کوشیار گیلانی

کیا ابوالحسن کوشیار بن لبّان باشهری گیلانی^[۱] یا دیلمی^[۲] (حدود ۹۴۰–۱۰۱۰ میلادی / ۳۳۰–۴۰۰ هجری) دانشمند برجسته ایرانی ریاضی‌دانو ستاره‌شناس و طراح ابزارهای اخترشناسی ^[۳]^[۴]^[۵] از اهالی گیلان بود^[۳] او در گسترش علم ریاضیات و ستار شناسی در ایران و جهان اسلام و حتی اروپا و دوره های بعد در دوران شکوفایی اسلامی و پس از ان نقش مهمی داشته است کاربرد تابع تانژانت، شرح کامل دستگاه شصت‌گانی و نوشتن اعداد صحیح و کسری از کارهای اوست.

وی منجم باشی وشمگیر و قابوس بن وشمگیر بود. ریاضیدان نامی ابوالحسن علی بن احمد نسوی شاگرد وی بود.

کوشیار معاصر و همنشین ابوریحان بیرونی بود. سعدی در باب چهارم بوستان او را دانای گردن‌فراز خوانده‌است. لقب کیا در نام او در گیلان برای سیاست‌مردان و دانشمندان بزرگ به‌کار می‌رفته است.

پیشینه و کارها

گسترش ریاضیات

کتاب مهم او «اصول حساب هندی» به زبان‌های گوناگون ترجمه شده‌است.

نوشتن زیج

نوشتار اخترشناسی او «زیج جامع» است در این کتاب طول اوج خورشید و جدول مختصات ستارگان ثابت را محاسبه کرده‌است.

طراحی و ساخت اسطرلاب

از دیگر آثار برجسته او رساله‌هایش در ستاره‌شناسی و اسطرلاب است.

اختراع قضیه سینوسها

کوشیار در ابداع شکل مغنی (قضیهٔ سینوس‌ها) سهیم بوده و بنا به گفته بیرونی نام شکل مغنی را او برای این قضیه اختیار کرده‌است.

اختراع تابع تانژانت

کوشیار دیلمی از نخستین کسانی بود که تابع ظل (تانژانت) را به‌کار برد.

تکمیل جداول مثلثاتی

کوشیار دانش مثلثات را که از سوی بوزجانی و بتانی پایه‌ریزی شده بود گسترش داد و جدول‌های مثلثاتی آنان را تکمیل کرد.

علی مظاهری شرق شناس مقیم فرانسه در سال ۱۳۴۲ ش کتاب جبر و مقابله و محاسبات شصتگانی (عدد نویسی با مبنای ۶۰) بعنوان تز دکترای خود به فرانسه ترجمه کرد.^[۶]

آثار

آثار وی به زبان عربی است که بخشی در گذشته‌های دور به فارسی ترجمه شده و دست‌نویس‌های آن موجود است.

«اصول حساب الهند»، به زبان عربی
جبر والمقابله
«زیج جامع»، در اخترشناسی
«زیج بالغ»، در اخترشناسی
«مجمل الاصول فی احکام النجوم»، به نام «المدخل فی صناعة احکام النجوم» یا «اربع مقالات»
«کتاب الاسطرلاب و کیفیة عمله و اعتباره علی التمام و الکمال»
«رساله فی الابعاد و الاجرام».
کتاب الاسطرلاب
تجرید اصول ترکیب الجیوب
احکام سهمیات
لامع فی امثلة الزیج الجامع

جستارهای وابسته

اختراع های دوران طلایی اسلام

دارالحکمه

منابع

↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ltr وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
↑ › ابوالحسن_کوشی… ابوالحسن کوشیار دیلمی - ویکی فقه «ابوالحسن کوشیار دیلمی» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ http://www.iranicaonline.org/articles/gusyar
↑ Hockey, Thomas (2014). Biographical encyclopedia of astronomers. New York: Springer. p. 1074. ISBN 978-1-4419-9918-4. Kushyar ibn Labban was an eminent Iranian astronomer known for his work on astronomical handbooks (zijes) in addition to his work in mathematics and astrology.
↑ Selin, Helaine (2008). Encyclopaedia of the history of science, technology, and medicine in non-western cultures. Berlin New York: Springer. p. 241. ISBN 978-1-4020-4960-6. Retrieved 2 December 2016. Another important early treatise that publicized decimal numbers was Iranian mathematician and astronomer Kūshyār ibn Labbān’s (fl. 1000) Kitāb fī usūl hisāb al-hind (Principles of Hindu Reckoning), a leading arithmetic textbook.
↑ بحرانی‌پور، علی (۱۳۹۲). «تلاش‌هایی برای بومی‌سازی مکتب آنال؛ مطالعهٔ موردی: دیدگاه‌های استاد علی مظاهری در فصل‌های میانی کتاب جادهٔ ابریشم». تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری. سال بیست و سوم (۱۲): ۵–۳۸.

صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران (جلد یکم)، انتشارات فردوس، چاپ هفدهم.
عبدالله‌زاده، خورشید فیض‌الله، کوشیار گیلانی، مترجم (از روسی): پرویز شهریاری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۸.
اثرآفرینان، چاپ اول، زیر نظر: دکتر سید کمال حاج سید جوادی و دکتر عبدالحسین نوایی، ۱۳۸۰.
گلشن ابرار، جلد نهم، ص ۲۲ تا ۳۳، ۱۳۸۹ش.

[ltr-1] خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ltr وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).

[2] › ابوالحسن_کوشی… ابوالحسن کوشیار دیلمی - ویکی فقه «ابوالحسن کوشیار دیلمی» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).

[ToolAutoGenRef1-3] ۳٫۰ ^۳٫۱ http://www.iranicaonline.org/articles/gusyar

[4] Hockey, Thomas (2014). Biographical encyclopedia of astronomers. New York: Springer. p. 1074. ISBN 978-1-4419-9918-4. Kushyar ibn Labban was an eminent Iranian astronomer known for his work on astronomical handbooks (zijes) in addition to his work in mathematics and astrology.

[5] Selin, Helaine (2008). Encyclopaedia of the history of science, technology, and medicine in non-western cultures. Berlin New York: Springer. p. 241. ISBN 978-1-4020-4960-6. Retrieved 2 December 2016. Another important early treatise that publicized decimal numbers was Iranian mathematician and astronomer Kūshyār ibn Labbān’s (fl. 1000) Kitāb fī usūl hisāb al-hind (Principles of Hindu Reckoning), a leading arithmetic textbook.

[6] بحرانی‌پور، علی (۱۳۹۲). «تلاش‌هایی برای بومی‌سازی مکتب آنال؛ مطالعهٔ موردی: دیدگاه‌های استاد علی مظاهری در فصل‌های میانی کتاب جادهٔ ابریشم». تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری. سال بیست و سوم (۱۲): ۵–۳۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]