پزشکی: تفاوت میان نسخهها
Achaemenes (بحث | مشارکتها) |
Achaemenes (بحث | مشارکتها) |
||
خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
در دوران رکود علم و پزشکی در دنیای غرب در [[قرون وسطی]]، مسلمانان و ایرانیان شروع به ترجمه آثار پزشکی یونان باستان از جمله آثار بقراط و گالن به عربی کردند. از طرفی با بهره گیری از میراث علمی پزشکی ایرانیان در جندی شاپور پزشکی در دنیای اسلام شکوفا شد.<ref group="ف">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=سجادی|نام=صادق|عنوان=جندی شاپور در دوره اسلامی|ژورنال=نامه پژوهش|تاریخ=بهار ۱۳۷۶|شماره=۴|صفحات=۲۶۹|تاریخ بازبینی=۲۱ مه ۲۰۱۳}}</ref> [[ابن سینا]] از مشاهیر برجسته پزشکی در این دوران [[ابن سینا]] بود که توسط برخی منابع در کنار بقراط به عنوان پدر علم پزشکی شناخته میشود.<ref>{{پک|Becka|۱۹۸۰|ف=The father of medicine, Avicenna, in our science and culture|ص=۱۷–۲۳|زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد|نشانی=https://eee.uci.edu/clients/bjbecker/PlaguesandPeople/lecture5.html |عنوان=Medical Practitioners |ناشر=Eee.uci.edu |تاریخ= |تاریخ بایگانی=21 April 2012| پیوند بایگانی= http://www.webcitation.org/6GnrFFuZG | archivedate = 22 May 2013|زبان=en}}</ref> او کتاب ''[[قانون در پزشکی]]'' را نگاشت که از مشهورترین کتابهای تاریخ پزشکی محسوب میشود<ref>{{یادکرد|نشانی=http://www.britannica.com/eb/topic-92902/The-Canon-of-Medicine|عنوان=The Canon of Medicine (work by Avicenna)|ناشر=Encyclopædia Britannica|سال=۲۰۰۸|تاریخ=11 June 2008| پیوند بایگانی= http://www.webcitation.org/6GnrFTDmO | تاریخ بایگانی= 22 May 2013|زبان=en}}</ref> از سایر مشاهیر میتوان از [[زهراوی]]،<ref>{{پک|Ahmad|۲۰۰۷|ف=Al-Zahrawi – The Father of Surgery|ص=A83|زبان=en}}</ref> [[ابن زهر]]،<ref>{{پک|الهویی نظری|۱۳۸۲|ف=طب و داروسازی در اندلس|ص=۱۰۲ و ۱۰۵|زبان=en}}</ref> [[ابن نفیس]]،<ref>{{پک|آقایانی چاوشی|۱۳۵۸|ف=ابن نفیس و دوران صغیر خون|ص=|زبان=en}}</ref> و [[ابن رشد]] نام برد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ابن رشد؛ فیلسوف و پزشک اندلسی|نشانی=http://www.magiran.com/n2207612|اثر=|ناشر=روزنامه ایران|تاریخ بازبینی=۲۱ مه ۲۰۱۳| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6GnrAJBkR | تاریخ بایگانی = ۲۲ مه ۲۰۱۳}}</ref> |
در دوران رکود علم و پزشکی در دنیای غرب در [[قرون وسطی]]، مسلمانان و ایرانیان شروع به ترجمه آثار پزشکی یونان باستان از جمله آثار بقراط و گالن به عربی کردند. از طرفی با بهره گیری از میراث علمی پزشکی ایرانیان در جندی شاپور پزشکی در دنیای اسلام شکوفا شد.<ref group="ف">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=سجادی|نام=صادق|عنوان=جندی شاپور در دوره اسلامی|ژورنال=نامه پژوهش|تاریخ=بهار ۱۳۷۶|شماره=۴|صفحات=۲۶۹|تاریخ بازبینی=۲۱ مه ۲۰۱۳}}</ref> [[ابن سینا]] از مشاهیر برجسته پزشکی در این دوران [[ابن سینا]] بود که توسط برخی منابع در کنار بقراط به عنوان پدر علم پزشکی شناخته میشود.<ref>{{پک|Becka|۱۹۸۰|ف=The father of medicine, Avicenna, in our science and culture|ص=۱۷–۲۳|زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد|نشانی=https://eee.uci.edu/clients/bjbecker/PlaguesandPeople/lecture5.html |عنوان=Medical Practitioners |ناشر=Eee.uci.edu |تاریخ= |تاریخ بایگانی=21 April 2012| پیوند بایگانی= http://www.webcitation.org/6GnrFFuZG | archivedate = 22 May 2013|زبان=en}}</ref> او کتاب ''[[قانون در پزشکی]]'' را نگاشت که از مشهورترین کتابهای تاریخ پزشکی محسوب میشود<ref>{{یادکرد|نشانی=http://www.britannica.com/eb/topic-92902/The-Canon-of-Medicine|عنوان=The Canon of Medicine (work by Avicenna)|ناشر=Encyclopædia Britannica|سال=۲۰۰۸|تاریخ=11 June 2008| پیوند بایگانی= http://www.webcitation.org/6GnrFTDmO | تاریخ بایگانی= 22 May 2013|زبان=en}}</ref> از سایر مشاهیر میتوان از [[زهراوی]]،<ref>{{پک|Ahmad|۲۰۰۷|ف=Al-Zahrawi – The Father of Surgery|ص=A83|زبان=en}}</ref> [[ابن زهر]]،<ref>{{پک|الهویی نظری|۱۳۸۲|ف=طب و داروسازی در اندلس|ص=۱۰۲ و ۱۰۵|زبان=en}}</ref> [[ابن نفیس]]،<ref>{{پک|آقایانی چاوشی|۱۳۵۸|ف=ابن نفیس و دوران صغیر خون|ص=|زبان=en}}</ref> و [[ابن رشد]] نام برد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ابن رشد؛ فیلسوف و پزشک اندلسی|نشانی=http://www.magiran.com/n2207612|اثر=|ناشر=روزنامه ایران|تاریخ بازبینی=۲۱ مه ۲۰۱۳| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6GnrAJBkR | تاریخ بایگانی = ۲۲ مه ۲۰۱۳}}</ref> |
||
[[رازی]]<ref>{{پک|آزرمی|۱۳۶۹|ف=آشنایی با دانشمندان مسلمان|ص=|زبان=en}}</ref> یکی از اولین دانشمندانی بود که نظریه یونانی [[اخلاط چهارگانه]] را مورد تردید قرار داد، به طوریکه در الحاوی که بزرگترین دائرة المعارف طبی اسلامی خوانده میشود<ref>{{پک|نجم آبادی|۱۳۴۶|ف= |
[[رازی]]<ref>{{پک|آزرمی|۱۳۶۹|ف=آشنایی با دانشمندان مسلمان|ص=|زبان=en}}</ref> یکی از اولین دانشمندانی بود که نظریه یونانی [[اخلاط چهارگانه]] را مورد تردید قرار داد، به طوریکه در الحاوی که بزرگترین دائرة المعارف طبی اسلامی خوانده میشود<ref>{{پک|نجم آبادی|۱۳۴۶|ف=کتاب حاوی رازی یا بزرگترین دائرة المعارف طبی اسلامی|ص=۴۶|زبان=en}}</ref> هیچ نامی از اخلاط و طبایع و مزاجها نبرده است.<ref>{{پک|دانش پژوه|۱۳۸۴|ف=تاریخ شناخت دستگاه گردش خون|ص=|زبان=en}}</ref> با این وجود تا مدتها این نظریه در پزشکی غربی قرون وسطی و پزشکی اسلامی موثر باقی ماند. بیمارستانها در دنیای اسلام که از [[بیمارستان جندی شاپور]] ایران الگو گرفته بودند،<ref>{{پک|مومنی|۱۳۸۸|ف=تاریخ شناخت دستگاه گردش خون|ص=۷۶|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|احمدی دارانی|۱۳۸۸|ف=تاریخ بیمارستانها، کارنامه درخشان ایرانیان|ص=|زبان=en}}</ref> از اولین نمونههای بیمارستانهای عمومی در جهان بودند.<ref>{{پک|Barrett|2004|ک=Science and Theology Since Copernicus|ص=18|زبان=en}}</ref> |
||
در اواخر قرون وسطی پزشکی دوباره در اروپا رونق گرفت. [[اندرو واسالیوس]] یکی از تاثیر گذارترین کتابها در کالبدشناسی را نوشت.<ref>{{cite web|url=http://archive.nlm.nih.gov/proj/ttp/books.htm |title=Page through a virtual copy of Vesalius's ''De Humanis Corporis Fabrica'' |publisher=Archive.nlm.nih.gov |date= |accessdate=۲۰۱۲-۰۴-۲۱| archiveurl = http://www.webcitation.org/6GnrFy894 | archivedate = 22 May 2013}}</ref> باکتری و میکروارگانیسمها اولین بار توسط میکروسکوپ [[آنتونی وان لوونهوک]] در ۱۶۷۳ مشاهده شد..<ref>{{cite web|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/leeuwenhoek.html |title=Antony van Leeuwenhoek (1632-1723) |publisher=berkeley.edu |date= |accessdate=۲۰۱۳-۰۸-۲۳ }}</ref> [[مایکل سروانتس]] به طور مستقل از [[ابن نفیس]] جریان خون ریوی را دوباره کشف کرد ولی این کشف منتشر نشد.<ref>[http://michaelservetusresearch.com/ENGLISH/works.html Michael Servetus Research] Website with a graphical study on the Manuscript of Paris by Servetus</ref> بعدها این کشف توسط [[رنالدوس کولومبوس]] و [[آندره سزالپینو]] توصیف شد. بر مبنای کارهای کولومبوس بعدها [[ویلیام هاروی]] پزشک انگلیسی [[دستگاه گردش خون]] را توصیف کرد.<ref name="Ribatti2009">{{cite journal|last1=Ribatti|first1=Domenico|title=William Harvey and the discovery of the circulation of the blood|journal=Journal of Angiogenesis Research|volume=1|issue=1|year=2009|pages=3|issn=2040-2384|doi=10.1186/2040-2384-1-3}}</ref> |
در اواخر قرون وسطی پزشکی دوباره در اروپا رونق گرفت. [[اندرو واسالیوس]] یکی از تاثیر گذارترین کتابها در کالبدشناسی را نوشت.<ref>{{cite web|url=http://archive.nlm.nih.gov/proj/ttp/books.htm |title=Page through a virtual copy of Vesalius's ''De Humanis Corporis Fabrica'' |publisher=Archive.nlm.nih.gov |date= |accessdate=۲۰۱۲-۰۴-۲۱| archiveurl = http://www.webcitation.org/6GnrFy894 | archivedate = 22 May 2013}}</ref> باکتری و میکروارگانیسمها اولین بار توسط میکروسکوپ [[آنتونی وان لوونهوک]] در ۱۶۷۳ مشاهده شد..<ref>{{cite web|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/leeuwenhoek.html |title=Antony van Leeuwenhoek (1632-1723) |publisher=berkeley.edu |date= |accessdate=۲۰۱۳-۰۸-۲۳ }}</ref> [[مایکل سروانتس]] به طور مستقل از [[ابن نفیس]] جریان خون ریوی را دوباره کشف کرد ولی این کشف منتشر نشد.<ref>[http://michaelservetusresearch.com/ENGLISH/works.html Michael Servetus Research] Website with a graphical study on the Manuscript of Paris by Servetus</ref> بعدها این کشف توسط [[رنالدوس کولومبوس]] و [[آندره سزالپینو]] توصیف شد. بر مبنای کارهای کولومبوس بعدها [[ویلیام هاروی]] پزشک انگلیسی [[دستگاه گردش خون]] را توصیف کرد.<ref name="Ribatti2009">{{cite journal|last1=Ribatti|first1=Domenico|title=William Harvey and the discovery of the circulation of the blood|journal=Journal of Angiogenesis Research|volume=1|issue=1|year=2009|pages=3|issn=2040-2384|doi=10.1186/2040-2384-1-3}}</ref> |
نسخهٔ ۳ سپتامبر ۲۰۱۳، ساعت ۰۰:۵۵
پزشکی |
---|
درگاه پزشکی |
پزشکی یک دانش کاربردی است، هدف آن حفظ و ارتقاء تندرستی، درمان بیماریها و بازتوانی آسیبدیدگان است. این منظور با شناخت بیماریها، تشخیص، درمان و جلوگیری از بروز آنها به انجام میرسد. دانش پزشکی بر روی طیف وسیعی از رشتهها شامل از فیزیک و زیستشناسی تا علوم اجتماعی، مهندسی و علوم انسانی بنا شده است.[ف ۱] امروزه هدف دانش پزشکی استفاده از فنآوریهای دانشمبنا و استدلال قیاسی برای رسیدن به راهحل مشکلات بالینی است. اکتشافات در باب ماهیت ژنها و سلولها دریچهای برای تعریف فیزیولوژی بر مبنای سیستمهای مولکولی فراهم کرده است. این بصیرت فیزیولوزیکی راه را برای درک بهتر فرآیندهای پیچیده بیماریها و رویکردهای نو درمانی فراهم کرده است.[۱]
تلاش بشر برای درمان بیماریها و آسیبها از دوران پیش از باستان وجود داشته است و در دوران باستان نیز در کنار مذهب و گاه به عنوان بخشی از آن وجود داشته است. در یونان باستان پزشکانی چون بقراط پزشکی را به عنوان دانش و فنی مجزا مطرح کردند و بنیانگذاران راهی بودند که بعدها توسط پزشکان مسلمانی همچون ابنسینا و رازی طی شد. در رنسانس با بهره گیری از روش علمی پزشکی پیشرفتهای قابل توجهی کرد. از قرن ۱۹ آنچه به عنوان پزشکی مدرن شناخته میشود بنیان گذاشته شد. در اواخر قرن بیستم و دوران معاصر دانش ژنتیک رویکرد نسبت به درمان و بیماریها را دچار تحولی جدی کرد به طوری که ژنتیک پزشکی را دارای نقشی متحول کننده برای پزشکی از درمان محور بودن به حفظ سلامتی دانستهاند.[۲] اهمیت سلامتی در بهرهوری اجتماع و کیفیت زندگی منجر به تاسیس موسسات و قوانین شده است تا مسایلی همچون تحصیل و مجوزدهی به پزشکان تا نحوه استفاده از بودجههای درمانی در کشورها قانونمند و تنظیم شوند. لذا سازمانهای پزشکی در کشورهای مختلف برای سازمان دهی و قانونمند سازی فعالیتهای پزشکی تاسیس شدهاند.
در حرفه پزشکی، پزشکان با استفاده از قضاوت بالینی، بیمار را جهت تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری ازریابی میکنند. در عملکرد بالینی معمولا مراحل شرح حال، معاینه فیزیکی، تهیه فهرست مشکلات، مشخص کردن تشخیصهای افتراقی، بررسیها (شامل آزمایشها و تصویربرداری و ...)، رسیدن به تشخیص و در آخر درمان انجام میشود. امروزه پیشرفتهای روزمره علم و گسترش قابل توجه دامنه دانش پزشکی و شناخت بشر از بیماریها منجر به تخصصی شدن پزشکی و تقسیم آن به رشتههای مختلف شده است. با این حال کماکان ارائه خدمات پزشکی در بیشتر جوامع از سطح مراقبتهای اولیه بهداشتی، با تمرکز روی عملکرد پزشکان عمومی و پزشکان خانواده شروع میشود و بسته به نیاز در سیستم ارجاع بیماران به سطوح دوم و سوم که خدمات پزشکی تخصصیتر را ارائه میدهند ارجاع میشوند.
پزشکی مدرن با انتقاداتی هم مواجه است از جمله عدم دسترسی مناطق محروم و طبقه کم درآمد بعضی جوامع به خدمات پزشکی گران قیمت که در این راه سازمانهایی همچون سازمان جهانی بهداشت با تعیین سیاستهای جهانی و ایجاد مسئولیت در کشورها و سیاستمداران نسبت به سلامت سعی در رفع این نقیصه را دارند.
واژهشناسی
واژه فارسی «پزشک» ار فارسی میانهٔ bizešk (bcšk) است.[۳] در اوستایی به صورت baēṣ̌aza (𐬠𐬀𐬉𐬴𐬀𐬰𐬀) آمده است[۴] که با سانسکریت bhiṣaj (भिषज्)[۵] همریشه است، که همگی به معنی «پزشک» هستند. این واژه در فارسی به صورت «بجشک»، «بچشک»، و «بزشک» هم آمده است.[ف ۲]
تاریخ پزشکی
پیدایش پزشکی را به دوران ماقبل تاریخ نسبت میدهند، دورانی پیش از اختراع خط. و از آنجا که زمان اختراع خط در فرهنگهای مختلف متفاوت است. پزشکی ماقبل تاریخ دورههای زمانی گستردهای را میتواند در بر گیرد.[۶]
پزشکی در دوران باستان
پزشکی در مصر باستان وجود داشت، اطلاعات پزشکی در پاپیروس ادوین اسمیت یافت شده که متعلق به ۳۰۰۰ پیش از میلاد است. اولین جراحی احتمالاً در ۲۷۵۰ پیش از میلاد در مصر انجام شدهاست.[۷] در پاپیروس ژاینکولوژی کاهون اطلاعاتی در مورد درمان بیماریهای زنان و باروری وجود دارد.[۸] اولین پزشک شناخته شده هم احتمالا هسی-رع رییس پزشکان و دندانپزشکان پادشاه جوزر در قرن ۲۷ پیش از میلاد است.[۹]
در کنار مصریها بابلیها هم به تشخیص، معاینه و درمان بیماریها میپرداختند. کتاب راهنمای تشخیصی آنها روشهای درمان و سببشناسی (اتیولوژی) را معرفی کرد.[۱۰]
بسیاری از منابع بقراط را پدر پزشکی میدانند،[۱۱] او پایههای رویکرد منطقی به پزشکی را بنا نهاد. بقراط ایجاد کننده سوگندنامه بقراط برای پزشکان است که هنوز مورد استفاده است، او اولین کسی بود که بیماریها را به حاد و مزمن، اندمیک و اپیدمیک تقسیمبندی کرد و کلماتی همچون راجعه، بهبود، بحران، پاروکسیسم، اوج و تشنج را در پزشکی استفاده کرد.[۱۲][۱۳] در مطالعه فیزیولوژی و کالبدشناسی دو اسکندریهای به نامهای هروفیلوس از کالسدون و اراسیستراتوس از سئوس نقش داشتند.[۱۴] پزشک یونانی گالن نیز یکی از بزرگترین جراحان دوران باستان بود. و جراحیهای بیپروایانهای شامل مغز و چشم انجام داد. کتابهای او بعدها مورد استفاده در قرون وسطی قرار میگرفت.[۱۵]
قرون میانه
در دوران رکود علم و پزشکی در دنیای غرب در قرون وسطی، مسلمانان و ایرانیان شروع به ترجمه آثار پزشکی یونان باستان از جمله آثار بقراط و گالن به عربی کردند. از طرفی با بهره گیری از میراث علمی پزشکی ایرانیان در جندی شاپور پزشکی در دنیای اسلام شکوفا شد.[ف ۳] ابن سینا از مشاهیر برجسته پزشکی در این دوران ابن سینا بود که توسط برخی منابع در کنار بقراط به عنوان پدر علم پزشکی شناخته میشود.[۱۶][۱۷] او کتاب قانون در پزشکی را نگاشت که از مشهورترین کتابهای تاریخ پزشکی محسوب میشود[۱۸] از سایر مشاهیر میتوان از زهراوی،[۱۹] ابن زهر،[۲۰] ابن نفیس،[۲۱] و ابن رشد نام برد.[۲۲]
رازی[۲۳] یکی از اولین دانشمندانی بود که نظریه یونانی اخلاط چهارگانه را مورد تردید قرار داد، به طوریکه در الحاوی که بزرگترین دائرة المعارف طبی اسلامی خوانده میشود[۲۴] هیچ نامی از اخلاط و طبایع و مزاجها نبرده است.[۲۵] با این وجود تا مدتها این نظریه در پزشکی غربی قرون وسطی و پزشکی اسلامی موثر باقی ماند. بیمارستانها در دنیای اسلام که از بیمارستان جندی شاپور ایران الگو گرفته بودند،[۲۶][۲۷] از اولین نمونههای بیمارستانهای عمومی در جهان بودند.[۲۸]
در اواخر قرون وسطی پزشکی دوباره در اروپا رونق گرفت. اندرو واسالیوس یکی از تاثیر گذارترین کتابها در کالبدشناسی را نوشت.[۲۹] باکتری و میکروارگانیسمها اولین بار توسط میکروسکوپ آنتونی وان لوونهوک در ۱۶۷۳ مشاهده شد..[۳۰] مایکل سروانتس به طور مستقل از ابن نفیس جریان خون ریوی را دوباره کشف کرد ولی این کشف منتشر نشد.[۳۱] بعدها این کشف توسط رنالدوس کولومبوس و آندره سزالپینو توصیف شد. بر مبنای کارهای کولومبوس بعدها ویلیام هاروی پزشک انگلیسی دستگاه گردش خون را توصیف کرد.[۳۲]
قرن نوزدهم و پزشکی مدرن
حرفه پزشکی در قرن نوزدهم در پی پیشرفتهای سریع علم و رویکردهای نوین پزشکان دستخوش تغییر شد. پزشکان بیمارستانها شروع به آنالیز سیستماتیک تر علایم بیماریها در تشخیص کردند.[۳۳] از جدیدترین تکنیکها استفاده از بیهوشی و به کارگیری تکنیک آسپتیک در اتاق عمل بود.[۳۴]
در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم آماردانان انگلیسی به رهبری فرانسیس گالتون، کارل پیرسون و رونالد فیشر ابزارهای آماری برای مرتبط سازی و آزمودن فرضیهها ابداع کردند که امکان آنالیزهای پیچیدهتر اطلاعات را فراهم میکرد.[۳۵]
در قرن بیستم جنگهای بزرگ همراه با حضور پزشکان و بیمارستانهای سیار بودند. در طی جنگ جهانی اولین تکنیک اشعه ایکس در تشخیص گسترش یافت و استفاده از مواد ضدعفونی کننده برای پیشگیری از گانگرن زخمها فراگیر شد. پاندمی آنفلوآنزای ۱۹۱۸ در سطح جهان ۵۰ میلیون نفر تلفات داد و منشاء تحقیقات اپیدمیولوژیک شد.[۳۶] در جنگ جهانی دوم مراقبت از بیماران و زخمیها با به کار گیری تکنیکهای جدیدی همچون واکسیناسیون فعال بر علیه کزاز، داروهای سولفونامید و پنی سیلین متحول شد. از جنگ جهانی دوم استفاده از دِدِت در مقابله با پشه حامل مالاریا که در بیشتر مناطق حاره اندمیک بود شروع شد.[۳۷]
عملکرد بالینی
در عملکرد بالینی پزشکان با استفاده از قضاوت بالینی، بیمار را جهت تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری ازریابی میکنند. در عملکرد بالینی ترتیب خاصی از فعالیتها وجود دارد که معمولا رعایت میشود، شامل: شرح حال، معیانه فیزیکی، تهیه فهرست مشکلات، مشخص کردن تشخیصهای افتراقی، بررسیها (شامل آزمایشها و تصویربرداری و ...)، رسیدن به تشخیص و در آخر درمان.[۳۸]
رابطه پزشک و بیمار با بررسی سابقه و شرح حال پزشکی بیمار شروع شده و به دنبال آن مصاحبه پزشکی[۳۹] و معاینه پزشکی بیمار صورت میگیرد. ابزارهای اولیه تشیخص (همچون گوشی پزشکی و آبسلانگ) معمولاً استفاده میشوند. بعد از معاینه برای علائم و مصاحبه برای نشانههای بیماری، پزشک ممکن است آزمایشهای پزشکی (تست، به عنوان مثال آزمایش خون) درخواست دهد، نمونهگیری (بیوپسی) کند و یا دارو و سایر درمان ها را تجویز کند. در این راه تنظیم فهرستی از تشخیصهای افتراقی کمک میکند که بیماریهای مشابه بر اساس اطلاعات به دست آمده رد شوند. در طی ویزیت آگاه سازی مناسب بیمار از همه حقایق بخش مهمی از رابطه پزشک و بیمار است و به اعتمادسازی کمک میکند. ویزیت پزشکی سپس در سابقه پزشکی مستندسازی میشود که این یک سند قانونی در بسیاری از منابع قضایی محسوب میشود.[۴۰] ممکن است ویزیتهای بعدی کوتاهتر باشند اما همین رویه کلی صورت میگیرد.
اجزاء اصلی مصاحبه پزشکی
مصاحبه و ویزیت پزشکی شامل این اجزا است[۴۱]:
- شکایت اصلی (CC): علت این ویزیت پزشکی، شامل نشانهها که با همان کلماتی که بیمار بیان کرده به همراه مدت بروزشان ثبت میشود.
- شرححال بیماری/شکایت فعلی: ترتیب زمانی وقایع و نشانههای بیماری و توضیح بیشتر هر کدام از آنها[۴۲]
- فعالیت فعلی: شغل، تفریحات و کاری که بیمار انجام میدهد.
- داروها (Rx): داروهایی که بیمار مصرف میکند، شامل داروهای بدون نسخه و داروهای خانگی و همچنین داروهای طب جایگزین و گیاهی. آلرژیها هم در اینجا ثبت میشوند.
- سابقه پزشکی قبلی (PMH/PMHx): شامل بیماریهای پزشکی دیگر همزمان، سابقه بستریها، مصدومیتها، بیماریهای عفونی قبلی و/یا واکسیناسیونها و سابقه آلرژیهای شناخته شده.[۴۳]
- سابقه اجتماعی (SH): محل تولد، اقامت، وضعیت تاهل، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، عادتها (شامل رژیم غذایی، داروهای مصرف شده یا در حال مصرف، سیگار و الکل).[۴۴]
- سابقه خانوادگی (FH): فهرست بیماریها در فامیل که ممکن است بیمار را مورد تاثیر قرار دهد. گاه یک شجرهنامه به کار میرود.[۴۵]
- بازبینی سیستمها (ROS): مجموعهای از سوالات که ممکن است در شرح حال بیماری پرسیده نشده باشد، یک بررسی کلی (برای نمونه: «آیا اخیرا متوجه هر نوع کاهش وزن، تغییر در خواب، توده یا برآمدگی شدهاید؟» و غیره). و سپس پرسشهایی از تمامی دستگاههای اصلی بدن (قلب، ریه، دستگاه گوارش، دستگاه ادراری و غیره).[۴۶]
معاینه فیزیکی
معاینه فیزیکی، معاینه بیمار به دنبال یافتن علایم بیماری است که در آن نشانهها را بیمار بیان میکند و علایم توسط پزشک پیدا میشوند. پزشک از حواس بینایی، شنوایی، لامسه و گاه بویایی (برای نمونه در عفونتها، اورمی، کتواسیدوز دیابتی) استفاده میکند. استفاده از حس چشایی با وجود روشهای تشخیص مدرن به کار نمیرود ولی قدیم در نبود آزمایش قند خون در تشخیص دیابت شیرین به کار میرفت.[۴۷]
در معاینه چهار عمل به عنوان بخشهای اصلی معاینه شناخته میشوند: مشاهده، لمس، دَق و سمع. این ترتیب ممکن است بسته به موضع معاینه تغییر کند؛ برای نمونه یک مفصل را با مشاهده، لمس و حرکت معاینه میکنند. وجود این ترتیب تنظیم شده یک ابراز آموزشی هم هست که پزشکان را به برخورد سیستماتیک با بیمار و پرهیز از استفاده از ابزارهای پزشکی همچون گوشی پزشکی قبل از استفاده از این روشها تشویق میشوند.
معاینه بالینی شامل بررسی این موارد نیز است:[۳۸]
- علایم حیاتی، شامل قد، وزن و حرارت، فشار خون، ضربان قلب، میزان تنفس، درجه اشباع اکسیژن.
- وضعیت ظاهری عمومی بیمار و مشخصههای خاص بیماری (وضعیت تغذیه، وجود زردی، رنگ پریدگی و چماقی شدن ناخنها)
- دستها و پوست
- سر (شامل غدد لنفاوی)، دهان، چشم، گوش، بینی و گلو (شامل تیروئید)
- تنفس (ریهها و مجاری تنفسی بزرگ)
- پستان
- وضعیتی حرکتی و دستگاه عضلانی و اسکلتی
- شکم و رکتوم
- اعضاء جنسی (در صورت وجود حاملگی)
- اعصاب (هوشیاری، آگاهی، مغز، بینایی، اعصاب کرانیال، نخاع و اعصاب محیطی
- روان (گرایش یا اورینتیشن، معاینه وضعیت روانی، شواهدی از درک و افکار غیرطبیعی) معمولا معاینه بر اساس شرح حال بیماری روی قسمتهای خاصی متمرکز میشود و شامل همهٔ موارد بالا نمیشود.
در صورت لزوم ممکن است از نتیجه آزمایشهای پزشکی (تست) و تصویربرداری پزشکی هم استفاده شود.[۴۸]
تصمیم گیری پزشکی و درمان
روند تصمیم گیری پزشکی شامل آنالیز و ایجاد دادههای فوق برای رسیدن به یک فهرست از تشخیصهای افتراقی است، در طی این روند پزشک با فکر کردن به آنچه لازم است تا یک تشخیص قطعی به دست آید مسیر درست را انتخاب میکند. معمولا پزشک برای رسیدن به تشخیص این مراحل را در استدلال بالینی در ذهن خود طی میکند:
- پیدا کردن یافته های غیرطبیعی
- مشخص کردن محل آناتومیک آنها
- تفسیر یافتهها بر مبنای روند محتمل
- ایجاد فرضیهای در مورد ماهیت مشکل بیمار
- آزمون فرضیه برای رسیدن به یک تشخیص عملی
- مشخص کردن یک نقشه درمانی قابل قبول برای بیمار
در نهایت نقشه درمانی ممکن است شامل درخواست آزمایشها و بررسیهای آزمایشگاهی بیشتر، شروع درمان، ارجاع به متخصص و یا مشاهده هوشیارانه روند بیماری باشد. ویزیتهای بعدی ممکن است لازم باشد. در پزشکی برای انتخاب بهترین آزمایش یا روش تصویربرداری معیارهایی وجود دارد. این اصول کلی شامل قابل اعتماد بود، اعتبار، حساسیت، خصوصیت و ارزش پیشگویی آن تست میشود.[۴۹]
این روند معمولا توسط ارائهکنندگان اصلی خدمات درمانی و همچنین متخصصها به کار میرود. ممکن است در صورت ساده و مشخص بودن مشکل تنها چند دقیقه طول بکشد. برعکس ممکن است هفتهها در بیماری که با نشانههای غیرمعمول و چند-سیستمی درگیر است به طول انجامد و چندین متخصص درگیر این روند شوند. در ویزیتهای بعدی مشابه این روند در فرم خلاصه شدهاش تکرار میشود تا شرح حال، نشانهها، یافتههای معاینه و نتیجه آزمایشها و تصویربرداریها و یا نتیجه مشاوره با متخصص به دست آید.[۵۰]
موسسات
پزشکی معاصر به طور کلی در یک سامانه مراقبتهای بهداشتی عمل میشود. چارچوبهای حقوقی، صدور گواهینامه و بودجهدهی را دولتها و گاهی در کنارشان سازمانهای بینالمللی همچون خیریهها و موسسات مذهبی برقرار میکنند. خصوصیات هر سیستم درمانی تاثیر قابل توجهی در چگونه ارائه خدمات پزشکی دارد.
از دوران قدیم ادیان در ارائه خدمات عامالمنفعه نقش داشتهاند و این منجر به ایجاد ساختارهای پرستاری و بیمارستانی شد. کشورهای پیشرفته صنعتی (به جز ایالات متحده آمریکا[۵۱][۵۲]) در بسیاری از کشورهای در حال توسعه خدمات درمانی از طریق سامانههای سراسری بهداشتی ارائه میدهند، که هدف آنها ارائه این خدمات از طریق پرداخت یکباره دولتی و یا بیمههای خصوصی و مشارکتی اجباری است. این منجر به دسترسی تمامی جمعیت کشور به خدمات درمانی بر مبنای نیاز و نه توان پرداخت میشود. ارائه خدمات ممکن است توسط ارائهکنندگان خصوصی و یا بیمارستانها و درمانگاههای دولتی و یا موسسات خیریه و یا ترکیبی از این سه صورت گیرد. بیشتر جوامع قبیلهای و ایالات متحده آمریکا هیچ تضمینی برای ارائه خدمات به کل جمعیت ندارند. در این جوامع خدمات درمانی تنها برای کسانی که توان مالی کافی را دارند و یا خوشان را بیمه کردهاند و یا توسط کمک مالی مستقیم دولت یا قبیله ارائه میشود.[۵۱][۵۲]
شفافیت اطلاعات معیار دیگری است که ارائه خدمات درمانی را تعریف میکند. دسترسی به اطلاعات در مورد بیماریها، درمانها و کیفیت و قیمتگذاری این خدمات تاثیر زیادی روی انتخاب بیماران، مصرفکنندگان و در نتیجه متخصصان پزشکی میشود. در حالیکه در سیستم درمانی آمریکا به خاطر نبود چنین شفافیتی انتقادات زیادی وجود دارد.[۵۳] قوانین جدید شفافیت بیشتری را تشویق میکند. از طرف دیگر میان میزان شفافیت و نگرانیهایی همچون محرمانه بودن اطلاعات بیماران و امکان بهرهبرداری تجاری از این اطلاعات وجود دارد.
ارائه
ارائه خدمات پزشکی به سه رده اولیه، ثانویه و ثالثیه تقسیم میشود. خدمات بهداشتی اولیه به عنوان اولین مرحله روند درمانی طبقهبندی میشوند. طبق سازمان بهداشت جهانی در کنفرانس آلما-آتا در ۱۹۷۸، مراقبتهای بهداشتی اولیه عبارتند از مراقبتهای ضروری در زمینه سلامت که برای همه افراد و خانوادهها قابل دسترسی باشد.[۵۴] بر طبق سازمان جهانی بهداشت خدمات بهداشتی اولیه لازم است پوشش همگانی برای همه مردم داشته باشند، مردم محور باشند و به نیازهای مردم تحت پوشش بپردازند. به فاکتورهای خارج از بحثهای بیولوژیکی که بر سلامت موثرند توجه کند و شامل مشارکت تمامی اجزاء جامعه باشد. در بسیاری کشورها رکن اصلی ارایه این خدمات پزشکان خانواده هستند که در بیشتر کشورها پزشکان با طی دورههای آموزشی خاص مخصوص پزشکی خانواده برای این منظور آماده میشوند.[ف ۴] این خدمات در خانههای بهداشت، مطب پزشکان، درمانگاهها، آسایشگاهها، مدارس، ویزیتهای خانگی و سایر محلهای نزدیک به بیمار ارائه میشوند. خدمات اولیه درمانی خود در سه سطح متفاوت مطرح میشود. سطح اول به دنبال پیشگیری و کاهش احتمال بروز بیماری یا کاهش سلامتی است، سطح دوم شامل خدمات غربالگری جهت شناسایی زودهنگام افراد بیمار است و در سطح سوم درمان و کنترل عوارض بیماریها مطرح است.[ف ۵]
در صورت وجود سیستم ارجاع در کشور خدمات مراقبتی ثانویه (یا سطح دو در سیستم ارجاع) توسط متخصصین پزشکی در مطب و یا درمانگاه و یا در بیمارستانهای محلی برای بیماران ارجاع شده از خدمت دهنده اولیه صورت میگیرد. ارجاع در صورت نیاز به تخصص و یا فرآیندی تخصصی به متخصص صورت میگیرد. این شامل خدمات سرپایی و بستری، بخش اورژانس، مراقبتهای ویژه، جراحیها، فیزیوتراپی، زایمان، واحد آندوسکوپی، آزمایشگاه تشخیص پزشکی و خدمات تصویربرداری پزشکی، مراکز هاسپایس[پانویس ۱] و غیره است. بعضی از ارائه دهندگان خدمات اولیه درمانی ممکن است به درمان در بیمارستانها و زایمان نوزادان در یک سیستم درمانی ثانویه نیز مشغول باشند.[ف ۶]
خدمات پزشکی ثالثیه (سطح سوم در سیستم ارجاع) نوعی از خدمات مشاورهای تخصصی است که توسط متخصصین بیمارستانی و مراکز ناحیهای مجهز به امکانات تشخیصی و درمانی که در بیمارستانهای محلی معمولا در دسترس نیست ارائه میشود.[۵۵] این خدمات شامل مراکز مصدومیتها، مراکز سوختگی، بخشهای پیشرفته نوزادان، پیوند اعضاء، زایمان با ریسک بالا، پرتودرمانی، بخشهای سرطان، جراحی اعصاب و سایر مداخلات پیچیده جراحی و پزشکی میشود.[۵۶]
گاه از خدمات سطح چهار هم نام برده میشود که در واقع اشاره به خدمات تخصصی تر منشعب از مراکز سطح سه است که معمولا دسترسی محدودتری دارند. این خدمات شامل روشهای آزمایشی و تحقیقاتی و بعضی روشهای ناشایع جراحی و تشخیصی هستند.[۵۶][۵۷]
خدمات پزشکی مدرن همچنین وابسته به اطلاعاتی است که هنوز در بسیاری از مراکز بر مبنای کاغذ است و هر روز بیشتر به صورت الکترونیکی صورت میگیرد.
سازمان بهداشت جهانی
سازمان بهداشت جهانی (WHO) یکی از آژانسهای تخصصی سازمان ملل متحد است که در تابستان ۱۹۴۸ در ژنو (واقع در سوییس) آغاز به کار کرد. اولویتهای اولیه این سازمان مالاریا، سل، بیماریهای جنسی، سلامت مادر و کودک، مهندسی بهداشتی و تغذیه بود.[۵۸] سازمان جهانی بهداشت جهت دهی و هماهنگسازی مراجع سلامت در ساختار سازمان ملل متحدد را عهدهدار است. این سازمان هدایت امور مربوط به سلامت در سطح جهان، شکل دادن به برنامههای تحقیقاتی، تعیین استانداردها، تبیین سیاستگذاری شاهد مبنا، ارائه حمایت فنی به کشورها و نظارت و ارزیابی رویکردهای سلامتی را عهدهدار است.[۵۹] به دنبال تغییرات جهانی در زمینه سلامت و بحرانهایی که این سازمان در اواخر قرن بیستم با آنها روبرو بود، این سازمان امروزه به دنبال بازیابی موقعیت در معرض خطر خود به عنوان هماهنگکننده و رهبری سلامت در جهان، با در پیشگیری رویکرد سلامت جهانی[پانویس ۲] به جای سلامت بینالمللی است.[۶۰]
موسسات و سازمانهای پزشکی در ایران
در ایران تدوین و ارائه سیاستها، تعیین خط مشیها و برنامه ریزی برای فعالیتهای مربوط به تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی، پژوهشی، خدمات بهداشتی- درمانی، دارویی، بهزیستی و تأمین اجتماعی بر عهده وزارت بهداشت است. همچنین این وزارتخانه ایجاد نظام هماهنگ بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و گسترش شبکه تلفیقی بهداشت و درمان را بر عهده دارد. تعیین رشتهها و مقاطع تحصیلی مورد نیاز ایران و اجرای برنامههای تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی از دیگر وظایف قانونی این وزارتخانه است.[ف ۷]
شاخهها
در ایران افراد برای پزشکی و یا اخد یکی از تخصصهای پزشکی لازم است پس از اخذ دیپلم یا مدرک پیش دانشگاهی در ابتدا دوره هفت ساله دکتری حرفهای را بگذرانند، شامل سه دوره علوم پایه، کارآموزی و کارورزی که در نهایت به عنوان پزشک عمومی شناخته میشوند. هر پزشک عمومی پس از چند سال تحصیل در یکی از رشتههای تخصصی بعنوان متخصص آن رشته پزشکی شناخته میشود. هر متخصص یکی از رشتههای تخصصی پزشکی پس از گذراندن دو تا سه سال دیگر بعنوان فوقتخصص یک رشته زیر گروه آن رشته تخصصی شناخته میشود. سایر دورههای آموزشی برای پزشکان متخصص که طول دوره آنها کمتر از دو سال است، دورههای فلوشیپی یا تکمیل تخصص گفته میشوند، و این دورهها منجر به اخذ مدرک نشده و به عنوان فوق تخصص تلقی نمیگردد. پی اچ دی (PHD) مدرک دکترای ناپیوسته در رشتههای علوم پایه پزشکی است، فعالیت این افراد بیشتر غیربالینی و در فعالیتهای دانشگاهی، تحقیقی و تدریس است.[ف ۸]
علوم پایه
رشته | نام مدرک | نوع تحصیل |
---|---|---|
ایمونولوژی پزشکی | دکتری PhD کارشناسی ارشد |
ناپیوسته |
باکتری شناسی | دکتری PhD | ناپیوسته |
بیوشیمی بالینی | دکتری PhD کارشناسی ارشد |
ناپیوسته |
ژنتیک پزشکی | دکتری PhD | ناپیوسته |
علوم تشریحی | دکتری PhD کارشناسی ارشد |
ناپیوسته |
فارماکولوژی | دکتری PhD | ناپیوسته |
فیزیک پزشکی | دکتری PhD کارشناسی ارشد |
ناپیوسته |
فیزیولوژی | دکتری PhD کارشناسی ارشد |
ناپیوسته |
ژنتیک انسانی | کارشناسی ارشد | ناپیوسته |
سمشناسی | کارشناسی ارشد | ناپیوسته |
میکروب شناسی | کارشناسی ارشد | ناپیوسته |
تخصصها
در ایران اکثر تخصصهای پزشکی جهانی وجود دارد و تدریس میشود:[ف ۹]
تخصصهای تشخیصی
- آسیب شناسی دستیاری (تخصص)
- رادیولوژی دستیاری (تخصص)
تخصصهای طب داخلی
طب داخلی یک تخصص پزشکی مجزا است که به خصوص با تشخیص، کنترل و درمان غیر جراحی بیماریهای غیر معمول و یا وخیم سروکار دارد، چه مربوط به یک دستگاه بدن و یا چندین دستگاه به طور کلی. تاکید خاص این زمینه پزشکی روی ارگانهای داخلی بدن است.[پانویس ۳] از آنجا که معمولا بیماران این متخصصین وضعیت وخیمی دارند کار این متخصصان بیشتر در بیمارستانها است. قبلا این تخصص زیر شاخه (فوق تخصص) نداشت و این متخصصین عمومی همه نوع بیماری را ویزیت میکردند اما امروزه این شیوه کمتر به کار میرود و بیشتر متخصصین داخلی در فوق تخصص خاصی فعالیت میکنند. به عنوان مثال متخصصین گوارش فقط به بیماریهای دستگاه گوارش میپردازند و یا متخصصین کلیه فقط درمان بیماریهای کلیوی را عهدهدار میشوند.[۶۱]
فوق تخصصهای زیادی در پزشکی داخلی وجود دارد:
- بیماریهای قلب و عروق دستیاری (تخصص)
- بیماریهای قلب و عروق فوق تخصص
- بیماریهای قلب اطفال فوق تخصص
- اینترونشنال کاردیولوژی فلوشیب
- طب اورژانس
- غدد درون ریز و متابولیسم فوق تخصص
- غدد اطفال فوق تخصص
- گوارش داخلی فوق تخصص
- گوارش اطفال فوق تخصص
- بیماریهای اعصاب دستیاری (تخصص)
- اعصاب اطفال، فوق تخصص
- بیماریهای عفونی گرمسیری دستیاری (تخصص)
- عفونی اطفال، فوق تخصص
- روماتولوژی فوق تخصص
- نفرولوژی فوق تخصص
- کلیه اطفال، فوق تخصص
- بیماریهای ریه فوق تخصص
- خون وسرطان وبالغین فوق تخصص
تخصصهای جراحی
- درماتولوژی دستیاری (تخصص)
- ارتوپدی دستیاری (تخصص)
- جراحی عمومی دستیاری (تخصص)
- جراحی کلیه ومجاری ادراری -تناسلی دستیاری (تخصص)
- جراحی مغز و اعصاب دستیاری (تخصص)
- چشم پزشکی دستیاری (تخصص)
- جراحی زنان و زایمان دستیاری (تخصص)
- گوش و حلق و بینی دستیاری (تخصص)
- اروانکولوژی فلوشیب
- ارولوژی اطفال فلوشیب
- استرابیسم فلوشیب
- پیوند کلیه فلوشیب
- جراحی سر و گردن فلوشیب
- جراحی عروق فلوشیب
- قرنیه فلوشیب
- گلوکوم فلوشیب
- جراحی اطفال فوق تخصص
- توراکس فوق تخصص
- جراحی قلب و عروق فوق تخصص
- جراحی پلاستیک فوق تخصص
سایر تخصصهای اصلی
- پزشکی کودکان دستیاری (تخصص)
- نوزادان فوق تخصص
- ایمونولوژی وآلرژی اطفال فوق تخصص
- ویتره ورتین فلوشیب
- بیهوشی دستیاری (تخصص)
- پرتودرمانی دستیاری (تخصص)
- پزشکی اجتماعی دستیاری (تخصص)
- پزشکی هستهای دستیاری (تخصص)
- پزشکی قانونی دستیاری (تخصص)
- روانپزشکی دستیاری (تخصص)
- طب اورژانس دستیاری (تخصص)
- طب کار دستیاری (تخصص)
- آنکولوژی فلوشیب
- اتولوژی و نورواتولوژی فلوشیب
- پریناتولوژی فلوشیب
- مراقبتهای ویژه پزشکی فلوشیب
- نازائی فلوشیب
- درماتوپاتولوژی فلوشیب
- جراحی سرطان فلوشیب
- رینولوژی فلوشیب
- روانپزشکی اطفال فوق تخصص
زمینههای میانرشتهای
برخی زیر تخصصهای میان رشتهای پزشکی عبارتند از:
- اخلاق پزشکی، که درگیر اصول اخلاقی و سیرتی موثر در قضاوت و عملکرد پزشکی است.
- طب اعتیاد با درمان اعتیاد درگیر است.
- مهندسی پزشکی زمینهای است که با کاربرد مهندسی در عملکرد پزشکی سروکار دارد.
- داروشناسی بالینی در مورد تاثیر سیستمهای درمانی بر بیماران است.
- تراپوتیک[پانویس ۴] زمینهای است که با درمانهای مختلف مورد استفاده در بیماریها و بهبود سلامتی سروکار دارد.[۶۲]
آموزش
الگو:دکترای حرفهای در برنامههای آموزشی پزشکی هنوز هم شیوه خاصی از آموزش مرکزیت دارد که به مکتب اوسلری معروف است. ویلیام اوسلر که پزشک و آموزگار برجستهای بود نوشته است: «این یک قانون ایمن است که هیچ آموزش کتابی بدون بیمار انجام نشود، چرا که همیشه بهترین آموزش آن است که توسط خود مریض صورت گیرد.» این مکتب به دلیل آنکه در عمل موثر بوده همچنین ادامه یافته و از پایههای اصلی برنامههای آموزشی پزشکی محسوب میشود.[۶۳] تمامی اشکال آموزش پزشکی به دنبال آماده کردن دانشجویان برای طبابت مسوولانه هستند. لذا این دانشجویان لازم است مقادیر قابل توجهی تئوری و دانش را فراگیرند و درنهایت آنچه تواناییشان را محک میزند نه دانش آنها بلکه عملکردشان است. هدف از آموزش پزشکی انتقال دانش، انتقال مهارتها و ارزشهای این حرفه به شکلی مناسب و هماهنگ است.[۶۴]
ساختار کلی آموزش پزشکی در جهان با تفاوتهایی همسان است. برنامه دوره دکتری عمومی پزشکی در ایران شامل چندین مرحله است که در تمامی دانشگاههای علوم پزشکی کشور به یک شکل اجرا میشود. در مرحله اول دروس عمومی و علوم پایه تدریس میشود. در پایان این مرحله امتحان جامع علوم پایه برگزار میشود و قبولی در این امتحان شرط ورودبه مرحله بعدی است. در مرحله دوم نشانهشناسی و فیزیوپاتولوژی مورد تدریس قرار میگیرد دانشجویان پزشکی پس از این دوره میتوانند وارد دوره کارآموزی بالینی شوند و در آخر دوره کارورزی (اینترنی[پانویس ۵]) است که زیر نظارت مستقیم پزشکان باتجربه میتوانند به تشخیص و درمان بیماران بپردازند. طبق قوانین ایران حداقل سنوات تحصیلی مجاز جهت تحصیل در دوره دکتری عمومی پزشکی ۷ سال و حداکثر ۱۰ سال است.[ف ۱۰]
اخلاق پزشکی
اخلاق پزشکی شاخهای از اخلاق است که آموزههایش در راه تعالی حرفه پزشکی به کار میرود. پزشکان اخلاق را به عنوان چارچوبی فراتر از قانون و به اراده خود به کار گرفته و به آن عمل میکنند.[ف ۱۱] اخلاق پزشکی بحثی در حوزه اخلاق هنجاری کاربردی است و هدف آن حل مشکلات خاصی است که در عمل به پزشکی و تحقیقات زیستی به وجود میآید. اخلاق پزشکی به عنوان مبحثی جداگانه از اخلاق اولین بار در ۱۹۷۰ مطرح شد. مرکز اخلاق و حیات (مرکز هاستینگز)، موسسه کندی، مرکز اخلاق زیستی دانشگاه جرج تاون و مجلاتی همچون فسلفه و پزشکی و پزشکی نظری و اخلاق پزشکی طلایه داران آن بودند. اخلاق پزشکی به موضوعاتی همچون رابطه میان پزشک از یک سو و بیماران و همراهان از سوی دیگر، تعاملات پزشک با دیگر پزشکان، روابط تیم پزشکی و پرسنل بیمارستانی با یکدیگر میپردازد.[ف ۱۲] در اخلاق پزشکی بحثهایی همچون خودمختاری بیمار، رضایت بیمار، منفعت بیمار، عدالت در حق بیماران و موضوعات پرچالشی همچون اتانازی، ژنتیک و کلونینگ انسان، لقاح مصنوعی، باروری آزمایشگاهی مطرح است.[ف ۱۳]
کنترل قانونی
همیشه این بحث در میان پزشکان وجود داشته که تنها یک شخص از درون این حرفه با همان میزان تجربه و آموزش میتواند در مورد دیگری قضاوت کند. اما پزشکان خود بخشی از مجموعه بزرگتری سیستم مراقبتهای سلامتی در جامعه هستند. هر سیستم درمانی محیط قانونگذاری مخصوص خود را دارد که خود وابسته به سیستمهای گستردهتر اجتماعی و سیاسی است. بنابراین برای اینکه کنترل قانونی پزشکی موثر باشد لازم است بر مبنا و تکمیل کننده ارکان قانونی موجود در سیستم سلامت و آموزش باشد.[۶۵]
مراجع قانونی در پزشکی معمولا سه عملکرد اصلی را تحت پوشش قرار میدهند. تعیین استاندارها که در زمینه آموزش، رفتار اخلاقی، صلاحیت، کارایی و رفتار قراردادی صورت میگیرد. دوم نظرات بر عمل به این استانداردها و در آخر مداخله برای اطمینان از برقرار بودن و یا نبودن آنها صورت میگیرد.[۶۵]
کنترل قانونی در ایران
در ایران صدور پروانه طبابت و سایر تخصصهای بهداشتی از وظایف وزارت بهداری است.[ف ۱۴]
از طرف دیگر رسیدگی به شکایتهای مربوط به امور پزشکی در ایران بسته به نوع شکایت طبق قانون اصلاح مقررات امور پزشکی و دارویی (۲۹ فروردین ۱۳۷۴) میتواند در صلاحیت دادگاههای عمومی و یا دادگاههای انقلاب اسلامی باشد، اما رسیدگی به بیشتر شکایت در صلاحیت سازمان تعزیرات حکومتی است.[ف ۱۵]
قصور و خطاهای پزشکی
از دیدگاه حقوقی خطاهای پزشکی با قصور در پزشکی تفاوت دارند. خطاهای پزشکی یک عمل ناخواسته است که به نتیجه مطلوب در امر طبابت منجر نمیشود. از طرفی خطای جزایی پزشکی یا قصور به آن دسته از خطاهایی اطلاق میشود که اولا باید موجب ایجاد عارضه و آسیبی شده باشد و ثانیا این عارضه ناشی از قصور و یا تقصیری از ناحیه کادر درمان باشد.[ف ۱۶]
انتقادات از پزشکی مدرن
از بزرگترین مشکلات پزشکی مدرن عدم دسترسی به آن در مناطق محروم واقشار کم درآمد است. میان فقرا و ثروتمندان یک فاصله درآمدی وجود دارد که به ویژه در درمانهای پرهزینهای چون درمان ایدز و سل آشکار میشود. اکثریت منابع پزشکی و درمانها در کشورهای ثروتمند و با شیوع پایین بیماریها به خصوص نیمکره غربی متمرکز شدهاند. از سوی دیگر کشورهای در حال توسعه و عقبافتاده دنیا شیوع بالایی از ایدز دارند ولی فاقد منابع کافی برای درمان آن هستند.[۶۶]
خطاهای پزشکی و تجویز زیاد از حد دارو و سایر بیماریهای ناشی از درمان هم از مشکلات دیگر مورد توجه هستند. متخصصین مهندسی فاکتور انسانی عقیده دارند که پزشکی میتواند با اتخاذ ایدههای مورد استفاده در ایمنی هوانوردی که از خطرات قرار دادن مسوولیت زیاد روی دوش یک ابرانسان و انتظار از او برای خطا نکردن فایده ببرد. سیستمهای گزارش دهی و سازوکارهای وارسی هر روزه بیشتر در تشخیص منبع خطاها و بهبود عملکرد به کار میروند. روشهای تشخیصی بالینی در برابر روشهای آماری و الگوریتمی قبلا در تشخیص روانپزشکی به کار برده شدهاند و برتری روشهای آماری مشخص شده است.[۶۷] در یک متاآنالیز در سال ۲۰۰۰ که این روشها در پزشکی و روانشناسی مورد مقایسه قرار گرفتند به طور کلی روشهای مکانیکی و آماری در بیشتر موارد و نه همه موارد برتری داشتند.[۶۷]
نابرابری در کیفیت خدمات در جمعیتها نیز یکی دیگر از موضوعات مورد مناقشه است.[۶۸] به عنوان مثال در مطالعهای مشخص شد که افراد پیر دچار مشکلات روانی از مراقبتهای ضعیفتری در طی بستری برخوردار بودند.[۶۹]
افتخارات و جوائز
بزرگترین و پرافتخارترین جایزه جهانی در زمینه پزشکی جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی است که سومین جایزهای است که آلفرد نوبل در وصیت نامهاش از آن نام برد. اولین جایزه نوبل در پزشکی و فیزیولوژی به امیل فون براون به علت درمان با سرم اهدا شد. در سالهای بعد هم بسیاری از اکتشافات بزرگ در زمینه پزشکی، همچون کشف پنیسیلین، مهندسی ژنتیک و گروههای خونی به دریافت جایزه نوبل منجر شده است.
در ایران بزرگترین جایزه پزشکی را جشنواره تحقیقاتی علوم پزشکی رازی اهدا میکند که از سال ۱۳۷۴ هر ساله توسط وزارت بهداشت برگزار میشود.[ف ۱۷]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- ↑ Kasper, Harrison's Principals of Internal Medicine, 1.
- ↑ Epstein, “Medical genetics in the genomic medicine of the 21st century”, 434-438.
- ↑ Mackenzie, D. N. (1986). "bizešk". A Concise Pahlavi Dictionary (به انگلیسی). London: Oxford University Press.
- ↑ Kāṅgā, Kāvasajī Edalajī (1909). "Physician". An English-Avesta Dictionary (به انگلیسی). Bombay: The Fort Printing Press.
- ↑ Lanman, Charles Rockwell (1966). "bhiṣaj". A Sanskrit Reader: Text and Vocabulary and Notes (به انگلیسی). Motilal Banarsidass Publ. p. 206. Archived from the original on 22 August 2013.
- ↑ Shuter, Kelly and Rees, Medicine through time.
- ↑ Edwin Smith papyrus (به انگلیسی), Britannica Online Encyclopedia, archived from the original on 22 May 2013, retrieved 21 April 2012
- ↑ Griffith, The Petrie Papyri.
- ↑ Selin and Shapiro, Medicine Across Cultures, 35.
- ↑ Horstmanshoff, Magic And Rationality In Ancient Medicine, 97.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Grammaticos and Diamantis, “Useful known and unknown views of the father of modern medicine”.
- ↑ Garrison, History of Medicine.
- ↑ Martí-Ibáñez, A Prelude to Medical History.
- ↑ Longrigg, Greek rational medicine.
- ↑ Dear, Revolutionizing the Sciences, 37-39.
- ↑ Becka, “The father of medicine, Avicenna, in our science and culture”, 17–23.
- ↑ Medical Practitioners (به انگلیسی), Eee.uci.edu, archived from the original on 22 May 2013
{{citation}}
: More than one of|تاریخ بایگانی=
و|archivedate=
specified (help) - ↑ The Canon of Medicine (work by Avicenna) (به انگلیسی), Encyclopædia Britannica, 11 June 2008, archived from the original on 22 May 2013
{{citation}}
: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link) - ↑ Ahmad, “Al-Zahrawi – The Father of Surgery”, A83.
- ↑ الهویی نظری, “طب و داروسازی در اندلس”, 102 و 105.
- ↑ آقایانی چاوشی, “ابن نفیس و دوران صغیر خون”.
- ↑ «ابن رشد؛ فیلسوف و پزشک اندلسی». روزنامه ایران. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافتشده در ۲۱ مه ۲۰۱۳.
- ↑ آزرمی, “آشنایی با دانشمندان مسلمان”.
- ↑ نجم آبادی, “کتاب حاوی رازی یا بزرگترین دائرة المعارف طبی اسلامی”, 46.
- ↑ دانش پژوه, “تاریخ شناخت دستگاه گردش خون”.
- ↑ مومنی, “تاریخ شناخت دستگاه گردش خون”, 76.
- ↑ احمدی دارانی, “تاریخ بیمارستانها، کارنامه درخشان ایرانیان”.
- ↑ Barrett, Science and Theology Since Copernicus, 18.
- ↑ "Page through a virtual copy of Vesalius's De Humanis Corporis Fabrica". Archive.nlm.nih.gov. Archived from the original on 22 May 2013. Retrieved 2012-04-21.
- ↑ "Antony van Leeuwenhoek (1632-1723)". berkeley.edu. Retrieved 2013-08-23.
- ↑ Michael Servetus Research Website with a graphical study on the Manuscript of Paris by Servetus
- ↑ Ribatti, Domenico (2009). "William Harvey and the discovery of the circulation of the blood". Journal of Angiogenesis Research. 1 (1): 3. doi:10.1186/2040-2384-1-3. ISSN 2040-2384.
- ↑ Mary Fissell, "The Disappearance of the Patient's Narrative and the Invention of Hospital Medicine," in British Medicine in an Age of Reform ed. by Roger French and Andrew Wear, (1991).
- ↑ Ravdin IS (1948). "The Changing Scene in American Surgery". Ann. Surg. 127 (4): 666–75. PMC 1513812. PMID 17859110.
{{cite journal}}
: Unknown parameter|month=
ignored (help) - ↑ Brian S. Everitt; Christopher Palmer (2011). Encyclopaedic Companion to Medical Statistics. Wiley. pp. 447–8. Archived from the original on 22 May 2013.
- ↑ Mark Harrison, The Medical War: British Military Medicine in the First World War (2010) p.291 , ISBN:0199575827]
- ↑ Harrison, Mark (2008). Medicine and victory: British military medicine in the Second World War. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. p. 277. ISBN 0-19-954121-3.
- ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ Turner, Rorbert (2003). Lecture Notes on Clinical Skills (به انگلیسی) (4th ed.). Blackwell Science. pp. 27–49.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، xviii.
- ↑
Addison K, Braden JH, Cupp JE, Emmert D, et al. (AHIMA e-HIM Work Group on the Legal Health Record) (2005). "Update: Guidelines for Defining the Legal Health Record for Disclosure Purposes". Journal of AHIMA. ۷۸ (۸): 64A–G. PMID ۱۶۲۴۵۵۸۴. Archived from the original on 22 May 2013.
{{cite journal}}
: Check|pmid=
value (help); Unknown parameter|month=
ignored (help)نگهداری یادکرد:نامهای متعدد:فهرست نویسندگان (link) - ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 144.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 45.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 74.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 90.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 78.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 118.
- ↑ Fournier, Arthur (2000). "Diagnosing diabetes". Journal of General Internal Medicine. 15 (8): 603–604. doi:10.1046/j.1525-1497.2000.00535.x. ISSN 0884-8734.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 137.
- ↑ Nicoll C, Pignone M, Lu CM. Chapter e3. Diagnostic Testing & Medical Decision Making. In: Papadakis MA, McPhee SJ, Rabow MW, eds. CURRENT Medical Diagnosis & Treatment 2013. New York: McGraw-Hill; 2013. http://www.accessmedicine.com/content.aspx?aID=21978. Accessed July 30, 2013.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، 174.
- ↑ ۵۱٫۰ ۵۱٫۱ Insuring America's Health: Principles and Recommendations, Institute of Medicine at the National Academies of Science, 2004-01-14
- ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ "The Case For Single Payer, Universal Health Care For The United States". Cthealth.server101.com. Archived from the original on 22 May 2013. Retrieved 4 May 2009.
- ↑
Martin Sipkoff (2004). "Transparency called key to uniting cost control, quality improvement". Managed Care. Archived from the original on 22 May 2013.
{{cite journal}}
: Unknown parameter|month=
ignored (help) - ↑ Parvin R (2013) Primary Health Care. J Gen Pract 1: e101. doi:10.4172/jgpr.1000e101
- ↑ Johns Hopkins Medicine. Patient Care: Tertiary Care Definition. Accessed 18 Jun 2013.
- ↑ ۵۶٫۰ ۵۶٫۱ Emory University. School of Medicine. Accessed 18 Jun 2013.
- ↑ Alberta Rural Physician Action Plan. Levels of Care. Accessed 18 Jun 2013.
- ↑ McCarthy, Michael (2002). "A brief history of the World Health Organization". The Lancet. 360 (9340): 1111–1112. doi:10.1016/S0140-6736(02)11244-X. ISSN 0140-6736.
- ↑ «About WHO». WHO. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ اوت ۲۰۱۳. دریافتشده در June 2013. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Brown, Theodore M.; Cueto, Marcos; Fee, Elizabeth (2006). "The World Health Organization and the Transition From "International" to "Global" Public Health". American Journal of Public Health. 96 (1): 62–72. doi:10.2105/AJPH.2004.050831. ISSN 0090-0036.
- ↑ "The Royal Australasian College of Physicians: What are Physicians?". Royal Australasian College of Physicians. Archived from the original on 6 March 2008. Retrieved 5 February 2008.
- ↑ "therapeutics (medicine) - Britannica Online Encyclopedia". Britannica.com. Archived from the original on 22 May 2013. Retrieved 2012-04-21.
- ↑ Coulehan JL، The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice، xvii.
- ↑ Cox, Malcolm; Irby, David M.; Cooke, Molly; Irby, David M.; Sullivan, William; Ludmerer, Kenneth M. (2006). "American Medical Education 100 Years after the Flexner Report". New England Journal of Medicine. 355 (13): 1339–1344. doi:10.1056/NEJMra055445. ISSN 0028-4793.
- ↑ ۶۵٫۰ ۶۵٫۱ Thompson، Elinor. Understanding Medical Regulation. HLSP Limited. بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۲ اوت ۲۰۱۳. دریافتشده در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۳.
- ↑ Farmer, Paul (2001). "The major infectious diseases in the world--to treat or not to treat?". The New England Journal of Medicine. Archived from the original on 22 May 2013. Retrieved 5 November 2012.
- ↑ ۶۷٫۰ ۶۷٫۱ Grove WH, Zald DH, Lebow BS, Snitz BE, Nelson C. (2000). "Clinical versus mechanical prediction: A meta-analysis". Psychological Assessment. ۱۲ (۱): ۱۹–۳۰. doi:10.1037//1040-3590.12.1.19. PMID ۱۰۷۵۲۳۶۰. Archived from the original (w) on 22 May 2013.
{{cite journal}}
: Check|pmid=
value (help)نگهداری یادکرد:نامهای متعدد:فهرست نویسندگان (link) - ↑ "Eliminating Health Disparities". American Medical Association. Archived from the original on 22 May 2013.
- ↑ "Mental Disorders, Quality of Care, and Outcomes Among Older Patients Hospitalized With Heart Failure". Archived from the original on 22 May 2013.
- آزرمی, سعید (1369). "آشنایی با دانشمندان مسلمان: محمد زکریای رازی". روانشناسی و علوم تربیتی» تربیت» (به انگلیسی) (۴۸): ۲۵.
- آقایانی چاوشی, جعفر (1358). "ابن نفیس و دوران صغیر خون". آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت) (به انگلیسی). چهل و هشتم (دوره جدید) (۳).
- احمدی دارانی, علی اکبر (1381). "تاریخ بیمارستانها، کارنامه درخشان ایرانیان". کتاب ماه تاریخ و جغرافیا (به انگلیسی) (۵۸ و ۵۹).
- الهویی نظری, زهرا (1382). "طب و داروسازی در اندلس". تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم) (به انگلیسی) (۱۵).
- دانش پژوه, محمد (1384). "تاریخ شناخت دستگاه گردش خون و بیماریهای آن در دوره اسلامی". تاریخ علم (به انگلیسی) (۴).
- مومنی, زهرا (1388). کتاب ماه علوم و فنون (به انگلیسی) (۱۱۹).
{{cite journal}}
: Missing or empty|title=
(help) - نجم آبادی, محمود (1346). "کتاب حاوی رازی یا بزرگترین دائرة المعارف طبی اسلامی" (به انگلیسی) (۳).
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(help); Unknown parameter|به کوشش=
ignored (help)
- Ahmad, Z. (2007). "Al-Zahrawi – The Father of Surgery". ANZ Journal of Surgery (به انگلیسی). ۷۷ (Suppl. 1). doi:10.1111/j.1445-2197.2007.04130_8.x. PMID ۶۹۸۹۴۹۹.
{{cite journal}}
: Check|pmid=
value (help) - Barrett, Peter (2004). Science and Theology Since Copernicus: The Search for Understanding (به انگلیسی). Continuum International Publishing Group.
- Becka, J (1980). "The father of medicine, Avicenna, in our science and culture: Abu Ali ibn Sina (980–1037)". Cas Lek Cesk (به انگلیسی). ۱۱۹ (۱). PMID ۶۹۸۹۴۹۹.
{{cite journal}}
: Check|pmid=
value (help) - Block, Marian R.; Coulehan, John L. (2006). The medical interview: mastering skills for clinical practice (به انگلیسی). Philadelphia: F.A. Davis Co.
- Dear, Peter (2001). Revolutionizing the Sciences: European Knowledge and Its Ambitions, 1500-1700 (به انگلیسی). Princeton, NJ: Princeton University Press.
- Epstein, CJ (2006). "Medical genetics in the genomic medicine of the 21st century". Am. J. Hum. Genet. (به انگلیسی). 79 (3). doi:10.1086/507610. PMC 1559539. PMID 16909381.
{{cite journal}}
: Unknown parameter|ماه=
ignored (help) - Garrison, Fielding H. (1966). History of Medicine (به انگلیسی). W.B. Saunders Company.
- Grammaticos, P.C.; Diamantis, A. (2008). "Useful known and unknown views of the father of modern medicine, Hippocrates and his teacher Democritus". Hell J Nucl Med (به انگلیسی). 11 (1): 2–4. PMID 18392218.
- Griffith, F. Ll (1898). The Petrie Papyri: Hieratic Papyri from Kahun and Gurob (Principally of the Middle Kingdom) (به انگلیسی). Archived from the original on 22 May 2013.
- Horstmanshoff, Herman F. J. (2004). Magic And Rationality In Ancient Near Eastern And Graeco-roman Medicine (به انگلیسی). Brill. Archived from the original on 22 May 2013.
- Kasper, Dennis L. (2005). Harrison's Principals of Internal Medicine (به انگلیسی) (16th ed.). McGraw-Hill Medical Publishing Division. p. 1.
{{cite book}}
:|access-date=
requires|url=
(help) - Longrigg, James (1993). Greek rational medicine: philosophy and medicine from Alcmaeon to the Alexandrians (به انگلیسی). New York: Routledge.
- Martí-Ibáñez, Félix (1961). A Prelude to Medical History (به انگلیسی). MD Publications, Inc.
- Selin, Helaine; Shapiro, Hugh, eds. (2003). Medicine Across Cultures: History and Practice of Medicine in Non-Western Cultures (به انگلیسی). Springer.
- Shuter, Paul; Kelly, Nigel; Rees, Bob (2002). Medicine through time (به انگلیسی). London: Heinemann.
منابع فارسی
- ↑ پلگرینو, “فلسفه پزشکی، در جست و جوی تعریف”, 18.
- ↑ کاویانی پویا، «پزشکی و سیر تحول درمان در ایران باستان».
- ↑ سجادی، صادق (بهار ۱۳۷۶). «جندی شاپور در دوره اسلامی». نامه پژوهش (۴): ۲۶۹. پارامتر
|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - ↑ خیاطی، فریبا (۱۳۸۸). «مراقبتهاي بهداشتي اوليه )(PHC همچنان راهبردي براي گسترش عدالت در سلامت». مدیریت سلامت. ۱۲ (۲۵): ۳۳–۳۸. پارامتر
|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - ↑ «ﺳﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ارﺗﻘﺎء ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺳﻼﻣﺖ». وزارت بهداشت ایران. بایگانیشده از Care.pdf اصلی مقدار
|نشانی=
را بررسی کنید (کمک) (PDF) در ۲۲ اوت ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۳. - ↑ «دستورالعمل برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع در مناطق شهری». وزارت بهداشت ایران. صص. ۴–۵. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ اوت ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۳.
- ↑ «آشنایی با وزارتخانه». مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی با مشارکت دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافتشده در ۲۰ مه ۲۰۱۳.
- ↑ «راهنمای تخصصها فلوشیپها و فوق تخصصهای پزشکی و دندانپزشکی و داروسازی». irteb. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۹ مه ۲۰۱۳.
- ↑ «فهرست رشتههای دانشکده پزشکی». معاونت آموزشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۹ مه ۲۰۱۳.
- ↑ «مقررات و قوانین آموزشی رشته دکترای پزشکی عمومی». بایگانیشده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافتشده در ۲۰ مه ۲۰۱۳.
- ↑ آسمانی، امید (بهار و تابستان ۸۹). اخلاق در علوم و فناوری (۱): ۲۱. تاریخ وارد شده در
|سال=،|تاریخ=، عدم تطابق|سال= / |تاریخ=
را بررسی کنید (کمک); پارامتر|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - ↑ اسلامی، محمد تقی (تابستان ۱۳۸۸). «اخلاق پزشکی». پژوهشنامه اخلاق (۴): ۸۴. پارامتر
|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - ↑ همتی مقدم، احمد رضا (تیر ۱۳۸۳). «فلسفه طب و اخلاق پزشکی». خردنامه همشهری (۲۴): ۱۲-۱۳. پارامتر
|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - ↑ «آییننامه صدور پروانه پزشکی». بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۲ اوت ۲۰۱۳. دریافتشده در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۳.
- ↑ عباسی، محمود (مهر و آبان ۱۳۷۴). «حقوق پزشکی: جرائم پزشکی و صلاحیت محاکم». پزشکی قانونی (۶): ۶۶. پارامتر
|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - ↑ رضایی، ناهید (۱۳۹۱). «بررسی جرمشناختی خطاهای کیفری پزشکی». حقوق پزشکی پاییز: ۸۵-۱۱۲. پارامتر
|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - ↑ «معرف». جشنواره تحقیقاتی علوم پزشکی رازی. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۳. دریافتشده در ۲۰ مه ۲۰۱۳.
- پلگرینو، ادموند (۱۳۸۳). «فلسفه پزشکی، در جست و جوی تعریف». سروش اندیشه (۱۱): ۱۸. از پارامتر ناشناخته
|به کوشش=
صرفنظر شد (کمک); پارامتر|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - کاویانی پویا، حمید (۱۳۸۹). «پزشکی و سیر تحول درمان در ایران باستان». فصلنامه تاریخ پزشکی. ۲ (۳). تاریخ وارد شده در
|سال=
را بررسی کنید (کمک); پارامتر|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک)
پزشکی در پروژههای خواهر
نگارخانهٔ مرتبط در ویکیانبار
پروندههای مرتبط در ویکیانبار
خبرهای مرتبط در ویکیخبر
مطالب مرتبط در ویکیدانشگاه