ولایت بدخشان: تفاوت میان نسخه‌ها

مختصات: ۳۸°۰′ شمالی ۷۱°۰′ شرقی / ۳۸٫۰۰۰°شمالی ۷۱٫۰۰۰°شرقی / 38.000; 71.000
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز جایگزینی با اشتباه‌یاب: بدست⟸به‌دست، بدنبال⟸به‌دنبال
آفریغ (بحث | مشارکت‌ها)
۳۰۴ ویرایش‌ها
مطالب پان‌ترکیستی حذف شدند
برچسب‌ها: واگردانی دستی متن دارای ویکی‌متن نامتناظر حذف منبع ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۲: خط ۲:
|name=بدخشان
|name=بدخشان
|native_name=
|native_name=
|settlement_type=[[استان‌های افغانستان|استان]]
|settlement_type=[[استان های افغانستان|استان]]
|image_skyline=Badakhshan province of Afghanistan.jpg
|image_skyline=Badakhshan province of Afghanistan.jpg
|image_alt=
|image_alt=
خط ۲۵: خط ۲۵:
|coordinates_footnotes=
|coordinates_footnotes=
|subdivision_type=کشور
|subdivision_type=کشور
|subdivision_name=[[افغانستان]]
|subdivision_name={{flag|Afghanistan}}
|established_title=
|established_title=
|established_date=
|established_date=
|founder=
|founder=
|seat_type=پایتخت
|seat_type=پایتخت
|seat=[[فیض‌آباد (افغانستان)|فیض‌آباد]]
|seat=[[فیض‌آباد (افغانستان)]]
|government_footnotes=
|government_footnotes=
|leader_party=
|leader_party=
|leader_title=استاندار (والی)
|leader_title=استاندار(والی)
|leader_name=[[قادر کانی رسولی ملا عمر]]
|leader_name=[[قادر کانی رسولی ملا عمر]]
|leader_title1=
|leader_title1=
خط ۶۶: خط ۶۶:
|footnotes=
|footnotes=
}}
}}
استان '''بَدَخشان''' ([[ساسانی]]: '''بَدَخش'''؛ [[پهلوی]]: '''bythš'''؛ [[اشکانی]]: '''bthšy'''؛ [[پارسی میانه]]: '''bizhoo''')<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/badaksan W. Eilers, 1988, 'BADAḴŠĀN', Encyclopædia Iranica.]</ref> یکی از ۳۴ [[استان‌های افغانستان|استان افغانستان]] است که در شمال‌شرقی آن واقع شده است. بدخشان از سطح دریا ۱٬۸۰۰ متر بلندی دارد و مرکز آن شهر [[فیض‌آباد (افغانستان)|فیض‌آباد]] است. این استان دارای مرز بین‌المللی از شمال با [[تاجیکستان]]، از شرق با [[چین]] و از جنوب با [[پاکستان]] است. استان بدخشان با ۲۸ [[شهرستان‌های افغانستان|'''شهرستان''']]، پر شهرستان‌ترین استان افغانستان می‌باشد.
استان '''بَدَخشان''' ([[ساسانی]]: '''بَدَخش'''؛ [[پهلوی]]: '''bythš'''؛ [[اشکانی]]: '''bthšy'''؛ [[پارسی میانه]]: '''bizhoo''')<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/badaksan W. Eilers, 1988, 'BADAḴŠĀN', Encyclopædia Iranica.]</ref> یکی از ۳۴ [[استان های افغانستان|استان افغانستان]] است که در شمال‌شرقی آن واقع شده‌است. بدخشان از سطح دریا ۱٬۸۰۰ متر بلندی دارد و مرکز آن شهر [[فیض‌آباد (افغانستان)|فیض‌آباد]] است. این استان دارای مرز بین‌المللی از شمال با [[تاجیکستان]]، از شرق با [[چین]] و از جنوب با [[پاکستان]] است. استان بدخشان با ۲۸ [[شهرستان های افغانستان|'''شهرستان''']]، پر شهرستان ترین استان افغانستان می‌باشد.


این استان در ۴۷۰ کیلومتری [[کابل]] واقع است. بدخشان از جنوب با استان‌های [[نورستان|پنجشیر]]، و [[کاپیسا|کاپیسا]] و از غرب با [[استان تخار]] هم‌مرز است. مساحت بدخشان بیش از ۴۷٬۴۰۳ [[کیلومتر مربع]] می‌باشد و شمار باشندگان آن بیش از یک میلیون نفر برآورد شده است.
این استان در ۴۷۰ کیلومتری [[کابل]] واقع است. بدخشان از جنوب با استان های [[نورستان|پنجشیر]]، و [[ کاپیسا|کاپیسا]] و از غرب با [[استان تخار]] هم‌مرز است. مساحت بدخشان بیش از ۴۷٬۴۰۳ [[کیلومتر مربع]] می‌باشد و شمار‌ باشندگان آن بیش از یک میلیون نفر برآورد شده‌است.


نفوس این شهر بالغ بر یک میلیون و پنجاه و پنج هزار نفر می‌باشد.<ref>https://euaa.europa.eu/country-guidance-afghanistan-2020/badakhshan</ref>
نفوس این شهر بالغ بر یک میلیون و پنجاه و پنج هزار نفر می‌‌باشد.<ref>https://euaa.europa.eu/country-guidance-afghanistan-2020/badakhshan</ref>


== نام ==
== نام ==
{{اصلی|نام‌های تاریخی افغانستان}}
{{اصلی|نام‌های تاریخی افغانستان}}
بدخشان از نظر [[ریشه‌شناسی]] از واژهٔ ترکی (بای تاغ شان) گرفته شده است. بای به معنای غنی، تاغ به معنی کوه و شأن به معنی صلابت؛ بنابراین کلمهٔ بدخشان به معنی کوه‌های غنی و پر صلابت که اشاره ای است به کوه‌های پامیر که سرشار از منابع طبیعی و سنگ‌های قیمتی است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تورک اوزبیک اویغارلیق آتلری - فرهنگ نامهای تورکی اوزبیکی - بهرالدین شارق - TÜRK ÖZBEK UYQARLIQ ADLARI - Bahraddin Şariq - Türkce-Farsca|نشانی=https://turuz.com/fa/book/title/Türk+Özbek+Uyqarlıq+Adları+-+Bahrəddin+Şariq|وبگاه=توروز - تورکجه دیل و ائتیمولوژی کیتابخاناسی|بازبینی=2024-03-29}}</ref>


⚫
در زمان [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانیان]] به این منطقه بِدِخش bidix و در زمان [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان]] bthšy می‌گفتند؛ در سنگ‌نوشته‌های ساسانی در [[کعبه زرتشت|کعبهٔ زرتشت]] این نام به‌شکل Bałasakan نیز آمده است. نام بدخشان، در [[زبان پهلوی]] به‌صورت bythš، در سنگ‌نوشته‌های پارسی میانه به‌صورت pitiaxou، در [[زبان یونانی]] به‌صورت bdeašx، در [[زبان ارمنی]] به‌صورت pəṭaḥšā یا afṭaḥšā و به [[زبان سریانی]] به‌صورت مُفَتِّش آمده است. این نام در منبع چینی از سدهٔ هفتم میلادی به صورت Po-to-chang-na ثبت شده است.


⚫
در زمان [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانیان]] به این منطقه بِدِخش bidix و در زمان [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان]] bthšy می‌گفتند؛ در سنگ‌نوشته‌های ساسانی در [[کعبه زرتشت|کعبهٔ زرتشت]] این نام به‌شکل Bałasakan نیز آمده‌است. نام بدخشان، در [[زبان پهلوی]] به‌صورت bythš، در سنگ‌نوشته‌های پارسی میانه به‌صورت pitiaxou، در [[زبان یونانی]] به‌صورت bdeašx، در [[زبان ارمنی]] به‌صورت pəṭaḥšā یا afṭaḥšā و به [[زبان سریانی]] به‌صورت مُفَتِّش آمده‌است. این نام در منبع چینی از سدهٔ هفتم میلادی به صورت Po-to-chang-na ثبت شده‌است.
⚫
بدخشان از نخستین دوره‌های روزگار باستان به بعد منبع [[لاجورد]] بوده و معادن یاقوت آن نیز شهرت داشته‌اند. واژهٔ [[زبان فرانسوی|فرانسوی]] «balais» و [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] «balas» که نام گونه‌ای از [[یاقوت]] بوده ریشه در همین واژهٔ بدخش دارد که در برخی از [[زبان‌های ایرانی شرقی]]، حرف d به حرف l تبدیل شده است.

⚫
بدخشان از نخستین دوره‌های روزگار باستان به بعد منبع [[لاجورد]] بوده و معادن یاقوت آن نیز شهرت داشته‌اند. واژهٔ [[زبان فرانسوی|فرانسوی]] «balais» و [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] «balas» که نام گونه‌ای از [[یاقوت]] بوده ریشه در همین واژهٔ بدخش دارد که در برخی از [[زبان‌های ایرانی شرقی]]، حرف d به حرف l تبدیل شده‌است.


بدخشان در اشعار بیشتر شاعران به کیفیت لعل خویش مشهور است. چنانچه [[فرخی سیستانی]] می‌سراید:
بدخشان در اشعار بیشتر شاعران به کیفیت لعل خویش مشهور است. چنانچه [[فرخی سیستانی]] می‌سراید:
خط ۸۸: خط ۸۸:
== مردم ==
== مردم ==
[[پرونده:Young girls from northern Afghanistan-2012.jpg|بندانگشتی|تصویر کودکان در بدخشان]]
[[پرونده:Young girls from northern Afghanistan-2012.jpg|بندانگشتی|تصویر کودکان در بدخشان]]
باشندگان این ولایت را اکثراً [[تاجیک‌ها]] تشکیل می‌دهد. همچنین تعداد قابل‌توجهی از [[پامیری‌ها]]، [[ازبک‌ها|ازبیک‌ها]]، [[هزاره‌ها]] و [[قرقیزها]] در بدخشان زندگی می‌کنند. زبان‌های رایج در این ولایت [[فارسی افغانستان|فارسی دری]]، [[زبان‌های پامیری|پامیری]]، [[ازبکی جنوبی|ازبیکی]] و [[قرقیزی]] می‌باشند.<ref name="World Gazetteer">{{cite web|url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=600&geo=-272|title=World Gazetteer|archiveurl=https://archive.today/20130105104925/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=600&geo=-272|archivedate=۵ ژانویه ۲۰۱۳|accessdate=۱۲ مارس ۲۰۱۰|dead-url=no}}</ref>
باشندگان این ولایت را اکثراً [[تاجیک‌ها]] تشکیل می دهد. تاجیک‌ها متشکل از دو گروه ([[زبان‌های پامیری|پامیری]] زبان و پارسی زبان هستند). همچنین اندکی از [[ازبک‌ها|ازبیک‌ها]] و [[قرقیزها|قیرقیزها]] در بدخشان زندگی می‌کنند. زبان‌های رایج در این ولایت عبارتند از زبان‌های [[فارسی افغانستان|فارسی‌دری]]، [[زبان‌های پامیری]]، [[ازبکی|ازبیکی]] و [[قرقیزی]] می‌باشند.<ref name="World Gazetteer">{{cite web|url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=600&geo=-272|title=World Gazetteer|archiveurl=https://archive.today/20130105104925/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=600&geo=-272|archivedate=۵ ژانویه ۲۰۱۳|accessdate=۱۲ مارس ۲۰۱۰|dead-url=no}}</ref>


در بدخشان زبان‌های دیگری به نام [[زبان‌های پامیری]] (از خانوادهٔ [[زبان‌های ایرانی|زبان‌های ایرانی‌شرقی]]) هنوز زنده هستند و مردم به آنها گفتار می‌کنند. در ناحیهٔ پامیر نیز عدهٔ اندکی به [[زبان قرقیزی]] سخن می‌گویند.
در بدخشان زبان‌های دیگری به نام [[زبان‌های پامیری]] (از خانوادهٔ [[زبان‌های ایرانی|زبان‌های ایرانی‌شرقی]]) هنوز زنده هستند و مردم به آنها گفتار می‌کنند. در ناحیهٔ پامیر نیز عدهٔ اندکی به [[زبان قرقیزی]] سخن می‌گویند.


همچنین عده اندکی از [[پشتون‌ها]] [[کوچی‌های افغانستان|کوچ‌نشین]] و نیمه‌کوچ‌نشین نیز که به این ولایت مهاجرت کرده‌اند در این ولایت ساکن هستند. عدهٔ کمی از مسلمانان روسی نیز پس از جنگ شوروی و افغانستان در دههٔ ۱۹۸۰ نیز در این ولایت ساکن شده‌اند.<ref>[http://www.rkabuli.20m.com/index_3.html 1 Badakhshan<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> بیشتر مردم، پیرو مذهب [[سنی|اهل سنت]] هستند و عده‌ای از پامیری‌ها نیز پیرو مذهب تشیع [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] هستند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=اثرات ناقلین پشتون بالای مالداری - کوچی گری در افغانستان شمالشرقی|نشانی=https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=3786|وبگاه=www.khorasanzameen.net|بازبینی=2021-02-27}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=کوچی‌ها مصیبت بزرگ برای بدخشان|نشانی=https://www.kabulpress.org/article2148.html|وبگاه=Kabul Press کابل پرس|بازبینی=2021-02-27|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=پیدایش قبایل افغان (پشتون) در خراسان (افغانستان)|نشانی=https://ns6.afghanpaper.com/nbody.php?id=151254|وبگاه=ns6.afghanpaper.com|بازبینی=2021-02-27}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=orozgani,tarikh, ariaye|نشانی=http://www.ariaye.com/dari4/tarikh/orozgani.html|وبگاه=www.ariaye.com|بازبینی=2021-02-27}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=جنگ و صلح در افغانستان: دیدگاهی از غیر پشتون‌ها - بخش اول|نشانی=https://www.etilaatroz.com/62043/جنگ-و-صلح-در-افغانستان-دیدگاهی-از-غیر-پ/|وبگاه=روزنامه اطلاعات روز|تاریخ=2018-06-20|بازبینی=2021-02-27|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=dailyetilaatroz}}</ref>
همچنین عده اندکی از [[پشتون‌ها]] و ازبک‌های [[کوچی‌های افغانستان|کوچ‌نشین]] و نیمه‌کوچ‌نشین نیز که به این ولایت مهاجرت کرده‌اند در این ولایت ساکن هستند. عدهٔ کمی از مسلمانان روسی نیز پس از جنگ شوروی و افغانستان در دههٔ ۱۹۸۰ نیز در این ولایت ساکن شده‌اند.<ref>[http://www.rkabuli.20m.com/index_3.html 1 Badakhshan<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> بیشتر مردم، پیرو مذهب [[سنی|اهل سنت]] هستند و عده‌ای از پامیری‌ها نیز پیرو مذهب تشیع [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] هستند.
<ref>{{یادکرد وب|عنوان=اثرات ناقلین پشتون بالای مالداری - کوچی گری در افغانستان شمالشرقی|نشانی=https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=3786|وبگاه=www.khorasanzameen.net|بازبینی=2021-02-27}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=کوچی‌ها مصیبت بزرگ برای بدخشان|نشانی=https://www.kabulpress.org/article2148.html|وبگاه=Kabul Press کابل پرس|بازبینی=2021-02-27|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=پیدایش قبایل افغان (پشتون) در خراسان (افغانستان)|نشانی=https://ns6.afghanpaper.com/nbody.php?id=151254|وبگاه=ns6.afghanpaper.com|بازبینی=2021-02-27}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=orozgani,tarikh, ariaye|نشانی=http://www.ariaye.com/dari4/tarikh/orozgani.html|وبگاه=www.ariaye.com|بازبینی=2021-02-27}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=جنگ و صلح در افغانستان: دیدگاهی از غیر پشتون‌ها - بخش اول|نشانی=https://www.etilaatroz.com/62043/جنگ-و-صلح-در-افغانستان-دیدگاهی-از-غیر-پ/|وبگاه=روزنامه اطلاعات روز|تاریخ=2018-06-20|بازبینی=2021-02-27|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=dailyetilaatroz}}</ref>


== پیشینه ==
== پیشینه ==
{{بیشتر|تاریخ افغانستان}}
{{بیشتر|تاریخ افغانستان}}
[[پرونده:AncientLapisLazuli.jpg|راست|150px|بندانگشتی|نگارهٔ ۴: [[لاجورد|سنگ لاجوَرد]] ([[زبان لاتین|لاتین]]: Lapis lazuli) نوعی سنگ قیمتی آبی‌رنگ است که تنها در افغانستان یافت می‌شود<ref>{{یادکرد وب |url=http://blog.britishmuseum.org/category/exhibitions/afghanistan-crossroads-of-the-ancient-world/ |title=وِب‌نِوِشت آثارخانهٔ بریتانیا، نمایش گنجینه‌های باستانی افغانستان در نمایشگاهی تحت عنوان 'افغانستان، چهارراه دنیای کُهَن' |accessdate=۵ آوریل ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110318063127/http://blog.britishmuseum.org/category/exhibitions/afghanistan-crossroads-of-the-ancient-world/ |archivedate=۱۸ مارس ۲۰۱۱ |dead-url=yes}}</ref> ولی از هزاران سال پیش در جهان خواهان زیادی داشته است. این سنگ در جواهرات [[فرعون|فراعنهٔ]] [[مصر باستان]]، هنر [[خاور نزدیک]] باستان و تا هنر [[رنسانس|رنسانسِ]] [[ایتالیا]] به چشم می‌خورد. وجود ده‌ها تُن سنگ لاجورد به‌کاررفته در گنجینه‌های شاهان [[میان‌رودان]] (بین‌النهرین) و فراعنهٔ مصر باستان نشان‌دهندهٔ این واقعیت است که این سنگ قیمتی در آن عصر در اوج مُد بوده و نیاکان باشندگان افغانستان در تجارت و بازرگانی در [[عصر برنز|عصر بُرُنز]] نقش پویایی داشتند. همچنین ضرورت انتقال این همه سنگ لاجورد از افغانستان به خاور نزدیک و مصر گواه بر موجودیت امکانات و تأسیسات پیشرفتهٔ میان‌راهی در آن عصر است.
[[پرونده:AncientLapisLazuli.jpg|راست|150px|بندانگشتی|نگارهٔ ۴: [[لاجورد|سنگ لاجوَرد]] ([[زبان لاتین|لاتین]]: Lapis lazuli) نوعی سنگ قیمتی آبی‌رنگ است که تنها در افغانستان یافت می‌شود<ref>{{یادکرد وب |url=http://blog.britishmuseum.org/category/exhibitions/afghanistan-crossroads-of-the-ancient-world/ |title=وِب‌نِوِشت آثارخانهٔ بریتانیا، نمایش گنجینه‌های باستانی افغانستان در نمایشگاهی تحت عنوان 'افغانستان، چهارراه دنیای کُهَن' |accessdate=۵ آوریل ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110318063127/http://blog.britishmuseum.org/category/exhibitions/afghanistan-crossroads-of-the-ancient-world/ |archivedate=۱۸ مارس ۲۰۱۱ |dead-url=yes}}</ref> ولی از هزاران سال پیش در جهان خواهان زیادی داشته‌است. این سنگ در جواهرات [[فرعون|فراعنهٔ]] [[مصر باستان]]، هنر [[خاور نزدیک]] باستان و تا هنر [[رنسانس|رنسانسِ]] [[ایتالیا]] به چشم می‌خورد. وجود ده‌ها تُن سنگ لاجورد به‌کاررفته در گنجینه‌های شاهان [[میان‌رودان]] (بین‌النهرین) و فراعنهٔ مصر باستان نشان‌دهندهٔ این واقعیت است که این سنگ قیمتی در آن عصر در اوج مُد بوده و نیاکان باشندگان افغانستان در تجارت و بازرگانی در [[عصر برنز|عصر بُرُنز]] نقش پویایی داشتند. همچنین ضرورت انتقال این همه سنگ لاجورد از افغانستان به خاور نزدیک و مصر گواه بر موجودیت امکانات و تأسیسات پیشرفتهٔ میان‌راهی در آن عصر است.


'''سمت چپ، بالا''': نمونه‌ای از سنگ لاجوَرد.
'''سمت چپ، بالا''': نمونه‌ای از سنگ لاجوَرد.
خط ۱۰۳: خط ۱۰۵:


'''سمت راست''': لاجوَردِ بکار رفته در «قوچ در یک بیشه»، بدست‌آمده از مقبره‌های شاهی شهر باستانی [[اور]]، میان‌رودان (بین‌النهرین) باستان، [[عراق]] امروزی، ۲۵۰۰–۲۶۰۰ پیش از میلاد.]]
'''سمت راست''': لاجوَردِ بکار رفته در «قوچ در یک بیشه»، بدست‌آمده از مقبره‌های شاهی شهر باستانی [[اور]]، میان‌رودان (بین‌النهرین) باستان، [[عراق]] امروزی، ۲۵۰۰–۲۶۰۰ پیش از میلاد.]]
در نتیجهٔ کاوش‌های باستان‌شناسی صدها ابزار سنگی در ساحه‌های متعدد افغانستان و همچنان بدخشان - ابزاری چون ابزار [[کوارتز|کوارتزی]] متعلق به [[پارینه‌سنگی زیرین|دورهٔ پارینه‌سنگی زیرین]] (تبرهای دستی، چاقوهای دسته‌دار و تراشه‌ها) با قدمتی بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ ساله - گواهی این است که بدخشان از دوران پارینه‌سنگی منطقه‌ای مسکون بوده است.
در نتیجهٔ کاوش‌های باستان‌شناسی صدها ابزار سنگی در ساحه‌های متعدد افغانستان و همچنان بدخشان - ابزاری چون ابزار [[کوارتز|کوارتزی]] متعلق به [[پارینه‌سنگی زیرین|دورهٔ پارینه‌سنگی زیرین]] (تبرهای دستی، چاقوهای دسته‌دار و تراشه‌ها) با قدمتی بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ ساله - گواهی این است که بدخشان از دوران پارینه‌سنگی منطقه‌ای مسکون بوده‌است.


[[اسکلت]] انسان [[نئاندرتال|نِئاندِرتال]] در طی اواسط دههٔ هفتاد میلادی در [[دره کور|درهٔ کور]] در [[بدخشان]]، و همچنین [[استخوان گیجگاهی]] بزرگی یافت شده‌اند که به عقیدهٔ دانشمندان می‌بایست متعلق به انسان امروزی با ویژگی‌های نئاندرتالی باشد.
[[اسکلت]] انسان [[نئاندرتال|نِئاندِرتال]] در طی اواسط دههٔ هفتاد میلادی در [[دره کور|درهٔ کور]] در [[بدخشان]]، و همچنین [[استخوان گیجگاهی]] بزرگی یافت شده‌اند که به عقیدهٔ دانشمندان می‌بایست متعلق به انسان امروزی با ویژگی‌های نئاندرتالی باشد.
خط ۱۱۵: خط ۱۱۷:
[[File:Badakhshan silver patera.jpg|thumb|236x240px|بشقاب نقره‌ای کشف‌شده توسط جورج کریستوفر میلزورث از بدخشان، ۱۸۳۲. دیونیزوس را درحالی‌که توسط دو فرشته هل داده می‌شود، نشان می‌دهد.]]
[[File:Badakhshan silver patera.jpg|thumb|236x240px|بشقاب نقره‌ای کشف‌شده توسط جورج کریستوفر میلزورث از بدخشان، ۱۸۳۲. دیونیزوس را درحالی‌که توسط دو فرشته هل داده می‌شود، نشان می‌دهد.]]


در هزارهٔ یکم پیش از میلاد این منطقه به‌دست [[هخامنشیان]] افتاد و پس از سقوط آن‌ها توسط [[اسکندر مقدونی]]، تحت فرمانروایی [[دولت یونانی بلخ]] درآمد. در سال‌های پیش از اسلام این منطقه توسط سلسله‌های مختلفی مانند [[شاهنشاهی کوشانی|کوشانیان]] و [[هپتالیان|یفتلیان]] کنترل می‌شد. در دوران اسلامی هم بخشی از امپراتوری [[سامانیان]] و سپس [[غزنویان]]، [[دودمان سلجوق|سلجوقیان]]، [[غوریان]]، [[خوارزمشاهیان]]، [[مغول|مغولان]] و [[امپراتوری تیموری|تیموریان]] بود.
در هزارهٔ یکم پیش از میلاد این منطقه بدست [[هخامنشیان]] افتاد و پس از سقوط آن‌ها توسط [[اسکندر مقدونی]]، تحت فرمانروایی [[دولت یونانی بلخ]] درآمد. در سال‌های پیش از اسلام این منطقه توسط سلسله‌های مختلفی مانند [[شاهنشاهی کوشانی|کوشانیان]] و [[هپتالیان|یفتلیان]] کنترل می‌شد. در دوران اسلامی هم بخشی از امپراتوری [[سامانیان]] و سپس [[غزنویان]]، [[دودمان سلجوق|سلجوقیان]]، [[غوریان]]، [[خوارزمشاهیان]]، [[مغول|مغولان]] و [[امپراتوری تیموری|تیموریان]] بود.


در اوایل قرن شانزدهم الی اواسط قرن هجدهم بدخشان تحت سیطرهٔ [[شیبانیان|خانات بخارا]] قرار داشت که وقتی از [[امپراتوری درانی|امپراتوری درانیان]] شکست خوردند، طی معاهدهٔ صلحی در ۱۷۵۰ میلادی بین مراد بیگ بخارا و [[احمدشاه درانی]]، جز قلمرو درانیان گردید. بدخشان تحت سلطهٔ درانی‌ها و به دنبال آن سلسلهٔ بارکزی قرار گرفت و طی سه جنگ افغان و انگلیس هم، دست نخورده باقی ماند.
در اوایل قرن شانزدهم الی اواسط قرن هجدهم بدخشان تحت سیطرهٔ [[شیبانیان|خانات بخارا]] قرار داشت که وقتی از [[امپراتوری درانی|امپراتوری درانیان]] شکست خوردند، طی معاهدهٔ صلحی در ۱۷۵۰ میلادی بین مراد بیگ بخارا و [[احمدشاه درانی]]، جز قلمرو درانیان گردید. بدخشان تحت سلطهٔ درانی‌ها و به دنبال آن سلسلهٔ بارکزی قرار گرفت و طی سه جنگ افغان و انگلیس هم، دست نخورده باقی ماند.


این منطقه در سال ۱۸۹۶ میان دو امپراتوری بزرگ ([[روسیه تزاری|روسیهٔ تزاری]] و [[بریتانیا]]) به دو بخش تقسیم گردید. یک بخش این استان تحت نام بدخشان روسیه و بعداً منطقهٔ خودگردان کوهستانی بدخشان شوروی با مرکزیت شهر [[خاروغ]] به [[روسیه]] تعلق گرفت، و بخش دوم با مرکزیت شهر [[فیض‌آباد (افغانستان)|فیض‌آباد]] به امارت افغانستان پیوست. مردم ولایت بدخشان حساسیت زیادی به نام «قادر» از خود نشان می‌دهند، گویا در دوران هوتکیان کسی به نام قادر از هرات آمده و بیشتر مردم بدخشان را قتل‌عام کرده است. از این رو امروزه در بدخشان، نام قادر هم‌معنی با حسود بودن و سطح هوش پایین داشتن است. روسیه و [[انگلیس]] [[آمودریا]] (جیحون) را به عنوان مرز طبیعی پذیرفته و توسط ستون‌های مرزی نشانه‌گذاری شد. در سال ۱۹۱۷ بعد از پیروزی انقلاب [[بلشویکی]] در روسیه بدخشان روسیه به شوروی در تشکیل [[جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان]] تعلق گرفت.
این منطقه در سال ۱۸۹۶ میان دو امپراتوری بزرگ ([[روسیه تزاری|روسیهٔ تزاری]] و [[بریتانیا]]) به دو بخش تقسیم گردید. یک بخش این استان تحت نام بدخشان روسیه و بعداً منطقهٔ خودگردان کوهستانی بدخشان شوروی با مرکزیت شهر [[خاروغ]] به [[روسیه]] تعلق گرفت، و بخش دوم با مرکزیت شهر [[فیض‌آباد (افغانستان)|فیض‌آباد]] به امارت افغانستان پیوست. مردم ولایت بدخشان حساسیت زیادی به نام "قادر" از خود نشان میدهند، گویا در دوران هوتکیان کسی‌ به نام قادر از هرات آمده و بیشتر مردم بدخشان را قتل عام کرده است. از این رو امروزه در بدخشان، نام قادر هم‌معنی‌ با حسود بودن و سطح هوش پایین داشتن است. روسیه و [[انگلیس]] [[آمودریا]] (جیحون) را به عنوان مرز طبیعی پذیرفته و توسط ستون‌های مرزی نشانه‌گذاری شد. در سال ۱۹۱۷ بعد از پیروزی انقلاب [[بلشویکی]] در روسیه بدخشان روسیه به شوروی در تشکیل [[جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان]] تعلق گرفت.


این منطقه حدود ۱۰۰ سال در صلح به‌سر می‌برد تا اینکه شعله‌های [[جنگ داخلی افغانستان (۱۹۹۶–۱۹۹۲)|جنگ داخلی افغانستان]] و [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|اتحاد جماهیر شوروی]] به بدخشان هم زبانه کشید.
این منطقه حدود ۱۰۰ سال در صلح به‌سر می‌برد تا اینکه شعله‌های [[جنگ داخلی افغانستان (۱۹۹۶–۱۹۹۲)|جنگ داخلی افغانستان]] و [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|اتحاد جماهیر شوروی]] به بدخشان هم زبانه کشید.


در طول دههٔ ۱۹۹۰، بیشتر مناطق شمال‌شرقی تحت کنترل نیروهای وفادار به [[برهان‌الدین ربانی|برهان الدین ربانی]] و [[احمد شاه مسعود]] بود،<ref>[http://www.cmi.no/pdf/?file=/afghanistan/doc/ACF280.pdf تحلیل‌های جنگ: شهرستان بهارک، ولایت بدخشان]</ref> تا سال ۱۹۹۶ که [[طالبان]] رسماً تشکیل دولت داده بودند، بدخشان تنها ولایتی بود که طالبان آن را فتح نتوانستند و الی ۲۰۰۱ میلادی و سقوط طالبان به‌دست نیروهای احمدشاه مسعود و برهان‌الدین ربانی بود.
در طول دههٔ ۱۹۹۰، بیشتر مناطق شمال‌شرقی تحت کنترل نیروهای وفادار به [[برهان‌الدین ربانی|برهان الدین ربانی]] و [[احمد شاه مسعود]] بود،<ref>[http://www.cmi.no/pdf/?file=/afghanistan/doc/ACF280.pdf تحلیل‌های جنگ: شهرستان بهارک، ولایت بدخشان]</ref> تا سال ۱۹۹۶ که [[طالبان]] رسماً تشکیل دولت داده بودند، بدخشان تنها ولایتی بود که طالبان آن را فتح نتوانستند و الی ۲۰۰۱ میلادی و سقوط طالبان بدست نیروهای احمدشاه مسعود و برهان‌الدین ربانی بود.


بدخشان بدین ترتیب یکی از معدود ولایات کشور بود که در جنگ‌های افغانستان شاهد شورش‌های کمی بود اما در طی سال‌های ۲۰۱۰ شورشیان طالبان موفق به حمله و کنترل چندین شهرستان در این ولایت شدند.<ref>[https://www.afghanistan-analysts.org/the-2015-insurgency-in-the-north-2-badakhshans-jurm-district-under-siege/ شورش در شمال افغانستان: شهرستان جرم در محاصره]</ref>
بدخشان بدین ترتیب یکی از معدود ولایات کشور بود که در جنگ‌های افغانستان شاهد شورش‌های کمی بود اما در طی سال‌های ۲۰۱۰ شورشیان طالبان موفق به حمله و کنترل چندین شهرستان در این ولایت شدند.<ref>[https://www.afghanistan-analysts.org/the-2015-insurgency-in-the-north-2-badakhshans-jurm-district-under-siege/ شورش در شمال افغانستان: شهرستان جرم در محاصره]</ref>


در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۵، [[زمین‌لرزه ۱۳۹۴ هندوکش|زمین‌لرزهٔ هندوکش]] با ۷٫۵ [[مقیاس بزرگای گشتاوری]]، شمال افغانستان را با حداکثر چهار [[مقیاس شدت مرکالی]] (شدید) لرزاند. این زمین لرزه تقریباً ۳۰٬۰۰۰ خانه را ویران نمود، چند صد کشته برجا گذاشت و بیش از ۱٬۷۰۰ زخمی به‌دنبال داشت.<ref>{{یادکرد وب|title=٧. ٥ مقیاس بزرگای گشتاوری – در ۴٥&nbsp;کیلومتری شرق فرخار، افغانستان|url=https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us10003re5#general_region|author=یو. اِس. جی. اِس|publisher=[[سازمان زمین‌شناسی آمریکا]]}}</ref>
در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۵، [[زمین‌لرزه ۱۳۹۴ هندوکش|زمین‌لرزهٔ هندوکش]] با ۷٫۵ [[مقیاس بزرگای گشتاوری]]، شمال افغانستان را با حداکثر چهار [[مقیاس شدت مرکالی]] (شدید) لرزاند. این زمین لرزه تقریباً ۳۰٬۰۰۰ خانه را ویران نمود، چند صد کشته برجا گذاشت و بیش از ۱٬۷۰۰ زخمی بدنبال داشت.<ref>{{یادکرد وب|title=٧. ٥ مقیاس بزرگای گشتاوری – در ۴٥&nbsp;کیلومتری شرق فرخار، افغانستان|url=https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us10003re5#general_region|author=یو. اِس. جی. اِس|publisher=[[سازمان زمین‌شناسی آمریکا]]}}</ref>


== جغرافیا ==
== جغرافیا ==
{{بیشتر|جغرافیای طبیعی افغانستان}}
{{بیشتر|جغرافیای طبیعی افغانستان}}
[[File:Naw shakh.jpg|250px|thumb|left|[[نوشاخ]] دومین قله مرتفع [[هندوکش]] با ۷٬۴۹۲ متر (۲۴٬۵۸۰ فوت) بعد از [[ترچ میر|تراجمیر]] است که در ولایت بدخشان افغانستان واقع شده است.]]
[[File:Naw shakh.jpg|250px|thumb|left|[[نوشاخ]] دومین قله مرتفع [[هندوکش]] با ۷٬۴۹۲ متر (۲۴٬۵۸۰ فوت) بعد از [[ترچ میر|تراجمیر]] است که در ولایت بدخشان افغانستان واقع شده‌است.]]


بدخشان در ناحیهٔ شمال‌شرق افغانستان قرار داشته، یکی از ولایت‌های کوهستانی، زلزله‌خیز و سرسبز بوده و دارای منابع سرشار طبیعی از جمله معادن لعل و لاجورد می‌باشد که از پنج هزار سال پیش استخراج آن آغاز گردیده‌بود. این ولایت از شمال با [[ولایت مختار کوهستان بدخشان]] و [[ولایت ختلان]] [[تاجیکستان]]، از شرق و از طریق [[دالان واخان]] ۹۱ کیلومتر با [[چین]]، از جنوب با [[پاکستان]] و ولایت‌های [[ولایت نورستان]]، کنر، لغمان و کاپیسا، از جنوب غرب با [[ولایت پنجشیر]] و از غرب با [[ولایت تخار]] محدود است. این ولایت ۴۴٬۰۵۹ کیلومتر مربع (۱۷٬۰۱۱ مایل مربع) پهناوری دارد که بیشتر آن توسط رشته‌کوه‌های هندوکش و پامیر اشغال شده است. از نظر موقعیت جغرافیایی، بدخشان بین خطوط طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و [[عرض جغرافیایی]] شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه واقع است.
بدخشان در ناحیهٔ شمال‌شرق افغانستان قرار داشته، یکی از ولایت‌های کوهستانی، زلزله‌خیز و سرسبز بوده و دارای منابع سرشار طبیعی از جمله معادن لعل و لاجورد می‌باشد که از پنج هزار سال پیش استخراج آن آغاز گردیده‌بود. این ولایت از شمال با [[ولایت مختار کوهستان بدخشان]] و [[ولایت ختلان]] [[تاجیکستان]]، از شرق و از طریق [[دالان واخان]] ۹۱ کیلومتر با [[چین]]، از جنوب با [[پاکستان]] و ولایت‌های [[ولایت نورستان]]، کنر، لغمان و کاپیسا، از جنوب غرب با [[ولایت پنجشیر]] و از غرب با [[ولایت تخار]] محدود است. این ولایت ۴۴٬۰۵۹ کیلومتر مربع (۱۷٬۰۱۱ مایل مربع) پهناوری دارد که بیشتر آن توسط رشته‌کوه‌های هندوکش و پامیر اشغال شده‌است. از نظر موقعیت جغرافیایی، بدخشان بین خطوط طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و [[عرض جغرافیایی]] شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه واقع است.


طبق [[صندوق جهانی طبیعت|صندوق جهانی حیات‌وحش]]، زمستان‌های بدخشان آب و هوای سرد و تابستان‌های آن اقلیم معتدل و گوارا دارد؛ متوسط میزان دما در زمستان ۲۰- درجهٔ سانتی‌گراد و در تابستان میان ۱۵ الی ۲۵ درجه می‌باشد. مقدار بارندگی این ولایت بین ۸۰۰ الی ۱٬۰۰۰ میلی‌متر ثبت شده است که بیشتر به‌شکل برف می‌باشد.
طبق [[صندوق جهانی طبیعت|صندوق جهانی حیات‌وحش]]، زمستان‌های بدخشان آب و هوای سرد و تابستان‌های آن اقلیم معتدل و گوارا دارد؛ متوسط میزان دما در زمستان ۲۰- درجهٔ سانتی‌گراد و در تابستان میان ۱۵ الی ۲۵ درجه می‌باشد. مقدار بارندگی این ولایت بین ۸۰۰ الی ۱٬۰۰۰ میلی‌متر ثبت شده‌است که بیشتر به‌شکل برف می‌باشد.


ولایت بدخشان دارای کوه‌های بلند و رودخانه‌های خروشان است. سه رشته‌کوه مهمی که این ولایت را اشغال کرده است، رشته‌کوه‌های [[پامیر]] (مرتفع‌ترین قله، تغارمه با ۷٬۸۹۹ متر ارتفاع)، [[هندوکش]] (مرتفع‌ترین قله، [[نوشاخ]] با ۷٬۴۹۲ متر ارتفاع) و [[رشته‌کوه خواجه‌محمد|خواجه‌محمد]] (مرتفع‌ترین قله، اَخوی با ۵٬۶۸۰ متر ارتفاع) می‌باشند؛ کوه‌های کمالنگ، جلغر، هزارچشمه (مرتفع‌ترین قله، بیاک‌چشمه با ۴٬۷۴۱ متر ارتفاع)، [[کلات (خواهان)|کلات]] (مرتفع‌ترین قله، کلات با ۴٬۰۹۰ متر ارتفاع) و [[سفیدخرس]] (مرتفع‌ترین قله، سفیدخرس با ۵٬۳۲۶ متر ارتفاع) از دیگر ارتفاعات بدخشان به‌شمار می‌روند.
ولایت بدخشان دارای کوه‌های بلند و رودخانه‌های خروشان است. سه رشته‌کوه مهمی که این ولایت را اشغال کرده‌است، رشته‌کوه‌های [[پامیر]] (مرتفع‌ترین قله، تغارمه با ۷٬۸۹۹ متر ارتفاع)، [[هندوکش]] (مرتفع‌ترین قله، [[نوشاخ]] با ۷٬۴۹۲ متر ارتفاع) و [[رشته‌کوه خواجه‌محمد|خواجه‌محمد]] (مرتفع‌ترین قله، اَخوی با ۵٬۶۸۰ متر ارتفاع) می‌باشند؛ کوه‌های کمالنگ، جلغر، هزارچشمه (مرتفع‌ترین قله، بیاک‌چشمه با ۴٬۷۴۱ متر ارتفاع)، [[کلات (خواهان)|کلات]] (مرتفع‌ترین قله، کلات با ۴٬۰۹۰ متر ارتفاع) و [[سفیدخرس]] (مرتفع‌ترین قله، سفیدخرس با ۵٬۳۲۶ متر ارتفاع) از دیگر ارتفاعات بدخشان به‌شمار می‌روند.


ولایت بدخشان ۵۳ درصد منابع آبی افغانستان را داراست که به‌صورت یخچال‌های طبیعی در [[پامیر|بام دنیا]] ذخیره شده است و یخچال‌های پارک ملی درهٔ واخان با طول ۷۵ کیلومتر و عرض ۶۰۰ متر، از بزرگ‌ترین یخچال‌های طبیعی دنیا به‌شمار می‌رود. رودخانه‌های مهم این ولایت عبارت‌اند از [[آمودریا]]، [[رود کوکچه]]، [[واخان|رود واخان]]، [[انجمن|رود انجمن]]، [[تگاب|رود تگاب]]، [[پامیر|رود پامیر]]، یفتل‌آب، کوف‌آب، آیش‌آب، جیروآب، رونج‌آب، زریچ‌آب، رود وردوج، رود شیوا، رود جرم، رود خستک، رود جوخان، رود درواز و رود راغ. دریاچه‌های بدخشان که در سرحد افغانستان و تاجیکستان قرار دارند عبارتند از: جهیل شیوا، زرکول و چقمقین، دیگر دریاچه‌های این ولایت عبارتند از: دریاچهٔ سبز، دریاچهٔ چاهیلِ سرغیلان، دریاچهٔ آغردهٔ غارسپان و دریاچهٔ غوری‌سنگ.
ولایت بدخشان ۵۳ درصد منابع آبی افغانستان را داراست که به‌صورت یخچال‌های طبیعی در [[پامیر|بام دنیا]] ذخیره شده‌است و یخچال‌های پارک ملی درهٔ واخان با طول ۷۵ کیلومتر و عرض ۶۰۰ متر، از بزرگ‌ترین یخچال‌های طبیعی دنیا به‌شمار می‌رود. رودخانه‌های مهم این ولایت عبارت‌اند از [[آمودریا]]، [[رود کوکچه]]، [[واخان|رود واخان]]، [[انجمن|رود انجمن]]، [[تگاب|رود تگاب]]، [[پامیر|رود پامیر]]، یفتل‌آب، کوف‌آب، آیش‌آب، جیروآب، رونج‌آب، زریچ‌آب، رود وردوج، رود شیوا، رود جرم، رود خستک، رود جوخان، رود درواز و رود راغ. دریاچه‌های بدخشان که در سرحد افغانستان و تاجیکستان قرار دارند عبارتند از: جهیل شیوا، زرکول و چقمقین، دیگر دریاچه‌های این ولایت عبارتند از: دریاچهٔ سبز، دریاچهٔ چاهیلِ سرغیلان، دریاچهٔ آغردهٔ غارسپان و دریاچهٔ غوری‌سنگ.


دالان واخان در غرب بدخشان شامل دو منطقهٔ چراگاه و بوته زار کوهستانی است: استپ آلپی کاراکروم در غرب [[فلات تبت]] و استپ درواز در کوه‌های پامیر. این منطقه توسط دولت افغانستان منطقهٔ حفاظت‌شده اعلان گردیده و یکی از پارک‌های ملی افغانستان می‌باشد.
دالان واخان در غرب بدخشان شامل دو منطقهٔ چراگاه و بوته زار کوهستانی است: استپ آلپی کاراکروم در غرب [[فلات تبت]] و استپ درواز در کوه‌های پامیر. این منطقه توسط دولت افغانستان منطقهٔ حفاظت‌شده اعلان گردیده و یکی از پارک‌های ملی افغانستان می‌باشد.
خط ۱۴۵: خط ۱۴۷:
مجموع محوطه‌های جنگل‌های بدخشان به ۴۵۰٬۰۰۰ هکتار می‌رسد که درختان سوزنی‌برگ، صنوبر، بلوط، سرو و ناجو در ارتفاعات بلند و درختان چنار، کج‌بید، [[بادام]] و چهارمغز در ارتفاعات پایین آن می‌روید. در جنوب فیض آباد، پوشش گیاهی متداول شامل بوته‌های [[خار]]، زیزیف، [[اقاقیا (سرده)|اقاقیا]] و آمیگداتوس است. زمین‌های جنگلی پاروپامیزوس را می‌توان در مناطق شمال غربی و مرکزی ولایت یافت. پوشش گیاهی متداول دیگر مناطق ولایت، شامل [[چمنزارها، گرم‌دشت‌ها و درختچه‌زارهای معتدله]]، [[مریم‌گلی]] و [[خارخسک]] می‌شوند.
مجموع محوطه‌های جنگل‌های بدخشان به ۴۵۰٬۰۰۰ هکتار می‌رسد که درختان سوزنی‌برگ، صنوبر، بلوط، سرو و ناجو در ارتفاعات بلند و درختان چنار، کج‌بید، [[بادام]] و چهارمغز در ارتفاعات پایین آن می‌روید. در جنوب فیض آباد، پوشش گیاهی متداول شامل بوته‌های [[خار]]، زیزیف، [[اقاقیا (سرده)|اقاقیا]] و آمیگداتوس است. زمین‌های جنگلی پاروپامیزوس را می‌توان در مناطق شمال غربی و مرکزی ولایت یافت. پوشش گیاهی متداول دیگر مناطق ولایت، شامل [[چمنزارها، گرم‌دشت‌ها و درختچه‌زارهای معتدله]]، [[مریم‌گلی]] و [[خارخسک]] می‌شوند.


این ولایت انواع مختلف حیوانات را دارا می‌باشد چنان‌که وقتی مارکوپولو در قرن سیزدهم میلادی از بدشان بازدید نمود از یک نوع گوسفند خاص نام می‌برد که بعداً به‌نام وی به‌نام گوسفند مارکوپولو شهرت یافت، وی بدخشان را مکان تربیه اسپ‌های اصیل و قوی نوشته است که در بزکشی‌های محلی شاهد آن بوده و را خان‌آباد-بدخشان را به‌خاطر پلنگ‌ها راه پرخطر توصیف کرده است. هم‌اکنون بدخشان زیستگاه گونه‌های خاصی از حیوانات، مانند [[گوسفند مارکوپولو]]، [[گوسفند وحشی اوریال]]، [[پلنگ برفی]]، [[گربه پالاس|گربهٔ پالاس]]، [[خرس قهوه‌ای]]، [[گرگ خاکستری]]، [[سمور سنگی]]، [[روباه سرخ]]، [[وشق]]، [[سیاه‌گوش]] [[آهوی ختن]] و [[بز مارخور]] می‌باشد.
این ولایت انواع مختلف حیوانات را دارا می‌باشد چنان‌که وقتی مارکوپولو در قرن سیزدهم میلادی از بدشان بازدید نمود از یک نوع گوسفند خاص نام می‌برد که بعداً به‌نام وی به‌نام گوسفند مارکوپولو شهرت یافت، وی بدخشان را مکان تربیه اسپ‌های اصیل و قوی نوشته‌است که در بزکشی‌های محلی شاهد آن بوده و را خان‌آباد-بدخشان را به‌خاطر پلنگ‌ها راه پرخطر توصیف کرده‌است. هم‌اکنون بدخشان زیستگاه گونه‌های خاصی از حیوانات، مانند [[گوسفند مارکوپولو]]، [[گوسفند وحشی اوریال]]، [[پلنگ برفی]]، [[گربه پالاس|گربهٔ پالاس]]، [[خرس قهوه‌ای]]، [[گرگ خاکستری]]، [[سمور سنگی]]، [[روباه سرخ]]، [[وشق]]، [[سیاه‌گوش]] [[آهوی ختن]] و [[بز مارخور]] می‌باشد.


== اقتصاد ==
== اقتصاد ==
خط ۱۵۴: خط ۱۵۶:
[[پارک ملی دهلیز واخان]] از مناطق حفاظت شده بدخشان بوده که با با گونه‌های زیستی منحصر به‌فرد، یکی از مقاصد گردشگری چینی‌ها و تاجیک‌ها می‌باشد؛ دریاچه شیوا با آب بسیار شفاف و زلال از دیگر منطقه گردشگری این ولایت می‌باشد.
[[پارک ملی دهلیز واخان]] از مناطق حفاظت شده بدخشان بوده که با با گونه‌های زیستی منحصر به‌فرد، یکی از مقاصد گردشگری چینی‌ها و تاجیک‌ها می‌باشد؛ دریاچه شیوا با آب بسیار شفاف و زلال از دیگر منطقه گردشگری این ولایت می‌باشد.


در بدخشان در مجموع ۲۱ مکان باستانی راجستر شده توسط [[وزارت اطلاعات]] و فرهنگ وجود دارد که در شهر فیض آباد و هشت شهرستان دیگر واقع می‌باشند. از بعضی مکان‌های معروف آن: پلخشتی دریای کوکچه، خرقه مبارک، آرامگاه‌های میریاری بیگ، میرغیاث‌الدین و حکیم ناصرخسرو بلخی، ۵۷ مناره شهرستان بهارک، توپخانه شهرستان زیباک، بالاحصار اشکاشم و قلعه پنج نام برد.
در بدخشان در مجموع ۲۱ مکان باستانی راجستر شده توسط [[وزارت اطلاعات]] و فرهنگ وجود دارد که در شهر فیض آباد و هشت شهرستان دیگر واقع می‌باشند. از بعضی مکان‌های معروف آن: پلخشتی دریای کوکچه، خرقه مبارک، آرامگاه‌های میریاری بیگ، میرغیاث‌الدین و حکیم ناصرخسرو بلخی، ۵۷ مناره شهرستان بهارک، توپخانه شهرستان زیباک، بالاحصار اشکاشم و قلعه پنج نام برد.


=== زراعت ===
=== زراعت ===
این ولایت بیش از ۳۹۰ هزار هکتار زمین آبی و ۶۰۰ هزار هکتار زمین للمی دارد؛ اکثر اهالی بدخشان زراعت پیشه و مالدار بوده، فرآورده‌های عمدهٔ این ولایت [[جو (گیاه)|جو]]، [[گندم]]، [[گندم سیاه|جودر]]، [[ارزن]] و [[ذرت|جواری]] است. از جمله میوه‌ها، [[توت]]، [[گردو|چهارمغز]]، [[زردآلو]]، [[آلوبالو]] و [[سیب]] آن مشهور است. سیب بهارک، توت یفتل، انار خواهان و چهارمغز سرغیلان از شهرت خوبی برخوردار است. [[گلابی|ناک]] بدخشان خیلی نازک و شیرین است که شبیه آن در جاهای دیگر پیدا نمی‌شود. این ولایات دارای ساحات وسیع جنگلات بادام کوهی و سنجد نیز می‌باشد.
این ولایت بیش از ۳۹۰ هزار هکتار زمین آبی و ۶۰۰ هزار هکتار زمین للمی دارد؛ اکثر اهالی بدخشان زراعت پیشه و مالدار بوده، فرآورده‌های عمدهٔ این ولایت [[جو (گیاه)|جو]]، [[گندم]]، [[گندم سیاه|جودر]]، [[ارزن]] و [[ذرت|جواری]] است. از جمله میوه‌ها، [[توت]]، [[گردو|چهارمغز]]، [[زردآلو]]، [[آلوبالو]] و [[سیب]] آن مشهور است. سیب بهارک، توت یفتل، انار خواهان و چهارمغز سرغیلان از شهرت خوبی برخوردار است. [[گلابی|ناک]] بدخشان خیلی نازک و شیرین است که شبیه آن در جاهای دیگر پیدا نمی‌شود. این ولایات دارای ساحات وسیع جنگلات بادام کوهی و سنجد نیز می‌باشد.
* [[لوبیا]]
* [[لوبیا]]
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، این ولایت انواع مختلف لوبیا مانند سرخ، ژاله، سفید و سفید ژاله دارد که بیش‌تر این نژادها، در شهرستان‌های بهارک، کشم، شهدا، وردوج، جرم و فیض‌آباد کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۷۰۰ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت لوبیا است که حدود ۱٬۲۴۰ تُن لوبیا از آن حاصل می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) ۵۶۰ افغانی فروخته می‌شود.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=نوری|نام=شفیق‌الله|عنوان=حاصلات لوبیا در بدخشان به یک هزار و ۲۴۰ تُن رسیده است|نشانی=https://www.mail.gov.af/index.php/dr/حاصلات-لوبیا-در-بدخشان-به-یک‌هزار-و-۲۴۰-تن-رسیده-است|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|تاریخ=۱۹ سپتامبر ٢۰٢١|ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، این ولایت انواع مختلف لوبیا مانند سرخ، ژاله، سفید و سفید ژاله دارد که بیش‌تر این نژادها، در شهرستان های بهارک، کشم، شهدا، وردوج، جرم و فیض‌آباد کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۷۰۰ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت لوبیا است که حدود ۱٬۲۴۰ تُن لوبیا از آن حاصل می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) ۵۶۰ افغانی فروخته می‌شود.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=نوری|نام=شفیق‌الله|عنوان=حاصلات لوبیا در بدخشان به یک هزار و ۲۴۰ تُن رسیده‌است|نشانی=https://www.mail.gov.af/index.php/dr/حاصلات-لوبیا-در-بدخشان-به-یک‌هزار-و-۲۴۰-تن-رسیده-است|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|تاریخ=۱۹ سپتامبر ٢۰٢١|ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
* [[گردو|چهارمغز]]
* [[گردو|چهارمغز]]
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، چهارمغز در شهرستان شهدا پرورش داده می‌شود. بدخشان ۱۸۰۰ هکتار باغ چهارمغز دارد که از همین مقدار سالانه حدود ۵۳۰ تُن چهارمغز برداشت می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) ۲۰۰۰ افغانی فروخته می‌شود.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=قاضی‌زاده|نام=حجت‌الله|عنوان=در بدخشان یک‌هزار و ۸۰۰ هکتار باغ چهارمغز وجود دارد|نشانی=https://www.mail.gov.af/index.php/dr/در-بدخشان-یک‌هزار-‌و-۸۰۰-هکتار-باغ-چهارمغز-وجود-دارد|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|تاریخ=۱۹ سپتامبر ٢۰٢١|ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، چهارمغز در شهرستان شهدا پرورش داده می‌شود. بدخشان ۱۸۰۰ هکتار باغ چهارمغز دارد که از همین مقدار سالانه حدود ۵۳۰ تُن چهارمغز برداشت می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) ۲۰۰۰ افغانی فروخته می‌شود.<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=قاضی‌زاده|نام=حجت‌الله|عنوان=در بدخشان یک‌هزار و ۸۰۰ هکتار باغ چهارمغز وجود دارد|نشانی=https://www.mail.gov.af/index.php/dr/در-بدخشان-یک‌هزار-‌و-۸۰۰-هکتار-باغ-چهارمغز-وجود-دارد|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|تاریخ=۱۹ سپتامبر ٢۰٢١|ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
* [[گلابی|ناک]]
* [[گلابی|ناک]]
بدخشان انواع مختلف ناک مانند یخ‌ناک، چینایی، ایتالیایی، بلخی، خواجه صادقی، نشپاتی و قیام را تولید می‌کند. قرار ریاست احصائیه وزارت زراعت ولایت بدخشان در حدود ۲۷ هکتار باغ ناک دارد که از همین مقدار سالانه حدود ۷۰۰ تُن ناک برداشت می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی=صدیقی |نام=تمیم |عنوان=ناک افغانستان|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/node/3833|بازبینی= ٢٥ آوریل ٢۰٢١|اثر= |تاریخ=٢٢ اکتبر ٢۰٢۰ |ناشر=وزارت زراعت افغانستان |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>
بدخشان انواع مختلف ناک مانند یخ‌ناک، چینایی، ایتالیایی، بلخی، خواجه صادقی، نشپاتی و قیام را تولید می‌کند. قرار ریاست احصائیه وزارت زراعت ولایت بدخشان در حدود ۲۷ هکتار باغ ناک دارد که از همین مقدار سالانه حدود ۷۰۰ تُن ناک برداشت می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی=صدیقی |نام=تمیم |عنوان=ناک افغانستان|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/node/3833|بازبینی= ٢٥ آوریل ٢۰٢١|اثر= |تاریخ=٢٢ اکتبر ٢۰٢۰ |ناشر=وزارت زراعت افغانستان |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>
* [[عسل]]
* [[عسل]]
بدخشان بیش از ۵۹۰ فارم تولید عسل دارد که در سال ۱۳۹۹، از آن ۲۸۳ تُن عسل به‌دست آورده است. هر کیلوگرام عسل در بدخشان بین ۴۵۰ الی ۱۲۰۰ افغانی فروخته می‌شود<ref>{{یادکرد خبر|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/تولید-عسل-در-بدخشان-۶۰-درصد-افزایش-یافت|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
بدخشان بیش از ۵۹۰ فارم تولید عسل دارد که در سال ۱۳۹۹، از آن ۲۸۳ تُن عسل به‌دست آورده‌است. هر کیلوگرام عسل در بدخشان بین ۴۵۰ الی ۱۲۰۰ افغانی فروخته می‌شود<ref>{{یادکرد خبر|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/تولید-عسل-در-بدخشان-۶۰-درصد-افزایش-یافت|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
* [[زیره]]
* [[زیره]]
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان گیاه زیره به شکل طبیعی در تمام کوهستان‌های این ولایت وجود دارد و در شهرستان‌های شغنان، اشکاشم و شهدا نیز کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۴۰۰ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت زیره است که حدود ۱۰۰ تُن از آن حاصل می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) در بازارهای داخلی به دو هزار و ۵۰۰ افغانی فروخته می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی=صدیقی |نام=محمد تمیم |عنوان=زیره وطن، هم دارو هم غذا بررسی وضعیت تولید و اهمیت یک گیاه پرارزش|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/node/4629|بازبینی= ٢٥ آوریل ٢۰٢١|اثر= |تاریخ=٢ ژانویه ٢۰٢١ |ناشر=وزارت زراعت افغانستان |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان گیاه زیره به شکل طبیعی در تمام کوهستان‌های این ولایت وجود دارد و در شهرستان های شغنان، اشکاشم و شهدا نیز کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۴۰۰ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت زیره است که حدود ۱۰۰ تُن از آن حاصل می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) در بازارهای داخلی به دو هزار و ۵۰۰ افغانی فروخته می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی=صدیقی |نام=محمد تمیم |عنوان=زیره وطن، هم دارو هم غذا بررسی وضعیت تولید و اهمیت یک گیاه پرارزش|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/node/4629|بازبینی= ٢٥ آوریل ٢۰٢١|اثر= |تاریخ=٢ ژانویه ٢۰٢١ |ناشر=وزارت زراعت افغانستان |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>
* [[آنقوزه|هینگ]]
* [[آنقوزه|هینگ]]
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان گیاه هینگ در شهرستان‌های درایم و تیشکان کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۲۵۹ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت هینگ است که حدود ۳۵ تُن از آن حاصل می‌شود.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=حاصلات هینگ در بدخشان به بیش از ۳۵ تُن رسید|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/حاصلات-هینگ-در-بدخشان-به-بیش-از-۳۵-تُن-رسید|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|تاریخ=۱۹ سپتامبر ٢۰٢١ |ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان گیاه هینگ در شهرستان های درایم و تیشکان کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۲۵۹ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت هینگ است که حدود ۳۵ تُن از آن حاصل می‌شود.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=حاصلات هینگ در بدخشان به بیش از ۳۵ تُن رسید|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/حاصلات-هینگ-در-بدخشان-به-بیش-از-۳۵-تُن-رسید|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|تاریخ=۱۹ سپتامبر ٢۰٢١ |ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
* [[پسته]]
* [[پسته]]
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، حدود ۵۵۰ تن پسته از پسته‌زارهای بدخشان حاصل شده است و نسبت به‌سال ۱۳۹۸ که ۲۰۰ تُن پسته به‌دست آمده‌بود، ۶۴٪ افزایش را نشان می‌دهد. ریاست زراعت ولایت بدخشان عامل افزایش تولیدات پسته را جلوگیری از قطع جنگلات پسته این ولایت اعلان می‌کند.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=حاصلات پستهٔ بدخشان ۶۴ درصد افزایش یافته است|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/حاصلات-پسته‌ی-بدخشان-۶۴-درصد-افزایش-یافته-است|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|تاریخ=۱۹ سپتامبر ٢۰٢١ |ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>
بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، حدود ۵۵۰ تن پسته از پسته‌زارهای بدخشان حاصل شده‌است و نسبت به‌سال ۱۳۹۸ که ۲۰۰ تُن پسته به‌دست آمده‌بود، ۶۴٪ افزایش را نشان می‌دهد. ریاست زراعت ولایت بدخشان عامل افزایش تولیدات پسته را جلوگیری از قطع جنگلات پسته این ولایت اعلان می‌کند.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=حاصلات پستهٔ بدخشان ۶۴ درصد افزایش یافته‌است|نشانی=https://www.mail.gov.af/dr/حاصلات-پسته‌ی-بدخشان-۶۴-درصد-افزایش-یافته-است|بازبینی= ۲ ژوئیه ٢۰٢١|تاریخ=۱۹ سپتامبر ٢۰٢١ |ناشر=وزارت زراعت افغانستان}}</ref>


=== معادن ===
=== معادن ===
بدخشان به داشتن معادن [[لعل]]، [[لاجورد]]، زمرد، فیروزه و [[طلا|طلای]] خویش مشهور است. عمده‌ترین معادن بدخشان؛ لاجورد یُمگان به مساحت سیصد کیلومتر طول و ۴۷ کیلومتر عرض، معدن لعل در سرغیلان و معادن طلای راغ و یفتل و همچنین معدن مُنجان (مشترک با پنجشیر) می‌باشد.
بدخشان به داشتن معادن [[لعل]]، [[لاجورد]]، زمرد، فیروزه و [[طلا|طلای]] خویش مشهور است. عمده‌ترین معادن بدخشان؛ لاجورد یُمگان به مساحت سیصد کیلومتر طول و ۴۷ کیلومتر عرض، معدن لعل در سرغیلان و معادن طلای راغ و یفتل و همچنین معدن مُنجان (مشترک با پنجشیر) می‌باشد.
* [[لاجورد]]
* [[لاجورد]]
لاجورد بیش از ۶۰۰۰ سال است که در معادن سر سنگ واقع در منطقه کران و منجان بدخشان استخراج می‌شود. این معادن بزرگ‌ترین و شناخته شده‌ترین منابع دوران باستان بودند.<ref>دیر، ویلیام اِ. ; هووی، رابرت اِ، و زوسمن، جوزف (١٩۶٣) "لاجورد" ''سنگ‌های قیمتی'' لانگمن، لندن، {{OCLC|61975619}}</ref> بیشتر فعالیتهای معدنی اخیر بر روی سنگ لاجورد متمرکز بوده است، درآمد حاصل از معادن سنگ معدن برای تأمین بودجه نیروهای اتحاد شمال و قبل از آن، مجاهدان ضد شوروی استفاده می‌شده است.<ref>{{یادکرد وب | url=http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav101502a.shtml | last=انتخابی-فرد | first=کامیلیا | date=15 October 2002 | title=امید اتحادیه شمال به معادن لاجورد بدخشان | publisher=اوراسیا | access-date=۲۰ اوت ۲۰۰۷| archive-url= https://web.archive.org/web/20070708132142/http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav101502a.shtml| archive-date= ۸ ژوئیه ۲۰۰۷}}</ref>
لاجورد بیش از ۶۰۰۰ سال است که در معادن سر سنگ واقع در منطقه کران و منجان بدخشان استخراج می‌شود. این معادن بزرگ‌ترین و شناخته شده‌ترین منابع دوران باستان بودند.<ref>دیر، ویلیام اِ. ; هووی، رابرت اِ، و زوسمن، جوزف (١٩۶٣) "لاجورد" ''سنگ‌های قیمتی'' لانگمن، لندن، {{OCLC|61975619}}</ref> بیشتر فعالیتهای معدنی اخیر بر روی سنگ لاجورد متمرکز بوده‌است، درآمد حاصل از معادن سنگ معدن برای تأمین بودجه نیروهای اتحاد شمال و قبل از آن، مجاهدان ضد شوروی استفاده می‌شده‌است.<ref>{{یادکرد وب | url=http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav101502a.shtml | last=انتخابی-فرد | first=کامیلیا | date=15 October 2002 | title=امید اتحادیه شمال به معادن لاجورد بدخشان | publisher=اوراسیا | access-date=۲۰ اوت ۲۰۰۷| archive-url= https://web.archive.org/web/20070708132142/http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav101502a.shtml| archive-date= ۸ ژوئیه ۲۰۰۷}}</ref>
* [[لعل]]
* [[لعل]]
لعل بدخشان در بیشتر متون ادبی جهان و به ویژه فارسی کهن، به دلیل کیفیت بسیار بالای خود شهرتی ویژه داشته و زبان زد عام و خاص است. به گونه ای که بیشتر ادبا در سطح جهان، سرخیِ لب یار را به آن تشبیه کرده‌اند.
لعل بدخشان در بیشتر متون ادبی جهان و به ویژه فارسی کهن، به دلیل کیفیت بسیار بالای خود شهرتی ویژه داشته و زبان زد عام و خاص است. به گونه ای که بیشتر ادبا در سطح جهان، سرخیِ لب یار را به آن تشبیه کرده‌اند.
* [[نفت]]
* [[نفت]]
در نتیجه بررسی‌های که اخیراً در مورد نفت در افغانستان صورت گرفته است، این ولایت را دارای ذخایر بزرگ نفتی تثبیت کرده‌اند.
در نتیجه بررسی‌های که اخیراً در مورد نفت در افغانستان صورت گرفته‌است، این ولایت را دارای ذخایر بزرگ نفتی تثبیت کرده‌اند.


بررسی‌های زمین‌شناسی اخیر، محل سایر ذخایر سنگ قیمتی، به ویژه یاقوت و زمرد را نشان داده است. بهره‌برداری از این ثروت معدنی می‌تواند کلید شکوفایی بدخشان باشد.<ref name="PLE">{{cite web | url=http://www.nerc.ac.uk/publications/planetearth/2006/winter/win06-afganistan.pdf | title=Afghanistan's gemstones | publisher=Planet Earth | date=Winter 2006 | access-date=20 August 2008 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080911075028/http://www.nerc.ac.uk/publications/planetearth/2006/winter/win06-afganistan.pdf | archive-date=11 September 2008 | url-status=dead}}</ref> در ۵ اکتبر ۲۰۱۸ در واشینگتن دی سی، مقامات افغان قراردادی ۳۰ ساله با ۲۲ میلیون دلار سرمایه‌گذاری توسط گروه سرمایه‌گذاری سنتر و شرکت بهره‌بردار آن با شرکت طلا و مواد معدنی افغانستان، برای اکتشاف استخراج طلا و توسعه منطقه ای بدخشان امضا کردند.<ref>{{cite web |last1=Mackenzie |first1=James |last2=Qadir Sediqi |first2=Abdul |title=Afghanistan signs major mining deals in development push|date=2018-10-07 |url=https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-mining/afghanistan-signs-major-mining-deals-in-development-push-idUSKCN1MH0FM |agency=Reuters|access-date=30 June 2020}}</ref> بر اساس آمار [[وزارت معادن و پترولیم]] افغانستان، ذخایر آهن در ساحه ساجر و فارماره، مس در گلیک، سرب و جست در بایقره، لاجورد و قلعی ده گال، تورمالین در رباط، طلا در ویکادور، کوارتز در مندوقول، تراورتین در سرجنگل، زغال در اندمین و بیروج در کفتر خانه ولایت بدخشان می‌باشند.<ref>[https://momp.gov.af/ظواهر-معدنی-ولایت-بدخشان ظواهر معدنی ولایت بدخشان]، [[وزارت معادن و پترولیم]]، دریافت شده در ۲ ژوئیه ۲۰۲۰</ref>
بررسی‌های زمین‌شناسی اخیر، محل سایر ذخایر سنگ قیمتی، به ویژه یاقوت و زمرد را نشان داده‌است. بهره‌برداری از این ثروت معدنی می‌تواند کلید شکوفایی بدخشان باشد.<ref name="PLE">{{cite web | url=http://www.nerc.ac.uk/publications/planetearth/2006/winter/win06-afganistan.pdf | title=Afghanistan's gemstones | publisher=Planet Earth | date=Winter 2006 | access-date=20 August 2008 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080911075028/http://www.nerc.ac.uk/publications/planetearth/2006/winter/win06-afganistan.pdf | archive-date=11 September 2008 | url-status=dead}}</ref> در ۵ اکتبر ۲۰۱۸ در واشینگتن دی سی، مقامات افغان قراردادی ۳۰ ساله با ۲۲ میلیون دلار سرمایه‌گذاری توسط گروه سرمایه‌گذاری سنتر و شرکت بهره‌بردار آن با شرکت طلا و مواد معدنی افغانستان، برای اکتشاف استخراج طلا و توسعه منطقه ای بدخشان امضا کردند.<ref>{{cite web |last1=Mackenzie |first1=James |last2=Qadir Sediqi |first2=Abdul |title=Afghanistan signs major mining deals in development push|date=2018-10-07 |url=https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-mining/afghanistan-signs-major-mining-deals-in-development-push-idUSKCN1MH0FM |agency=Reuters|access-date=30 June 2020}}</ref> بر اساس آمار [[وزارت معادن و پترولیم]] افغانستان، ذخایر آهن در ساحه ساجر و فارماره، مس در گلیک، سرب و جست در بایقره، لاجورد و قلعی ده گال، تورمالین در رباط، طلا در ویکادور، کوارتز در مندوقول، تراورتین در سرجنگل، زغال در اندمین و بیروج در کفتر خانه ولایت بدخشان می‌باشند.<ref>[https://momp.gov.af/ظواهر-معدنی-ولایت-بدخشان ظواهر معدنی ولایت بدخشان]، [[وزارت معادن و پترولیم]]، دریافت شده در ۲ ژوئیه ۲۰۲۰</ref>


== شهرستان‌ها ==
== شهرستان ها ==
{{بیشتر|فهرست شهرستان‌های افغانستان}}
{{بیشتر|فهرست شهرستان های افغانستان}}
ولایت بدخشان به ۲۸ شهرستان تقسیم شده است:
ولایت بدخشان به ۲۸ شهرستان تقسیم شده‌است:
{| class="wikitable sortable
{| class="wikitable sortable
|-style="text-align: center;"
|-style="text-align: center;"
! نمبر
! نمبر
! شهرستان<ref name=":بدخشان۲">{{یادکرد وب|نشانی=https://idlg.gov.af/badakhshan/|عنوان=ولایت بدخشان|website=www.idlg.gov.af|publisher=اداره مستقل ارگان‌های محلی افغانستان|date=۵ اوت ۲۰۲۱|بازبینی=۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱|archive-date=۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20210731203221/https://idlg.gov.af/badakhshan/|url-status=dead}}</ref>
! شهرستان <ref name=":بدخشان۲">{{یادکرد وب|نشانی=https://idlg.gov.af/badakhshan/|عنوان=ولایت بدخشان|website=www.idlg.gov.af|publisher=اداره مستقل ارگان‌های محلی افغانستان|date=۵ اوت ۲۰۲۱|بازبینی=۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱|archive-date=۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20210731203221/https://idlg.gov.af/badakhshan/|url-status=dead}}</ref>
! مرکز<ref name=":بدخشان۲"/>
! مرکز<ref name=":بدخشان۲"/>
! جمعیت<ref name=":جمعیت">{{یادکرد خبر |عنوان=برآورد نفوس کشور:١٣٩٩ |نشانی=https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2020/06/برآورد-نفوس-کشور-۱۳۹۹-نسخۀ-اول.pdf |تاریخ بازبینی=٢٨ می ٢٠٢١ |تاریخ انتشار=٢٨ می ٢٠٢٠ |ناشر=اداراه احصائیه مرکزی افغانستان |archive-date=۳ ژوئیه ۲۰۲۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200703171906/https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2020/06/%D8%A8%D8%B1%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B9-%D9%86%D8%B3%D8%AE%DB%80-%D8%A7%D9%88%D9%84.pdf |url-status=dead}}</ref>
! جمعیت<ref name=":جمعیت">{{یادکرد خبر |عنوان=برآورد نفوس کشور:١٣٩٩ |نشانی=https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2020/06/برآورد-نفوس-کشور-۱۳۹۹-نسخۀ-اول.pdf |تاریخ بازبینی=٢٨ می ٢٠٢١ |تاریخ انتشار=٢٨ می ٢٠٢٠ |ناشر=اداراه احصائیه مرکزی افغانستان |archive-date=۳ ژوئیه ۲۰۲۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200703171906/https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2020/06/%D8%A8%D8%B1%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B9-%D9%86%D8%B3%D8%AE%DB%80-%D8%A7%D9%88%D9%84.pdf |url-status=dead}}</ref>
! پهناوری<ref name=":بدخشان۲"/>
! پهناوری<ref name=":بدخشان۲"/>
! موقعیت
! موقعیت
! فرماندار<ref name=":بدخشان۲"/>
! فرماندار <ref name=":بدخشان۲"/>
! تعداد قریه‌<ref name=":بدخشان۲"/>
! تعداد قریه‌<ref name=":بدخشان۲"/>
|-style="text-align: center;"
|-style="text-align: center;"
خط ۲۹۷: خط ۲۹۹:
{{پاک‌کن}}
{{پاک‌کن}}
{{ویکی‌انبار-رده|Badakhshan Province}}
{{ویکی‌انبار-رده|Badakhshan Province}}
{{شهرستان‌های ولایت بدخشان}}
{{شهرستان های ولایت بدخشان}}
{{ولایت‌های افغانستان}}
{{ولایت‌های افغانستان}}
{{شهرستان‌های افغانستان}}
{{شهرستان های افغانستان}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}


نسخهٔ ‏۲ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۹

بدخشان
استان
تصاویری از استان بدخشان
تصاویری از استان بدخشان
موقعیت استان بدخشان (افغانستان) در نقشه
موقعیت استان بدخشان (افغانستان) در نقشه
مختصات: ۳۸°۰′ شمالی ۷۱°۰′ شرقی / ۳۸٫۰۰۰°شمالی ۷۱٫۰۰۰°شرقی / 38.000; 71.000
کشور افغانستان
پایتختفیض‌آباد (افغانستان)
مدیریت
 • استاندار(والی)قادر کانی رسولی ملا عمر
مساحت
 • کل۴۴٬۰۵۹ کیلومتر مربع (۱۷۰۱۱ مایل مربع)
جمعیت
 (۲۰۲۱)
 • کل۱٬۱۱۲٬۴۱۵
نام اهلیت(ها)بدخشی، بدخشانی
منطقه زمانییوتی‌سی ۴:۳۰+
کد ایزو ۳۱۶۶AF-BDS
زبان رسمیفارسی دری

استان بَدَخشان (ساسانی: بَدَخش؛ پهلوی: bythš؛ اشکانی: bthšy؛ پارسی میانه: bizhoo)[۱] یکی از ۳۴ استان افغانستان است که در شمال‌شرقی آن واقع شده‌است. بدخشان از سطح دریا ۱٬۸۰۰ متر بلندی دارد و مرکز آن شهر فیض‌آباد است. این استان دارای مرز بین‌المللی از شمال با تاجیکستان، از شرق با چین و از جنوب با پاکستان است. استان بدخشان با ۲۸ شهرستان، پر شهرستان ترین استان افغانستان می‌باشد.

این استان در ۴۷۰ کیلومتری کابل واقع است. بدخشان از جنوب با استان های پنجشیر، و کاپیسا و از غرب با استان تخار هم‌مرز است. مساحت بدخشان بیش از ۴۷٬۴۰۳ کیلومتر مربع می‌باشد و شمار‌ باشندگان آن بیش از یک میلیون نفر برآورد شده‌است.

نفوس این شهر بالغ بر یک میلیون و پنجاه و پنج هزار نفر می‌‌باشد.[۲]

نام

مقالهٔ اصلی: نام‌های تاریخی افغانستان


در زمان ساسانیان به این منطقه بِدِخش bidix و در زمان اشکانیان bthšy می‌گفتند؛ در سنگ‌نوشته‌های ساسانی در کعبهٔ زرتشت این نام به‌شکل Bałasakan نیز آمده‌است. نام بدخشان، در زبان پهلوی به‌صورت bythš، در سنگ‌نوشته‌های پارسی میانه به‌صورت pitiaxou، در زبان یونانی به‌صورت bdeašx، در زبان ارمنی به‌صورت pəṭaḥšā یا afṭaḥšā و به زبان سریانی به‌صورت مُفَتِّش آمده‌است. این نام در منبع چینی از سدهٔ هفتم میلادی به صورت Po-to-chang-na ثبت شده‌است.

بدخشان از نخستین دوره‌های روزگار باستان به بعد منبع لاجورد بوده و معادن یاقوت آن نیز شهرت داشته‌اند. واژهٔ فرانسوی «balais» و انگلیسی «balas» که نام گونه‌ای از یاقوت بوده ریشه در همین واژهٔ بدخش دارد که در برخی از زبان‌های ایرانی شرقی، حرف d به حرف l تبدیل شده‌است.

بدخشان در اشعار بیشتر شاعران به کیفیت لعل خویش مشهور است. چنانچه فرخی سیستانی می‌سراید:

گر سنگ همه لعل بدخشان بودیپس قیمت سنگ و لعل یکسان بودی
ارغوان لعل بدخشی دارد اندر مرسلهنسترن لولوی لالا دارد اندر گوشوار

مردم

تصویر کودکان در بدخشان

باشندگان این ولایت را اکثراً تاجیک‌ها تشکیل می دهد. تاجیک‌ها متشکل از دو گروه (پامیری زبان و پارسی زبان هستند). همچنین اندکی از ازبیک‌ها و قیرقیزها در بدخشان زندگی می‌کنند. زبان‌های رایج در این ولایت عبارتند از زبان‌های فارسی‌دری، زبان‌های پامیری، ازبیکی و قرقیزی می‌باشند.[۳]

در بدخشان زبان‌های دیگری به نام زبان‌های پامیری (از خانوادهٔ زبان‌های ایرانی‌شرقی) هنوز زنده هستند و مردم به آنها گفتار می‌کنند. در ناحیهٔ پامیر نیز عدهٔ اندکی به زبان قرقیزی سخن می‌گویند.

همچنین عده اندکی از پشتون‌ها و ازبک‌های کوچ‌نشین و نیمه‌کوچ‌نشین نیز که به این ولایت مهاجرت کرده‌اند در این ولایت ساکن هستند. عدهٔ کمی از مسلمانان روسی نیز پس از جنگ شوروی و افغانستان در دههٔ ۱۹۸۰ نیز در این ولایت ساکن شده‌اند.[۴] بیشتر مردم، پیرو مذهب اهل سنت هستند و عده‌ای از پامیری‌ها نیز پیرو مذهب تشیع اسماعیلی هستند.

[۵][۶][۷][۸][۹]

پیشینه

اطلاعات بیشتر: تاریخ افغانستان
نگارهٔ ۴: سنگ لاجوَرد (لاتین: Lapis lazuli) نوعی سنگ قیمتی آبی‌رنگ است که تنها در افغانستان یافت می‌شود[۱۰] ولی از هزاران سال پیش در جهان خواهان زیادی داشته‌است. این سنگ در جواهرات فراعنهٔ مصر باستان، هنر خاور نزدیک باستان و تا هنر رنسانسِ ایتالیا به چشم می‌خورد. وجود ده‌ها تُن سنگ لاجورد به‌کاررفته در گنجینه‌های شاهان میان‌رودان (بین‌النهرین) و فراعنهٔ مصر باستان نشان‌دهندهٔ این واقعیت است که این سنگ قیمتی در آن عصر در اوج مُد بوده و نیاکان باشندگان افغانستان در تجارت و بازرگانی در عصر بُرُنز نقش پویایی داشتند. همچنین ضرورت انتقال این همه سنگ لاجورد از افغانستان به خاور نزدیک و مصر گواه بر موجودیت امکانات و تأسیسات پیشرفتهٔ میان‌راهی در آن عصر است. سمت چپ، بالا: نمونه‌ای از سنگ لاجوَرد. سمت چپ، پایین: لاجورد بکار رفته در یکی از زیورآلات توت‌عنخ‌آمون، یکی از فراعنهٔ مقتدر مصر باستان، ۱۳۵۲–۱۳۶۱ پیش از میلاد. سمت راست: لاجوَردِ بکار رفته در «قوچ در یک بیشه»، بدست‌آمده از مقبره‌های شاهی شهر باستانی اور، میان‌رودان (بین‌النهرین) باستان، عراق امروزی، ۲۵۰۰–۲۶۰۰ پیش از میلاد.

در نتیجهٔ کاوش‌های باستان‌شناسی صدها ابزار سنگی در ساحه‌های متعدد افغانستان و همچنان بدخشان - ابزاری چون ابزار کوارتزی متعلق به دورهٔ پارینه‌سنگی زیرین (تبرهای دستی، چاقوهای دسته‌دار و تراشه‌ها) با قدمتی بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ ساله - گواهی این است که بدخشان از دوران پارینه‌سنگی منطقه‌ای مسکون بوده‌است.

اسکلت انسان نِئاندِرتال در طی اواسط دههٔ هفتاد میلادی در درهٔ کور در بدخشان، و همچنین استخوان گیجگاهی بزرگی یافت شده‌اند که به عقیدهٔ دانشمندان می‌بایست متعلق به انسان امروزی با ویژگی‌های نئاندرتالی باشد. لوئی دوپری، باستان‌شناس دانشگاه پنسیلوانیا راجع به کشف درهٔ کور می‌گوید:

شمال افغانستان شاید منطقه‌ای باشد که هوموساپینس‌های امروزی، یا دست‌کم گونه‌ای از انسان امروزی، از نظر فیزیکی و جسمانی تحول پیدا کرده و شروع به متحول کردن فناوری عصر حجر کردند.

اما با حملهٔ شوروی به افغانستان در ۱۹۷۹ میلادی کاوش‌های باستان‌شناسی بدخشان را که احتمالاً می‌توانست این فرضیهٔ شگفت‌انگیز را تأیید کند، متوقف ساخت.

آثار بدست‌آمده از درهٔ کور (کُر)، در غرب بدخشان، نخستین شواهد آشکار زیستگاه‌های انسان را در افغانستان نشان می‌دهد. طی کاوش‌هایی در درهٔ کور در سال ۱۹۴۴ توسط لوئی دوپری و همکارانش، ابزارهای موسترین و جمجمهٔ انسان نئاندرتال به‌دست آمده که مربوط به دورهٔ میان‌سنگی بوده و عمر آن را ۳۰ هزار سال پیش تخمین زده‌اند.[۱۱]

بشقاب نقره‌ای کشف‌شده توسط جورج کریستوفر میلزورث از بدخشان، ۱۸۳۲. دیونیزوس را درحالی‌که توسط دو فرشته هل داده می‌شود، نشان می‌دهد.

در هزارهٔ یکم پیش از میلاد این منطقه بدست هخامنشیان افتاد و پس از سقوط آن‌ها توسط اسکندر مقدونی، تحت فرمانروایی دولت یونانی بلخ درآمد. در سال‌های پیش از اسلام این منطقه توسط سلسله‌های مختلفی مانند کوشانیان و یفتلیان کنترل می‌شد. در دوران اسلامی هم بخشی از امپراتوری سامانیان و سپس غزنویان، سلجوقیان، غوریان، خوارزمشاهیان، مغولان و تیموریان بود.

در اوایل قرن شانزدهم الی اواسط قرن هجدهم بدخشان تحت سیطرهٔ خانات بخارا قرار داشت که وقتی از امپراتوری درانیان شکست خوردند، طی معاهدهٔ صلحی در ۱۷۵۰ میلادی بین مراد بیگ بخارا و احمدشاه درانی، جز قلمرو درانیان گردید. بدخشان تحت سلطهٔ درانی‌ها و به دنبال آن سلسلهٔ بارکزی قرار گرفت و طی سه جنگ افغان و انگلیس هم، دست نخورده باقی ماند.

این منطقه در سال ۱۸۹۶ میان دو امپراتوری بزرگ (روسیهٔ تزاری و بریتانیا) به دو بخش تقسیم گردید. یک بخش این استان تحت نام بدخشان روسیه و بعداً منطقهٔ خودگردان کوهستانی بدخشان شوروی با مرکزیت شهر خاروغ به روسیه تعلق گرفت، و بخش دوم با مرکزیت شهر فیض‌آباد به امارت افغانستان پیوست. مردم ولایت بدخشان حساسیت زیادی به نام "قادر" از خود نشان میدهند، گویا در دوران هوتکیان کسی‌ به نام قادر از هرات آمده و بیشتر مردم بدخشان را قتل عام کرده است. از این رو امروزه در بدخشان، نام قادر هم‌معنی‌ با حسود بودن و سطح هوش پایین داشتن است. روسیه و انگلیس آمودریا (جیحون) را به عنوان مرز طبیعی پذیرفته و توسط ستون‌های مرزی نشانه‌گذاری شد. در سال ۱۹۱۷ بعد از پیروزی انقلاب بلشویکی در روسیه بدخشان روسیه به شوروی در تشکیل جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان تعلق گرفت.

این منطقه حدود ۱۰۰ سال در صلح به‌سر می‌برد تا اینکه شعله‌های جنگ داخلی افغانستان و اتحاد جماهیر شوروی به بدخشان هم زبانه کشید.

در طول دههٔ ۱۹۹۰، بیشتر مناطق شمال‌شرقی تحت کنترل نیروهای وفادار به برهان الدین ربانی و احمد شاه مسعود بود،[۱۲] تا سال ۱۹۹۶ که طالبان رسماً تشکیل دولت داده بودند، بدخشان تنها ولایتی بود که طالبان آن را فتح نتوانستند و الی ۲۰۰۱ میلادی و سقوط طالبان بدست نیروهای احمدشاه مسعود و برهان‌الدین ربانی بود.

بدخشان بدین ترتیب یکی از معدود ولایات کشور بود که در جنگ‌های افغانستان شاهد شورش‌های کمی بود اما در طی سال‌های ۲۰۱۰ شورشیان طالبان موفق به حمله و کنترل چندین شهرستان در این ولایت شدند.[۱۳]

در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۵، زمین‌لرزهٔ هندوکش با ۷٫۵ مقیاس بزرگای گشتاوری، شمال افغانستان را با حداکثر چهار مقیاس شدت مرکالی (شدید) لرزاند. این زمین لرزه تقریباً ۳۰٬۰۰۰ خانه را ویران نمود، چند صد کشته برجا گذاشت و بیش از ۱٬۷۰۰ زخمی بدنبال داشت.[۱۴]

جغرافیا

اطلاعات بیشتر: جغرافیای طبیعی افغانستان
نوشاخ دومین قله مرتفع هندوکش با ۷٬۴۹۲ متر (۲۴٬۵۸۰ فوت) بعد از تراجمیر است که در ولایت بدخشان افغانستان واقع شده‌است.

بدخشان در ناحیهٔ شمال‌شرق افغانستان قرار داشته، یکی از ولایت‌های کوهستانی، زلزله‌خیز و سرسبز بوده و دارای منابع سرشار طبیعی از جمله معادن لعل و لاجورد می‌باشد که از پنج هزار سال پیش استخراج آن آغاز گردیده‌بود. این ولایت از شمال با ولایت مختار کوهستان بدخشان و ولایت ختلان تاجیکستان، از شرق و از طریق دالان واخان ۹۱ کیلومتر با چین، از جنوب با پاکستان و ولایت‌های ولایت نورستان، کنر، لغمان و کاپیسا، از جنوب غرب با ولایت پنجشیر و از غرب با ولایت تخار محدود است. این ولایت ۴۴٬۰۵۹ کیلومتر مربع (۱۷٬۰۱۱ مایل مربع) پهناوری دارد که بیشتر آن توسط رشته‌کوه‌های هندوکش و پامیر اشغال شده‌است. از نظر موقعیت جغرافیایی، بدخشان بین خطوط طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و عرض جغرافیایی شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه واقع است.

طبق صندوق جهانی حیات‌وحش، زمستان‌های بدخشان آب و هوای سرد و تابستان‌های آن اقلیم معتدل و گوارا دارد؛ متوسط میزان دما در زمستان ۲۰- درجهٔ سانتی‌گراد و در تابستان میان ۱۵ الی ۲۵ درجه می‌باشد. مقدار بارندگی این ولایت بین ۸۰۰ الی ۱٬۰۰۰ میلی‌متر ثبت شده‌است که بیشتر به‌شکل برف می‌باشد.

ولایت بدخشان دارای کوه‌های بلند و رودخانه‌های خروشان است. سه رشته‌کوه مهمی که این ولایت را اشغال کرده‌است، رشته‌کوه‌های پامیر (مرتفع‌ترین قله، تغارمه با ۷٬۸۹۹ متر ارتفاع)، هندوکش (مرتفع‌ترین قله، نوشاخ با ۷٬۴۹۲ متر ارتفاع) و خواجه‌محمد (مرتفع‌ترین قله، اَخوی با ۵٬۶۸۰ متر ارتفاع) می‌باشند؛ کوه‌های کمالنگ، جلغر، هزارچشمه (مرتفع‌ترین قله، بیاک‌چشمه با ۴٬۷۴۱ متر ارتفاع)، کلات (مرتفع‌ترین قله، کلات با ۴٬۰۹۰ متر ارتفاع) و سفیدخرس (مرتفع‌ترین قله، سفیدخرس با ۵٬۳۲۶ متر ارتفاع) از دیگر ارتفاعات بدخشان به‌شمار می‌روند.

ولایت بدخشان ۵۳ درصد منابع آبی افغانستان را داراست که به‌صورت یخچال‌های طبیعی در بام دنیا ذخیره شده‌است و یخچال‌های پارک ملی درهٔ واخان با طول ۷۵ کیلومتر و عرض ۶۰۰ متر، از بزرگ‌ترین یخچال‌های طبیعی دنیا به‌شمار می‌رود. رودخانه‌های مهم این ولایت عبارت‌اند از آمودریا، رود کوکچه، رود واخان، رود انجمن، رود تگاب، رود پامیر، یفتل‌آب، کوف‌آب، آیش‌آب، جیروآب، رونج‌آب، زریچ‌آب، رود وردوج، رود شیوا، رود جرم، رود خستک، رود جوخان، رود درواز و رود راغ. دریاچه‌های بدخشان که در سرحد افغانستان و تاجیکستان قرار دارند عبارتند از: جهیل شیوا، زرکول و چقمقین، دیگر دریاچه‌های این ولایت عبارتند از: دریاچهٔ سبز، دریاچهٔ چاهیلِ سرغیلان، دریاچهٔ آغردهٔ غارسپان و دریاچهٔ غوری‌سنگ.

دالان واخان در غرب بدخشان شامل دو منطقهٔ چراگاه و بوته زار کوهستانی است: استپ آلپی کاراکروم در غرب فلات تبت و استپ درواز در کوه‌های پامیر. این منطقه توسط دولت افغانستان منطقهٔ حفاظت‌شده اعلان گردیده و یکی از پارک‌های ملی افغانستان می‌باشد.

مجموع محوطه‌های جنگل‌های بدخشان به ۴۵۰٬۰۰۰ هکتار می‌رسد که درختان سوزنی‌برگ، صنوبر، بلوط، سرو و ناجو در ارتفاعات بلند و درختان چنار، کج‌بید، بادام و چهارمغز در ارتفاعات پایین آن می‌روید. در جنوب فیض آباد، پوشش گیاهی متداول شامل بوته‌های خار، زیزیف، اقاقیا و آمیگداتوس است. زمین‌های جنگلی پاروپامیزوس را می‌توان در مناطق شمال غربی و مرکزی ولایت یافت. پوشش گیاهی متداول دیگر مناطق ولایت، شامل چمنزارها، گرم‌دشت‌ها و درختچه‌زارهای معتدله، مریم‌گلی و خارخسک می‌شوند.

این ولایت انواع مختلف حیوانات را دارا می‌باشد چنان‌که وقتی مارکوپولو در قرن سیزدهم میلادی از بدشان بازدید نمود از یک نوع گوسفند خاص نام می‌برد که بعداً به‌نام وی به‌نام گوسفند مارکوپولو شهرت یافت، وی بدخشان را مکان تربیه اسپ‌های اصیل و قوی نوشته‌است که در بزکشی‌های محلی شاهد آن بوده و را خان‌آباد-بدخشان را به‌خاطر پلنگ‌ها راه پرخطر توصیف کرده‌است. هم‌اکنون بدخشان زیستگاه گونه‌های خاصی از حیوانات، مانند گوسفند مارکوپولو، گوسفند وحشی اوریال، پلنگ برفی، گربهٔ پالاس، خرس قهوه‌ای، گرگ خاکستری، سمور سنگی، روباه سرخ، وشق، سیاه‌گوش آهوی ختن و بز مارخور می‌باشد.

اقتصاد

اطلاعات بیشتر: اقتصاد افغانستان
دریاچه شیوا یکی از دریاچه‌های طبیعی در شهرستان شغنان، ولایت بدخشان.

گردشگری

پارک ملی دهلیز واخان از مناطق حفاظت شده بدخشان بوده که با با گونه‌های زیستی منحصر به‌فرد، یکی از مقاصد گردشگری چینی‌ها و تاجیک‌ها می‌باشد؛ دریاچه شیوا با آب بسیار شفاف و زلال از دیگر منطقه گردشگری این ولایت می‌باشد.

در بدخشان در مجموع ۲۱ مکان باستانی راجستر شده توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ وجود دارد که در شهر فیض آباد و هشت شهرستان دیگر واقع می‌باشند. از بعضی مکان‌های معروف آن: پلخشتی دریای کوکچه، خرقه مبارک، آرامگاه‌های میریاری بیگ، میرغیاث‌الدین و حکیم ناصرخسرو بلخی، ۵۷ مناره شهرستان بهارک، توپخانه شهرستان زیباک، بالاحصار اشکاشم و قلعه پنج نام برد.

زراعت

این ولایت بیش از ۳۹۰ هزار هکتار زمین آبی و ۶۰۰ هزار هکتار زمین للمی دارد؛ اکثر اهالی بدخشان زراعت پیشه و مالدار بوده، فرآورده‌های عمدهٔ این ولایت جو، گندم، جودر، ارزن و جواری است. از جمله میوه‌ها، توت، چهارمغز، زردآلو، آلوبالو و سیب آن مشهور است. سیب بهارک، توت یفتل، انار خواهان و چهارمغز سرغیلان از شهرت خوبی برخوردار است. ناک بدخشان خیلی نازک و شیرین است که شبیه آن در جاهای دیگر پیدا نمی‌شود. این ولایات دارای ساحات وسیع جنگلات بادام کوهی و سنجد نیز می‌باشد.

بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، این ولایت انواع مختلف لوبیا مانند سرخ، ژاله، سفید و سفید ژاله دارد که بیش‌تر این نژادها، در شهرستان های بهارک، کشم، شهدا، وردوج، جرم و فیض‌آباد کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۷۰۰ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت لوبیا است که حدود ۱٬۲۴۰ تُن لوبیا از آن حاصل می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) ۵۶۰ افغانی فروخته می‌شود.[۱۵]

بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، چهارمغز در شهرستان شهدا پرورش داده می‌شود. بدخشان ۱۸۰۰ هکتار باغ چهارمغز دارد که از همین مقدار سالانه حدود ۵۳۰ تُن چهارمغز برداشت می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) ۲۰۰۰ افغانی فروخته می‌شود.[۱۶]

بدخشان انواع مختلف ناک مانند یخ‌ناک، چینایی، ایتالیایی، بلخی، خواجه صادقی، نشپاتی و قیام را تولید می‌کند. قرار ریاست احصائیه وزارت زراعت ولایت بدخشان در حدود ۲۷ هکتار باغ ناک دارد که از همین مقدار سالانه حدود ۷۰۰ تُن ناک برداشت می‌شود.[۱۷]

بدخشان بیش از ۵۹۰ فارم تولید عسل دارد که در سال ۱۳۹۹، از آن ۲۸۳ تُن عسل به‌دست آورده‌است. هر کیلوگرام عسل در بدخشان بین ۴۵۰ الی ۱۲۰۰ افغانی فروخته می‌شود[۱۸]

بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان گیاه زیره به شکل طبیعی در تمام کوهستان‌های این ولایت وجود دارد و در شهرستان های شغنان، اشکاشم و شهدا نیز کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۴۰۰ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت زیره است که حدود ۱۰۰ تُن از آن حاصل می‌شود و هر سیر آن (معادل ۷ کیلوگرام) در بازارهای داخلی به دو هزار و ۵۰۰ افغانی فروخته می‌شود.[۱۹]

بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان گیاه هینگ در شهرستان های درایم و تیشکان کشت و تولید می‌شود. سالانه حدود ۲۵۹ هکتار زمین در این ولایت تحت کشت هینگ است که حدود ۳۵ تُن از آن حاصل می‌شود.[۲۰]

بر اساس آمار ریاست زراعت ولایت بدخشان در سال ۱۳۹۹، حدود ۵۵۰ تن پسته از پسته‌زارهای بدخشان حاصل شده‌است و نسبت به‌سال ۱۳۹۸ که ۲۰۰ تُن پسته به‌دست آمده‌بود، ۶۴٪ افزایش را نشان می‌دهد. ریاست زراعت ولایت بدخشان عامل افزایش تولیدات پسته را جلوگیری از قطع جنگلات پسته این ولایت اعلان می‌کند.[۲۱]

معادن

بدخشان به داشتن معادن لعل، لاجورد، زمرد، فیروزه و طلای خویش مشهور است. عمده‌ترین معادن بدخشان؛ لاجورد یُمگان به مساحت سیصد کیلومتر طول و ۴۷ کیلومتر عرض، معدن لعل در سرغیلان و معادن طلای راغ و یفتل و همچنین معدن مُنجان (مشترک با پنجشیر) می‌باشد.

لاجورد بیش از ۶۰۰۰ سال است که در معادن سر سنگ واقع در منطقه کران و منجان بدخشان استخراج می‌شود. این معادن بزرگ‌ترین و شناخته شده‌ترین منابع دوران باستان بودند.[۲۲] بیشتر فعالیتهای معدنی اخیر بر روی سنگ لاجورد متمرکز بوده‌است، درآمد حاصل از معادن سنگ معدن برای تأمین بودجه نیروهای اتحاد شمال و قبل از آن، مجاهدان ضد شوروی استفاده می‌شده‌است.[۲۳]

لعل بدخشان در بیشتر متون ادبی جهان و به ویژه فارسی کهن، به دلیل کیفیت بسیار بالای خود شهرتی ویژه داشته و زبان زد عام و خاص است. به گونه ای که بیشتر ادبا در سطح جهان، سرخیِ لب یار را به آن تشبیه کرده‌اند.

در نتیجه بررسی‌های که اخیراً در مورد نفت در افغانستان صورت گرفته‌است، این ولایت را دارای ذخایر بزرگ نفتی تثبیت کرده‌اند.

بررسی‌های زمین‌شناسی اخیر، محل سایر ذخایر سنگ قیمتی، به ویژه یاقوت و زمرد را نشان داده‌است. بهره‌برداری از این ثروت معدنی می‌تواند کلید شکوفایی بدخشان باشد.[۲۴] در ۵ اکتبر ۲۰۱۸ در واشینگتن دی سی، مقامات افغان قراردادی ۳۰ ساله با ۲۲ میلیون دلار سرمایه‌گذاری توسط گروه سرمایه‌گذاری سنتر و شرکت بهره‌بردار آن با شرکت طلا و مواد معدنی افغانستان، برای اکتشاف استخراج طلا و توسعه منطقه ای بدخشان امضا کردند.[۲۵] بر اساس آمار وزارت معادن و پترولیم افغانستان، ذخایر آهن در ساحه ساجر و فارماره، مس در گلیک، سرب و جست در بایقره، لاجورد و قلعی ده گال، تورمالین در رباط، طلا در ویکادور، کوارتز در مندوقول، تراورتین در سرجنگل، زغال در اندمین و بیروج در کفتر خانه ولایت بدخشان می‌باشند.[۲۶]

شهرستان ها

اطلاعات بیشتر: فهرست شهرستان های افغانستان

ولایت بدخشان به ۲۸ شهرستان تقسیم شده‌است:

نمبر شهرستان [۲۷] مرکز[۲۷] جمعیت[۲۸] پهناوری[۲۷] موقعیت فرماندار [۲۷] تعداد قریه‌[۲۷]
۱ کِشِم
درجه اول		 مشهد ۹۱٬۴۰۷ نفر ۸۳۴ کیلومتر مربع
گل‌محمد بلوچ ۱۰۰
۲ درواز بالا
درجه دوم		 نِسی ۲۶٬۱۷۳ نفر ۹۹۸ کیلومتر مربع
اسماعیل قیومی ۸۴
۳ جرم
درجه دوم		 جرم ۴۲٬۶۷۱ نفر ۱٬۰۴۵ کیلومتر مربع
نورآقا نادری ۷۴
۴ اِشکاشِم
درجه دوم		 اشکاشم ۱۵٬۶۷۷ نفر ۱٬۲۵۵ کیلومتر مربع
نامدار خان ۴۶
۵ واخان
درجه دوم		 خندود ۱۶٬۸۷۳ نفر ۱٬۲۵۸ کیلومتر مربع
نصرت‌الله نایل ۱۱۲
۶ بهارک
درجه دوم		 بهارک ۳۲٬۵۵۱ نفر ۴۱۹ کیلومتر مربع
عظیم موسوی ۵۳
۷ شغنان
درجه دوم		 شغنان ۳۱٬۴۸۷ نفر ۳٬۵۴۵ کیلومتر مربع
میرزاقل ۵۹
۸ خواهان
درجه دوم		 خواهان ۱۸٬۷۳۴ نفر ۸۵۴ کیلومتر مربع
غفران ذکی ۴۳
۹ شهرِ بزرگ
درجه دوم		 شهر بزرگ ۵۹٬۱۲۳ نفر ۱٬۱۱۲ کیلومتر مربع
سمیع عتیق ۸۱
۱۰ تیشکان
درجه دوم		 تیشکان ۳۳٬۷۴۶ نفر ۷۳۹ کیلومتر مربع
رووف فهیم ۶۱
۱۱ دِرایم
درجه دوم		 درایم ۶۹٬۶۱۸ نفر ۵۰۲ کیلومتر مربع
نوروز حیدری ۶۷
۱۲ شِکی
درجه دوم		 ژراف ۲۹٬۷۶ نفر ۷۶۸ کیلومتر مربع
فخرالدین ۴۰
۱۳ اَرگو
درجه دوم		 ارگو ۸۸٬۶۱۶ نفر ۱٬۰۷۲ کیلومتر مربع
۱۴۹
۱۴ یاوان
درجه دوم		 یاوان ۳۶٬۶۶۹ نفر ۵۰۰ کیلومتر مربع
عمران پیام ۸۰
۱۵ راغستان
درجه دوم		 راغ ۴۴٬۷۷۳ نفر ۱٬۱۱۹ کیلومتر مربع
غلام الله ۱۱۵
۱۶ یفتل سفلی
درجه دوم		 نالند ۵۹٬۶۵۴ نفر ۵۰۳ کیلومتر مربع
امام‌علی همدمی ۹۲
۱۷ کِران و مِنجان
درجه سوم		 کران و منجان ۱۰٬۷۶۱ نفر ۵٬۵۳۰ کیلومتر مربع
احمدشاه ذیغم ۴۲
۱۸ زیباک
درجه سوم		 زیباک ۸٬۹۰۲ نفر ۱٬۹۲۹ کیلومتر مربع
۲۴
۱۹ خاش
درجه سوم		 شهران ۴۳٬۴۰۶ نفر ۳۷۰ کیلومتر مربع
محمد معروف ۲۲
۲۰ یمگان
درجه سوم		 یمگان ۲۹٬۰۹۶ نفر ۱٬۵۱۵ کیلومتر مربع
۴۳
۲۱ کوف‌آب
درجه سوم		 قلعه کوف ۲۵٬۲۴۳ نفر ۱٬۵۷۹ کیلومتر مربع
پاچا خان ۵۷
۲۲ تگاب
درجه سوم		 فرمانقلی ۳۱٬۷۵۳ نفر ۱٬۶۹۱ کیلومتر مربع
۵۵
۲۳ کوهستان
درجه سوم		 کوهستان ۱۸٬۷۳۳ نفر ۵۹۱ کیلومتر مربع
میراحمد جواد ۹۸
۲۴ درواز پایین
درجه سوم		 مایمی ۲۹٬۸۹۳ نفر ۱٬۴۲۷ کیلومتر مربع
۷۲
۲۵ وردوج
درجه سوم		 وردوج ۲۴٬۷۱۲ نفر ۱٬۱۴۵ کیلومتر مربع
دولت‌محمد خاور ۴۵
۲۶ ارغنج‌خواه
درجه سوم		 نوآباد ۲۴٬۷۱۲ نفر ۵۶۶ کیلومتر مربع
معروف خیرخواه ۴۶
۲۷ شهدا
درجه سوم		 میان‌ده ۳۹٬۰۶۱ نفر ۱٬۳۱۶ کیلومتر مربع
غلام فاروق ۶۱
۲۸ فیض‌آباد
درجه اول		 فیض‌آباد ۷۷٬۱۴۳ نفر ۵۱۴ کیلومتر مربع
نذیرمحمد نیازی ۱۷۵

نگارخانه

چین سین‌کیانگ چین تاجیکستان ولایت کوهستان بدخشان، تاجیکستان تاجیکستان ولایت کوهستان بدخشان
پاکستان گلگت-بلتستان و خیبر پختونخوا پاکستان شمال تاجیکستان ولایت ختلان، تاجیکستان
شرق   ولایت بدخشان    غرب
جنوب
ولایت نورستان ولایت پنجشیر ولایت تخار

جستارهای وابسته

منابع

  1. ↑ W. Eilers, 1988, 'BADAḴŠĀN', Encyclopædia Iranica.
  2. ↑ https://euaa.europa.eu/country-guidance-afghanistan-2020/badakhshan
  3. ↑ "World Gazetteer". Archived from the original on 5 January 2013. Retrieved 12 March 2010.
  4. ↑ 1 Badakhshan
  5. ↑ «اثرات ناقلین پشتون بالای مالداری - کوچی گری در افغانستان شمالشرقی». www.khorasanzameen.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۷.
  6. ↑ «کوچی‌ها مصیبت بزرگ برای بدخشان». Kabul Press کابل پرس. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۷.
  7. ↑ «پیدایش قبایل افغان (پشتون) در خراسان (افغانستان)». ns6.afghanpaper.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۷.
  8. ↑ «orozgani,tarikh, ariaye». www.ariaye.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۷.
  9. ↑ dailyetilaatroz (۲۰۱۸-۰۶-۲۰). «جنگ و صلح در افغانستان: دیدگاهی از غیر پشتون‌ها - بخش اول». روزنامه اطلاعات روز. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۷.
  10. ↑ «وِب‌نِوِشت آثارخانهٔ بریتانیا، نمایش گنجینه‌های باستانی افغانستان در نمایشگاهی تحت عنوان 'افغانستان، چهارراه دنیای کُهَن'». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مارس ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ آوریل ۲۰۱۱.
  11. ↑ Afghanistan." Encyclopædia Britannica. Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2010.
  12. ↑ تحلیل‌های جنگ: شهرستان بهارک، ولایت بدخشان
  13. ↑ شورش در شمال افغانستان: شهرستان جرم در محاصره
  14. ↑ یو. اِس. جی. اِس. «٧. ٥ مقیاس بزرگای گشتاوری – در ۴٥ کیلومتری شرق فرخار، افغانستان». سازمان زمین‌شناسی آمریکا.
  15. ↑ نوری، شفیق‌الله (۱۹ سپتامبر ٢۰٢١). «حاصلات لوبیا در بدخشان به یک هزار و ۲۴۰ تُن رسیده‌است». وزارت زراعت افغانستان. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ٢۰٢١.
  16. ↑ قاضی‌زاده، حجت‌الله (۱۹ سپتامبر ٢۰٢١). «در بدخشان یک‌هزار و ۸۰۰ هکتار باغ چهارمغز وجود دارد». وزارت زراعت افغانستان. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ٢۰٢١.
  17. ↑ صدیقی، تمیم (٢٢ اکتبر ٢۰٢۰). «ناک افغانستان». وزارت زراعت افغانستان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
  18. ↑ . وزارت زراعت افغانستان https://www.mail.gov.af/dr/تولید-عسل-در-بدخشان-۶۰-درصد-افزایش-یافت. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ٢۰٢١. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  19. ↑ صدیقی، محمد تمیم (٢ ژانویه ٢۰٢١). «زیره وطن، هم دارو هم غذا بررسی وضعیت تولید و اهمیت یک گیاه پرارزش». وزارت زراعت افغانستان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
  20. ↑ «حاصلات هینگ در بدخشان به بیش از ۳۵ تُن رسید». وزارت زراعت افغانستان. ۱۹ سپتامبر ٢۰٢١. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ٢۰٢١.
  21. ↑ «حاصلات پستهٔ بدخشان ۶۴ درصد افزایش یافته‌است». وزارت زراعت افغانستان. ۱۹ سپتامبر ٢۰٢١. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ٢۰٢١.
  22. ↑ دیر، ویلیام اِ. ; هووی، رابرت اِ، و زوسمن، جوزف (١٩۶٣) "لاجورد" سنگ‌های قیمتی لانگمن، لندن، اُسی‌ال‌سی ۶۱۹۷۵۶۱۹
  23. ↑ انتخابی-فرد، کامیلیا (۱۵ اکتبر ۲۰۰۲). «امید اتحادیه شمال به معادن لاجورد بدخشان». اوراسیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژوئیه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۰۷.
  24. ↑ "Afghanistan's gemstones" (PDF). Planet Earth. Winter 2006. Archived from the original (PDF) on 11 September 2008. Retrieved 20 August 2008.
  25. ↑ Mackenzie, James; Qadir Sediqi, Abdul (2018-10-07). "Afghanistan signs major mining deals in development push". Reuters. Retrieved 30 June 2020.
  26. ↑ ظواهر معدنی ولایت بدخشان، وزارت معادن و پترولیم، دریافت شده در ۲ ژوئیه ۲۰۲۰
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ ۲۷٫۳ ۲۷٫۴ «ولایت بدخشان». www.idlg.gov.af. اداره مستقل ارگان‌های محلی افغانستان. ۵ اوت ۲۰۲۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱.
  28. ↑ «برآورد نفوس کشور:١٣٩٩» (PDF). اداراه احصائیه مرکزی افغانستان. ٢٨ می ٢٠٢٠. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳ ژوئیه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ٢٨ می ٢٠٢١.

پیوند به بیرون

یک لایه اطلاعاتی جهت تقسیمات ولایت بدخشان

الگو:شهرستان های ولایت بدخشان

الگو:شهرستان های افغانستان

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ولایت_بدخشان&oldid=39188127»