عبدالرشید دوستم

عبدالرشید دوستم
عبدالرشید دوستم در سال ۲۰۱۴
معاون اول رئیس‌جمهور افغانستان
متصدی
شروع به کار ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۴
رئیس جمهور	محمداشرف غنی
پس از	یونس قانونی
اطلاعات شخص
زاده	۱۹۵۴ (۶۲–۶۳ ساله) ولایت جوزجان، افغانستان
ملیت	افغانستان، ازبکستان
خدمات نظامی
وفاداری	جمهوری اسلامی افغانستان
خدمت/شاخه	اردوی ملی افغانستان
سال‌های خدمت	۱۹۷۸-اکنون
درجه	ارتشبد، جنگ‌سالار
یگان	یگان ششم
جنگ‌ها/عملیات‌ها	جنگ شوروی در افغانستان جنگ کابل (۱۹۹۲-۱۹۹۶) جنگ در افغانستان (۱۹۷۸–تاکنون) جنگ در افغانستان (۲۰۰۱–۲۰۱۴)

عبدالرشید دوستُم (متولد ۱۹۵۴ میلادی در ولسوالی خواجه دوکوه شبرغان، مربوط به ولایت جوزجان) جنگ‌سالار، سیاست‌مدار و معاون اول رئیس جمهور فعلی افغانستان است. وی رهبر و مؤسس حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان (که در سال ۱۳۷۱ شمسی این حزب را بنا نهاد) و رئیس ارکان سرقوماندانی اعلی قوای مسلح این کشور است. وی قبلاً به عنوان جنگ‌سالار در جنگ‌های داخلی افغانستان، جنگ‌های کابل و جنگ شوروی در افغانستان جنگیده و همراه با احمد ضیاء مسعود و محمد محقق ریاست جبهه ملی افغانستان را برعهده داشت. وی در گذشته به عنوان رئیس ستاد مشترک اردوی ملی افغانستان خدمت کرده است، نقشی که اغلب به عنوان یک نقش تشریفاتی مشاهده می‌شود.

دوستم در زمان جنگ شوروی در افغانستان به عنوان ژنرال در ارتش افغانستان خدمت می‌کرد. بعداً به عنوان یک جنگ‌سالار مستقل و رئیس کمیته ازبک‌های افغانستان فعال بود. در دهه ۱۹۸۰ بر ضد مجاهدین افغان و بعدها در سال‌های ۱۹۹۰ بر ضد طالبان می‌جنگید. افراد او نقش مهمی را در سال ۱۹۹۲ پس از سقوط شهر کابل ایفا کردند. در آوریل ۱۹۹۲ نیروهای مخالف دولت محمد نجیب‌الله به کابل نزدیک شدند. دوستم در آن زمان به احمدشاه مسعود و سیدجعفر نادری (مشاور امنیتی کنونی خود) پیوست و آن‌ها کابل را تسخیر کردند. او با حدود ۴ تا ۵ هزار سرباز، همراه با احمدشاه مسعود علیه گلبدین حکمتیار می‌جنگید و کنترل قلعه بالاحصار، تپه مرنجان و میدان هوایی کابل را در آن زمان در دست گرفتند. اگرچه او در سال ۱۹۹۴ به گلبدین حکمتیار پیوسته و بر ضد حکومت برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود دست به کار شد. پس از سقوط طالبان به ترکیه رفته و بعدها به افغانستان بازگشت.

او از سوی بسیاری از مردم افغانستان به جنایت‌های جنگی و کشتار غیرنظامیان در طول جنگ‌های داخلی افغانستان متهم است. در پی این جنگ‌ها تنها در شهر کابل بیش از ۵۰٬۰۰۰ غیرنظامی کشته‌شده و موج عظیمی از مهاجرت‌ها از افغانستان آغاز شد. او در سال ۲۰۱۳ به خاطر نقشش در این جنگ‌ها، به خصوص جنگ‌های کابل، به صورت غیرمنتظره‌ای معذرت‌خواهی عمومی کرد. مدت کوتاهی پس از آن به پارلمان افغانستان پیوسته به محمداشرف غنی اعلام وفاداری کرده و نقش معاون اول او را تاکنون برعهده گرفته است.

با سخت‌گیری اتهامات مطرح شده‌ای چون بدرفتاری جنسی و آدم‌ربایی از سوی یکی رقیبان سیاسی خود به نام احمد ایشچی دوستم در اردیبهشت ۱۳۹۶ افغانستان را ترک و به ترکیه رفت.

زندگی‌نامه

دوستم که از قوم ازبک افغانستان است در سال ۱۳۳۳ هجری خورشیدی، در ولسوالی خواجه دوکوه ولایت جوزجان در خانواده‌ای دهقان پیشه به دنیا آمد. پدرش حاجی عبدالرحیم و مادرش انبار شاه نام داشت. نام پدر کلان او ایلساری بود. عبدالرشید دوستم تا صنف هفت مکتب را خوانده است و از آن بعد ترک تحصیل کرده است. دوستم در کودکی بعد از مکتب با پدرش در زمین کشاورزی کار می‌کرد. او در سال ۱۳۵۸ به عنوان اجیر در تفحصات نفت و گاز شبرغان استخدام شد. مدت سه سال نیز در بخش برمه‌کاری در برج برمه کار کرد.

ورود به سیاست

در زمان کار در برج برمه توسط کنجه کارگر به حزب دمکراتیک خلق افغانستان شاخه پرچم جذب شد. وی پس از آن به عنوان سرباز امنیت دولتی ارتقاء پیدا کرد و بعد از مدت کوتاهی قوماندان تولی و متعاقباً قوماندان کندک امنیت دولتی شد. در سال ۱۳۶۵ او فعالیت‌های استخباراتی چشمگیری از خود نشان داد و به کمک سید اکرام پیگیر منشی ولایتی وقت و دستور روس‌ها فرقه ۵۳ پیاده را ساخت. او خود قوماندان فرقه شد و رتبه برید جنرالی برایش اعطا گردید. در سال‌های تهاجم شوروی به افغانستان، از رهبر یک اتحادیه کارگری در معدن گاز در شمال افغانستان، به یک رهبر گروه شبه‌نظامی ازبک تبار تبدیل شد که در حمایت از دولت کمونیستی تحت حمایت شوروی سابق می‌جنگید. تا اواسط ۱۹۸۰، او یک فرمانده نظامی بود که نیروی شبه‌نظامی بیست هزار نفری را رهبری می‌کرد و کنترل ولایات شمالی افغانستان را بدست گرفت. عبدالرشید دوستم که در زمان ببرک کارمل رئیس جمهور پیشین افغانستان، فرمانده یک واحد از شبه نظامیان ازبک تبار در شمال این کشور بود، در دوران حکومت محمد نجیب‌الله به فرمانده برجسته محلی تبدیل شد و در سقوط آن حکومت در اوایل دهه نود میلادی نیز نقش کلیدی داشت. او بعدتر خود را به دولت دکتر نجیب الله نزدیک کرد و در همکاری با دولت، علیه گروه‌های مجاهدین که در پی بیرون راندن شوروی از افغانستان بودند، جنگید. در سال‌های پایانی حکومت دکتر نجیب الله در اوایل ۱۹۹۲، دوستم تغییر جهت داد و به همکاری با مجاهدین پرداخت.

همکاری با دولت مجاهدین

او پیش از سقوط دولت مجاهدین، برای مدت کوتاهی با این دولت که رهبری آن را برهان الدین ربانی به عهده داشت، متحد شد و حتی مدتی را نیز با گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان همکاری کرد. دوستم پس از آن به پایگاه اصلی خود در شمال افغانستان بازگشت و منطقه‌ای را که حدود شش ولایت را با جمعیت حدود پنج میلیون نفر در خود جا داده بود، تحت کنترل گرفت. او در اوج قدرت خود در ۱۹۹۷، در شمال افغانستان، یک دولت جداگانه ساخته بود و تمامی امور این مناطق را کنترل می‌کرد. در این سال‌ها بود که هوادارانش، او را «دوستم پادشاه» خطاب می‌کردند.

دوران طالبان

به قدرت رسیدن دوستم در سال‌های ۱۹۹۸، زمانی که طالبان از قدرت بیشتری برای تصرف شهرهای بیشتر افغانستان برخوردار شدند، پایان یافت. او با تصرف شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ از سوی طالبان، مجبور شد به ترکیه برود. دوستم بعدتر دوباره به افغانستان بازگشت و با هدف مبارزه مشترک با طالبان، با احمد شاه مسعود، فرمانده ضد طالبان دیدار کرد. او به یکی از فرماندهان مطرح ائتلاف شمال تبدیل شد و توانست شهر مزار شریف را دوباره از کنترل طالبان بیرون کند. پس از کشته شدن احمدشاه مسعود در حمله بمبگذاران انتحاری در سپتامبر سال ۲۰۰۱، محمدقسیم فهیم، از همرزمان احمد شاه مسعود فرماندهی جبهه ضد طالبان را به عهده گرفت و دوستم با این جانشینی مخالفتی نشان نداد. او در فروپاشی طالبان در سال ۲۰۰۱ با نیروهای آمریکایی همکاری کرد. نیروهای تحت فرمان دوستم، همراه با سایر شبه نظامیان مربوط به گروه‌های جهادی، نقش مهمی را در پیروزی حملات آمریکا با هدف سرنگونی طالبان در افغانستان بازی کردند.

دولت کرزی

دوستم و کرزی در دسامبر ۲۰۰۱

پس از فروپاشی طالبان در افغانستان و ایجاد دولت جدید با حمایت آمریکا در این کشور دوستم رئیس شورای عالی نظامی و نماینده حامد کرزی در شمال افغانستان شد و بعدتر به سمت معاون وزارت دفاع افغانستان ارتقا یافت. او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۳ شرکت کرده و به رقابت با حامد کرزی پرداخت. وی در چند ولایت شمالی ازبک نشین افغانستان پیروز شد و ۱۰ درصد آرا را بدست آورد. با این حال، در دولت جدید حامد کرزی پس از انتخابات، دوستم به عنوان رئیس ستاد مشترک قوای مسلح افغانستان (رئیس ارکان سر قوماندانی اعلی) معرفی شد؛ ولی این پست پس از آن از سوی دادستانی کل افغانستان به حالت تعلیق درآمد که اکبر بای، رئیس شورای ترک تباران افغانستان ادعا کرد از سوی افراد دوستم ربوده شده و مورد لت و کوب قرار گرفته‌است. این ادعا اگرچه از سوی دوستم به شدت تکذیب شد، اما روابط او را با دولت حامد کرزی تیره و تار کرد و منجر شد که خانه او در کابل، برای چندین ساعت به محاصره پلیس درآید.

پس از آن دوستم به ترکیه رفت و مدت طولانی را در آنجا بسر برد. تا آنکه در انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان (۱۳۸۸)، از نامزدی حامد کرزی اعلام حمایت کرد و پست قبلی او به عنوان رئیس ستاد مشترک قوای مسلح افغانستان، دوباره از سوی رئیس جمهور کرزی احیا شد

دولت اشرف غنی

در انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان (۱۳۹۳)، به همراه سرور دانش معاونین محمداشرف غنی را تشکیل می‌دادند و توانست رای اکثریت مردم ازبک و ترکمن را به نفع اشرف غنی کسب کند. پس از تشکیل دولت وحدت ملی و انتخاب عبدالله عبدالله به عنوان رئیس اجرائیه کشور، نقش دوستم در دولت بسیار کمرنگ شد و باعث شد انتقادهای فراوانی علیه رئیس جمهور و رئیس اجرائیه بیان کند.

حمله به کاروان دوستم

دوستم که برای مقابله با طالبان به سمت ولایات شمالی رهسپار شده بود، در یک کمینی که طالبان در ولسوالی غورماچ ولایت فاریاب زخمی شد و شماری از نزدیک‌ترین یارانش را از دست داد. او پس از ختم این عملیات به ترکیه رفت.

ترک افغانستان

در ماه قوس ۱۳۹۶ احمد ایشچی یکی از مخالفین سیاسی دوستم در مصاحبه با رسانه‌ها ادعا کرد که دوستم با تعدادی از سربازانش او را مورد ضرب شتم قرار داده و به او تجاوز کرده‌اند. هرچند دوستم و افراد نزدیک به او ادعاهای ایشچی را یک توطئه قلمداد کردند اما بسیاری از نهادها، کشورهای غربی و ارگ خواستار پیگیری این موضوع شدند. با سخت‌گیری اتهامات مطرح شده و ادامه پیگیری‌ها، دوستم در اردیبهشت ۱۳۹۶ افغانستان را ترک و به ترکیه رفت.