عبدالرشید دوستم

عبدالرشید دوستم
معاون اول رئیس‌جمهور افغانستان
متصدی
شروع به کار ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۴
رئیس جمهور	محمداشرف غنی
پس از	یونس قانونی
اطلاعات شخصی
زاده	۱۹۵۴ (۶۴–۶۵ ساله) ولایت جوزجان، افغانستان
ملیت	افغانستانی
خدمات نظامی
وفاداری	جمهوری اسلامی افغانستان
خدمت/شاخه	اردوی ملی افغانستان
سال‌های خدمت	۱۹۷۸-اکنون
درجه	ارتشبد، جنگ‌سالار
یگان	یگان ششم
جنگ‌ها/عملیات‌ها	جنگ شوروی در افغانستان جنگ کابل (۱۹۹۲-۱۹۹۶) جنگ در افغانستان (۱۹۷۸–تاکنون) جنگ در افغانستان (۲۰۰۱–۲۰۱۴)

عبدالرشید دوستم در ۲۰۱۴

عبدالرشید دوستُم (متولد ۶ حمل/فروردین ۱۳۳۳ خورشیدی در ولسوالی خواجه دوکوه شبرغان، مربوط به ولایت جوزجان) جنگ‌سالار، سیاست‌مدار و معاون اول رئیس‌جمهور فعلی افغانستان است. وی رهبر و مؤسس حزب ازبکی جنبش ملی اسلامی افغانستان (که در سال ۱۳۷۱ شمسی این حزب را بنا نهاد) و رئیس ارکان سرقوماندانی اعلی قوای مسلح این کشور است. وی قبلاً به عنوان جنگ‌سالار در جنگ‌های داخلی افغانستان، جنگ‌های کابل و جنگ شوروی در افغانستان جنگیده و همراه با احمد ضیاء مسعود تاجیک و محمد محقق هزاره، ریاست جبهه ملی افغانستان را برعهده داشت. وی در گذشته به عنوان رئیس ستاد مشترک اردوی ملی افغانستان خدمت کرده‌است، نقشی که اغلب به عنوان یک نقش تشریفاتی مشاهده می‌شود.

دوستم در زمان جنگ شوروی در افغانستان به عنوان ژنرال در ارتش کمونیستی افغانستان خدمت می‌کرد، بعداً به عنوان یک جنگ‌سالار مستقل و رئیس کمیته ازبک‌های افغانستان فعال بود، در دهه ۱۹۸۰ بر ضد مجاهدین افغان و بعدها در سال‌های ۱۹۹۰ بر ضد طالبان می‌جنگید.

افراد او نقش مهمی را در سال ۱۹۹۲ پس از سقوط شهر کابل ایفا کردند، در آوریل ۱۹۹۲ نیروهای مخالف دولت کمونیستی محمد نجیب‌الله به کابل نزدیک شدند، دوستم در آن زمان به تاجیکها احمدشاه مسعود و سیدجعفر نادری (مشاور امنیتی کنونی خود) پیوست و آن‌ها کابل را تسخیر کردند. او با حدود ۴ تا ۵ هزار سرباز، همراه با احمدشاه مسعود تاجیک علیه گلبدین حکمتیار پشتون می‌جنگید و کنترل قلعه بالاحصار، تپه مرنجان و میدان هوایی کابل را در آن زمان در دست گرفتند.

اگرچه او در سال ۱۹۹۴ به گلبدین حکمتیار پشتون پیوسته و بر ضد حکومت تاجیکی برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود دست به کار شد.

پس از سقوط حکومت طالبان پشتون به ترکیه رفته و بعدها به افغانستان بازگشت.

او از سوی بسیاری از مردم افغانستان به جنایت‌های جنگی و کشتار غیرنظامیان در طول جنگ‌های داخلی افغانستان متهم است. در پی این جنگ‌ها تنها در شهر کابل بیش از ۵۰٬۰۰۰ غیرنظامی کشته‌شده و موج عظیمی از مهاجرت‌ها از افغانستان آغاز شد. او در سال ۲۰۱۳ به خاطر نقشش در این جنگ‌ها، به خصوص جنگ‌های کابل، به صورت غیرمنتظره‌ای معذرت‌خواهی عمومی کرد. مدت کوتاهی پس از آن به پارلمان افغانستان پیوسته به محمداشرف غنی اعلام وفاداری کرده و نقش معاون اول او را تاکنون برعهده گرفته‌است.

با سخت‌گیری اتهامات مطرح شده‌ای چون بدرفتاری جنسی و آدم‌ربایی از سوی یکی رقیبان سیاسی خود به نام احمد ایشچی دوستم در اردیبهشت ۱۳۹۶ افغانستان را ترک و به ترکیه رفت.

زندگی‌نامه

دوستم که از قوم ازبک افغانستان است در سال ۱۳۳۳ هجری خورشیدی، در ولسوالی خواجه دوکوه ولایت جوزجان در خانواده‌ای دهقان پیشه به دنیا آمد. پدرش حاجی عبدالرحیم و مادرش انبار شاه نام داشت. نام پدر کلان او ایلساری بود. عبدالرشید دوستم تا صنف هفت مکتب را خوانده‌است و از آن بعد ترک تحصیل کرده‌است. دوستم در کودکی بعد از مکتب با پدرش در زمین کشاورزی کار می‌کرد. او در سال ۱۳۵۸ به عنوان اجیر در تفحصات نفت و گاز شبرغان استخدام شد. مدت سه سال نیز در بخش برمه‌کاری در برج برمه کار کرد.

ورود به سیاست

در زمان کار در برج برمه توسط کنجه کارگر به حزب دمکراتیک خلق افغانستان شاخه پرچم جذب شد. وی پس از آن به عنوان سرباز امنیت دولتی ارتقاء پیدا کرد و بعد از مدت کوتاهی قوماندان تولی و متعاقباً قوماندان کندک امنیت دولتی شد. در سال ۱۳۶۵ او فعالیت‌های استخباراتی چشمگیری از خود نشان داد و به کمک سید اکرام پیگیر منشی ولایتی وقت و دستور روس‌ها فرقه ۵۳ پیاده را ساخت. او خود قوماندان فرقه شد و رتبه برید جنرالی برایش اعطا گردید. در سال‌های تهاجم شوروی به افغانستان، از رهبر یک اتحادیه کارگری در معدن گاز در شمال افغانستان، به یک رهبر گروه شبه‌نظامی ازبک تبار تبدیل شد که در حمایت از دولت کمونیستی تحت حمایت شوروی سابق می‌جنگید. تا اواسط ۱۹۸۰، او یک فرمانده نظامی بود که نیروی شبه‌نظامی بیست هزار نفری را رهبری می‌کرد و کنترل ولایات شمالی افغانستان را بدست گرفت. عبدالرشید دوستم که در زمان ببرک کارمل رئیس‌جمهور پیشین افغانستان، فرمانده یک واحد از شبه نظامیان ازبک تبار در شمال این کشور بود، در دوران حکومت کمونیستی محمد نجیب‌الله به فرمانده برجسته محلی تبدیل شد و در سقوط آن حکومت در اوایل دهه نود میلادی نیز نقش کلیدی داشت. او بعدتر خود را به دولت دکتر نجیب الله نزدیک کرد و در همکاری با دولت، علیه گروه‌های مجاهدین که در پی بیرون راندن شوروی از افغانستان بودند، جنگید.

در سال‌های پایانی حکومت دکتر نجیب الله در اوایل ۱۹۹۲، دوستم تغییر جهت داد و به همکاری با مجاهدین پرداخت.

همکاری با دولت مجاهدین

او در زمان دولت مجاهدین در نیمه اول دهه نود میلادی، برای مدت کوتاهی با این دولت که رهبری آن را تاجیکها، برهان الدین ربانی به عهده داشت، متحد شد ولی بعد از مدتی با گلبدین حکمتیار پشتون، رهبر حزب اسلامی افغانستان همکاری کرد. دوستم پس از حمله طالبان پشتون پس به پایگاه اصلی خود در مناطق قوم ازبک در شمال افغانستان بازگشت و منطقه‌ای را که حدود شش ولایت را با جمعیت حدود پنج میلیون نفر در خود جا داده بود، تحت کنترل گرفت. او در اوج قدرت خود در ۱۹۹۷ در شمال افغانستان، یک دولت جداگانه ساخته بود و تمامی امور این مناطق را کنترل می‌کرد. در این سال‌ها بود که هوادارانش، او را «دوستم پادشاه» خطاب می‌کردند.

دوران طالبان

به قدرت رسیدن دوستم در سال‌های ۱۹۹۸، زمانی که طالبان از قدرت بیشتری برای تصرف شهرهای بیشتر افغانستان برخوردار شدند، پایان یافت. او با تصرف شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ از سوی طالبان، مجبور شد به ترکیه برود. دوستم بعدتر دوباره به افغانستان بازگشت و با هدف مبارزه مشترک با طالبان، با احمد شاه مسعود، فرمانده ضد طالبان دیدار کرد. او به یکی از فرماندهان مطرح ائتلاف شمال تبدیل شد و توانست شهر مزار شریف را دوباره از کنترل طالبان بیرون کند. پس از کشته شدن احمدشاه مسعود در حمله بمبگذاران انتحاری در سپتامبر سال ۲۰۰۱، محمدقسیم فهیم، از همرزمان احمد شاه مسعود فرماندهی جبهه ضد طالبان را به عهده گرفت و دوستم با این جانشینی مخالفتی نشان نداد. او در فروپاشی طالبان در سال ۲۰۰۱ با نیروهای آمریکایی همکاری کرد. نیروهای تحت فرمان دوستم، همراه با سایر شبه نظامیان مربوط به گروه‌های جهادی، نقش مهمی را در پیروزی حملات آمریکا با هدف سرنگونی طالبان در افغانستان بازی کردند.

دولت کرزی

دوستم و کرزی در دسامبر ۲۰۰۱

پس از فروپاشی طالبان در افغانستان و ایجاد دولت جدید با حمایت آمریکا در این کشور دوستم رئیس شورای عالی نظامی و نماینده حامد کرزی در شمال افغانستان شد و بعدتر به سمت معاون وزارت دفاع افغانستان ارتقا یافت. او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۳ شرکت کرده و به رقابت با حامد کرزی پرداخت. وی در چند ولایت شمالی ازبک نشین افغانستان پیروز شد و ۱۰ درصد آرا را بدست آورد. با این حال، در دولت جدید حامد کرزی پس از انتخابات، دوستم به عنوان رئیس ستاد مشترک قوای مسلح افغانستان (رئیس ارکان سر قوماندانی اعلی) معرفی شد؛ ولی این پست پس از آن از سوی دادستانی کل افغانستان به حالت تعلیق درآمد که اکبر بای، رئیس شورای ترک تباران افغانستان ادعا کرد از سوی افراد دوستم ربوده شده و مورد لت و کوب قرار گرفته‌است. این ادعا اگرچه از سوی دوستم به شدت تکذیب شد، اما روابط او را با دولت حامد کرزی تیره و تار کرد و منجر شد که خانه او در کابل، برای چندین ساعت به محاصره پلیس درآید.

پس از آن دوستم به ترکیه رفت و مدت طولانی را در آنجا بسر برد. تا آنکه در انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان (۱۳۸۸)، از نامزدی حامد کرزی اعلام حمایت کرد و پست قبلی او به عنوان رئیس ستاد مشترک قوای مسلح افغانستان، دوباره از سوی رئیس‌جمهور کرزی احیا شد

دولت اشرف غنی

در انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان (۱۳۹۳)، به همراه سرور دانش معاونین محمداشرف غنی را تشکیل می‌دادند و توانست رای اکثریت مردم ازبک و ترکمن را به نفع اشرف غنی کسب کند. پس از تشکیل دولت وحدت ملی و انتخاب عبدالله عبدالله به عنوان رئیس اجرائیه کشور، نقش دوستم در دولت بسیار کمرنگ شد و باعث شد انتقادهای فراوانی علیه رئیس‌جمهور و رئیس اجرائیه بیان کند.

حمله به کاروان دوستم

دوستم که برای مقابله با طالبان به سمت ولایات شمالی رهسپار شده بود، در یک کمینی که طالبان در ولسوالی غورماچ ولایت فاریاب زخمی شد و شماری از نزدیک‌ترین یارانش را از دست داد. او این حمله را توطئه محمد حنیف اتمر و معصوم استانکزی اعلام کرد و حمله بر خودش را تبانی مشاور امنیت ملی با تروریستان عنوان کرد.

احمد ایشچی

در ماه قوس ۱۳۹۶ احمد ایشچی یکی از مخالفین سیاسی دوستم در مصاحبه با رسانه‌ها ادعا کرد که دوستم با تعدادی از سربازانش او را مورد ضرب شتم قرار داده و به او تجاوز کرده‌اند. هرچند دوستم و افراد نزدیک به او ادعاهای ایشچی را یک توطئه قلمداد کردند اما بسیاری از نهادها، کشورهای غربی و ارگ خواستار پیگیری این موضوع شدند. این اتهام منجر به باز شدن پرونده‌ای علیه وی شد و محافظان وی نیز برای بازجویی حاضر شدند.تاکنون از خود وی در این مورد بازجویی نشده است.

سفر به ترکیه

دوستم در ۲۹ ثور/اردیبهشت ۱۳۹۶ افغانستان را به دلیل آنچه بیماری گفته می‌شود تَرک کرد و برای درمان به ترکیه رفت. وی پس از ۱۴ ماه در ۳۱ تیر/سرطان ۱۳۹۷ پس از اعتراض شدید مردم افغانستان علیه دستگیری و بازداشت نظام‌الدین قیصاری از فرماندهان نظامی، حزب جنبش ملی افغانستان و از نزدیکان دوستم به کشور بازگشت.

ائتلاف نجات برای افغانستان

هنگام اقامت دوستم در ۹ سرطان/تیر ۱۳۹۶ ترکیه وی به همراه عطا محمد نور، محمد محقق و صلاح‌الدین ربانی ربانی ائتلافی به نام ائتلاف نجات برای افغانستان را علیه حکومت وحدت ملی تشکیل دادند. بعدها این ائتلاف با حضور چهره‌های سیاسی دیگری همچون عبدالظاهر قدیر، همایون همایون و برخی از چهره‌های نزدیک به حامد کرزی از جمله رحمت الله نبیل گسترش یافت.