تراژدی ۹ آوریل

فاجعه ۹ آوریل
بخشی از درگیری آبخاز, انقلاب‌های ۱۹۸۹, وفروپاشی اتحاد جماهیر شوروی
عکس‌های قربانیان قتل عام ۹ آوریل ۱۹۸۹، عمدتاً زنان جوان، روی بیلبوردی در تفلیس (۲۰۰۸)
تاریخ	۴ آوریل ۱۹۸۹– ۹ آوریل ۱۹۸۹
موقعیت	تفلیس, گرجستان شوروی, شوروی
علت(ها)	سرکوب سیاسی احساسات ملی‌گرایی
اهداف	حقوق شهروندی بازیابی استقلال گرجستان مخالفت با جدایی طلبی آبخاز
روش‌ها	راهپیمایی اعتراضی، شمشیربازی، معترضان خیابانی، اهتزاز پرچم.
منجرشد به	اولین انتخابات چند حزبی، پایان حکومت کمونیستی بازیابی استقلال گرجستان از طریق همه پرسی ۱۹۹۱ به رسمیت شناختن عضویت اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یک اشغال غیرقانونی گرجستان
طرف‌های مدنی درگیر
اتحاد جماهیر شوروی جمهوری سوسیالیستی گرجستان شوروی گرجستان حزب دموکراتیک ملی گرجستان انجمن تمام گرجستان سنت ایلیا درستکار گرجستان انجمن ایلیا چاوچاوادزه
شخصیت‌های پیشرو
میخائیل گورباچف ایگور رودیونوف جومبر پاتیاشویلی گرجستان مراب کوستاوا گرجستان زویاد گامساخوردیا گرجستان گیورگی چانتوریا و دیگران
تلفات و کشته‌ها
کشته ها: 21 مجروح: 100+ زندانی: 100+

تراژدی (فاجعه) 9 آوریل (همچنین به عنوان قتل عام تفلیس یا تراژدی تفلیس شناخته می شود) به حوادث رخ داده در تفلیس ، به عنوان پایتخت جمهوری سوسیالیستی شوروی گرجستان در 9 آوریل 1989 اشاره دارد که در آن تظاهرات ضد شوروی و استقلال طلبانه مردم گرجستان توسط ارتش شوروی به شدت سرکوب شد. این سرکوب منجر به کشته شدن 21 نفر و زخمی شدن صدها نفر شد. در گرجستان از این روز ( 9 آوریل ) به عنوان روز وحدت ملی یاد می شود و یاد کشته شدگان را گرامی میدارند. ( گرجی: ეროვნული ერთიანობის დღე )، همچنین این روز در گرجستان، تعطیل رسمی است.

پیش درآمد

در جمهوری شوروی سوسیالیستی گرجستان، جنبش ضد شوروی در سال 1988 فعال تر شد. گروه های سیاسی مخالف اتحاد جماهیر شوروی تظاهرات و تجمعات متعددی را در تفلیس ترتیب دادند. درگیری بین دولت شوروی و ملیگرایان گرجی رخ داد، پس از به اصطلاح مجمع لیخنی در 18 مارس 1989، زمانی که چندین هزار تن از مردم منطقه آبخاز خواستار جدایی از جمهوری شوروی سوسیالیستی گرجستان و بازگرداندن وضعیت جمهوری اتحادیه در سال های 1921 – 1931 شدند، عمیق تر شد. در پاسخ، گروه‌های ضد شوروی مجموعه‌ای از جلسات غیرقانونی و ممنوعه را در سراسر جمهوری ترتیب دادند و مدعی شدند که دولت شوروی از جدایی‌طلبی آبخاز برای مخالفت با جنبش طرفدار استقلال گرجستان استفاده می‌کند تا از این اتفاق جلوگیری کند.

اعتراضات مردمی در 4 آوریل 1989 به اوج خود رسید، زمانی که ده ها هزار گرجی در مقابل خانه دولت (ساختمان مجلس در تفلیس) در خیابان روستاولی در تفلیس تجمع کردند. معترضان به رهبری کمیته استقلال ( شامل مراب کوستاوا ، زویاد گامساخوردیا ، گیورگی چانتوریا ، ایراکلی باتیاشویلی، ایراکلی تسرتلی و دیگران) تظاهرات مسالمت آمیزی ترتیب دادند که بخشی از آن، اعتصاب غذا بود. آنها و خواستار مجازات جدایی طلبان آبخازستان و بازگرداندن استقلال به گرجستان بودند.

مقامات محلی شوروی کنترل اوضاع را در پایتخت (تفلیس) از دست دادند و نتوانستند اعتراضات را به خوبی مهار کنند. جمبر پاتیاشویلی، دبیر اول حزب کمونیست گرجستان، از رهبری اتحاد جماهیر شوروی خواست تا برای برقراری نظم و مقررات منع آمد و شد، نیروهای خود را به این منطقه گسیل دهد.

تظاهرات

در شامگاه 8 آوریل 1989، سرهنگ ژنرال ایگور رودیونوف ، فرمانده ناحیه نظامی ماوراء قفقاز شوروی ، به نیروهای خود دستور بسیج را داد. لحظاتی پیش از یورش ارتش سرخ شوروی، پاتریارک ( رهبر مذهبی ) گرجی ها، ایلیا دوم به تظاهرکنندگان خطاب کرد و از آنها خواست تا خیابان روستاولی و مجاورت خانه دولت را به دلیل خطری که در طول روز پس از ظهور تانک های شوروی در نزدیکی خیابان انباشته شده بود، ترک کنند. تظاهرکنندگان حتی پس از درخواست پدرسالار از متفرق شدن خودداری کردند. سپس یگان های شبه نظامی گرجی (پلیس) محلی درست پیش از آغاز عملیات خلع سلاح شدند.

در 9 آوریل، ساعت 3:45 بامداد، نفربرهای زره پوش شوروی و سربازان تحت فرماندهی ژنرال ایگور رودیونوف، فرستاده نظامی مسکو، منطقه تظاهرات را محاصره کردند. رودیونوف بعداً در مصاحبه خود ادعا کرد که گروه هایی از شبه نظامیان گرجستانی با سنگ، زنجیر فلزی و میله به سربازان غیرمسلح حمله کردند و اینگونه یورش خود به مردم غیرمسلح را توجیه کرد. سربازان شوروی از ژنرال رودیونوف دستوری دریافت کردند تا به هر وسیله ای که لازم باشد، خیابان را از تظاهرکنندگان خالی کرده و پاکسازی کنند.

یگان یورش شوروی، مسلح به باتوم و بیل نظامی (اسلحه مورد علاقه نیروهای ویژه شوروی )، به سمت تظاهرکنندگانی که در امتداد خیابان روستاولی حرکت می کردند، پیشروی کردند. در طول پیشروی، سربازان با بیل حمله به تظاهرکنندگان را آغاز کردند و به هر کسی که ضربه می خورد جراحات جزئی و جدی وارد آوردند تا بتوانند منطقه را از تظاهرکنندگان تخلیه کنند.

یکی از قربانیان این یورش، دختری 16 ساله بود که قصد داشت از دست سربازان در حال پیشروی دور شود اما در نزدیکی پله‌های ساختمان دولتی تحت تعقیب قرار گرفت و با ضرب و شتم کشته شد. سربازان ارتش سرخ، ضرباتی سنگین به سر و سینه‌اش وارد کرده بودند. در نهایت جنازه وی بدست مادرش از منطقه بیرون کشیده شد. تلاش مادرش برای بردن جنازه وی به بیرون از خیابان روستاولی باعث شد تا او نیز مورد حمله قرار گرفته و زخمی شود. این حمله به‌ویژه خشونت‌آمیز در ویدئویی از بالکن یک ساختمان واقع در طرف دیگر خیابان ضبط شده بود. این ویدئو پس از آن به عنوان مدرک در کمیسیون پارلمانی آناتولی سوبچاک، سیاستمدار شوروی در مورد بررسی رویدادهای 9 آوریل 1989 مورد استفاده قرار گرفت. گزارش شده است که گروه‌هایی از سربازان شوروی به جای متفرق کردن جمعیت، به تعقیب معترضین پرداخته بودند.

در راستای متفرق کردن معترضین، از گاز CN و CS علیه آنها استفاده شد. استفراغ، مشکلات تنفسی و فلج ناگهانی سیستم عصبی بر اثر این گاز در بین معترضین گزارش شده بود.

افسران پلیس غیرمسلح تلاش کردند تا گروه وحشت زده تظاهرکنندگان را از منطقه تخلیه کنند، اما ویدئویی که به طور مخفیانه توسط روزنامه نگاران مخالف گرفته شد که نشان می داد سربازان به پزشکان و کارکنان اورژانس اجازه کمک به مجروحان را نمی دادند. حتی آمبولانس‌ها نیز توسط سربازان در حال پیشروی مورد حمله قرار گرفت و باعث کاهش سرعت رسیدگی به مجروحین شد. تصویر مرد جوانی که با چوب یک تانک را می‌کوبد، در فیلم گرفته شد،ه بود. همین تصویر در نهایت به نمادی برای جنبش ضد شوروی در گرجستان تبدیل شد.

قربانیان

ازدحام جمعیت هنگام گریز مردم از یورش یگان های شوروی منجر به کشته شدن 19 نفر از جمله 17 زن شد. کالبد شکافی انجام شده بر روی قربانیان به این نتیجه رسید که علت مستقیم مرگ همه کسانی که فوت کرده اند، به استثنای یک مورد آسیب جدی جمجمه و مغز، خفگی (خفگی) ناشی از فشردگی بدن و استنشاق مواد شیمیایی بوده است که در گازهای CN و NS وجود داشته است.

در 11 آوریل، تلویزیون ملی گرجستان اجساد 17 زن را که با خشونت کشته شده بودند، منتشر کرد که وحشیگری ادعا شده توسط سربازان شوروی را نشان می داد. در این تصاویر چهره زنان کشته شده به دلیل جراحات زیاد به صورت و ضربات وارده به سر به سختی قابل شناسایی بود. دولت اتحاد جماهیر شوروی در بیانیه ای تظاهرکنندگان را مسئول کشته شدن 20 نفر دانست و مدعی شد که در هنگام فرار از سربازان شوروی در حال پیشروی، به دلیل وحشت و ترس در حالیکه داشتند عقب نشینی میکردند، یکدیگر را زیر پا گذاشته اند تا بگریزند. از قضا در این مورد حقیقتی وجود داشت، چرا که نیروهای شوروی پیش از ورود به محدوده، همه ی راه های خروجی از منطقه را به جز یک گذرگاه باریک مسدود کرده بودند، که فرار از منطقه را دشوار می کرد و باعث درهم شکستن جمعیت و فشار فراوان به معترضین میشد و همین احتمالاً منجر به خشونت دفاعی مذبوحانه توسط تظاهرکنندگان شده بود.

گزارش های تحقیقی

تمامی گزارش‌های رسمی منتشر شده توسط شوروی، بدون کم و کاست تنها معترضین را مسئول ایجاد درگیری خونین در تفلیس معرفی می کردند. آنها مدعی بودند که سربازان شوروی توسط معترضین گرجی با چوب و چاقو مورد حمله قرار گرفتند. به گزارش تاس، سربازان دستور عدم استفاده از سلاح های خود را انجام دادند، اما افراط گرایان با تکه های فلزی، آجر و چوب به آنها حمله کردند. تاس تظاهرکنندگان را تحریک کننده درگیری های قومیتی و خواهان سرنگونی دولت ( سوسیالیستی تحت حمایت شوروی ) گرجستان توصیف کرد. میخائیل گورباچف ، دبیر کل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی و رهبر شوروی، "اقدامات افراد غیرمسئول" را به دلیل تلفات جانی به شدت محکوم کرد. او گفت که این ناآرامی ها به دنبال سرنگونی دولت گرجستان و ایجاد تنش قومی در گرجستان است. همچنین سخنگوی وزارت امور خارجه شوروی در این باره گفت که این درگیری ها توسط "ملیگرایان سرسخت، افراط گرایان و ماجراجویان سیاسی که از دموکراسی سازی به ضرر سیاست جدید باز بودن ما (شوروی) و جامعه ما سوء استفاده می کنند" آغاز شد.

سپس یک کمیسیون پارلمانی برای بررسی وقایع 9 آوریل 1989 در تفلیس توسط آناتولی سوبچاک ، عضو کنگره نمایندگان خلق اتحاد جماهیر شوروی راه اندازی شد. پس از پیگیری و بررسی کامل مجموعه اتفاقات، کمیسیون ادعای دولت شوروی را مبنی بر مرگ و میر ناشی از زیر پا گذاشتن بوده است تایید کرد، اما آنها یکی دیگر از عوامل موثر این فاجعه خونین، یعنی مواد شیمیایی مورد استفاده علیه تظاهرکنندگان را نیز اعلام کرده بودند. این سازمان ارتش سرخ را که با تلاش برای متفرق کردن معترضین باعث کشته شدن آنها شده بودند، محکوم کرد. گزارش این کمیسیون در نهایت به کار گیری از قدرت نظامی در برابر تظاهرات و ناآرامی های داخلی در اتحاد جماهیر شوروی را دشوارتر کرد. گزارش سوبچاک شرح مفصلی از خشونتی که علیه تظاهرکنندگان به کار گرفته شد را ارائه کرد و پیگرد کامل پرسنل نظامی مسئول رویداد 9 آوریل را به دولت پیشنهاد داد.

واکنش ها

یک روز پس از این اتفاقات در 10 آوریل، دولت شوروی بیانیه ای صادر و تظاهرکنندگان را به ایجاد ناآرامی و خطر برای امنیت عمومی متهم کرد.

در 10 آوریل، در اعتراض به سرکوب تظاهرات مسالمت آمیز گرجی ها توسط ارتش سرخ، تفلیس و بقیه گرجستان اعتصاب کردند و 40 روز عزای عمومی اعلام شد. مردم مجموعه های انبوهی از گل ها را به محل قتل ها آوردند. علیرغم اعلام وضعیت فوق العاده، تظاهرات ادامه یافت.

در نتیجه این رویداد، دولت سوسیالیستی گرجستان استعفا داد. مسکو مدعی شد که نخست تظاهرکنندگان به سربازان شوروی حمله کردند و سربازان مجبور شدند حمله ی معترضین را دفع کنند. همچنین در نخستین کنگره نمایندگان خلق شوروی (مه – ژوئن 1989) میخائیل گورباچف تمام مسئولیت را از دولت سلب کرد و تقصیر را کاملا به گردن ارتش انداخت. افشاگری‌های رسانه‌های لیبرال شوروی و همچنین یافته‌های کمیسیون تحقیق آناتولی پرسترویکا ، معاون آناتولی سوبچاک ، که در کنگره دوم دسامبر 1989 گزارش شده بود، در نهایت باعث شرمساری تندروهای شوروی و رهبری ارتش شد که در این رویداد دخیل بودند.

میراث

یک مجسمه یادبود در خارج از ساختمان پارلمان (تصویر 2019)

تراژدی 9 آوریل منتج شد تا مخالفت گرجستان را با قدرت شوروی رادیکال شود. چند ماه بعد، جلسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی گرجستان، که در 17 تا 18 نوامبر 1989 برگزار شد، رسماً اشغال را محکوم کرد. همچنین در پی استعفای دولت سوسیالیستی در گرجستان، به الحاق دوباره جمهوری دموکراتیک گرجستان به روسیه شوروی بر اساس قوانین سال 1921 رأی داد.

وقایع 9 آوریل همچنین باعث به اصطلاح "سندرم تفلیس" شد. نشانه این سندرم عدم تمایل افسران و سربازان نظامی به اتخاذ هر گونه تصمیم تاکتیکی یا حتی اطاعت از دستورات از مقام بالاتر بود، به ویژه دستوراتی که بدون ردپای واضح با قبول مسئولیت مقام بالاتر بود. این سندرم به دلیل امتناع رهبری شوروی از قبول مسئولیت دستورات پاکسازی و متفرق کردن معترضین در میدان و گزارش کمیسیون و انتقاد شواردنادزه از ارتش به طور کلی به وجود آمده بود و سربازان میلی به اقدامی نظامی در تفلیس نداشتند. «سندرم تفلیس» در سال‌های آینده، به‌ویژه پس از حوادث باکو و ویلنیوس، به گسترش ادامه داد و در سال 1991 به امتناع سربازان از جلوگیری از تظاهرات در جریان کودتای اوت 1991 به شدت موثر بود.

در 31 مارس 1991، مردم گرجستان در یک همه پرسی با اکثریت قاطع به استقلال و خروج از اتحاد جماهیر شوروی رأی آری دادند. این انتخابات مشارکتی 90.5 درصدی داشت و تقریباً 99 درصد شرکت کنندگان به استقلال گرجستان رأی دادند. در 9 آوریل، دومین سالگرد فاجعه، شورای عالی جمهوری گرجستان حاکمیت و استقلال گرجستان از اتحاد جماهیر شوروی را رسما اعلام کرد.

از نماد یادبود قربانیان این فاجعه در محل سرکوب در خیابان روستاولی تفلیس در 23 نوامبر 2004 رونمایی شد.

• ژانویه سیاه
• انقلاب های 1989
• تظاهرات 1956 گرجستان ، کشتار 9 مارس 1956 در تفلیس
• تظاهرات 1978 گرجستان
• رویدادهای ژانویه ، 1991 در لیتوانی
• The Barricades ، 1991 در لتونی
• جلوقسان
• قتل عام نووچرکاسک

لینک های خارجی

• قطعنامه مجمع بالتیک در مورد رویدادهای گرجستان در 9 آوریل 1989
• تراژدی 9 آوریل 1989 و مسئله آبخازیا
• مستند روستاوی 2 درباره وقایع 1989 (شامل فیلم اصلی)
• گزارش کمیسیون تحقیق سوبچاک (به زبان روسی) بایگانی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۹ توسط Wayback Machine </link>
• چشم طوفان: انقلاب شوروی گرجستان. مستند ساخته سیمئون اسمیت.
• 1989 سال 9 آوریل تراژدی از 31 سال کامل شد