میرزا صادق آقا تبریزی
| میرزا صادق آقا تبریزی | |
|---|---|
| زادهٔ | ۱۲۷۴ق/۱۲۳۷ش تبریز |
| درگذشت | ۱۳۵۱ق/۱۳۱۱ش |
| آرامگاه | قم، حرم معصومه |
| محل زندگی | تبریز، نجف کربلا و قم |
| تحصیلات | اجتهاد |
| شناخته‌شده برای | مخالفت با تجدد |
| آثار | رسالة فی المشتقات، المقالات الغریة در اصول فقه، رسالة فی شرائط العوضین و آثار دیگر |
میرزا صادق آقا تبریزی (۱۲۷۴–۱۳۵۱ق/۱۲۳۷–۱۳۱۱ش)، فقیه امامی، اصولی و ادیبِ مبارز آذربایجان در قرن چهاردهم بود. پس از حدود ۲۴ سال اقامت در نجف، به زادگاهش بازگشت و مرجعیت آذربایجان را بر عهده گرفت. وی از مخالفان مشروطه و پیامدهای آن بود و در ۱۲۹۲ش همراه با علما طهران به محمدعلی شاه تلگراف فرستاد و خواستار لغو مشروطیت شد. تبریزی در دوره رضا شاه به همدان یا سنندج تبعید شد و پس از آزادی به قم رفت و در همان‌جا اقامت گزید. در ۱۳۱۱ش /۱۳۵۱ق درگذشت و در حرم معصومه به خاک سپرده شد.
زندگی‌نامه[ویرایش]
پدرش میرزا محمد بن محمدعلی قره داغی /قراچه داغی بود. تبریزی در خانواده‌ای اهل علم در ۱۲۷۴ق در تبریز به دنیا آمد. در ۱۳۱۱ش /۱۳۵۱ق درگذشت، در حرم معصومه به خاک سپرده شد و در شهرهای گوناگون به ویژه در آذربایجان و نجف از وی تجلیل شد.[۱]
وی در زادگاهش به فراگیری مقدمات فقه و اصول پرداخت، سپس برای ادامه تحصیل همراه برادر خود، حاج میرزا محسن، به نجف رفت. به اختلاف، این سفر را در ۱۲۸۸ق[۲] و در ۱۲۹۱ق[۳] نوشته‌اند. از فرزندان تبریزی، میرزا جواد و میرزا رضا از اهل علم به شمار می‌آیند و آثاری نیز دارند.[۴]
اساتید و شاگردان[ویرایش]
او در نجف نزد استادانی چون فاضل ایروانی، محمدحسن مامقانی و محمدفاضل شربیانی به تحصیل پرداخت. معروفترین استادش شیخ هادی تهرانی بود که تبریزی در نظریات اصولی خاص خود، از او پیروی می‌کرد. وی در کربلا در مجلس درس ملاحسین اردکانی حاضر می‌شد.[۵]
وی بعد از فراگیری علوم گوناگون، در فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید و حلقه درسی تشکیل داد. در درس وی شاگردان بسیاری حاضر می‌شدند.[۶] از جمله شاگردان وی محمدعلی مدرّس (مؤلف ریحانة الادب) و میرزا قاسم گَرگَری بودند.[۷]
مرجعیت آذربایجان[ویرایش]
تبریزی، پس از حدود ۲۴ سال اقامت در نجف، به زادگاهش بازگشت و مرجعیت آذربایجان را بر عهده گرفت.[۸] وی به مشکلات مردم توجه داشت و درصدد رفع آنها برمی‌آمد.[۹] در جریان مهاجرت ارمنیان به تبریز در وضعی رقت بار (زمستان ۱۲۹۹ ش)، تبریزی با موعظه و یادآوری وظایف مسلمانان سبب شد تا مردم تبریز ضمن استقبال گرم از مهاجران، مبلغ بسیاری نیز به ایشان کمک کنند.[۱۰] این امر نفوذ او در مردم و محبوبیتش را نشان می‌دهد.
فعالیت‌های سیاسی[ویرایش]
در منابع، شرح حالِ تبریزی و مبارزات وی در دوره قاجار و پهلوی به اختصار آمده و گاه در گزارشِ احوال وی رعایت بی‌طرفی نشده است.[۱۱] وی از مخالفان مشروطه و پیامدهای آن بود و در ۱۲۹۲ش با برخی علما به محمدعلی شاه تلگراف فرستاد و خواستار لغو مشروطیت شد.[۱۲]
تبریزی در دورهٔ پهلوی از دستگاه حاکم دوری می‌جست. در جریان مهاجرت علما به قم در ۱۳۰۶ ش / ۱۳۴۶، و در اعتراض به قانون نظام وظیفه، وی در نامه‌ای حمایت خود را از رهبر این حرکت، آقا نورالله اصفهانی، اعلام کرد و عازم قم شد؛ اما هنگامی که به آنجا رسید، اصفهانی از دنیا رفته بود.[۱۳]
در ادامه مخالفت با قانون نظام وظیفه، مردم تبریز در ۱۳۰۷ش /۱۳۴۷، قیام کردند که تا اوایل ۱۳۰۸ ش ادامه یافت و تبریزی به همراهی دیگر علما رهبری مردم را بر عهده گرفت. جوانان ایرانی میگویند اگر قیام وی به نتیجه می رسید لازم نبود آنها بروند سربازی یا بروند بدنبال معافیت که خیلی خوب بود ؛ حکومت، او را دستگیر و به همدان (یا سنندج) تبعید کرد، اما پس از چند روز رضاشاه ناگزیر دستور آزادی وی را صادر کرد.[۱۴] وی پس از آزادی به قم رفت و در همان‌جا اقامت گزید.
تالیفات[ویرایش]
برخی از آثار تبریزی که بیشتر در فقه و اصول است عبارتند از:
- المقالات الغریة در اصول فقه که آقابزرگ طهرانی[۱۵] و حرزالدین[۱۶] نام آن را المقالات الغرویه ذکر کرده‌اند، موسی جوان[۱۷] با استفاده از این کتاب برخی آرای اصولی او را گزارش کرده است.
- رسالة فی المشتقات (چاپ سنگی، تبریز ۱۳۱۹)
- رسالة فی شرائط العوضین
- رسالة فی الربا
- شرح تبصرة المتعلّمینِ علامه حلّی
- الفوائد، شرح یازده قاعده از مشکلات مسائل فقه و اصول (چاپ سنگی، تبریز ۱۳۵۱) و رساله عملیه به زبان فارسی (۱۳۲۳، ۱۳۴۵).[۱۸]
منابع مطالعاتی[ویرایش]
به کوشش مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه کتاب تبیان صادق (سرگذشت، آثار و افکار آیه الله میرزا صادق آقا تبریزی) نوشته سید ابراهیم سید علوی منتشر شد. این کتاب در شش فصل به شرح ذیل نوشته شده است:
- فصل اول: سرگذشت میرزا صادق آقا تبریزی از خاندان و پدر و تولد تا ارتحال
- فصل دوم: استادان، شاگردان، معاصران، اجازات
- فصل سوم: آثار فقهی، اصولی، کلامی، ادبی و شعرهای عربی و فارسی
- فصل چهارم: آثار سیاسی شامل رساله‌های مشروطیت
- فصل پنجم: تحولات سیاسی ـ اجتماعی
- فصل ششم: فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی
- خاتمه شامل مروری بر کتاب بلوای تبریز، و خلاصه سرگذشت.
- پیوست‌ها شامل سرگذشتنامه میرزا به قلم افراد مختلف.
این کتاب را مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه در قم در سال ۱۳۹۰ ه.ش در ۶۳۲ صفحه منتشر کرده و مصور می‌باشد.
پیروان امروزین میرزا صادق مجتهد تبریزی[ویرایش]
از اواخر دهه شصت شمسی، یک مجموعه مسکونی عجیب در شرق شهر طالقان شکل گرفته که مربوط است به پیروان تجددگریز میرزا صادق مجتهد تبریزی (متوفای ۱۳۱۱ خورشیدی) که از امکانات نوین و جدید استفاده نمی‌کنند. آنها همچنان بر تقلید از میرزا صادق تبریزی باقی مانده‌اند و به سبک زندگی یک قرن پیش ایرانیان زندگی می‌کنند. این محل به ترک آباد و فانوس آباد هم مشهور است. تا چند سال پیش اهالی شهرک طالقان آنها را اسماعیلی مذهب می‌پنداشتند. کتاب «روستای ایستا: پژوهشی دربارهٔ اهل توقف در طالقان» نوشته حسین عسکری، نخستین پژوهش دربارهٔ این طایفه تجددگریز است که با الهام از آرای فقهی میرزا صادق مجتهد تبریزی، روستایی سنّتی و ایستا در طالقان سامان داده‌اند. آنان شیعه اثنی عشری هستند که بر زندگی دویست سال پیش ایرانیان توقف کرده‌اند. همچنین شناسنامه ندارند و از امکانات رفاهی جدید مانند آب لوله کشی، گاز، برق، تلفن، مطبوعات، رادیو و تلویزیون، بهداشت و درمان، آموزش و پرورش و یارانه استفاده نمی‌کنند. میرزا صادق مجتهد تبریزی از آن فقیهانی است که در هر دو حیطه نظر و عمل بر طرد مطلق اندیشه تجدد و دستاوردهایش فراوان تأکید می‌کرد و تا پایان عمر بر عدم جواز استفاده از ابزار فناوری و امور جدید و نوین فتوا می‌داد و از مخالفان سرسخت مشروطیت بود.[۱۹]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ تبریزی خیابانی، ص ۱۵۴–۱۵۵؛ امین، ج۷، ص۳۶۶–۳۶۷.
- ↑ تبریزی خیابانی، ص۱۵۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، جزء۱، قسم۲، ص۸۷۳.
- ↑ امینی، ج۱، ص۲۹۵؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، جزء۱، قسم۲، ص۸۷۴؛ باقری بیدهندی، ص۱۴۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، جزء۱، قسم۲، ص۸۷۳–۸۷۴حرزالدین، ج۱، ص۳۷۵؛ ثقةالاسلام تبریزی، ج۳، ص۱۰؛ تبریزی خیابانی، ص۱۵۳.
- ↑ تبریزی خیابانی، ص ۱۵۴
- ↑ کارنگ، ج۱، ص۳۴۰، پانویس؛ تبریزی خیابانی، ص۱۵۴؛ امین، ج۷، ص۳۶۶؛ مدرس تبریزی، ج۵، ص۲۶۹.
- ↑ تبریزی خیابانی، ص۱۵۳–۱۵۴؛ امین، ج۷، ص۳۶۶.
- ↑ ر. ک.کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ص ۱۴۸، ۱۸۴–۱۸۹.
- ↑ هدایت، ص۳۲۲؛ و ر.ک. رائین، ص۱۴۵.
- ↑ سید علوی، ص۷۰، ۷۴–۷۶.
- ↑ کسروی، تاریخ هیجده سالة آذربایجان، ص۵۷۶؛ ویجویه، ص۲۱.
- ↑ مکی، ج۴، ص۴۱۶، ۴۲۰.
- ↑ سید علوی، ص۷۷؛ باقری بیدهندی، ص۱۴۸؛ بصیرت منش، ص۳۹۶، ۳۹۸؛ و ر.ک. امام خمینی، ج۱، ص۲۶۱، ج۸، ص۱۸۰، ج۹، ص۳۰، ج۱۱، ص۱۷۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، جزء۱، قسم۲، ص۸۷۴.
- ↑ حرزالدین، ج۱، ص۳۷۶.
- ↑ موسی جوان، ج۲، ص۱۵۷–۲۳۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۰، ص۶۶–۶۷، ج۱۳، ص۴۵، ۱۳۵، ج۱۶، ص۳۲۰، ج۲۱، ص۴۱، ۳۹۲؛ تبریزی خیابانی، ص۱۵۷؛ مشار، ستون ۴۳۴، ۸۸۵؛ ثقةالاسلام تبریزی، ج۳، ص۹، پانویس ۱؛ باقری بیدهندی، ص۱۴۴–۱۴۵.
- ↑ حسین عسکری، روستای ایستا: پژوهشی دربارهٔ اهل توقف در طالقان، تهران: نشر محبی، ۱۳۸۹، ص۵۹.
منابع[ویرایش]
- محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، جزء۱: نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، مشهد ۱۴۰۴ق.
- امین.
- محمدهادی امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، نجف، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
- ناصر باقری بیدهندی، «نجوم امت: مرحوم آیت‌الله العظمی آقامیرزا صادق آقا مجتهد تبریزی»، نور علم، دورة۳، ش ۵ (دی ۱۳۶۷).
- حمید بصیرت منش، علما و رژیم رضاشاه: نظری بر عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سالهای ۱۳۰۵–۱۳۲۰ش، (تهران)، ۱۳۷۶ش.
- علی تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصرین، چاپ سنگی، تهران، ۱۳۶۶ق.
- علی بن موسی ثقةالاسلام تبریزی، مرآة الکتب، چاپ محمدعلی حائری، قم، ۱۴۱۴–۱۴۲۰ق.
- حسین عسکری، روستای ایستا: پژوهشی دربارهٔ اهل توقف در طالقان، تهران: نشر محبی، ۱۳۸۹.
- موسی جوان، مبانی حقوق، ج۲، تهران، ۱۳۲۷ش.
- محمدبن علی حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵ق.
- روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، صحیفة نور، تهران، ۱۳۶۱ش.
- اسماعیل رائین، ایرانیان ارمنی، تهران، ۱۳۵۶ش.
- ابراهیم سید علوی، «بیان صادق: شرح حال، آثار، افکار و مبارزات آیت‌الله آقامیرزا صادق»، کیهان اندیشه، ش ۱۶ (بهمن ـ اسفند ۱۳۶۶).
- عبدالعلی کارنگ، آثار و ابنیة تاریخی شهرستان تبریز، در آثار باستانی آذربایجان، ج۱، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۵۱ش.
- احمد کسروی، تاریخ مشروطة ایران، تهران، ۱۳۶۳ش.
- احمد کسروی، تاریخ هیجده سالة آذربایجان، تهران، ۱۳۵۵ش.
- مدرس تبریزی.
- خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
- حسین مکی، تاریخ بیست ساله ایران، ج۴، تهران، ۱۳۶۲ش.
- محمدباقر ویجویه، تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز، چاپ علی کاتبی، تهران، ۱۳۵۵ش.
- مهدیقلی هدایت، خاطرات و خطرات، تهران، ۱۳۶۳ش.
پیوند به بیرون[ویرایش]
- منبع مقاله : دانشنامه جهان اسلام