شهرستان گیلانغرب

شهرستان گیلان‌غرب
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	کرمانشاه
مرکز شهرستان	گیلان‌غرب
سال شهرستان شدن	۱۳۵۹
مردم
جمعیت	۵۷٬۰۰۷ نفر (۱۳۹۵)
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	حدود ۱۴۶۵ کیلومتر مربع
داده‌های دیگر
پیش‌شماره تلفنی	۰۸۳۴
شهرها
گیلان‌غرب، سرمست
بخش‌ها
بخش مرکزی بخش گواور

شهرستان گیلان‌غرب (به زبان کلهری: گیه‌ڵان) یکی از شهرستان‌های استان کرمانشاه است که در جنوب‌غربی این استان قرار دارد. این شهرستان متشکل از دو بخش گواور و مرکزی، دو شهر گیلان غرب و سرمست، ۶ دهستان و ۲۰۲ روستاست که هم‌اکنون ۱۹۴ روستای آن دارای سکنه‌است. جمعیت این شهرستان در آخرین سرشماری کشوری ۵۷٬۰۰۷ تن بوده‌است. شهروندان گیلان‌غرب همگی کرد تبار و از کلهر که یکی از بزرگترین ایل‌های [[استان گرمانشاه] و از ایل بزرگ ایران می‌باشد هستند. این شهرستان در طول تاریخ مرکز و پایتخت ایل بزرگ کلهر بوده‌است و به دلیل اقتدار عشایری و داشتن زمین‌های حاصلخیز و آب و هوای مساعد همیشه پذیرای مردمان ایلات همجوار خود بوده‌است.

با شرایط آب و هوایی و وجود تپه‌های باستانی که به فراوانی در اطراف شهر یافت می‌شوند و وجود بوته‌های مقدس مورت، تفرجگاه‌های طبیعی و… می‌توان گیلان‌غرب را دارای تاریخی برجسته در اعماق باستان و با رویدادهای گوناگون در تاریخ معاصر دانست.

گیلان‌غرب در ایران به عنوان دومین شهر مقاوم کشور شناخته شده‌است. لقب دومین شهر مقاوم کشور ایران به سبب مقاومت مردم گیلان‌غرب در سال ۱۳۵۹ در مقابل حمله ارتش عراق، از جانب آیت الله خامنه‌ای به این شهر اختصاص داده شده‌است.

بیشترین معادن قیر طبیعی ایران در گیلان‌غرب است.

تقسیمات کشوری

بخش‌ها

رتبه	بخش				مرکز بخش
	نام	جمعیت	تعداد دهستان	تعداد شهر	مرکز	جمعیت مرکز
۱	بخش مرکزی	۴۰٬۱۲۲ تن (۱۳۹۵)	۶ دهستان	۱ شهر	گیلانغرب	۲۲٬۳۳۱ تن (۱۳۹۵)
۴	بخش گواور	۱۶٬۳۳۳ تن (۱۳۹۵)	۲ دهستان	۱ شهر	گواور	۲٬۹۱۳ تن (۱۳۹۵)

شهرها

نام شهر	رتبه در شهرستان	رتبه در بخش	بخش	جمعیت
گیلانغرب	۱	۱	بخش مرکزی	۲۲٬۳۳۱ نفر (۱۳۹۵)
گواور	۲	۱	بخش گواور	۲٬۴۳۴ نفر (۱۳۸۵)

دهستان‌ها

دهستان
نام	بخش	جغرافیای انسانی
		جمعیت (۱۳۸۵)	رتبه
دهستان چله	بخش مرکزی	۸٬۴۸۸ نفر	۳
دهستان حومه		۱۰٬۲۳۱ نفر	۱
دهستان دیره		۴٬۵۳۰ نفر	۵
دهستان ویژنان		۲٬۵۱۵ نفر	۶
دهستان کفرآور	بخش گواور	۷٬۸۹۰ نفر	۴
دهستان مرکزی		۸٬۶۹۹ نفر	۲

جایگاه جغرافیایی

شهرستان گیلان‌غرب از شمال با شهرستان‌های سرپل‌ذهاب و دالاهو، از شرق با اسلام‌آباد غرب، از غرب با قصرشیرین و از جنوب با ایلام هم‌جوار است.

پیشینه

در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران، نوشته حاجعلی رزم‌آرا که در سال ۱۳۲۸ و در دورهٔ پهلوی دوم به چاپ رسید در مورد شهرستان گیلان‌غرب آمده‌است که:

یکی از بخش‌های سه‌گانه شهرستان شاه‌آباد که مشخصات آن به شرح زیر است.

حدود: از طرف شمال به بخش‌های سرپل‌ذهاب، کِرند، مرکزی شاه‌آباد. از طرف جنوب شهرستان ایلام، از خاور به دهستان منصوری و بخش شیروان چَرداول، از طرف شمال‌باختر بخش مرکزی قصرشیرین و از باختر بخش سومار.
هوا: هوای بخش نسبت به پستی و بلندی اراضی متغیر بدین طریق که نقاط کم ارتفاع مانند جلگه گیلان و دِیرَه گرمسیر و دهستان‌های کِفرآور، ویژِنان، چِله معتدل و هوای نواحی دهستان ایوان، گواور، سرچِله، بازکِله که در ارتفاع بیش از ۱٬۵۰۰ متر واقع شده‌اند سردسیر است. ضمناً دهستان‌های گیلان، دیره و قسمتی از کِفرآور مالاریایی است.
ارتفاعات: در بخش گیلان‌غرب چهار رشته‌کوهستان وجود دارد که ۳ دره حاصل‌خیز بین رشته‌های مذکور واقع گردیده و تقریباً موازی با هم هستند و جهت آن‌ها از شمال باختر به جنوب خاور است.
کوه‌های مدکور از شمال به جنوب به شرح زیر است:

• الف. کوه‌های شمالی دهستان دیره، گواور، کفرآور: کوهستان مذکور در شمال دیره کوه دانه‌خشک نامیده می‌شود. ارتفاع بلندترین قله آن ۱۳۹۲ متر است. در شمال دهستان کِفرآور پی‌کُله و میمار(؟) نامیده شده بلندترین قله آن در شمال آبادی کَل‌کُش ۲٬۱۰۰ متر است. در شمال دهستان گواور، سه‌کوزان(؟) و ژامرگ و در شمال بازکله، دزول نامیده می‌شوند. ارتفاع قله‌ها به ترتیب ۲۰۹۵، ۱۹۳۹، ۲۱۰۵ متر است. معابر طبیعی نقاره‌کوب، معبر رودخانه دربند استخوان، تنگ ژاومرگ و تنگ احمد کشته در این رشته واقع شده‌اند.
• ب. کوه‌های شمالی دره گیلان و چله که بین دره دیره، کفرآور و گواور واقع شده‌اند. این رشته در قسمت باختر بین سرپل‌ذهاب و امام‌حسن به کوه بازودراز نامیده شده که بلندترین قله آن در شمال امام‌حسن ۱۱۴۴ متر است. در شمال دشت گیلان کوه سَرکَش نامیده شده که ارتفاع قله شمال آبادی کله‌شک ۱۷۸۰ متر و در شمال دهستان چله کوه مله‌نی نامیده شده که بلندترین قله آن ۲۰۰۳ متر ارتفاع دارد. در جنوب سراب‌قنبر کوه کچل نامیده می‌شود و ارتفاع آن ۲۳۳۷ متر است. در جنوب ییلاق گواور قلاجه نامیده شده است و راه شوسه شاه‌آباد به ایلام از آن می‌گذرد.
• ج. رشته سوم از سراب گیلان شروع شده در انتهای جنوب خاوری بخش به کوه مانشت متصل می‌گردد. در جنوب دهستان چله کوه باباگیر و کوه بلاله نامیده شده که ارتفاع قله باباگیر ۱۹۱۴ و قله بلاله ۱۹۱۵ متر است. در خاور دهستان ایوان ایوان بانکول نامیده می‌شود. بلندترین قله کوه مانشت ۲۶۵۳ متر ارتفاع دارد. معبر طبیعی تنگ‌گرمه در این رشته واقع است. راه شوسه شاه‌آباد به ایلام از آن می‌گذرد.
• د. رشته چهارم در جنوب و موازی با رشته سوم واقع شده است. عرض و طول آن بیش از سه رشته کوه مذکور است. در جنوب خاوری بخش ایوان از کوه مرتفع مانِشت منشعب شده، از جنوب دهستان ایوان و دهستان مرکزی گیلان گذشته بین امام حسن و تنگ‌آب کهنه با زمین یکسان می‌گردد. رودخانه گَن‌گیر این رشته را تقریباً در وسط شکافته و معبر طبیعی به وجود آورده است که به سرتنگ مشهور است. بلندترین قله این کوه در جنوب دهستان ایوان شهرور نامیده شده و ارتفاع آن در حدود ۳ هزار متر است.

رودخانه: رودخانه‌های مهم بخش گیلان به شرخ زیر است:
۱. رودخانه کفرآور: سرچشمه این رودخانه از سراب قنبر است که از وسط دهستان کفرآور گذشته در ۳ کیلومتری خاور سَرباغ‌گُلین رودخانه دربند استخوان به آن ملحق شده و پس از عبور از تنگه گلین وارد دهستان دیره می‌شود و تا آن‌جا که احتیاج دارند از آن استفاده نموده و مازاد آن به طرف شمال باختر جاری و در دهستان نصرآباد به رودخانه الوند ملحق می‌شود. در حدود ییلاق سراب‌قنبر و علیای دهستان کفرآور بسیار کم‌آب و در قراء گلین آب آن زیاد می‌شود.
۲. رودخانه گیلان: سرچشمه اصلی آن دهستان چله واقع در جنوب خاوری گیلان است. از وسط دره گیلان می‌گذرد و به تدریج به آب آن افزوده شده و قراء مجاور خود را مشروب نموده و فاضل‌آب آن در تنگ‌آب‌کهنه نزدیک مرز ایران و عراق به رودخانه الوند منتهی می‌شود.
۳. رودخانه گَن‌گیر: سرچشمه اصلی آن سراب ایوان و چشمه‌ها و زه‌آةب دره‌های متعدد کوه‌های ایوان بوده و پس از گذشتن از دشت ایوان و مشروب نمودن قراء مجاور در حدود آبادی سرتنگ وارد تنگ شیروان شده و در بخش سومار شهرستان قصرشیرین از کوهستان خارج قراء سومار را مشروب و سپس از نرز خارج و قصبه مندلیج عراق را مشروب می‌نماید.
۴. رودخانه کَن‌گاش: سرچشمه اصلی آن دره و چشمه‌های بلوک ویژنان است. و در قسمت علیای بلوک آب آن کم در قسمت پایین تلخ شور شده از کنار تصفیه‌خانه نفت‌شاه گذشته به طرف کشور عراق جاری می‌شود.
جنگل: نواحی کوهستانی بخش که هوای آن معتدل می‌باشد مستور از جنگل است و اشجار آن عبارت است از بلوط بنه (پسته کوهی)، زال‌زالک، که‌کوم و غیره. از جنگل‌های این بخش در دهستان گواور، سراب قنبر، سرچله ذغال تهیه شده و به شهرهای کرمانشاه، شاه‌آباد و قصرشیرین حمل می‌گردد.
مراتع: در بخش گیلان و دهستان‌های تابعه آن بهترین مراتع ییلاقی و گرمسیری وجود دارد به همین جهت قسمت عمده سکنه دارای گله‌های گوسفند بوده و تابستان در مراتع ییلاقی مانند گواور، چله، ایوان و زمستان از جنوب قصرشیرین تا حدود سومار از مراتع گرمسیری دشت‌های کنار مرز استفاده می‌نمایند.
معادن: در این بخش انواع معادن از قبیل نفت، ذغال‌سنگ، گوگرد، آهن و غیره در نقاط مختلف دیده شده ولی استخراج نمی‌گردد.
کارخانه: فقط در مرکز بخش یک کارخانه پنبه‌پاک‌کنی و عدل‌بندی وجود دارد که به واسطه قلت محصول در سال بیش از دو ماه کار نمی‌کند.
راه: راه شوسه شاه‌آباد به ایلام تقریباً از انتهای خاوری بخش از وسط دهستان گواور و چله می‌گذرد و در محلی به نام سرچله شوسه گیلان از راه مذکور منشعب و به سمت گیلان‌غرب می‌رود و در ۱۵ کیلومتری شمال باختر گیلان دو راه شده که یکی از طریق دهستان دیره به سرپل‌ذهاب و دیگری به راه قصرشیرین و نفت‌شاه منتهی می‌گردد. در ییلاق گواور راه فرعی به کفرآور و در سرچله راه فرعی به شیروان و چرداول از شوسه مذکور منشعب می‌شود.
سازمان: بخش گیلان‌غرب از ۶ دهستان و ۱۱۸ آبادی به شرح زیر تشکیل شده است.

• ۱. دهستان مرکزی گیلان ۳۲ آبادی ۹ هزار نفر
• ۲. دهستان ایوان ۲۷ آبادی ۱۲ هزار نفر
• ۳. دهستان کفرآور ۱۷ آبادی ۳٬۵۰۰ نفر
• ۴. دهستان گواور ۱۴ آبادی ۷٬۸۰۰ نفر
• ۵. دهستان چله ۱۳ آبادی ۵٬۰۰۰ نفر
• ۶. دهستان دیره ۱۵ آبادی ۲٬۰۰۰ نفر

بنا بر صورت فوق بخش گیلان‌غرب از ۱۱۸ آبادی تشکیل شده و جمعیت آن ۳۹٬۳۰۰ نفر است.
سکنه بخش از ایل معروف کلهر هستند که زبان مادری آن‌ها لری و عموماً به فارسی آشنا و مدهب آنان مسلمان شیعه اثنی‌عشری است.
محصول عمده بخش غلات، حبوبات، لبنیات، پنبه،توتون، تریاک و مختصر کنیر، اسقز، سریش، هیزم و ذغال است.
شغل عمده ساکنین زراعت و گله‌داری می‌باشد.

گله‌داران تابستان ییلاق و زمستان قشلاق رفته و در سیاه‌چادر و آلاچیق به سر می‌برند.

— حاجعلی رزم‌آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران

منابع

• رزم‌آرا، حاجعلی (۱۳۲۸). فرهنگ جغرافیایی ایران. تهران: انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش.