فرگشت انسان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
[نسخهٔ بررسی‌نشده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
4nn1l2 (بحث | مشارکت‌ها)
۷۴٬۷۷۸ ویرایش‌ها
خنثی‌سازی ویرایش 7072467 توسط 31.170.166.9 (بحث)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۱۶: خط ۱۱۶:
=== نئاندرتال و انسان‌تبار دنیسوا ===
=== نئاندرتال و انسان‌تبار دنیسوا ===
[[Image:Neandertaler reconst.jpg|left|thumb|190px|شمایل بازسازی شدۀ یک نئاندرتال]]
''[[نئاندرتال|انسان نئاندرتال]]'' که از آن با عنوان ''انسان خردمند نئاندرتال'' نیز نام برده می شود،<ref>{{cite journal|author=Harvati K|title=The Neanderthal taxonomic position: models of intra- and inter-specific craniofacial variation|journal=J. Hum. Evol.|volume=44|issue=1|pages=107–32|year=2003|pmid=12604307|doi=10.1016/S0047-2484(02)00208-7}}</ref> بین ٤٠٠٫٠٠٠<ref>{{cite doi|10.1111/j.1469-185X.2008.00071.x}}</ref> تا ٣٠٫٠٠٠ سال پیش در اروپا و آسیا می زیسته است. شواهد مربوط به توالی [[دی‌ان‌ای میتوکندریایی]] نشان دهندۀ آن است که هیچ [[شارش ژن]] عمده ای بین ''انسان نئاندرتال'' و ''انسان خردمند امروزی'' رخ نداده است که می توان نتیجه گیری کرد که این دو، دو گونۀ مجزا بوده اند که نیاکان مشترکی در حدود ٦٦٠٫٠٠٠ سال داشته اند.<ref>{{cite journal|author=Krings M, Stone A, Schmitz RW, Krainitzki H, Stoneking M, Pääbo S|title=Neandertal DNA sequences and the origin of modern humans|journal=Cell|volume=90|issue=1|pages=19–30|year=1997|pmid=9230299|doi=10.1016/S0092-8674(00)80310-4}}</ref><ref>{{cite journal|author=Green RE, ''et al.''|title=A complete Neandertal mitochondrial genome sequence determined by high-throughput sequencing|journal=Cell|volume=134|issue=3|pages=416–426|year=2008|doi=10.1016/j.cell.2008.06.021|pmid=18692465|pmc=2602844}}</ref><ref>{{cite journal|authors=Serre D, Langaney A, Chech M, ''et al.''|title=No Evidence of Neandertal mtDNA Contribution to Early Modern Humans|journal=PLoS Biol.|volume=2|issue=3|page=E57|year=2004|pmid=15024415|doi=10.1371/journal.pbio.0020057|pmc=368159}}</ref> به هر حال، توالی یابی ژن نئاندرتال ها که در سال ٢٠١٠ میلادی انجام شد، نشان داد که نئاندرتال ها با [[انسان به‌کالبد امروزی|انسان های به‌کالبد امروزی]] در حدود ٨٠٫٠٠٠ تا ٤٥٫٠٠٠ سال پیش (زمان تقریبی که انسان های امروزی به خارج از آفریقا مهاجرت کردند ولی قبل از اینکه در اروپا، آسیا و جاهای دیگر پراکنده شوند) آمیزش داشته اند.<ref name="neandersequence">{{cite news|url=http://news.discovery.com/human/neanderthal-human-interbreed-dna.html|title=Neanderthals, humans interbred, DNA proves|publisher=[http://news.discovery.com Discovery News]|author=Jennifer Viegas|date=2010-05-06|accessdate=2010-08-17|archiveurl=http://www.webcitation.org/5uQpbFb9H|archivedate=2010-11-22|deadurl=no}}</ref> بین ٪١ تا ٪٤ [[دی‌ان‌ای]] تقریبا تمام انسان های غیر آفریقایی امروزی از [[دی‌ان‌ای]] نئاندرتال تشکیل شده است.<ref name="neandersequence"/> این اکتشاف با مطالعات اخیر که نشان می دهد انشعاب برخی از [[الل|الل های]] انسان به یک میلیون سال پیش باز می گردد سازگار است، هرچند که تفسیر نتایج این مطالعات مورد سوال قرار گرفته است.<ref>{{cite journal|author=Gutiérrez G, Sánchez D, Marín A|title=A reanalysis of the ancient mitochondrial DNA sequences recovered from Neandertal bones|journal=Mol. Biol. Evol.|volume=19|issue=8|pages=1359–66|year=2002|pmid=12140248}}</ref><ref>{{cite journal|author=Hebsgaard MB, Wiuf C, Gilbert MT, Glenner H, Willerslev E|title=Evaluating Neanderthal genetics and phylogeny|journal=J. Mol. Evol.|volume=64|issue=1|pages=50–60|year=2007|pmid=17146600|doi=10.1007/s00239-006-0017-y}}</ref> رقابت با انسان های خردمند امروزی احتمالا در انقراض نئاندرتال ها نقش داشته است.<ref name="thirdchimp">{{Cite book|last=Diamond|first=Jared|author-link=Jared Diamond|title=The Third Chimpanzee: The Evolution and Future of the Human Animal|publisher=Harper Perennial|year=1992|isbn=978-0-06-098403-8}}</ref><ref>[http://www.guardian.co.uk/science/2009/may/17/neanderthals-cannibalism-anthropological-sciences-journal How Neanderthals met a grisly fate: devoured by humans]. ''The Observer.'' May 17, 2009</ref> انسان های خردمند امروزی و نئاندرتال ها برای مدت ١٠٫٠٠٠ سال در اروپا به طور همزمان می زیسته اند.<ref name="Woman X">"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/8583254.stm DNA identifies new ancient human dubbed 'X-woman']". BBC News. March 25, 2010</ref>

در سال ٢٠٠٨ میلادی، باستان شناس هایی که در [[غار دنیسوا]] در [[کوه‌های آلتای]] سیبری کار می کردند، بخشی از یک استخوان کوچک مربوط به انگشت پنجم یک نوجوان مربوط به گونه ای از انسان را کشف کردند که اکنون با عنوان [[انسان‌تبار دنیسوا]] شناخته می شود.<ref name="The Guardian">{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/science/2010/mar/24/new-human-species-siberia|title=New species of human ancestor found in Siberia|work=The Guardian|date=March 24, 2010|first=Ian|last=Sample|archiveurl=http://www.webcitation.org/5uQpbwCYY|archivedate=2010-11-22|deadurl=no}}</ref> وسایلی از جمله یک دستبند که در آن غار پیدا شده، مربوط به ٤٠٫٠٠٠ سال پیش می باشد. با توجه به شرایط سرد غار محل اکتشاف، دی ان ای در قطعه سنگوارۀ پیدا شده سالم مانده و هردوی [[دی‌ان‌ای میتوکندریایی]] و دی ان ای ژنوم هسته ای مورد توالی سنجی قرار گرفتند.<ref name="pmid21179161"/><ref name="Pääbo et al.">{{Cite journal|first=Johannes|last=Krause|first2=Qiaomei|last2=Fu|first3=Jeffrey M.|last3=Good|first4=Bence|last4=Viola|first5=Michael V.|last5=Shunkov|first6=Anatoli P.|last6=Derevianko|lastauthoramp=yes|first7=Svante|last7=Pääbo|year=2010|title=The complete mitochondrial DNA genome of an unknown hominin from southern Siberia|journal=Nature|pmid=20336068|volume=464|issue=7290|pages=894–897|doi=10.1038/nature08976}}</ref>
با وجودی که سرآغاز انشعاب [[دی‌ان‌ای میتوکندریایی]] [[انسان‌تبار دنیسوا]] به طور غیر منتظره ای به زمان های قدیم باز می گردد،<ref name="The Scientist">{{cite web|url=http://www.the-scientist.com/blog/display/57254/#ixzz0j820ioz1|title=New hominin found via mtDNA|work=The Scientist|date=March 24, 2010|first=Alla|last=Katsnelson|archiveurl=http://www.webcitation.org/5uQpd7txa|archivedate=2010-11-22|deadurl=no}}</ref> ولی توالی سنجی کامل ژنتیکی نشان دهندۀ آنست که [[انسان‌تبار دنیسوا]] نیز به همان دودمان نئاندرتال تعلق دارد که زمان جدایی آن از گونۀ نئاندرتال اندکی پس از این بوده که شاخۀ نئاندتال از شاخۀ منتهی به انسان های خردمند امروزی جدا شده است.<ref name="pmid21179161" /> می دانیم که انسان های امروزی در حدود ١٠٫٠٠٠ سال در اروپا با نئاندرتال ها در کنار هم می زیسته اند و کشف [[انسان‌تبار دنیسوا]] نیز این احتمال را مطرح کرد که این سه گونه یعنی انسان خردمند امروزی، نئاندرتال ها و انسان‌تبار دنیسوا، در دوره ای به طور هم زمان می زیسته اند. [[سوانت پابو]]، زیست شناس سوئدی، بیان کرده که وجود این زیر شاخه، تصویر زندگی انسان ها را در اواخر دورۀ [[پلیستوسن]] پیچیده تر می کند.<ref name="The Guardian" /> همچنین شواهد نشان می دهد که امروزه حدود ٪٦ از ژن های مردم [[ملانزی]] از طرف [[انسان‌تبار دنیسوا]] می آید که این امر حکایت از آمیزش محدود [[انسان‌تبار دنیسوا]] با انسان خردمند امروزی در جنوب شرق آسیا دارد.<ref>{{Citation|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002929711003958 | doi=10.1016/j.ajhg.2011.09.005|title=Denisova Admixture and the First Modern Human Dispersals into Southeast Asia and Oceania | journal=The American Journal of Human Genetics|pmid=21944045|pmc=3188841}}</ref>
[[الل|الل هایی]] که گمان می رود از نئاندرتال ها و [[انسان‌تبار دنیسوا]] سرچشمه گرفته باشد در محل های مختلفی از ژن های انسان های خردمند امروزی خارج از قارۀ آفریقا یافت شده است. انواع [[آنتی ژن لکوسیت انسان]] (HLA) که از طرف نئاندرتال ها و [[انسان‌تبار دنیسوا]] آمده اند بیش از نیمی از [[الل|الل های]] HLA مردم امروزی اوراسیا را تشکیل می دهند.<ref name="10.1126/science.1209202">{{cite journal|author=Laurent Abi-Rached, ''et al.''|title=The Shaping of Modern Human Immune Systems by Multiregional Admixture with Archaic Humans|journal=Science|volume=334|issue=6052|date=2011-08-25|doi=10.1126/science.1209202|archiveurl=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1122&context=publichealthresources|archivedate=Aug 2011|url=http://www.sciencemag.org/content/early/2011/08/19/science.1209202|pmid=21868630}}</ref>


=== انسان فلورسی ===
=== انسان فلورسی ===

نسخهٔ ‏۴ ژوئن ۲۰۱۲، ساعت ۱۹:۵۱

مقالهٔ اصلی: نظریه تکامل
بخشی از مجموعه مقاله‌های
زیست‌شناسی فرگشتی
سهره‌های داروین توسط جان گولد
مفاهیم اصلی
روندها و برون‌دادها
تاریخ طبیعی
تاریخچه دیدگاه فرگشتی
شاخه‌ها و کاربردها
پیامدهای اجتماعی
درگاه.ویکی‌پروژه

با وجود این که شروع تکامل انسان به عنوان یک موجود زنده، مانند تمام موجودات زنده دیگر، به زمان پیدایش حیات بر روی کره زمین باز می گردد ولی به طور کلی واژه تکامل انسان به تاریخچه تکامل نخستی‌سانان (پستانداران شبیه انسان) و به خصوص سرده انسان، از جمله پیدایش انسان‌ها به عنوان گونه‌ای مجزا از انسان سایان (کپی‌های بزرگ) اطلاق می‌شود. مطالعه تکامل انسان زمینه‌های مختلف علمی از جمله انسان‌شناسی فیزیکی، نخستی‌شناسی، باستان‌شناسی، زبان‌شناسی، رویان‌شناسی، و ژنتیک را در بر می‌گیرد.[۱]

مطالعات ژنتیک نشان می‌دهند که تکامل نخستی‌سانان احتمالا در اواخر دورۀ کرتاسه، ۸۵ میلیون سال پیش، شروع شده است. مجموعه سنگواره‌های گردآوری شده نیز بیانگر آنست که این زمان پیش از دورۀ پالئوسن، ۵۵ میلیون سال پیش، بوده است. [۲][۳] خانواده انسان‌سایان، یا کپی‌های بزرگ، بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون سال پیش از خانوادۀ گیبون‌ها جدا شدند. حدود ۱۴ میلیون سال پیش اورانگوتان‌ها از خانوادۀ انسان‌سایان جدا شدند. [۴] بعدها گوریل‌ها و شامپانزه‌ها از این دودمان جدا شدند که سرانجام منجر به پیدایش سردۀ انسان بین ۵ تا ۶ میلیون سال پیش گردید. انسان‌های امروزی از انسان‌تبارانی که بین ۲٫۳ تا ۲٫۴ میلیون سال پیش در آفریقا می‌زیستند، تکامل یافته‌اند. [۵][۶]

انسان امروزی که انسان خردمند نامیده می‌شود تنها گونهٔ بازمانده از انسان‌تباران است. انسان‌های خردمند باستانی بین ۰۰۰ ۴۰۰ تا ۲۵۰۰۰۰ سال پیش تکامل یافتند و از آنان انسان‌های به‌کالبد امروزی در اواسط دوره پارینه سنگی، حدود ۰۰۰ ۲۰۰ سال پیش تکامل پیدا کردند. [۷] بنابر باور بسیاری از دانشمندان انسان هایی با رفتار نوین حدود ۵۰۰۰۰ سال پیش تکامل یافتند، هرچند که عده ای آغاز رفتارنوین در انسان ها را همزمان با تکامل انسان های دارای اندام شبیه انسان های امروزی می دانند. [۸]

دیدگاه غالب در میان دانشمندان این است که مبدا پیدایش انسان های امروزی با فرضیه اخیر "خروج از آفریقا" یا "تک مبدایی " توضیح داده می شود [۹][۱۰][۱۱] که بیان می دارد آغاز تکامل انسان های امروزی در آفریقا بوده است و سپس بین ۵۰۰۰۰ تا ۰۰۰ ۱۰۰ سال پیش آنها به خارج از قاره آفریقا مهاجرت کردند و کم کم جایگزین انسان های راست قامت در آسیا و نئاندرتال ها در اروپا شدند. فرضیه دیگری نیز به نام "فرضیه چند ناحیه ای" وجود دارد که عنوان می کند انسان ها پس از مهاجرت انسان های راست قامت از آفریقا به سایر نقاط جهان در حدود ۲/۵ میلیون سال پیش در مناطق جغرافیایی مختلف به صورت جمعیت های جداگانه ولی با پیوند بین نژادها تکامل یافتند. شواهد نشان می دهد که هاپلوتیپ های متعددی که منشا نئاندرتالی دارند در حال حاضر در جمعیت های غیرآفریقایی یافت می شود. شواهد نشان دهنده آنست که نئاندرتال ها و گونه های دیگر انسان سایان مانند انسان‌تبار دنیسوا تا ٪۶ در ژن های انسان های امروزی (در نژادهای مختلف این مقدار متفاوت است) مشارکت داشته اند.[۱۲] [۱۳] [۱۴]

تاریخچۀ اندیشه ها در مورد تکامل انسان

آناکسیماندروس، فیلسوف یونان باستان عنوان کرده است:"بشر در ابتدا به صورت حیوانی دیگر، شبیه ماهی بوده است". [۱۵]

کارل لینه کسی بود که برای اولین بار لغت homo را که امروزه در زیست شناسی (در مراجع انگلیسی) برای سردۀ انسان به کار می رود را در سیسستم طبقه بندی موجودات خود استفاده کرد. لینه و سایر دانشمندان هم عصرش کپی های بزرگ را به عنوان نزدیک ترین گونه های جانوری به انسان از نظر ریخت‌شناسی و کالبدشناسی دسته بندی کردند. اندیشۀامکان وجود نیاکان مشترک برای انسان و کپی های قدیم تر با انتشار کتاب خاستگاه گونه‌ها توسط چارلز داروین در سال ۱۸۵۹ میلادی مطرح شد. داروین در این کتاب اندیشۀ تکامل گونه های جدید از گونه های قدیم تر را توضیح داد. کتاب داروین به منشا پیدایش انسان پاسخی نداد و تنها به این نکته بسنده کرد که "به زودی منشا پیدایش انسان و روند تکامل آن روشن خواهد شد."

سنگواره های انسان سایان در موزه استخوان‌شناسی اوکلاهما در شهر اوکلاهما سیتی آمریکا

نخستین مناظره ها دربارۀ ماهیت تکامل انسان بین توماس هاکسلی و ریچارد اون درگرفت. هاکسلی تکامل انسان از کپی ها را با ارایه موارد بسیاری از شباهت ها و تفاوت های بین انسان ها و کپی ها توضیح داد.او همچنین در سال ۱۸۶۳ میلادی کتابی با عنوان "شواهدی در مورد جایگاه انسان در طبیعت" در این زمینه منتشر کرد. اما در هر حال خیلی از طرفداران اولیه داروین (مانند الفرد راسل والاس و چارلز لایل موافق نبودند که منشا قابلیت های ذهنی و احساسات اخلاقی انسان ها می تواند با انتخاب طبیعی توضیح داده شود. داروین کاربرد نظریۀ تکامل و انتخاب جنسی در مورد انسان ها را در کتابش با عنوان "تبار انسان، و انتخاب طبیعی در ارتباط با جنسیت" که در سال ۱۸۷۱ میلادی منتشر شد، توضیح داد. [۱۶]

مشکل بزرگی که در آن زمان وجود داشت عدم وجود سنگواره های گونه های میانی بود. با وجودی که اوژن دوبوا در سال ۱۸۹۱ میلادی سنگواره موجودی را در جزیرۀ جاوه کشف کرد که هم اکنون انسان راست قامت نام گذاری شده است، ولی این مشکل کماکان ادامه داشت تا اینکه در دهه ۱۹۲۰ میلادی با کشف نمونه های متعددی از سنگواره های گونه های میانی در آفریقا، گردآوری اینگونه سنگواره ها آغاز شد. در سال ۱۹۲۵ میلادی، ریموند دارت گونه انسان تبار آفریقایی را از روی نمونه سنگواره ای مربوط به یک نوزاد که در اطراف شهر توانگ آفریقای جنوبی در یک غار پیدا شده بود، معرفی کرد. باقیمانده های این نوزاد یک جمجمه بسیار کوچک و قالبی از مغز او بود. با وجودی که مغز یافت شده کوچک بود (۴۱۰ سانتی متر مکعب)، ولی شکل آن برخلاف مغز شامپانزه ها و گوریل ها حالت گرد و به مغز انسان های امروزی شباهت داشت. همچنین، نمونۀ یافت شده دارای دندان های نیش کوتاه بود و موقعیت سوراخ پس سری آن نشان می داد که این سنگواره مربوط به موجودی دو پا بوده است. تمام این شواهد دارت را قانع ساخت که سنگواره کودک توانگ مربوط به نیاکان دو پای انسان ها بوده که شکل انتقالی بین انسان و کپی ها بوده اند.

طبقه بندی انسان ها و وابستگان آنها از سال ۱۹۵۰ میلادی به بعد تغییرات عمده ای کرده است. [۱۷] به عنوان مثال، قبلا جنوبی‌کپی‌آسا ها به عنوان نیاکان سردۀ انسان پنداشته می شدند [۱۸] ولی اکنون مشخص شده است که جنوبی‌کپی‌آسا ها و انسان های خردمند امروزی هر دو از زیر گونه های انسان‌تباران هستند. [۱۹]

داده هایی که در دهۀ ۱۹۷۰ میلادی جمع آوری گردید نشان داد که جنوبی‌کپی‌آسا ها گروه متنوعی بوده اند و انسان تباران آفریقایی ممکن است نیاکان مستقیم انسان نبوده باشند. [۲۰] با طبقه بندی مجدد جنوبی‌کپی‌آسا ها که در ابتدا به دو بخش ظریف و تنومند تقسیم می شدند، بخش تنومند به عنوان سرده ای جدید با نام پرامردم معرفی شد. [۲۰] آرایه‌شناسان، انسان های خردمند امروزی، جنوبی‌کپی‌آسا ها و سایر گونه های وابسته را به مانند کپی های بزرگ در خانواده انسان‌سایان قرار می دهند. ریچارد داوکینز در کتابش با نام داستان نیاکان عنوان می کند که جنوبی‌کپی‌آسا های تنومند نیاکان گوریل ها بوده اند، پاره ای از جنوبی‌کپی‌آسا های ظریف نیاکان شامپانزه ها و باقی آنها نیاکان انسان های خردمند امروزی بوده اند (صفحه انسان‌سایان را ببینید). [۱۹]

پیشرفت های عمده در دانش تعیین توالی دی‌ان‌ای در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی، به ویژه در زمینۀ دی‌ان‌ای میتوکندریایی (mtDNA) و دی‌ان‌ای Y یا Y-DNA کمک بزرگی به فهم منشا پیدایش بشر کرده است. [۲۱][۲۲][۲۳] تعیین توالی mtDNA و Y-DNA که از گروه های گسترده ای از جمعیت های بومی گردآوری شد اطلاعات نیاکان آنها را که به ژن های موروثی مردانه و زنانه مرتبط است، روشن ساخت. [۲۴] مرتب کردن این اطلاعات در درخت ژنتیکی به عنوان پشتوانه ای بر نظریۀ خروج از آفریقا قلمداد شد. [۲۵] تحلیل ها نشان دهندۀ گوناگونی بیشتر الگوی دی‌ان‌ای در آفریقا بوده اند که این مطلب با این نظریه که آفریقا موطن حوای میتوکندریایی و آدم رنگین‌تن Y بوده سازگار است. [۲۶]

شواهد موجود

شواهد تکامل انسان در بسیاری از زمینه های علوم طبیعی یافت می شود. بیشتر این شواهد در سنگواره های گردآوری شده است هرچند که دانش ژنتیک نیز نقش تکمیلی و رو به رشدی در این زمینه دارد. مطالعات رشدشناسی، تاریخ نژادی و به ویژه زیست شناسی تکاملی در مورد مهره داران و بی مهرگان بینش قابل توجهی در مورد تکامل کل حیات و به ویژه اینکه انسان ها چگونه تکامل یافتند فراهم می کند. مطالعات خاص در مورد مبدا حیات انسان ها، انسان شناسی با گرایش دیرین-انسان شناسی نامیده می شود. [۲۷]

سنگواره های گردآوری شده از انسان سایان نشان می دهد که در طول زمان به تدریج ستون فقرات آنان صاف شده، حجم مغز افزایش یافته، ترکیبات صورت ظریف تر شده، و عضلات مربوط به جویدن همزمان با تغییر وضعیت دندان ها کمتر شده است.

در نخستی سانان عالی، دُم در لگن خاصره به صورت استخوان خاجی گنجانده شده است. تمام مهره داران حداقل در مدتی از زندگی خود دارای دُم هستند. در انسان های خردمند امروزی، دُم به مدت چهارهفته در طول مراحل کارنگی ۱۴ تا ۲۲ دروۀ جنینی وجود دارد. [۲۸] انسان های خردمند امروزی دارای پلک سوم می باشند که کارآیی ندارد. انسان ها همچنین دارای عضلات خارجی گوش هستند [۲۹] که حیوانات از آنها برای چرخاندن و کنترل گوش ها به صورت مستقل از سر استفاده می کنند تا بتوانند بر صداهای خاصی متمرکز شوند. انسان ها هنوز باقیمانده هایی از چنین عضلاتی را دارند ولی این عضلات در طول تکامل ضعیف شده اند به گونه ای که فقط قادرند گوش های انسان را کمی تکان دهند.[۳۰]

عضلۀ پلانتاریس در پای انسان نیز شاهدی است بر تکامل انسان های خردمند امروزی. این عضله در حیوانات برای گرفتن و کنترل اشیا با پاهایشان استفاده می شود و به آنها این قابلیت را می دهد که از پاهایشان مانند دستهایشان برای گرفتن اشیا استفاده کنند. در انسان ها نیز این عضله وجود دارد ولی در طول تکامل چنان کارآیی خود را از دست داده است که امروزه پزشکان هنگام نیاز به بافت های ترمیمی برای سایر قسمت های بدن آن را خارج و از آن استفاده می کنند. این عضله چنان برای بدن انسان بی اهمیت شده که ٪۹ انسان های امروزی بدون آن متولد می شوند.[۳۱] مدرک دیگری بر تکامل اندام ژاکوبسون است که بخشی از کالبد حیوانات می باشد. ریشۀ این اندام را در انسان می توان در پیشینۀ جنسی انسان ها در ماقبل تاریخ جستجو کرد. این اندام که در مجرای بینی واقع است، فرومون ها را که مواد شیمیایی تحریک کنندۀ جنسی، هشدار دهنده یا یابندۀ غذا هستند، ردیابی می کند. این اندام به حیوانات اجازه می دهد که هم نوعانشان را برای جفت گیری یا اعلام خطر تعقیب کنند. انسان ها با اندام ژاکوبسون به دنیا می آیند ولی قابلیت های این اندام در مراحل اولیۀ پس از تولد رفته رفته کم می شود تا جایی که دیگر استفاده ای ندارد. [۳۲] در مواردی برای اندامهایی که به عنوان اندام های زائد شناخته می شدند کاربردهایی پیدا شده است. [۳۳] دندان های عقل دلایل دیگری بر تکامل انسان هستند. نیاکان انسان به مقدار زیادی از گیاهان تغذیه می کردند و نیاز داشتند تا مقادیر زیادی از گیاهان را در طول یک روز با سرعتی کافی بخورند تا بتوانند مواد مورد نیاز بدنشان را تامین کنند. این موضوع خصوصا زمانی اهمیت داشت که بدن انسان قابلیت هضم سلولز به میزان کافی را نداشت. هنگامی که عادات غذایی بشر تغییر کرد، آروارۀ انسان کوچک تر شد و دیگر نیازی به دندان آسیای سوم یا دندان عقل نبود. [۳۴]

پیش از انسان

تکامل کپی های بزرگ

تاریخچۀ تکامل نخستی‌سانان به ۶۵ میلیون سال پیش باز می گردد.[۳۵] قدیمی ترین گونۀ پستاندار شبیه به نخستی سانان،[۳۶] پلسیاداپیس، ابتدا در آمریکای شمالی می زیست و بعدها در شرایط آب و هوایی گرمسیری دورۀ پالئوسن و ایوسن در اوراسیا و آفریقا پراکنده گردید.

نوتاراکتوس

نخستی‌سانان اولیه با توجه به شواهد موجود [۳۷] در اوراسیا رشد و نمو پیدا کردند و این دودمان که بعدها منجر به پیدایش کپی های آفریقایی و انسان ها گردید، از اروپا و آسیای غربی به سمت جنوب به طرف آفریقا مهاجرت کردند. آن بخشی از جمعیت آنان ، که بیشتر سنگواره های آنان در لایه های بالایی دورۀ ایوسن و لایه های پایینی دورۀ الیگوسن در نزدیکی شهر فیوم مصر یافت شده است، در واقع نیاکان تمام گونه های زنده لمور در ماداگاسکار، لوریس تنبل در آسیای جنوب شرقی، گالاگو در آفریقا، میمون‌های بر قدیم، میمون‌های بر جدید، کپی های بزرگ و انسان های خردمند امروزی محسوب می شوند.

قدیمی ترین میمون بر قدیم شناخته شده کامویاپیتکوس است که قدمت سنگواره های یافت شدۀ آن در لایه های بالایی دورۀ الیگوسن در نواحی شمال کنیا ۲۴ میلیون سال برآورد می شود.[۳۸] گمان می رود که نیای این میمون بر قدیم، گونه ای نزدیک به آجیپتوپیتکوس، پراپلیوپیتکوس و پاراپیتکوس باشد که در حدود ۳۵ میلیون سال پیش در فیوم می زیسته است. [۳۹] در سال ۲۰۱۰ میلادی، با معرفی سادنیوس که تخمین زده شده حدود ۲۸ تا ۲۹ میلیون سال پیش می زیسته است، به عنوان گونه ای نزدیک به آخرین نیای مشترک میمون‌های بر قدیم، جای خالی موجود در دوره ای ۱۱ میلیون ساله در سنگواره های گردآوری شده پر شد.[۴۰]

اسکلت بازسازی شدۀ پروکنسول بی دم

تنوع انواع درخت زی میمون های بر قدیم و کپی هادر شرق آفریقا در اوایل دورۀ میوسن، حدود ۲۲ میلیون سال پیش، نشانگر تاریخچه ای طولانی از پراکنده شدن گونه ها از زمان های پیشتر از آن است. سنگواره هایی که از ۲۰ میلیون سال پیش به جا مانده اند شامل تکه هایی هستند که به ویکتوریاپیتکوس، قدیمی ترین میمون های بر قدیم نسبت داده می شوند. از میان سرده هایی از دودمان کپی ها که گمان می رود تا ۱۳ میلیون سال پیش می زیسته اند می توان به پروکنسول، رنگواپیتکوس، دندروپیتکوس، لیمنوپیتکوس، ناچولاپیتکوس، اکواتوریوس، نیانزاپیتکوس، افروپیتکوس، هلیوپیتکوس، و کنیاپیتکوس که همگی در شرق آفریقا می زیسته اند اشاره کرد. وجود گونه هایی غیر از سرکوپیتکوس ها در اواسط دوره میوسن و در مناطقی دور از هم، مانند اوتاویپیتکوس که سنگوارۀ آن در رسوبات غارهای نامیبیا پیدا شده و پیرولپیتکوس و درایوپیتکوس که در فرانسه، اسپانیا و اتریش یافت شده اند حکایت از تنوع فراوان این گونه ها در آفریقا و مناطق مدیترانه در آب و هوای نسبتا گرم و نامتغیر اوایل و اوسط دورۀ میوسن دارد. جدیدترین گونه از خانوادۀ انسان سایان در دورۀ میوسن، اوپروپیتکوس نام دارد که ۹ میلیون سال پیش می زیسته است و سنگوارۀ آن در بسترهای زغال سنگ در ایتالیا یافت شده است.

شواهد مولکولی نشان می دهد که گیبون ها حدودا ۱۲ تا ۱۸ میلیون سال پیش از کپی های بزرگ جدا شدند و اورانگوتان ها ۱۲ میلیون سال پیش از کپی های بزرگ جدا شدند. هنوز سنگواره ای که بتوان با کمک آن نیاکان گیبون ها را (که ممکن است پیدایش آنها از جمعیت های انسان سایان جنوب شرق آسیا بوده باشد) مستند کرد، یافت نشده است. اما در مورد اوانگوتان ها ، می توان راماپیتکوس در هند و گریفوپیتکوس در ترکیه را که ۱۰ میلیون سال پیش می زیسته اند را به عنوان نیاکان آنها بر شمرد. [۴۱]

جدا شدن دودمان انسان از سایر کپی های بزرگ

پرونده:Lucy-reconstruction.jpg
بازسازی یک جنوبی‌کپی افریقایی ماده

از گونه های ناکالیپیتکوس که سنگواره های آن در کنیا و اورانوپیتکوس که سنگواره های آن در یونان یافت شده است، می توان به عنوان گونه های نزدیک به آخرین نیای مشترک گوریل ها، شامپانزه ها و انسان ها نام برد. شواهد مولکولی نشان می دهد که بین ۴ تا ۸ میلیون سال پیش، ابتدا گوریل ها و سپس شامپانزه ها از دودمانی که در نهایت به انسان های خردمند امروزی انجامید، جدا شدند. از نظر مقایسۀ چندریختی تک-نوکلئوتید تقریبا ٪۹۸/۴ دی ان ای انسان با دی ان ای شامپانزه یکسان است. سنگواره های گرد آوری شده از گوریل ها و شامپانزه ها محدود است. از جمله دلایل این موضوع، می توان به شرایط نامطلوب جغرافیای محل زندگی آنان (خاک جنگل های بارانی اسیدی است و استخوان را حل می کند) و خطای نمونه برداری اشاره کرد.

سایر انسان‌ساییان احتمالا همراه با گونه های دیگر جانوران مانند بزکوهی، سگ، خوک، کفتار، فیل و اسب، به تدریج با آب و هوای خشک تر مناطق خارج از محدودۀ نوار استوا تطبیق پیدا کردند. از حدود ۸ میلیون سال پیش نوار استوایی (از نظر تقسیم نبدی آب و هوایی) شروع به کوچک تر شدن کرده است. سنگواره های گونه های دودمان انسان پس از جدا شدن از شامپانزه ها امروزه نسبتا به خوبی شناخته شده اند.

قدیمی ترین آنان ساحل‌مردم چادی،که ۷ میلیون سال پیش و اورورین توجننسیس که ۶ میلیون سال پیش می زیستند، هستند و پس از آنان سرده های زیر می زیستند:

انسان‌سایان همگی از یک نیای مشترک به وجود آمده اند. از چپ به راست: گیبون، انسان، شامپانزه، گوریل، و اورانگوتان

سردهٔ انسان

پرونده:Homo habilis-2.JPG
شمایل بازسازی شدۀ انسان ماهر
پرونده:Craniums of Homo.svg
جمجمه های
۱.گوریل ۲.جنوبی کپی ۳.انسان راست‌قامت ۴.نئاندرتال ۵.اشتاینهایم (مربوط به انسان خردمند باستانی یا انسان هایدلبرگی) ۶.انسان خردمند امروزی. کاهش پروگناتیزم و ضخامت خط ابرو، و افزایش اندازۀ پیشانی قابل توجه است.

انسان خردمند امروزی تنها گونۀ بازمانده از سردۀ انسان است. در حالی که برخی گونه های منقرض شدۀ انسان ها را می توان به عنوان نیاکان انسان های خردمند امروزی بر شمرد، بسیاری دیگر احتمالا تنها "خویشاوندان" ما بوده اند که از شاخه هایی از نیاکان ما جدا شده اند.[۴۲][۴۳] هنوز اجماعی بر اینکه کدامیک از این گروه ها را باید به عنوان گونه های مجزا و کدامیک را به عنوان زیر گونه بر شمرد، وجود ندارد. در برخی موارد این امر به دلیل کمیابی سنکواره ها و در برخی موارد به دلیل تفاوت های جزئی در سیستم های طبقه بندی گونه ها برای سردۀ انسان می باشد.[۴۳] نظریه پمپ صحرای آفریقا یک توضیح محتمل برای گوناگونی اولیه سردۀ انسان ارائه می دهد.

شواهد باستان‌شناسی و دیرین‌شناسی، امروزه این امکان را می دهد که تا حدودی در مورد رژیم غذایی گونه های متفاوت انسان استنباط نمود و نقش رژیم غذایی را در تکامل فیزیکی و رفتاری انسان ها مطالعه کرد.[۳۴][۴۴][۴۵][۴۶][۴۷]

انسان ماهر و انسان گاتنگی

انسان ماهر از ۲/۴ تا ۱/۴ میلیون سال پیش می زیسته است. انسان ماهر در اواخر دورۀ پالئوسن یا اوایل دورۀ پلیستوسن، بین ۲/۵ تا ۲ میلیون سال پیش، در جنوب و شرق آفریقا با جدا شدن ازجنوبی‌کپی ها تکامل پیدا کرده است. انسان ماهر دندان های آسیای کوچکتر و مغز بزرگتری از جنوبی‌کپی ها داشته و ابزارهایی از سنگ و احتمالا استخوان های حیوانات می ساخته است. به دلیل استفاده از ابزارسنگی توسط این گونه که یکی از نخستین گونه های شناخته شدۀ کپی هاست، کاشف آن، لوییس لیکی، نام مستعار 'مرد ابزارکار' را برای آن برگزید. برخی از دانشمندان به دلیل اینکه اسکلت این گونه از نظر ریخت شناسی به گونه های درخت زی بیشتر شباهت دارد تا گونه های دوپایان، پیشنهاد کرده اند که این گونه ها از سردۀ انسان به سردۀ جنوبی کپی منتقل شوند.[۴۸]

انسان ماهر تا قبل از ماه می سال ۲۰۱۰ میلادی به عنوان اولین گونه از سردۀ انسان پنداشته می شد، تا اینکه در این زمان سنگوارۀ گونه ای جدید از انسان به نام انسان گاتنگی در آفریقای جنوبی کشف شد که به احتمال فراوان پیش از انسان های ماهر می زیسته است.[۴۹]

انسان رودولفی و انسان گرجی

اینها اسامی پیشنهاد شده برای گونه های مربوط به سنگواره انسان هایی هستند که حدود ۱/۹ تا ۱/۶ میلیون سال پیش می زیسته اند و ارتباطشان با انسان ماهر هنوز به درستی مشخص نیست.

  • انسان رودولفی با یک جمجمه نیمه کامل یافت شده در کنیا شناسایی شده است. دانشمندان عنوان داشته اند که این گونه نوعی انسان ماهر بوده است، اما این موضوع هنوز ثابت نشده است.[۵۰]
  • انسان گرجی را که سنگوارۀ آن در گرجستان پیدا شده، ممکن است بتوان به عنوان گونه ای بینابینی بین انسان ماهر و انسان راست قامت،[۵۱] یا زیرگونه ای از انسان راست قامت قلمداد کرد.[۵۲]

انسان کارورز و انسان راست قامت

اولین سنگواره های انسان راست قامت توسط اوژن دوبوا، پزشک هلندی، در سال ۱۸۹۱ میلادی در جزیرۀ جاوه کشور اندونزی پیدا شد. او ابتدا این گونه را بر اساس ویژگی های ریخت شناسی آن که حالتی بینابینی بین انسان ها و کپی ها داشت، انسان بوزینۀ راست قامت نام نهاد.[۵۳] انسان راست‌قامت بین ۱/۷ میلیون تا ۷۰٫۰۰۰ سال سال پیش می زیسته است (که می توان نتیجه گیری کرد که در جریان فوران آتشفشان توبا از صفحۀ روزگار محو شده است و از آن تنها گونه های انسان راست‌قامت سولویی و انسان راست‌قامت فلورسی به جا ماندند). اغلب از انسان های مرحله اولیه این دوره به عنوان گونه ای مجزا به نام انسان کارورز یا زیرگونه ای از انسان راست قامت با عنوان انسان راست قامت کارورز یاد می شود.

گمان می رود که در اوایل دورۀ پلیستوسن، ١/٥ تا ١ میلیون سال پیش، جمعیتی از انسان های ماهر با افزایش حجم مغز تکامل پیدا کردند و موفق به ساخت ابزارهای سنگی پیشرفته تری شدند؛ این تغییرات و پاره ای دیگر از شواهد به گونه ای است که انسان شناسان را متقاعد کرده است که این گونۀ تکامل یافته از انسان های ماهر را به عنوان گونه ای جدید به نام انسان راست‌قامت طبقه بندی کنند.[۵۴] در این گونه زانوهای قفل شونده تکامل پیدا کرده است و محل سوراخ پس سری (سوراخی که طناب نخاعی از آن وارد جمجمه می شود) نیز عوض شده است. این گونه احتمالا اولین گونه ای بوده است که گوشت را برای خوردن می پخته است. (صفحۀ استفاده از آتش توسط انسان های نخستین را ببینید.)

سنگوارۀ مشهوری از انسان های راست‌قامت،سنگوارۀ انسان پکن است؛ نمونه های دیگری نیز در آسیا (به ویژه در اندونزی)، آفریقا، و اروپا یافت شده اند. امروزه بسیاری از دیرینه شناسان از واژۀ انسان کارورز برای بخشی از این گونه که در خارج از قارۀ آسیا می زیستند استفاده می کنند و واژۀ انسان راست‌قامت را برای آن بخشی که در آسیا می زیسته اند و مشخصات اسکلتی و دندان های آنها اندکی با انسان های کارورز تفاوت داشته است، به کار می برند.

انسان سپرانن سیس و انسان سلف

این گونه ها به عنوان گونه های بینابینی که در فاصله بین انسان های راست‌قامت و انسان های هایدلبرگی می زیسته اند، شناخته می شوند.

  • انسان سلف از روی سنگواره هایی که در اسپانیا و انگلستان یافت شده، شناخته شده است و حیات آن به ١/٢ میلیون سال تا ٨٠٠٫٠٠٠ سال پیش باز می گردد.[۵۵][۵۶]
  • انسان سپرانن سیس از روی کاسۀ جمجمه ای که در ایتالیا پیدا شده و قدمت آن ٥٠٠٫٠٠٠ تخمین زده می شود، معرفی شده است.[۵۷]

انسان هایدلبرگی

پرونده:Homo heidelbergensis (10233446).jpg
بازسازی شمایل انسان هایدلبرگی که گمان می رود نیای مستقیم انسان نئاندرتال و انسان خردمند امروزی باشد.

انسان هایدلبرگی (مرد هایدلبرگ) حدودا بین ٦٠٠٫٠٠٠ تا ٣٥٠٫٠٠٠ سال پیش می زیسته است. از این گونه به عنوان انسان خردمند هایدلبرگی نیز نام برده می شود.[۵۸]

انسان رودزیایی و جمجمۀ ڱویس

  • تخمین زده می شود که انسان رودزیایی بین ٣٠٠٫٠٠٠ تا ١٢٥٫٠٠٠ سال پیش می زیسته است. بیشتر پژوهشگران امروز انسان رودزیایی را در گروه انسان هایدلبرگی طبقه بندی می کنند. با وجود این گروه های دیگری مانند انسان خردمند باستانی و انسان خردمند رودزیایی نیز برای این انسان ها پیشنهاد شده است.
  • در فوریه سال ٢٠٠٦ میلادی، جمجمه ای به نام جمجمۀ ڱویس کشف شد که احتمال می رود به گونه ای بینابینی بین انسان راست‌قامت و انسان خردمند امروزی تعلق داشته باشد و یا به یکی از گونه های متعددی که ادامه پیدا نکرده اند. قدمت این جمجمه که در اتیوپی کشف شده است بین ٥٠٠٫٠٠٠ تا ٢٥٠٫٠٠٠ سال برآورد می شود. در مورد این جمجمه جزئیات مختصری اعلام شده است و هنوز کاشفان آن در این مورد گزارش معتبر علمی منتشر نکرده اند. [۵۹]

نئاندرتال و انسان‌تبار دنیسوا

پرونده:Neandertaler reconst.jpg
شمایل بازسازی شدۀ یک نئاندرتال

انسان نئاندرتال که از آن با عنوان انسان خردمند نئاندرتال نیز نام برده می شود،[۶۰] بین ٤٠٠٫٠٠٠[۶۱] تا ٣٠٫٠٠٠ سال پیش در اروپا و آسیا می زیسته است. شواهد مربوط به توالی دی‌ان‌ای میتوکندریایی نشان دهندۀ آن است که هیچ شارش ژن عمده ای بین انسان نئاندرتال و انسان خردمند امروزی رخ نداده است که می توان نتیجه گیری کرد که این دو، دو گونۀ مجزا بوده اند که نیاکان مشترکی در حدود ٦٦٠٫٠٠٠ سال داشته اند.[۶۲][۶۳][۶۴] به هر حال، توالی یابی ژن نئاندرتال ها که در سال ٢٠١٠ میلادی انجام شد، نشان داد که نئاندرتال ها با انسان های به‌کالبد امروزی در حدود ٨٠٫٠٠٠ تا ٤٥٫٠٠٠ سال پیش (زمان تقریبی که انسان های امروزی به خارج از آفریقا مهاجرت کردند ولی قبل از اینکه در اروپا، آسیا و جاهای دیگر پراکنده شوند) آمیزش داشته اند.[۶۵] بین ٪١ تا ٪٤ دی‌ان‌ای تقریبا تمام انسان های غیر آفریقایی امروزی از دی‌ان‌ای نئاندرتال تشکیل شده است.[۶۵] این اکتشاف با مطالعات اخیر که نشان می دهد انشعاب برخی از الل های انسان به یک میلیون سال پیش باز می گردد سازگار است، هرچند که تفسیر نتایج این مطالعات مورد سوال قرار گرفته است.[۶۶][۶۷] رقابت با انسان های خردمند امروزی احتمالا در انقراض نئاندرتال ها نقش داشته است.[۶۸][۶۹] انسان های خردمند امروزی و نئاندرتال ها برای مدت ١٠٫٠٠٠ سال در اروپا به طور همزمان می زیسته اند.[۷۰]

در سال ٢٠٠٨ میلادی، باستان شناس هایی که در غار دنیسوا در کوه‌های آلتای سیبری کار می کردند، بخشی از یک استخوان کوچک مربوط به انگشت پنجم یک نوجوان مربوط به گونه ای از انسان را کشف کردند که اکنون با عنوان انسان‌تبار دنیسوا شناخته می شود.[۷۱] وسایلی از جمله یک دستبند که در آن غار پیدا شده، مربوط به ٤٠٫٠٠٠ سال پیش می باشد. با توجه به شرایط سرد غار محل اکتشاف، دی ان ای در قطعه سنگوارۀ پیدا شده سالم مانده و هردوی دی‌ان‌ای میتوکندریایی و دی ان ای ژنوم هسته ای مورد توالی سنجی قرار گرفتند.[۱۲][۷۲]

با وجودی که سرآغاز انشعاب دی‌ان‌ای میتوکندریایی انسان‌تبار دنیسوا به طور غیر منتظره ای به زمان های قدیم باز می گردد،[۷۳] ولی توالی سنجی کامل ژنتیکی نشان دهندۀ آنست که انسان‌تبار دنیسوا نیز به همان دودمان نئاندرتال تعلق دارد که زمان جدایی آن از گونۀ نئاندرتال اندکی پس از این بوده که شاخۀ نئاندتال از شاخۀ منتهی به انسان های خردمند امروزی جدا شده است.[۱۲] می دانیم که انسان های امروزی در حدود ١٠٫٠٠٠ سال در اروپا با نئاندرتال ها در کنار هم می زیسته اند و کشف انسان‌تبار دنیسوا نیز این احتمال را مطرح کرد که این سه گونه یعنی انسان خردمند امروزی، نئاندرتال ها و انسان‌تبار دنیسوا، در دوره ای به طور هم زمان می زیسته اند. سوانت پابو، زیست شناس سوئدی، بیان کرده که وجود این زیر شاخه، تصویر زندگی انسان ها را در اواخر دورۀ پلیستوسن پیچیده تر می کند.[۷۱] همچنین شواهد نشان می دهد که امروزه حدود ٪٦ از ژن های مردم ملانزی از طرف انسان‌تبار دنیسوا می آید که این امر حکایت از آمیزش محدود انسان‌تبار دنیسوا با انسان خردمند امروزی در جنوب شرق آسیا دارد.[۷۴]

الل هایی که گمان می رود از نئاندرتال ها و انسان‌تبار دنیسوا سرچشمه گرفته باشد در محل های مختلفی از ژن های انسان های خردمند امروزی خارج از قارۀ آفریقا یافت شده است. انواع آنتی ژن لکوسیت انسان (HLA) که از طرف نئاندرتال ها و انسان‌تبار دنیسوا آمده اند بیش از نیمی از الل های HLA مردم امروزی اوراسیا را تشکیل می دهند.[۱۴]

انسان فلورسی

انسان خردمند امروزی

جدول مقایسۀ گونه های انسان

گونه دوران زیست (میلیون سال پیش) محل زندگی قد فرد بالغ (متر) وزن فرد بالغ (کیلوگرم) ظرفیت جمجمه ( ٣ cm) سنگواره های موجود تاریخ اکتشاف و تاریخ نامگذاری گونه (سال میلادی)
انسان گاتنگی ٠/٦-٢< آفریقای جنوبی ١/٠ ١ نمونه ٢٠١٠٫٢٠١٠
انسان ماهر ١/٤-٢/٣ آفریقا ١/٥-١/٠ ٥٥-٣٣ ٦٦٠-٥١٠ بسیار ١٩٦٤٫١٩٦٠
انسان کارورز ١/٢٥-١/٨ شرق و جنوب آفریقا ١/٩ ٨٥٠-٧٠٠ بسیار ١٩٧٥
انسان رودولفی ١/٩ کنیا ١ جمجمه ١٩٨٥٫١٩٧٢
انسان راست‌قامت ٠/٢-١/٨ آفریقا، اوراسیا (جاوه، هند، چین،قفقاز) ١/٨ ٦٠ ١١٠٠-٨٥٠ بسیار ١٨٩٢٫١٨٩١
انسان سلف ٠/٨-١/٢ اسپانیا ١/٧٥ ٩٠ ١٠٠٠ ٢ نمونه ١٩٩٧
انسان هایدلبرگی ٠/٣٥-٠/٦ اروپا، آفریقا، چین ١/٨ ٩٠ ١٤٠٠-١١٠٠ بسیار ١٩٠٨
انسان سپرانن سیس ٠/٣٥-٠/٥ ایتالیا ١٠٠٠ ١ کاسۀ جمجمه ٢٠٠٣٫١٩٩٤
انسان رودزیایی ٠/١٢-٠/٣ زامبیا ١٣٠٠ تعداد کمی ١٩٢١
انسان نئاندرتال ٠/٠٣-٠/٣٥ اروپا، غرب آسیا ١/٦ ٧٠-٥٥ ١٩٠٠-١٢٠٠ بسیار ١٨٦٤٫١٨٢٩
انسان خردمند امروزی ٠/٢ تاکنون سراسر جهان ١/٩-١/٤ ١٠٠-٥٠ ١٨٥٠-١٠٠٠ درحال زیست - ١٧٥٨٫
انسان خردمند ایدالتو ٠/١٥-٠/١٦ اتیوپی ١٤٥٠ ٣ جمجمه ٢٠٠٣٫١٩٩٧
انسان فلورسی ٠/٠١٢-٠/١٠ اندونزی ١/٠ ٢٥ ٤٠٠ ٧ نمونه ٢٠٠٤٫٢٠٠٣
انسان‌تبار دنیسوا ٠/٠٤ سرزمین آلتایی ١ نمونه ٢٠١٠

پیدایش انسان

چنین تصویرهایی معمولاً مبین دید سنتی — و امروزه مردود — از فرگشت انسان، یعنی فرایند نردبانی‌اند. گاهی دارندگان این دیدگاه، خودآگاه یا ناخودآگاه، انسان خردمند را هدف نهایی تکامل موجودات تلقی می‌کنند.

انسان امروزی که بر کرهٔ زمین می‌زیَد در طبقه‌بندی زیست‌شناختی انسان خردمند (با نام علمی Homo sapiens) خوانده می‌شود و گونه‌ای از سردهٔ انسان در شمار می‌آید.[۷۵] این بدین معناست که گونه‌های دیگری از انسان بوده‌اند که از لحاظ ژنتیکی و زیست‌شناختی به اندازه‌ای متفاوت بوده‌اند که گونهٔ زیست‌شناختی جداگانه‌ای به حساب آیند. برای نمونه، انسان‌های نئاندرتال گونهٔ دیگری از سردهٔ انسان بودند. ایشان که چند هزار سال هم با انسان امروزین اشتراک زیستگاهی داشته‌اند، اکنون منقرض شده‌اند[۷۶]

پس، هنگام سخن از پیدایش انسان از دو منظر در موضوع می‌توان نگریست. نخست پیدایش گونهٔ به‌خصوص انسان یعنی، انسان خردمند ودیگر پیدایش سردهٔ انسان که انسان خردمند تنها یکی از گونه‌های آن است.

دودمان انسان

شمپانزه نزدیک‌ترینِ کپی‌های بزرگ به آدمیان و به تبع آن نزدیک‌ترین خویشاوند موجود به گونهٔ انسان خردمند در میان موجودات زنده‌است.[۷۷] واپسین نیای مشترک گونهٔ کنونی انسان با شمپانزه شش تا هفت میلیون سال پیش در آفریقا می‌زیست. شش یا هفت میلیون سال پیش سرده‌ای که این جد مشترک به آن تعلق می‌داشت به دو شاخه تقسیم شد. یک شاخه سرانجام به گونهٔ انسان خردمند انجامیده‌است و شاخه‌ای به شمپانزه. جدایی مسیر تکاملی انسان و شمپانزه را انشعاب بزرگ می‌گویند. فرایند انجامش شاخهٔ انسان به انسان خردمند فرایندی خطی یا به‌اصطلاح نردبانی نبوده‌است. فرایند نردبانی بنا را بر این می‌گذارد که هر زمان تنها یک گونه انسان‌تبار وجود داشته‌است. این انسان‌تبار با گذشت زمان پله‌های ترقی/تکاملی را طی کرده‌است و سر انجام به برترین پلهٔ نردبان که انسان خردمند باشد فراز شده‌است. این تصویر سنتی دیگر امروز مقبول نیست. در تصویر نو، آن شاخهٔ اصلی که به انسان خردمند انجامید خود به چند ازگ[۷۸]* تقسیم شد و انسان خردمند یکی این ازگ‌هاست. گونه‌های دیگر که ازگ‌های دیگر بوده‌اند اینک منقرض شده‌اند. به تمام ازگ‌هایی که، پس از انشعاب بزرگ، از شاخهٔ منتهی به انسان برآمدند دودمان انسان اطلاق می‌شود.[۷۹] در آرایه‌شناسی نوین، اعضای دودمان انسان، انسان‌تباران را تشکیل می‌دهند.

شاخچهٔ سردهٔ جنوبی‌کپی یکی از شاخچه‌های بزرگی‌است که پس از انشعاب بزرگ از شاخهٔ منتهی به انسان برآمد. از سردهٔ جنوبی‌کپی دو سردهٔ پرامردم و انسان بر آمدند.

پیدایش گونهٔ انسان خردمند

باور سنتی در دیرین‌مردم‌شناسی ایدون بوده‌است که انسان خردمند از انسان راست‌قامت خاسته‌است و انسان راست‌قامت از انسان ماهر.[۸۰] امروزه فرایند این خیزش پیچیده‌تر از این باور سنتی دانسته می‌شود. در زیر به تفصیل از این فرایند یاد می‌شود.

پیش از برآمدن گونهٔ انسان خردمند برّ قدیم (یعنی اوراسیا و افریقا) تهی از سکنه نبود بلکه گونه‌های مختلف انسان در آن می‌زیستند. در اروپا و آسیای غربی انسان‌های نئاندرتال می‌زیستند و در سایر نقاط آسیا انسان‌های راست‌قامت. نیاگان همهٔ این انسان‌ها از افریقا به بیرون کوچیده بودند. پیرامون پیدایش انسان خردمند در دنیای قدیم دو فرضیه هست.[۸۱] یکی فرضیهٔ تکامل چندناحیتی است و دیگری فرضیهٔ خروج از آفریقاست. هر یک از این فرضیه‌ها دو وردهٔ ضعیف و قوی می‌دارند.

فرضیهٔ تکامل چندناحیتی چنین بیان می‌دارد که گونهٔ انسان خردمند در هر ناحیه، خاسته از تطورهای موضعی گونه‌های کهن‌تر انسان در همان ناحیت است. بعدها با آمیزش‌ها و مهاجرت‌ها، و به طور کلی وجود یک جریان دائمی انتقال ژن بین جمعیت‌های پراکنده، یکی گونهٔ میانگین به وجود آمده‌است. در وردهٔ ضعیف بر جریان ژن میان انسان‌های نواحی مختلف در طی فرایند پیدایش انسان خردمند، تأکید بیشتری می‌رود.

فرضیهٔ خروج از آفریقا ایدون می‌گوید که انسان خردمند نخست در شرق افریقا تکامل یافت؛ سپس در سرتاسر عالم پراکنده شد و جایگزین گونه‌های کهن‌تر شد. در وردهٔ ضیعف این فرضیه جایگزینی توأم با مقداری جریان ژن از گونهٔ انسان منقرض‌شونده به انسان خردمند بوده‌است. امروزه با انجام آزمایش‌های ژنتیک کفهٔ نظریهٔ خروج از افریقا سنگین‌تر شده‌است. نیز پیش نهاده شده‌است که مهاجرت انسان به بیرون از افریقا در چند موج و نه یک موج صورت گرفته‌است. موج‌های مختلفی که از افریقا برون آمدند هر یک به گوشه‌ای از زمین رفتند. این جمعیت‌های مهاجر بسیاری از ویژگی‌های ظاهری‌ای را که امروز در مردمان نواحی مقصد پیداست، پیش از مهاجرت، می‌داشتند. یعنی بخش بزرگی از اختلافات ظاهری که در گروههای جغرافیایی[۸۲] دیده می‌شود در همان افریقا با انزوای جمعیت‌ها پدید آمده بود.[۸۳] به علاوه نتایج ابتدایی از نقشه‌برداری ژنوم نئاندرتال نشان داده‌است که انسان‌های امروزینِ خارج از افریقا، در قیاس با انسان‌های امروزین افریقای سیاه، اندکی (۱ تا ۴ درصد) به نئاندرتال‌ها نزدیک‌ترند. یکی از نتایجی که از این شباهت بیشتر می‌توان گرفت این است که انسان خردمند پس از خروج از افریقا ولی پیش از پراکندن به دورترین نقاط برّ قدیم — یعنی هنگامی که تازه به خاورمیانه در آمده بود — با نئاندرتال اندکی تبادل ژن (جفت‌گیری) داشته‌است. با فرض صحت این نتیجه‌گیری، نیز مشخص شده‌است که جریان ژن از نئاندرتال به خردمند بوده‌است. میزان تبادل ژن با دیگر گونه‌های انسان (مثلاً راست‌قامت آسیایی) هنوز مشخص نیست.[۸۴]

تغییرات کالبدشناختی

انسان در طول سیر تکاملی خود، به مرور زمان، دارای جمجمه‌های بزرگتری شد. فک‌ها و دندان‌ها کوچکتر شدند و این اتفاق، به دلیل تغییر برنامهٔ غذایی انسان بود.[۸۵] ویژگی‌های قدیمی‌ترین نمونه‌های به‌دست آمده از انسان، نشانگر آن است که انسان‌های اولیه در مقایسه با انسان‌های امروزی دارای قدی کوتاه‌تر، جمجمه‌ای کوچک‌تر و آرواره‌های قوی با ۳۲ دندان که ترکیب دندان‌ها بیشتر به گیاه‌خواری تمایل نشان می‌دهد و همچنین دست‌های کمی بلندتر هستند که نمونه مشخص آن دو اسکلت معروفی است که در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۹۰ از دره لفارس در کشور فعلی اتیوپی به‌دست آمده‌است.[۸۶]

تکامل مغز انسان

از پس از جدایی تبار دودمان انسان از آنِ شمپانزه یکی از روندهایی که با نظر در سنگواره‌ها به دیده می‌آید فزونی یافتن نسبتِ جرمِ مغز به جرم تن با گذشت زمان است. این روند کمابیش در شاخه‌های مختلف فرگشتیِ انسان‌تباران دیده می‌شود. توضیحات تکاملی از ذهن انسان و فرهنگ او مورد نزاع بوده است.[۸۷] آنچه مسلم است این است که از پیدا آمدن سردهٔ انسان باز، تغییرات اساسی در حجم کاسهٔ سر، نسبت مغزبه‌تن، و نیز سازماندهی اندرونی مغز رخ داده‌است. نظر بیشتر متخصصان این است که مجموعه‌ای از فشارهای زیست‌بومی و اجتماعی عاملِ راننده در تکامل مغز و ذهن انسان بوده‌است. مناقشات امروزی، بیشتر بر سر تعیین عامل اصلی میان این دو عامل — فشار اجتماعی در مقابل فشار زیست‌بومی — است.[۸۸]

معیارهای انسان بودن

یکی از سؤالات بنیادین هنگام بررسی موضوع پیدایش یا تکامل انسان پاسخ به این سؤال است که «چه چیزی ما را انسان می‌کند؟»، یا «چه چیزهایی ما را از حیوانات دیگر تمایز می‌دهد؟». جواب به این سؤال بسته به اینکه چه کسی به آن پاسخ می‌دهد متفاوت خواهد بود. نگرش علمی به موضوع به نحوه رفتار، ساختار فیزیکی، بیولوژیکی یا ژنتیکی توجه می‌کند. اکثر زیست شناسان معاصر «راه رفتن روی دو پا و دویدن» را معیار بسیار مهمی در تعریف انسان قلمداد می‌کنند در حالی که به عنوان مثال ویژگی‌های دیگر مانند داشتن ریش از محبوبیت کمتری برخوردار هستند.[۸۹]

اولین انسان چه کسی بوده است؟

از جمله پرسش های اساسی که در طول تاریخ ذهن بشر را به خود مشغول داشته این است که اولین انسان چه کسی بوده است؟ خوشبختانه با پیشرفت های حاصل شده در زمینۀ زیست شناسی تکاملی، امروزه می توان این مساله را از نظر علمی مورد بررسی قرار داد. برای پاسخ به این پرسش باید توجه نمود که فرآیند تکامل در مورد همه موجودات و از جمله انسان فرآیندی تدریجی، پیوسته و زمانبر است و در یک نسل اتفاق نمی افتد. ریچارد داوکینز این فرآیند را به رشد انسان تشبیه می کند. همانگونه که شما در طول رشد نمی توانید دقیقا لحظۀ تغییر از مرحلۀ نوزادی به مرحلۀ کودکی و یا تغییر از کودکی به نوجوانی را تعیین کنید، در فرآیند تکامل نیز نمی توانید دقیقا یک موجود را از والدینش متمایز کرده، او را گونه ای جدید بنامید. پیدایش گونه ای جدید پدیده ای است که با گذشت زمانی طولانی و نه در یک نسل اتفاق می افتد. بنابراین پاسخ این پرسش را می توان اینگونه بیان کرد: انسان خردمند امروزی از تکامل میلیون ها نسل از موجودات زنده از بدو پیدایش حیات به وجود آمده است و در این میان هیچ کدام از این موجودات را نمی توان به عنوان اولین انسان محسوب کرد یا به عبارت دیگر اولین انسان هیچ گاه وجود نداشته است. [۹۰]

پانویس

  1. ↑ Heng، HH (۲۰۰۹). «The genome-centric concept: resynthesis of evolutionary theory». Bioessays. ۳۱ (۵): ۵۱۲–۲۵. doi:10.1002/bies.200800182. PMID 19334004. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  2. ↑ "Nova – Meet Your Ancestors". PBS. Retrieved 2008-10-24.
  3. ↑ "Plesiadapis" (PDF). North Dakota Geological Survey. Retrieved 2008-10-24.
  4. ↑ Dawkins R (2004) The Ancestor's Tale. ^ "Query: Hominidae/Hylobatidae". Time Tree. 2009. Retrieved December 2010.
  5. ↑ Stringer, C.B. (1994). "Evolution of Early Humans". The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution. Cambridge: Cambridge University Press. p. ۲۴۲. ISBN 978-0-521-32370-3. {{cite book}}: Unknown parameter |editors= ignored (|editor= suggested) (help) Also ISBN 978-0-521-46786-5 (paperback)
  6. ↑ McHenry, H.M (2009). "Human Evolution". Evolution: The First Four Billion Years. Cambridge, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press. p. ۲۶۵. ISBN 978-0-674-03175-3. {{cite book}}: Unknown parameter |editors= ignored (|editor= suggested) (help)
  7. ↑ Fossil Reanalysis Pushes Back Origin of Homo sapiens, February 17, 2005, Scientific American.
  8. ↑ Mellars, Paul (2006). "Why did modern human populations disperse from Africa ca. 60,000 years ago?". Proceedings of the National Academy of Sciences 103 (25): 9381–6. Bibcode 2006PNAS..103.9381M. doi:10.1073/pnas.0510792103. PMC 1480416. PMID 16772383.
  9. ↑ "Out of Africa Revisited - 308 (5724): 921g - Science". Sciencemag.org. ۲۰۰۵-۰۵-۱۳. doi:10.1126/science.308.5724.921g. Archived from the original on 2010-11-22. Retrieved 2009-11-23.
  10. ↑ Nature (۲۰۰۳-۰۶-۱۲). "Access: Human evolution: Out of Ethiopia". Nature. Archived from the original on 2010-11-22. Retrieved 2009-11-23.
  11. ↑ "Origins of Modern Humans: Multiregional or Out of Africa?". ActionBioscience. Archived from the original on 2010-11-22. Retrieved 2009-11-23.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ Reich D, Green RE, Kircher M; et al. (2010). "Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia". Nature. ۴۶۸ (۷۳۲۷): ۱۰۵۳–۶۰. doi:10.1038/nature09710. PMID ۲۱۱۷۹۱۶۱. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help); Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  13. ↑ Noonan J. P (2010). "Neanderthal genomics and the evolution of modern humans". Genome Res. ۲۰ (۵): ۵۴۷–۵۳. doi:10.1101/gr.076000.108. PMID ۲۰۴۳۹۴۳۵. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help); Unknown parameter |month= ignored (help)
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Laurent Abi-Rached; et al. (۲۰۱۱-۰۸-۲۵). "The Shaping of Modern Human Immune Systems by Multiregional Admixture with Archaic Humans". Science. ۳۳۴ (۶۰۵۲). doi:10.1126/science.1209202. PMID ۲۱۸۶۸۶۳۰. Archived from the original on Aug 2011. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help); Explicit use of et al. in: |author= (help) خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «10.1126/science.1209202» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  15. ↑ According to Hippolytus, Book I.
  16. ↑ Darwin, Charles (1871. This edition published 1981, with Introduction by John Tyler Bonner & Robert M. May). The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex. Princeton NJ: Princeton University Press. ISBN 0-691-02369-7. {{cite book}}: Check date values in: |year= (help)
  17. ↑ Walter Carl Hartwig (2002). The primate fossil record. Cambridge University Press. p. ۴۰۹. ISBN 978-0-521-66315-1. Retrieved 6 November 2011.
  18. ↑ Frederick Grine (31 December 2007). Evolutionary History of the "Robust" Australopithecines. Transaction Publishers. p. ۳۰۱. ISBN 978-0-202-36137-6. Retrieved 6 November 2011.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ Richard Dawkins; Yan Wong (September 2005). The Ancestor's Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Evolution. Houghton Mifflin Harcourt. p. ۸۶. ISBN 978-0-618-61916-0. Retrieved 6 November 2011. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «DawkinsWong2005» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ Philip Briggs (1 October 2009). Tanzania: With Zanzibar, Pemba & Mafia. Bradt Travel Guides. p. ۶. ISBN 978-1-84162-288-0. Retrieved 6 November 2011.
  21. ↑ Amade M'charek (2005). The Human Genome Diversity Project: an ethnography of scientific practice. Cambridge University Press. p. ۹۶. ISBN 978-0-521-83222-9. Retrieved 10 November 2011.
  22. ↑ Rob DeSalle; Ian Tattersall (2008). Human origins: what bones and genomes tell us about ourselves. Texas A&M University Press. p. ۱۴۶. ISBN 978-1-58544-567-7. Retrieved 10 November 2011.
  23. ↑ R. J. Trent (2005). Molecular medicine: an introductory text. Academic Press. pp. ۶–. ISBN 978-0-12-699057-7. Retrieved 9 November 2011.
  24. ↑ Donovan Webster; Spencer Wells (20 April 2010). Meeting the Family: One Man's Journey Through His Human Ancestry. National Geographic Books. p. ۵۳. ISBN 978-1-4262-0573-6. Retrieved 10 November 2011.
  25. ↑ Michael R. Speicher; Stylianos E. Antonarakis; Arno G. Motulsky (3 February 2010). Vogel and Motulsky's Human Genetics: Problems and Approaches. Springer. p. ۶۰۶. ISBN 978-3-540-37653-8. Retrieved 10 November 2011.
  26. ↑ Dr Kutty (14 September 2009). Adam's Gene and the Mitochondrial Eve. Xlibris Corporation. p. ۴۰. ISBN 978-1-4415-0729-7. Retrieved 9 November 2011.
  27. ↑ Fossil Hominids: the evidence for human evolution
  28. ↑ Saraga-Babić, M; Lehtonen, E; Svajger, A; Wartiovaara, J (1994). "Morphological and immunohistochemical characteristics of axial structures in the transitory human tail". Annals of anatomy. ۱۷۶ (۳): ۲۷۷–۸۶. PMID ۸۰۵۹۹۷۳. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help)
  29. ↑ Owen, R. 1866–1868. Comparative Anatomy and Physiology of Vertebrates. London
  30. ↑ Montagna, W; Machida, H; Perkins, E.M. (1966). "The skin of primates XXXIII.: The skin of the angwantibo". American Journal of Physical Anthropology. ۲۵ (۳): ۲۷۷–۲۹۰. doi:10.1002/ajpa.1330250307. PMID ۵۹۷۱۵۰۲. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help)
  31. ↑ Wiedersheim, Robert (1893). The Structure of Man: an index to his past history. London: Macmillan and Co.
  32. ↑ Muller, G. B. (2002) "Vestigial Organs and Structures." in Encyclopedia of Evolution. Mark Pagel, editor in chief, New York: Oxford University Press. pp. 1131–1133
  33. ↑ "Vestigial Organs Not So Useless After All, Studies Find"
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ Walker, Alan (2006). "Early Hominin Diets: Overview and Historical Perspectives". In Peter Ungar (ed.). Evolution of the Human Diet: The Known, the Unknown, and the Unknowable. US: Oxford University Press. pp. ۳–۱۰. ISBN 978-0-19-518346-7. (scroll up to view chapter 1 & part of chapter 2, which is a serendipitous result from another search. Subsequent attempts get a targeted search result gave returns without chapter 1).
  35. ↑ [۱] page 9 [۲][۳] 1999] - [P.R. Willoughby - 2005 [۴][۵] International Journal of Comparative Psychology UCLA ] - [R.D. Martin - 2002 doi:10.1016/B0-08-043076-7/03083-7 ] - [S. Tavaré, C. R. Marshall, O. Will, C. Soligo, & R. D. Martin - 2001 doi:10.1038/416726a ] [Retrieved 2012-01-01]
  36. ↑ [K. D. Rose -1994 DOI: 10.1002/evan.1360030505 ] - [J.Fleagle,C.Gilbert 2011-2012 [۶] ] - [J.Roach 2008 [۷] ] - [V. McMains - 2011 [۸] ] - [2009 [۹] & [۱۰] ] [Retrieved 2012-01-01]
  37. ↑ Kordos L, Begun D R (2001). "Primates from Rudabánya: allocation of specimens to individuals, sex and age categories". J. Hum. Evol. ۴۰ (۱): ۱۷–۳۹. doi:10.1006/jhev.2000.0437. PMID ۱۱۱۳۹۳۵۸. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help)
  38. ↑ David W. Cameron (2004). Hominid adaptations and extinctions. UNSW Press. p. ۷۶. ISBN 978-0-86840-716-6. Retrieved 6 November 2011.
  39. ↑ David Rains Wallace (13 September 2005). Beasts of Eden: Walking Whales, Dawn Horses, and Other Enigmas of Mammal Evolution. University of California Press. pp. ۲۴۰–. ISBN 978-0-520-24684-3. Retrieved 6 November 2011.
  40. ↑ Zalmout, I.S.; Sanders, W.J.; MacLatchy, L.M.; Gunnell, G.F.; Al-Mufarreh, Y.A.; Ali, M.A.; Nasser, A.-A.H.; Al-Masari, A.M.; Al-Sobhi, S.A. (2010). "New Oligocene primate from Saudi Arabia and the divergence of apes and Old World Monkeys". Nature. ۴۶۶ (۷۳۰۴): ۳۶۰–۳۶۴. doi:10.1038/nature09094. PMID ۲۰۶۳۱۷۹۸. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help)
  41. ↑ Srivastava (2009). Morphology Of The Primates And Human Evolution. PHI Learning Pvt. Ltd. p. ۸۷. ISBN 978-81-203-3656-8. Retrieved 6 November 2011.
  42. ↑ Strait DS, Grine FE, Moniz MA (1997). "A reappraisal of early hominid phylogeny". J. Hum. Evol. ۳۲ (۱): ۱۷–۸۲. doi:10.1006/jhev.1996.0097. PMID ۹۰۳۴۹۵۴. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  43. ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ Bill Bryson (2004). "28. The Mysterious Biped". A Short History of Nearly Everything. Random House, Inc. pp. ۵۲۲–۵۴۳. ISBN 978-0-385-66004-4.
  44. ↑ Peter Ungar & Mark F. Teaford (2002). Human Diet: Its Origin and Evolution. Westport, CT: Bergin & Garvey. p. ۲۰۶. ISBN 978-0-89789-736-5.
  45. ↑ Bogin, Barry (1997). "The evolution of human nutrition". In Romanucci-Ross, Lola; Moerman, Daniel E.; & Tancredi, Laurence R. (ed.). The Anthropology of Medicine: From Culture to Method (۳ ed.). South Hadley MA: Bergen and Garvey. pp. ۹۶–۱۴۲. ISBN 978-0-89789-516-3.{{cite book}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست ویراستاران (link)
  46. ↑ Barnicot NA (April/June 2005). "Human nutrition: evolutionary perspectives". Integr Physiol Behav Sci. ۴۰ (۲): ۱۱۴–۱۷. doi:10.1007/BF02734246. PMID ۱۷۳۹۳۶۸۰. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help); Check date values in: |date= (help)
  47. ↑ Leonard WR, Snodgrass JJ, Robertson ML (2007). "Effects of brain evolution on human nutrition and metabolism". Annu Rev Nutr. ۲۷: ۳۱۱–۲۷.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  48. ↑ Wood, B. & Collard, M. (1999) The changing face of Genus Homo. Evol. Anth. 8(6) 195-207
  49. ↑ "Toothy Tree-Swinger May Be Earliest Human". News.discovery.com. ۲۰۱۰-۰۵-۲۱. Retrieved 2011-05-14.
  50. ↑ Wood B (1999). "'Homo rudolfensis' Alexeev, 1986-fact or phantom?". J. Hum. Evol. ۳۶ (۱): ۱۱۵–۸. doi:10.1006/jhev.1998.0246. PMID ۹۹۲۴۱۳۶. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help)
  51. ↑ Gabounia L. de Lumley M. Vekua A. Lordkipanidze D. de Lumley H. (2002). "Discovery of a new hominid at Dmanisi (Transcaucasia, Georgia)". Comptes Rendus Palevol. ۱ (۴): ۲۴۳–۵۳. doi:10.1016/S1631-0683(02)00032-5.
  52. ↑ Lordkipanidze D, Vekua A, Ferring R; et al. (2006). "A fourth hominin skull from Dmanisi, Georgia". The anatomical record. Part A, Discoveries in molecular, cellular, and evolutionary biology. ۲۸۸ (۱۱): ۱۱۴۶–۵۷. doi:10.1002/ar.a.20379. PMID ۱۷۰۳۱۸۴۱. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help); Explicit use of et al. in: |author= (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  53. ↑ Turner W (1895). "On M. Dubois' Description of Remains recently found in Java, named by him Pithecanthropus erectus: With Remarks on so-called Transitional Forms between Apes and Man". Journal of anatomy and physiology. 29 (Pt 3): 424–45. PMID 17232143.
  54. ↑ Spoor F, Wood B, Zonneveld F (1994). "Implications of early hominid labyrinthine morphology for evolution of human bipedal locomotion". Nature. 369 (6482): 645–8. doi:10.1038/369645a0. PMID 8208290.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:استفاده از پارامتر نویسندگان (link)
  55. ↑ Bermúdez de Castro JM, Arsuaga JL, Carbonell E, Rosas A, Martínez I, Mosquera M (1997). "A hominid from the lower Pleistocene of Atapuerca, Spain: possible ancestor to Neandertals and modern humans". Science. 276 (5317): 1392–5. doi:10.1126/science.276.5317.1392. PMID 9162001.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  56. ↑ Carbonell, Eudald (2008-03-27). "The first hominin of Europe". Nature. 452 (7186): 465–469. doi:10.1038/nature06815. PMID 18368116. Archived from the original on 2010-11-22. Retrieved 2008-03-26. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  57. ↑ Manzi G, Mallegni F, Ascenzi A (2001). "A cranium for the earliest Europeans: Phylogenetic position of the hominid from Ceprano, Italy". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 98 (17): 10011–6. doi:10.1073/pnas.151259998. PMID 11504953.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  58. ↑ Czarnetzki, A; Jakob, T; Pusch, CM (2003). "Palaeopathological and variant conditions of the Homo heidelbergensis type specimen (Mauer, Germany)". Journal of Human Evolution. 44 (4): 479. doi:10.1016/S0047-2484(03)00029-0. PMID 12727464. {{cite journal}}: More than one of |pages= و |page= specified (help)
  59. ↑ "Scientists discover hominid cranium in Ethiopia" (Press release). Indiana University. March 27, 2006. Retrieved 2006-11-26.
  60. ↑ Harvati K (2003). "The Neanderthal taxonomic position: models of intra- and inter-specific craniofacial variation". J. Hum. Evol. 44 (1): 107–32. doi:10.1016/S0047-2484(02)00208-7. PMID 12604307.
  61. ↑ الگو:Cite doi
  62. ↑ Krings M, Stone A, Schmitz RW, Krainitzki H, Stoneking M, Pääbo S (1997). "Neandertal DNA sequences and the origin of modern humans". Cell. 90 (1): 19–30. doi:10.1016/S0092-8674(00)80310-4. PMID 9230299.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  63. ↑ Green RE; et al. (2008). "A complete Neandertal mitochondrial genome sequence determined by high-throughput sequencing". Cell. 134 (3): 416–426. doi:10.1016/j.cell.2008.06.021. PMC 2602844. PMID 18692465. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)
  64. ↑ Serre D, Langaney A, Chech M et al. (2004). "No Evidence of Neandertal mtDNA Contribution to Early Modern Humans". PLoS Biol. 2 (3): E57. doi:10.1371/journal.pbio.0020057. PMC 368159. PMID 15024415. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |authors= (help)نگهداری یادکرد:استفاده از پارامتر نویسندگان (link)
  65. ↑ ۶۵٫۰ ۶۵٫۱ Jennifer Viegas (2010-05-06). "Neanderthals, humans interbred, DNA proves". Discovery News. Archived from the original on 2010-11-22. Retrieved 2010-08-17. {{cite news}}: External link in |publisher= (help)
  66. ↑ Gutiérrez G, Sánchez D, Marín A (2002). "A reanalysis of the ancient mitochondrial DNA sequences recovered from Neandertal bones". Mol. Biol. Evol. 19 (8): 1359–66. PMID 12140248.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  67. ↑ Hebsgaard MB, Wiuf C, Gilbert MT, Glenner H, Willerslev E (2007). "Evaluating Neanderthal genetics and phylogeny". J. Mol. Evol. 64 (1): 50–60. doi:10.1007/s00239-006-0017-y. PMID 17146600.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  68. ↑ Diamond, Jared (1992). The Third Chimpanzee: The Evolution and Future of the Human Animal. Harper Perennial. ISBN 978-0-06-098403-8.
  69. ↑ How Neanderthals met a grisly fate: devoured by humans. The Observer. May 17, 2009
  70. ↑ "DNA identifies new ancient human dubbed 'X-woman'". BBC News. March 25, 2010
  71. ↑ ۷۱٫۰ ۷۱٫۱ Sample, Ian (March 24, 2010). "New species of human ancestor found in Siberia". The Guardian. Archived from the original on 2010-11-22.
  72. ↑ Krause, Johannes; Fu, Qiaomei; Good, Jeffrey M.; Viola, Bence; Shunkov, Michael V.; Derevianko, Anatoli P.; Pääbo, Svante (2010). "The complete mitochondrial DNA genome of an unknown hominin from southern Siberia". Nature. 464 (7290): 894–897. doi:10.1038/nature08976. PMID 20336068. {{cite journal}}: Unknown parameter |lastauthoramp= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  73. ↑ Katsnelson, Alla (March 24, 2010). "New hominin found via mtDNA". The Scientist. Archived from the original on 2010-11-22.
  74. ↑ "Denisova Admixture and the First Modern Human Dispersals into Southeast Asia and Oceania", The American Journal of Human Genetics, doi:10.1016/j.ajhg.2011.09.005, PMC 3188841, PMID 21944045
  75. ↑ Sarmiento, “Homo sapiens”, The Last Human, 222–228.
  76. ↑ Sarmiento, “Homo neanderthalensis”, The Last Human, 210–218
  77. ↑ صورت معکوس این جمله هم صحیح است: انسان خردمند نزدیک‌ترین خویشاوند شمپانزه‌است.
  78. ↑ اَزْگْ به معنی شاخهٔ کوچک است
  79. ↑ Ian Tattersall, “Introduction”, Esteban Sarmiento et al., The Last Human, 18–23
  80. ↑ Delson Encyclopaedia of human Evolution and prehistory→Human Evolution
  81. ↑ در مورد بومیان قارهٔ امریکا (شمالی و جنوبی) میان مردم‌شناسان اتفاق نظر هست که نیاگان ایشان از برّ قدیم به امریکا مهاجرت کرده‌اند. معروف‌ترین نظریه ایدون می‌گوید که در عصر یخبندان انسان‌های خردمند شرق سیبری با برگذشتن از تنگهٔ برینگ از راه آلاسکا به امریکای شمالی اندر شدند و از آنجا در سراسر دنیای نو پراکنده شدند. در مورد استرالیا، جمعیت‌های مهاجر انسان‌های خردمند از شرق و جنوب شرق آسیا احتمالاً سوار بر کلک خود را به سرزمین جدید رسانیده‌اند.
  82. ↑ گروه جغرافیایی شبیه‌ترین مفهوم علمی به نژاد است
  83. ↑ Roger Lewin, Human Evolution, 205–206
  84. ↑ Richard E. Green et al, "A Draft Sequence of the Neandertal Genome", Science, May 2010
  85. ↑ دانشنامهٔ رشد (شبکه ملی مدارس ایران)
  86. ↑ Zendagi
  87. ↑ Peter Carruthers, Andrew Chamberlain, Evolution and the human mind, Cambridge University Press, p.1
  88. ↑ David C. Geary, The Origin of Mind, 80–81
  89. ↑ Stephen Jones, Robert D. Martin, David R. Pilbeam, The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution, Cambridge University Press, p.1-2
  90. ↑ Richard Dawkins, The magic of reality: how we know what's real, fP free Press, pages 32-53

جستار وابسته

فهرست گزیدهٔ منابع و مآخذ

  • Geary, David C (2005), The Origin of Mind: Evolution of Brain, Cognition and General Intelligence (به انگلیسی), Washington DC: American Psychological Association
  • Green, Richard E; et al. (7 May 2010), Science (به انگلیسی), vol. ۳۲۸, p. ۷۱۰–۷۲۲ {{citation}}: |مقاله= ignored (help); Explicit use of et al. in: |نویسنده= (help); Missing or empty |title= (help)
  • Lewin, Roger (2005), Human Evolution: An Illustrated Introduction (به انگلیسی) (5th ed ed.), Blackwell Publishing {{citation}}: |edition= has extra text (help)
  • Sarmiento, Esteban et al. The Last Human: A guide to twenty-two species of extinct humans. New Haven and London: Yale University Press, 2007. ISBN 978-0-300-10047-1
  • Wood, Bernard and Mark Collard, Science, New Series (به انگلیسی), vol. ۲۸۴, p. ۶۵–۷۱ {{citation}}: |مقاله= ignored (help); External link in |مقاله= (help); Missing or empty |title= (help)
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ فرگشت انسان موجود است.

الگو:Link FA الگو:Link FA

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=فرگشت_انسان&oldid=7085297»