کورتیکواستروئید

کورتیکوسترون.

کورتیکواستروئیدها (به انگلیسی: Corticosteroids) به استروئیدهایی گفته می‌شود که در بخش قشری (کورتکس) غده فوق کلیوی (آدرنال) ساخته می‌شوند. استروئیدها ترکیبات چربی با چهار حلقه کربنی هستند. کورتیکواستروئیدها به دو گروه عمده مینرالوکورتیکوئیدها (mineralocorticoids) مانند آلدوسترون و گلوکوکورتیکوئیدها (glucocorticoids) مانند کورتیزول (۲۱ کربنه) تقسیم بندی می‌شوند. البته بخش رتیکولای غده فوق کلیوی مقدار کمی هم هورمون‌های جنسی (به ویژه آندروژن) ترشح می‌کند.

مینرالوکورتیکوئیدها در ساماندهی آب و الکترولیتها در بدن نقش دارند (احتباس آب و سدیم و دفع پتاسیم).

گلوکوکورتیکوئیدها نقش‌های گوناگونی در بدن دارند از جمله کاهش التهاب، تخفیف واکنش‌های ایمنی، تاثیر بر سوخت‌وساز و افزایش قند خون.

در بیماری‌های گوناگونی مانند سندرم کوشینگ و بیماری آدیسون، در ترشح کورتیکواستروئیدها افزایش و یا اختلال مشاهده می‌شود.

بیوسنتز

در تولید این هورمونها ابتدا کلسترول به پروژسترونها تبدیل میشود و سپس سایر هورمونها تولید میشوند.

استروئید with enzymes and intermediates

داروهای کورتیکواستروئیدی

با توجه به نقش مهمی که گلوکوکورتیکوئیدها در تخفیف پاسخ‌های ایمنی دارند تعداد زیادی دارو بر اساس این اسکلت ساختمانی با فرمول‌های شیمیایی شبیه هم ساخته شده‌است که به آنها استروئید، کورتیکواستروئید و یا کورتون گفته می‌شود. داروهای کورتیکواستروئید از پرکاربردترین داروها در پزشکی هستند که در بیماری‌های مختلفی مانند حساسیت، بیماریهای خود ایمنی و التهاب به کار می‌روند. از این داروها می‌توان بتامتازون، دگزامتازون، هیدروکورتیزون، تریامسینولون، متیل پردنیزولون، پردنیزون، کلوبتازول، بکلومتازون، فلودروکورتیزون، فلوسینولون، فلوتیکازون و... را نام برد. این داروها به صورت تزریقی، خوراکی، قطره، پماد و افشانه تهیه و مصرف می‌شوند.

عوارض جانبی

وقتی بیماران کورتیکواستروئید استفاده می‌کنند غده‌های فوق کلیوی (غدد آدرِنال) میزان ترشح کورتیزول طبیعی خود را کم و یا قطع می‌کنند. داروهای کورتیکواستروئید (کورتون) عواض جانبی زیادی دارند مانند تجمع آب و الکترولیت در بدن (ایجاد ظاهر پف آلود و شبه چاق در بیماران)، اختلال در عملکرد غدد فوق کلیوی، ناراحتی‌های گوارشی به ویژه زخم معده، بروز پوکی استخوان، آکنه و پرمویی، آب مروارید چشمی، افزایش فشار خون، افسردگی، تغییرات خلقی، افزایش احتمال عفونت و....

از دیگر عوارض آنها، ایجاد اختلال در چربی و قند خون است که باعث افزایش بیماری‌های قلبی می‌شود. افرادی که کورتن مصرف می‌کنند لازم است به صورت منظم قند خون خود را کنترل کنند.

به دلیل عوارض جانبی یادشده تلاش می‌شود از کورتیکواستروئیدها تنها در درمان موارد حاد بیماری‌ها و برای کوتاه‌مدت استفاده کرد و از مصرف درازمدت آنها به‌ویژه به شیوه سیستمیک خودداری کرد. مثلاً برای بیماران آسمی امروزه به جای کورتون خوراکی از افشانه استنشاقی استفاده می‌شود تا کورتیکواستروئید موضعی فقط در درمان بیماری مؤثر باشد و به صورت عمومی در بدن عوارض جانبی ایجاد نکند.

موارد احتیاط

• چون داروهای کورتیکواستروئیدی موجب کاهش سطح ایمنی بدن به‌ویژه در دوزهای بالا و مصرف درازمدت می‌شوند باید بیمار از نظر ابتلا به عفونت زیر نظر باشد.
• از آنجایی که کورتیکواستروئیدها باعث می‌شوند فعالیت غده‌های فوق کلیوی کاهش یابد یا متوقف شود، این داروها نباید پس از مصرف بلند مدت در دوزهای بالا به صورت ناگهانی قطع شوند. مدتی زمان لازم است تا غده‌های فوق کلیوی دوباره آغاز به ترشح کورتیزول کنند. کاهش تدریجی دوز کورتیکواستروئیدها باعث می‌شود بدن خودش آغاز به ساختن کورتیزول کند.

جستارهای وابسته

• استروئید
• هورمون‌های استروییدی

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی [۱]
• «عوارض داروهای کورتونی چیست؟». تارنمای تبیان. ۱۳۹۱/۱۲/۱. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۵.