گنبد کاووس

با برج گنبد قابوس اشتباه نشود.

گنبدکاووس
کشور	ایران
استان	گلستان
شهرستان	گنبدکاووس
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	گرگان، جرجان (معرب گرگان) و هیرکان باستانی
سال شهرشدن	۱۳۰۵
مردم
جمعیت	۱۵۱٬۹۱۰ نفر (۱۳۹۵)
رشد جمعیت	۵٪+ (۵سال)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۰۵۹هکتار
ارتفاع	۵۲ متر
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه	۵۰۰ میلی‌متر
اطلاعات شهری
شهردار	منصور طعنه گنبدی
ره‌آورد	فرش
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۱۷
وبگاه	شهرداری گنبد کاووس
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۶۹ ب، و ، هـ
کد آماری	۱۱۸۶
گنبدکاووس روی نقشه ایران ۳۷٫۲۵۲۲۲۲۲۲°شمالی ۵۵٫۱۶۷۲۲۲۲۲°شرقی / 37.25222222; 55.16722222

گُنبَدِکاووس یا گنبدقابوس مرکز شهرستان گنبدکاووس در استان گلستان ایران است که جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، در حدود ۱۵۴،۴۰۴ نفر بوده‌است. این شهر به خاطر دارا بودن بلندترین برج‌های آجری دنیا با همین نام که در قرن یازدهم میلادی بنا شده‌است، معروف است. این شهر در سدهٔ اخیر مرکز ترکمن‌صحرا محسوب شده و بزرگ‌ترین شهرستان استان گلستان است.

تاریخچه

در محل فعلی شهر گنبد کاووس، در دوران کهن، شهری به نام هیرکان و سپس گرگان «جرجان» قرار داشته که به دلیل قرار داشتن در جاده ابریشم از اهمیت بسیاری در بازرگانی برخوردار بوده‌است. در دوران رضاشاه پهلوی در کنار خرابه‌های گرگان باستان شهری جدید، با قواعد مدرن شهرسازی بنا شد که گنبد کاووس نام گرفت. در طول دوران‌های متمادی، هنگام حکمرانی سلسله آل زیار این شهر پایتخت ایران بوده‌است. ازجمله علما و دانشمندانی که در این‌جا بودند می‌توان به شاعر ترکمن مختومقلی فراغی و شیخ فخرالدین اسعد گرگانی (سراینده ویس ورامین) و ابوعلی سینا دانشمند و فیلسوف و پزشک ایرانی که مدت‌ها در آنجا ماند، اشاره کرد. همچنین دولت مردانی چون امیر عنصرالمعالی کیکاووس بن سکندربن وشمگیر با کتاب معروف قابوس نامه که برای فرزندش گیلان شاه نگاشت و از بین علمای دینی عصر حاضر می‌توان به اولین برپاکنندهٔ نماز عیدین و نماز جمعه سید نظر آخوند یلمه از دانش آموختگان بخارای شریف و خیوه نام برد درگذشت وی در سال ۱۳۳۱ رخ داد. از آن دوران برج آجری قابوس که احتمالاً مدفن سلطان آل زیاری، قابوس بن وشمگیر است که قدیمی‌ترین برج مقبره سبک رازی بوده و ارتفاع آن به ۶۰ متر می‌رسد و بین سال‌های ۱۰۰۶ تا ۱۰۰۷ میلادی بنا شده‌است. شهر گنبد قابوس بعدها پس از جرجان به وجود آمد و جزو ناحیه گرگان قدیم محسوب می‌شد، این شهر در گذشته مرکز «ترکمن صحرا» بود، بعد از دورانی به دلیل زلزله شهر گنبد قابوس که نمادی از تمدن ایرانی و جهانی بود با خاک یکسان شده و در اثر حملات مغول و سپس تیمور، رو به ویرانی نهاد و بعدها کم‌کم «قابوس فعلی» در نزدیکیِ «شهر قبلی» روبه ترقی و توسعه نهاد و بعدها بقایای آن (شهر قبلی) در قسمت شرقیِ شهر گنبد قابوس کشف شد.

شهر کنونی به سال ۱۳۰۵ هجری شمسی، در دوران سلسله پهلوی به دستور رضاشاه بنیان نهاده شد و به سپاس از قابوس بن وشمگیر نام آن را گنبد قابوس (که اکنون به گنبد کاووس تغییر یافته‌است) نهادند. نقشه اصلی این شهر توسط کارشناسان آلمانی، مطابق با اصول شهرسازی طراحی شد.

اقلیم و آب و هوا

محل تلاقی دو سپاه رضاشاه در گنبد (سال ۱۳۰۴)

میانگین دما

میانگین سالانه دمای هوا در گنبد کاووس ۱۸/۶ درجه سانتی گراد است. میانگین حداکثر سالانه دمای هوا ۲۴/۵ و میانگین حداقل سالانه آن ۱۲/۷ درجه می‌باشد. اختلاف حداکثر و حداقل دمای سالانه ۱۱/۸ درجه است. میانگین دما در سردترین ماه یعنی ژوئن ۸/۱ درجه و در گرمترین ماه یعنی اوت ۲۹/۹ درجه سانتیگراد می‌باشد.

رطوبت نسبی هوا

میانگین سالانه رطوبت نسبی هوا در گنبد کاووس ۶۵ درصد می‌باشد. مرطوب‌ترین ماه درگنبد کاووس ماه ژانویه با ۷۵ درصد و خشک‌ترین ماه آن ژوئن با۵۴ درصد رطوبت نسبی است.

مردم

دانشگاه گنبد کاووس

مردم گنبدکاووس اکثراً ترکمن هستند. اگرچه سرشماری رسمی در این باره انجام نشده‌است. با این وجود دیگر اقوام مانند طبری‌ها (مانند کتولی‌ها، استرآبادی‌ها و مازندرانی‌ها)، فارسی‌زبانان (مانند سمنانی‌ها، سیستانی‌ها و خراسانی‌ها)، آذربایجانی‌ها، بلوچها و قزاق‌ها نیز در این شهر زندگی می‌کنند.

نقشهٔ زبانی استان گلستان

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۵۴،۴۰۴ نفر (در ۴۵،۳۲۴ خانوار) بوده‌است.

جمعیت تاریخی
سال	جمعیت	±%
۱۳۴۵	۴۰٬۶۶۷	—
۱۳۵۵	۶۰٬۷۲۱	۴۹٫۳٪+
۱۳۶۵	۸۷٬۱۰۰	۴۳٫۴٪+
۱۳۷۰	۱۰۲٬۷۶۸	۱۸٪+
۱۳۷۵	۱۱۱٬۲۵۳	۸٫۳٪+
۱۳۸۵	۱۲۷٬۱۶۷	۱۴٫۳٪+
۱۳۹۰	۱۴۴٬۵۴۶	۱۳٫۷٪+
۱۳۹۵	۱۵۱٬۹۱۰	۵٫۱٪+

کشاورزی

گنبدکاووس دارای آب و هوای نه چندان مساعد و خاکی حاصل‌خیز بخصوص خاک‌های جلگه‌ای لس است. آب کشاورزی از رودها و چاه‌ها فراهم می‌شود و محصولات کشاورزی عبارتند از: گندم، جو، برنج بنشن، و مرکبات این شهرستان همچنین غلات تولیدی را به تهران و شهرهای بزرگ دیگر صادر می‌کند. این شهرستان دارای باغ‌های زیتون فراوان است.

ورزش

درگنبدکاووس یک مجموعه مجتمع سوارکاری وجود دارد. این مجموعه در زمان احداث، به عنوان زیباترین مجموعه سوارکاری خاورمیانه شناخته می‌شد. مسابقات اسبدوانی کورس بهاره و پاییزه ایران در آن انجام می‌گردد که شرکت‌کننده‌های زیادی از سراسر ایران و کشورهای دیگر به این شهر می‌آیند.

نئوپان گنبد از تیم‌های قدیمی والیبال ایران در این شهر قرار دارد و تعدادی از والیبالیست‌های این شهر به تیم ملی والیبال ایران راه یافته‌اند و بعدها این تیم به نام جواهری گنبد و هاوش گنبد تغییر نام داد و در سال ۱۳۹۱ تیم جواهری گنبد نیز به آن اضافه گردید. بازیکنان این شهر به ویژه در والیبال ساحلی بسیار مطرح‌اند.

مراکز درمانی

• بیمارستان شهدای ۱۲ دی
• بیمارستان مطهری
• بیمارستان دکتر بسکی گنبد کاوس
• بیمارستان و زایشگاه خصوصی برزویه
• بیمارستان خاتم النبیاء گنبد کاووس
• بیمارستان پیامبر اعظم (ص)
• بیمارسان آیت الله طالقانی

مناطق دیدنی

برج گنبد قابوس برج آجری به‌جای‌مانده از دوران زیاریان. نام شهر گنبد کاووس از این برج گرفته شده‌است.

گنبد کاووس دارای مناطق گردشگری و تاریخی بسیاری از جمله زندان گنبد[[برج گنبد ، امامزاده یحیی بن زید، دریاچه مصنوعی گنبد کاووس، موج‌های آبی ناتمام، پارک توریستی الغدیر، بازار بزرگ روس‌ها، مجتمع سوارکاری گنبد کاووس، شهر تاریخی جرجان، سد گلستان ۱ و ۲، و سه تالاب آلماگل، آجی‌گل و آلاگل در نزدیکی بازارچه و در جوار گمرک قرار دارد، مسافرین محترم می‌توانند ضمن صید ماهی از تالاب‌ها (در صورت ممنوعه نبودن فصلی) و خرید از بازارچه از هتل و رستوران مستقر در آن محل نیز برای بیتوته و اسکان موقت استفاده نمایند.

ثبت جهانی

برج گنبد قابوس این میراث ماندگار ایران، یکشنبه شب (۱۹ شهریور ۱۳۹۱) در مراسمی با حضور رئیس‌جمهور وقت (محمود احمدی‌نژاد) در فهرست آثار یونسکو قرار گرفت و ثبت جهانی شد.

جستارهای وابسته

• قابوس بن وشمگیر
• برج گنبد قابوس
• شهر تاریخی جرجان
• اسب ترکمن
• قالی ترکمن
• ترکمن‌های ایران

منابع

• پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران بازدید در تاریخ آبان ۱۳۸۹.
• مختصات و ارتفاع

پیوند به بیرون

• شهرداری گنبد کاووس