تکیه معاون‌الملک

مجموعه بناهای تکیه معاون‌الملک
نام	مجموعه بناهای تکیه معاون‌الملک
کشور	ایران
استان	استان کرمانشاه
اطلاعات اثر
نام‌های قدیمی	تکیۀ معین‌الرعایا
نوع بنا	مذهبی
کاربری	برگزاری نمایش‌ها و آیین‌های مذهبی، رفع اختلافات قومی و عشایری، محل اجتماع، تکیه
دیرینگی	دوره قاجار
دورهٔ ساخت اثر	دوره قاجار، ۱۲۸۱ خورشیدی
بانی اثر	حسن‌خان معینی ملقب به معاون‌الملک
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۹۴۵
تاریخ ثبت ملی	۱۰ آذر ۱۳۵۴

تکیۀ معاون‌الملک از جمله آثار زیبا و باشکوه است که از دوره قاجاریه در کرمانشاه به یادگار مانده‌است. این بنای تاریخی در بافت قدیم شهر کرمانشاه در محلهٔ آبشوران قدیم و در خیابان «حداد عادل» واقع شده‌است. این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۹۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

تاریخچه

کاشیکاری در ورودی تکیه

نمایی از داخل تکیه

در دوران قاجار تکیه‌های متعددی در کرمانشاه ساخته شد. از تکیۀ حاج سید در کوچۀ حاج سید به عنوان اولین یا یکی از اولین تکیه‌های کرمانشاه در دوران قاجار یاد می‌شود. معین‌الرعایا پس از اقدام به ساخت تکیه‌ای در محلۀ آبشوران کرمانشاه کرد. تکیه در سال ۱۲۸۲ خورشیدی به بهره‌برداری رسید و در آن زمان به منظور برگزاری آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی و رفع اختلافات قومی و عشایری به کار می‌رفت. سازندۀ بنا معمار اصغر معمار باشی بود که در سر در بنا نیز این مسئله ذکر شده‌است. این تکیه پس از تخریب در جریان مشروطه و بازسازی مجدد به تکیه معاون‌الملک مشهور گردید. سیدمحمد معاون متخلص به واله در تاریخ بنای این تکیه چنین می‌گوید:

این حسینیه چو از حسن عمل گشت تمام		سال تاریخش «واله» ز لب بانی خواست
گفت بانیش «معاون» پی تاریخ بگو		کین حسینیه ز ما بهر عزای شهداست

تخریب در جریان مشروطه

در سال ۱۲۸۷ خورشیدی به دنبال صدور فرمان مشروطیت، مشروطه‌خواهان به سرکردگی ظهیرالملک اقدام به تخریب و به توپ بستن تکیه که محل تجمع مستبدان و مخالفان مشروطه بود، نمودند. بر اثر به آتش کشیدن تکیه تمامی آئینه‌کاری‌ها از بین می‌رود و قسمتی از خود بنا تخریب می‌گردد. در ادامه این جریانات خانواده معاون‌الملک در صدد مبارزه و انتقام برمی‌آیند و با کمک گرفتن از مردم سنقر و اطراف آن در تاقبستان تجمع می‌کنند و برای مبارزه آماده می‌شوند؛ که پس از مدتی با وساطت جمعی از سادات و کارگزاران و رجال شهر کرمانشاه بین خانوادۀ معاون‌الملک و ظهیرالملک صلح برقرار می‌گردد.

رخدادهای تاریخی

اسماعیل‌خان معاضدالملک در سال ۱۳۰۲ خورشیدی (۱۹۲۳ میلادی) هنگامی که در حال رفتن به محل کار خود بود، از سوی یک افسر در حاشیۀ محلۀ آبشوران کرمانشاه و در مقابل تکیۀ معاون‌الملک مورد حمله قرار گرفت و با شلیک گلوله به قتل رسید.

معماری

بخش عباسیه

بر تخت‌نشینی مختار

امتیاز قابل ملاحظه و استثنایی این بنا در کاشی‌کاری آن است. به گفتۀ کارشناسان میراث فرهنگی کرمانشاه کاشی‌های برجسته و نیمه‌برجسته با نقوشی از اساطیر و تاریخ جهان و ایران و بسیار زیبا و رنگ‌های صددرصد طبیعی که در این بنا به کار رفته در جهان بی‌همتاست. تصاویری که بر روی کاشی‌ها حک شده شامل صحنه‌هایی از غزوات محمد، نبردهای علی، حوادث کربلا، تصاویر سلاطین باستانی ایران از جمله پادشاهان هخامنشی و تصاویری از تخت جمشید است که در نوع خود بی‌نظیر است. معماری این بنا را حسن‌خان معاون‌الملک در ابتدا به حسین نقاش تهرانی و سیدابوالقاسم مانی واگذار می‌کند که پس از چندی حسین کاشی‌پز تهرانی میناچی را نیز برای بازسازی بنا به کرمانشاه دعوت می‌کند. تکیه معاون‌الملک دارای سه در ورودی است که در غربی به خیابان حداد عادل در شمالی به کوچه معاون‌الملک و در جنوبی به کوچۀ ایلخانی مشرف است.

بخش‌ها

این بنا از سه قسمت حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده‌است.

حسینیه

مجموعه بنا در حدود شش متر از سطح خیابان پایین‌تر است به‌طوری‌که برای ورود به حسینیه باید از ۱۷ پله بزرگ عبور کرد. در کنار پله‌های ورودی، سقاخانه کوچکی وجود دارد که به وسیله کاشی‌هایی با نقوش ابوالفضل تزیین شده‌است.

حسینیه صحن کوچکی است که در اطراف آن حجره‌های دو طبقه و طاق‌نماهای متعددی قرار گرفته‌است که سراسر دیوارهای آن با کاشی‌های زیبا آراسته شده‌است. داخل طاق‌نماهای این بخش به وسیله تابلوهای کاشی‌کاری‌شده پوشیده شده که صحنه‌هایی از عزاداری شامل سینه‌زنی، قمه‌زنی و تصاویری از خلفا و سلاطین ایران و بارگاه سلیمان را نشان می‌دهد. همچنین اشعاری از واله کرمانشاهی در توصیف بنا و تاریخ خاتمه کاشی‌کاری آن نیز در این قسمت به چشم می‌خورد.

عباسیه

بنای عباسیه به صورت صحن وسیعی است که در قسمت شرقی آن بنای دوطبقه‌ای ساخته شده و در قسمت جنوبی آن ایوانی با دو ستون آجری برپا شده‌است. دیوارهای عباسیه نیز با کاشی هفت‌رنگ تزیین شده که بر روی آن‌ها صحنه‌هایی از ورود یوسف به کنعان و بارگاه علی و پسرش حسین دیده می‌شود. در این صحن تصاویری نیز از شخصیت‌های مذهبی و سیاسی و مهره‌هایی از رجال دوره قاجار بر روی کاشی‌ها نقش بسته‌است. تکیۀ معاون‌الملک اثری زیبا و باشکوه است که همواره گردشگران بسیاری را به سوی خود می‌کشاند.

موزه‌ها

در قسمت عباسیه دو موزۀ فرهنگی با نام‌های موزه موزه مردم‌شناسی کرمانشاه و موزه پوشاک و زیور آلات استان کرمانشاه وجود دارد.

نگارخانه

• 
• 
  نشان شیر و خورشید
• 
• 
• 
  عباسیه
• 
  به اعتقاد مردم محلی این اثر به وسیلهٔ رضا پیشوای شیعیان تقدیس شده‌است.
• 
  به تصویر کشیدن تاریخ باستان ایران
• 
• 
  قسمت‌هایی از داستان یوسف
• 
  سلیمان بن صرد خزاعی
• 
  گنبد تکیه

کتاب‌شناسی

• سلطانی، محمدعلی (۱۳۸۱). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان (جلد ۱). تهران: مؤسسۀ‌ فرهنگی نشر سها. شابک ۹۶۴۶۲۵۴۰۷۱.