در میتینگ امجدیه؛ ۲۲ خرداد ۱۳۵۹[۱۰۰][۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳]

منابع

  1. ↑ "Interviewee: Rajavi, Massoud - Iranian Oral History Project". CURIOSity Digital Collections Search Results (به انگلیسی). 1984-05-29. Retrieved 2019-11-06.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link)
  2. ↑ Stephen Sloan; Sean K. Anderson (2009). Historical Dictionary of Terrorism. Historical Dictionaries of War, Revolution, and Civil Unrest (3 ed.). Scarecrow Press. p. 454. ISBN 0-8108-6311-1.
  3. ↑ Muhanad Mohammed (11 July 2010). Rania El Gamal; David Stamp (ed.). "Iraqi court seeks arrest of Iranian exiles". Reuters. Retrieved 30 January 2019.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست ویراستاران (link)
  4. ↑ ۴٫۰۰ ۴٫۰۱ ۴٫۰۲ ۴٫۰۳ ۴٫۰۴ ۴٫۰۵ ۴٫۰۶ ۴٫۰۷ ۴٫۰۸ ۴٫۰۹ ۴٫۱۰ ۴٫۱۱ "Interviewee: Rajavi, Massoud - Iranian Oral History Project". CURIOSity Digital Collections Search Results (به انگلیسی). 1984-05-29. Retrieved 2019-11-06.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link)
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ Varasteh, Manshour (1 June 2013). Understanding Iran's National Security Doctrine. ISBN 978-1-78088-557-5.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «صالح القلاب - إیران المتهاویة… هل یکون مؤتمر «المجاهدین» المقبل فی طهران؟!». الشرق الأوسط (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «اول بهمن ۵۷ به روایت روزنامه‌ها». رادیو فردا. ۱۳۹۷-۱۱-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۳۰.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ «مجاهدین در زندان و آزادی آنها». روزنامهٔ اطلاعات (۱۵۹۵۸): ۱–۱۳. ۳۱ شهریور ۱۳۵۸.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ Khazai, Perviz S. (1999-12-08). "Iran, Mojahedin og NCR". Dagbladet.no (به نروژی). Retrieved 2019-12-12.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ ۱۰٫۴ Irani. "Iran 1979: Massoud Radjavi est libéré avec les derniers prisonniers politiques". Club de Mediapart (به فرانسوی). Retrieved 2019-12-12.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ ۱۱٫۴ Mujahedin-E Khalq (MEK) Shackled by a Twisted History. www.amazon.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  12. ↑ Self-Sacrifice: Life with the Iranian Mojahedin. www.amazon.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  13. ↑ ۱۳٫۰۰ ۱۳٫۰۱ ۱۳٫۰۲ ۱۳٫۰۳ ۱۳٫۰۴ ۱۳٫۰۵ ۱۳٫۰۶ ۱۳٫۰۷ ۱۳٫۰۸ ۱۳٫۰۹ «خرداد ۱۳۶۰ به روایت مجاهدین خلق». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  14. ↑ «روزنامه کیهان- خاطرات رفسنجانی 15 اردیبهشت ۱۳۶۰»
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ «Why the Shah's pilot flew Bani-Sadr to Paris». Christian Science Monitor. ۱۹۸۱-۰۸-۱۱. شاپا 0882-7729. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  16. ↑ «ندوة جنیف: حان حساب الملالی القتلة». جریدة الریاض (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  17. ↑ «روزنامه کیهان ۳۰ خرداد۱۳۶۰»
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ "Iran: les grandes dates des 40 ans de la République islamique". RFI (به فرانسوی). 2019-02-10. Retrieved 2019-12-12.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ «روزنامه اطلاعات» (PDF). ۸ مرداد ۱۳۶۰.
  20. ↑ «Iran - Terror and Repression». countrystudies.us. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  21. ↑ Farahani، par Pouria (۲۰۱۸-۰۱-۱۸). «Iran: les Moudjahidine du peuple et la menace pour le régime [2/2]». Le Journal International (به فرانسوی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ http://www.washingtontimes.com، The Washington Times. «Sins of Bush, Obama leave Trump to clean up Iranian mess». The Washington Times (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ «France Massoud Radjavi | AP Archive». www.aparchive.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  24. ↑ «صالح القلاب - «أشرف 3»... البعد الجغرافی یقابله وجود فعّال فی إیران». الشرق الأوسط (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ «المقاومة الإیرانیة: مقتل سلیمانی ضربة موجعة لنظام الملالی الفاشی تحرر العراق من قبضته - بغداد بوست - أخبار العراق - Iraq News». www.thebaghdadpost.com (به عربی). ۲۰۲۰-۰۱-۰۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۷.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ «مسعود رجوی: قاسم سلیمانی وجه آخر لعملة ابوبکر البغدادی». ienalwatan. ۴ ژانویه ۲۰۲۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۶ آوریل ۲۰۲۰.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ «رای دادگاه نظامی در مورد گروه ۱۱ نفری خرابکاران» (PDF). روزنامهٔ اطلاعات (۱۳۷۲۸): صفحهٔ ۴. ۳۰ بهمن ۱۳۵۰. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۹.
  28. ↑ «اعلامیه شمارهٔ ۲» (PDF). باختر امروز، نشریه سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج کشور (بخش خاورمیانه). سال دوم - دوره ۴ (شماره ۱۷): صفحهٔ ۱ و۳. مهر ۱۳۵۰. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۹.
  29. ↑ ۲۹٫۰۰ ۲۹٫۰۱ ۲۹٫۰۲ ۲۹٫۰۳ ۲۹٫۰۴ ۲۹٫۰۵ ۲۹٫۰۶ ۲۹٫۰۷ ۲۹٫۰۸ ۲۹٫۰۹ «در سالگرد درگذشت دکتر کاظم رجوی (فی ذکری استشهاد الدکتور کاظم رجوی جریدة لوموند)». روزنامهٔ لوموند (جریدة لوموند) (به عربی). ۲۰۱۸-۰۵-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۶.
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ «این عده خود را بدامن بیگانه انداخته‌اند» (PDF). روزنامهٔ اطلاعات (۱۳۷۲۷): صفحهٔ ۳۲ (آخر). ۲۸ بهمن ۱۳۵۰. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۹.
  31. ↑ «پاسخ گروه ۱۱ نفری به سوالات رئیس دادگاه» (PDF). روزنامهٔ اطلاعات (۱۳۷۲۶): صفحهٔ ۴. ۲۷ بهمن ۱۳۵۰. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۹.
  32. ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ ۳۲٫۲ «رجوی، مبارزی آزادیخواه که توسط رژیم سرکوبگر ایران ترور شد (رجوی المناضل لأجل الحریة.. المغتال من قبل دولة القمع الإیرانیة)». روزنامهٔ الریاض (جریدة الریاض) (به عربی). ۲۰۱۷-۱۲-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۶.
  33. ↑ «سمپوزیوم ژنو: محاسبات آخوندهای قاتل (ندوة جنیف: حان حساب الملالی القتلة)». روزنامهٔ الریاض (جریدة الریاض) (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۶.
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ بقلم (خانم) دکتر گرتا تولمان. "ایران: حقوق بشر و امید به آزادی (Iran: Menschenrechte & Hoffnung auf Freiheit)". der Freitag (به لوگزامبورگی). Retrieved 2019-11-06.
  35. ↑ تاریخ شفاهی ایران، به کوشش حبیب لاجوردی، گفت‌وگو با آقای احمد میرفندرسکی
  36. ↑ «یاد پدر طالقانی روح راستین انقلاب». یوتیوب. ۲۰۱۸-۰۹-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۶.
  37. ↑ «روزنامه اطلاعات» (PDF). ۵ بهمن ۱۳۵۷.
  38. ↑ «روزنامه اطلاعات» (PDF). ۶ اسفند ۱۳۵۷.
  39. ↑ «هشدار مجاهدین خلق به دولت مهندس بازرگان». اطلاعات (۱۵۷۹۳): صفحهٔ ۱ و ۷. ۶ اسفند ۱۳۵۷.
  40. ↑ «سی خرداد مرز استبداد و آزادی |سازمان مجاهدین خلق ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳۱ مارس ۲۰۱۰.
  41. ↑ «روزنامه اطلاعات» (PDF). ۱۴ اسفند ۱۳۵۷.
  42. ↑ «سازمان مجاهدین خلق ایران - سخنرانی مسعود رجوی در مراسم یادبود دکتر مصدق، ۱۴ اسفند ۱۳۵۷ | ایران آرشیو». www.iran-archive.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  43. ↑ «سخنرانی مسعود رجوی در مراسم یادبود دکتر مصدق» (PDF). ۱۴ اسفند ۱۳۵۷. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۹.
  44. ↑ ایران، بهار. «۱۴اسفند سالروز درگذشت دکتر محمد مصدق پیشوای کبیر نهضت ضداستعماری مردم ایران - Iran-Spring - بهار ایران». iran-spring.org. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  45. ↑ روزنامه اطلاعات سه‌شنبه ۲۰ خرداد۱۳۵۹- شماره ۱۶۱۶۲ آگهی سخنرانی
  46. ↑ «روزنامه اطلاعات». ۲۰ خرداد ۱۳۵۹.
  47. ↑ «khatereangiz-sokhanranie tarikhi masoud-amjadie». YouTube. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۳۰.
  48. ↑ «روزنامه اطلاعات» (PDF). ۲۴ خرداد ۱۳۵۹.
  49. ↑ «Women, Islam and Fundamentalism in Iran - Maryam Rajavi discusses the issue». www.moslemwomen.info. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  50. ↑ عبور از بحران؛ کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۰ هاشمی رفسنجانی، صفحه ۱۰۰ و ۱۰۱ و ۱۳۸
  51. ↑ «روایتی بی‌پرده از اولین انتخابات جمهوری اسلامی/ بالاترین رأی در تهران را چه کسی کسب کرده‌است؟». مشرق.
  52. ↑ «روزنامه اطلاعات شماره ۱۶۰۴۴ تاریخ یکشنبه ۱۶ دی ۱۳۵۸»
  53. ↑ «روزنامه اطلاعات شماره ۱۶۰۵۵، تاریخ دوشنبه اول بهمن ۱۳۵۸»
  54. ↑ روزنامه اطلاعات- شماره ۱۶۰۷۱ -تاریخ یکشنبه ۲۱ بهمن ماه ۱۳۵۸
  55. ↑ ۵۵٫۰ ۵۵٫۱ Ervand Abrahamian (1989), Radical Islam: the Iranian Mojahedin, Society and culture in the modern Middle East, vol. 3, I.B.Tauris, p. 195, Table 6; pp. 203–205, Table 8, ISBN 978-1-85043-077-3
  56. ↑ «اولین انتخابات ریاست جمهوری چگونه برگزار شد». جام جم آنلاین. ۵ بهمن ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۰ بهمن ۱۳۹۷.
  57. ↑ «نتیجه نهایی مرحله دوم انتخابات تهران اعلام شد». روزنامه کیهان (۱۰۹۹۶): ۳. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۵۹ – به واسطهٔ کتابخانهٔ دانشگاه منچستر.
  58. ↑ Lincoln P. Bloomfield Jr., Ramesh Sepehrrad (2016-05-31). "What Washington Doesn't Get about Iran". The National Interest (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-12.
  59. ↑ "The Bloody Red Summer of 1988". FRONTLINE - Tehran Bureau (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-12.
  60. ↑ «پرواز بزرگ رهبر مقاومت از تهران به پاریس | سازمان مجاهدین خلق ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰.
  61. ↑ دیدبان، ایران. «آمار ترور مردم عادی توسط مجاهدین». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۴-۰۴.
  62. ↑ «مصاحبه بی‌بی‌سی فارسی با رجوی پس از خروج او از ایران». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۰۸.
  63. ↑ Universalis، Encyclopædia. «7-21 juin 1986 - France – Iran. Libération de deux otages français détenus au Liban après des concessions faites à Téhéran - Événement». Encyclopædia Universalis (به فرانسوی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  64. ↑ History، Resistance. «زیارت قتلگاه امام حسین ع در خاک کربلا توسط رهبری مقاومت ایران، مسعود و مریم رجوی». رویدادهای تاریخی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۲.
  65. ↑ «پروازی برای صلح و آزادی |سازمان مجاهدین خلق ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۰.
  66. ↑ کتاب خاطرات محمد محمدی ری شهری، جلد سوم، صفحهٔ ۱۵۷.
  67. ↑ "Interviewee: Rajavi, Massoud - Iranian Oral History Project". CURIOSity Digital Collections Search Results (به انگلیسی). 1984-05-29. Retrieved 2019-11-06.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link)
  68. ↑ «اعدام ددمنشانه منیره رجوی در تابستان ۶۷». IRAN GLOBAL. ۲۰۱۳-۰۹-۱۵.
  69. ↑ «منیره رجوی». Iran-Pedia.
  70. ↑ «زنان تأثیرگذار ایرانی: زنانی که از انقلاب تاکنون توسط حکومت کشته شده‌اند». Iran wire. ۲۰۱۵-۰۸-۱۲.
  71. ↑ ۷۱٫۰ ۷۱٫۱ «HUMAN RIGHTS AND THE U.N.». MARY McGRORY. Washington Post. ۱۹۹۰-۱۲-۱۳.
  72. ↑ «AMNESTY INTERNATIONAL REPORT 1991» (PDF). AMNESTY INTERNATIONAL. دسامبر ۱۹۹۰.
  73. ↑ «La deuxième mort de Kazem Radjavi». TEMPS PRESENT. ۱۹۹۰-۰۴-۲۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۲ مه ۲۰۲۰.
  74. ↑ «فی ذکری استشهاد الدکتور کاظم رجوی». LEMONDE-AR. ۲۰۱۸-۰۵-۰۹.
  75. ↑ «رجوی المناضل لأجل الحریة.. المغتال من قبل دولة القمع الإیرانیة». الریاض. ۲۰۱۷-۱۲-۱۲.
  76. ↑ ۷۶٫۰ ۷۶٫۱ Ervand Abrahamian (1989), Radical Islam: the Iranian Mojahedin, Society and culture in the modern Middle East, vol. 3, I.B.Tauris, p. 181, ISBN 978-1-85043-077-3
  77. ↑ ۷۷٫۰ ۷۷٫۱ ۷۷٫۲ Spellman، Kathryn (۲۰۰۶). Religion and Nation: Iranian Local and Transnational Networks in Britain. Berghahn Books. ص. ۲۸. شابک ۱-۵۷۱۸۱-۵۷۶-۷. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۸.
  78. ↑ «آغاز و فرجام یک ازدواج «مصلحتی»». روزنامه فرهیختگان. ۲۶ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰ مرداد ۱۳۹۷.
  79. ↑ ۷۹٫۰ ۷۹٫۱ Benliot، Albert V. (۲۰۰۱). Iran: Outlaw, Outcast Or Normal Country?. نیویورک: Nova Science Publishers. ص. ۱۰۰. شابک ۱-۵۶۰۷۲-۹۵۴-۶. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۸.
  80. ↑ Aarseth Bakke، Lina (۲۰۰۷). THE IRANIAN MOJAHEDIN’S STRUGGLE FOR LEGITIMACY (PDF). اسلو: دانشگاه اسلو. ص. ۲۵. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۸.
  81. ↑ Howard، Roger (۲۰۰۴). Iran in Crisis?: Nuclear Ambitions and the American Response. لندن: Zed Books Ltd. شابک ۹۷۸ ۱ ۸۴۸۱۳ ۷۱۱ ۰. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۸.
  82. ↑ "Profile: Maryam Rajavi" (به انگلیسی). بی‌بی‌سی. 2003-07-08.
  83. ↑ «داستان سیمرغ مسعود رجوی 30 خرداد 1364». Besoyepirozi. ۱۳۹۸-۰۸-۰۵.[پیوند مرده]
  84. ↑ «نوزده بهمن؛ موسی خیابانی؛ سیاهکل؛ پایکوبی اکثریت، مهدی اصلانی». gooya news. ۱۳۹۲-۱۱-۱۹.
  85. ↑ «حماسه عاشورای مجاهدین - 19 بهمن 1360». Pinterest.
  86. ↑ «1983 عاشورای مجاهدین 19 بهمن مجاهدین». YouTube. ۲۰۰۸-۰۲-۰۷.
  87. ↑ «صدور حکم بازداشت مریم و مسعود رجوی در عراق». BBC Persian. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۰۳.
  88. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «یک دادگاه عراقی حکم بازداشت مسعود رجوی و چند عضو مجاهدین خلق را صادر کرد | خبرها | DW | 12.07.2010». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۰۳.
  89. ↑ ۸۹٫۰ ۸۹٫۱ ۸۹٫۲ «صدور حکم دستگیری مجاهدین خلق در عراق به اتهام جنایت علیه بشریت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۰۳.
  90. ↑ «کردهای عراقی خواهان محاکمه مسعود رجوی رهبرسازمان مجاهدین خلق ایران به اتهام همکاری با رژیم صدام حسین در کشتار کردها شدند». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۰۳.
  91. ↑ اکونومیست
  92. ↑ بی‌بی‌سی
  93. ↑ «ترکی الفیصل از سرکرده منافقین به عنوان «درگذشته» یاد کرد». فارس. ۱۹ تیر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۶.
  94. ↑ «روز آن لاین». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۶ مه ۲۰۲۱.
  95. ↑ «الإعلان عن أسماء نصف شهداء الانتفاضة عمل رائع للمقاومة الإیرانیة». صحیفة هام الإلکترونیة | HAM News (به عربی). ۲۰۲۰-۰۱-۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۷.
  96. ↑ «روز آن لاین». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
  97. ↑ «تبیین جهان». Spreaker. بهمن ۱۳۵۸.
  98. ↑ «تبیین جهان». سایت سازمان مجاهدین خلق ایران. ۱۳۹۸-۰۴-۲۰.
  99. ↑ «کتاب سخنرانی در مراسم یادبود دکتر مصدق» (PDF). ۱۴ اسفند ۱۳۵۷. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۹.
  100. ↑ رجوی، مسعود (خرداد ۱۳۵۹). چه باید کرد؟. مجتمع عالی تکنولوژی انقلاب، انجمن دانشجویان مسلمان. صص. ۴۸. شابک ۹۶۴-۶۲۳۵-۰۵-۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۲ مه ۲۰۲۰.
  101. ↑ «چه باید کرد؟» (PDF). ش. ۸۷. نشریه مجاهد. ۲۴ خرداد ۱۳۵۹. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۲ مه ۲۰۲۰.
  102. ↑ روزنامه اطلاعات سه‌شنبه ۲۰ خرداد۱۳۵۹- شماره ۱۶۱۶۲ آگهی سخنرانی
  103. ↑ «روزنامه اطلاعات». ۲۰ خرداد ۱۳۵۹.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مسعود رجوی در ویکی‌گفتاورد موجود است.
مناصب احزاب سیاسی
بدون متصدی
به علت فقدان رهبری واحد
 رهبر سازمان مجاهدین خلق ایران
۱۳۵۷ – ح. ۱۳۸۲
متصدی همزمان: مریم رجوی (از ۱۳۶۳) 		پسین:
مریم رجوی
عنوان جدید رئیس شورای ملی مقاومت ایران
۱۳۶۰ – ح. 1382 		پسین:
؟
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مسعود_رجوی&oldid=40369734»