پرش به محتوا

ابهر: تفاوت میان نسخه‌ها

مختصات: ۳۶°۰۵′شمالی ۴۹°۰۸′شرقی / ۳۶٫۰۸°شمالی ۴۹٫۱۳°شرقی / 36.08; 49.13
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۲۰: خط ۱۲۰:
سند دیگر از وجود زبان آذری جمله‌ای از شیخ صالح ادریس صانع ابهری است که در کتاب التدوین فی اخبار قزوین عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی آمده است. [[ژان شاردن]] که در مجموع یازده سال در دوره [[صفویان]] (۷۰–۱۶۶۴ و ۷۷–۱۶۷۱ میلادی) در ایران بوده و از ابهر دیدن کرده دربارهٔ زبان مردمش می‌نویسد:<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= شاردن|نام= ژان|کتاب= سفرنامه شاردن جلد دوم صفحهٔ ۵۰۵| ناشر=توس |سال=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ایران و آذربایجان: در بستر تاریخ و زبان، به قلم عباس جوادی، صفحه ۳۵۵}}</ref>{{نقل قول|'''از این شهرک (ابهر) سخن گفتن مردمان به زبان [[پارسی]] آغاز می‌شود. چه ساکنان آبادیها و شهرهای پیش از آن به ترکی سخن می‌گویند؛ اما ترکی گفتن آنان با زبان ترکان عثمانی اندکی تفاوت دارد. تکرار می‌کنم از ابهر تا هندوستان همهٔ مردمان به زبان پارسی سخن می‌گویند.'''}}
سند دیگر از وجود زبان آذری جمله‌ای از شیخ صالح ادریس صانع ابهری است که در کتاب التدوین فی اخبار قزوین عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی آمده است. [[ژان شاردن]] که در مجموع یازده سال در دوره [[صفویان]] (۷۰–۱۶۶۴ و ۷۷–۱۶۷۱ میلادی) در ایران بوده و از ابهر دیدن کرده دربارهٔ زبان مردمش می‌نویسد:<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= شاردن|نام= ژان|کتاب= سفرنامه شاردن جلد دوم صفحهٔ ۵۰۵| ناشر=توس |سال=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ایران و آذربایجان: در بستر تاریخ و زبان، به قلم عباس جوادی، صفحه ۳۵۵}}</ref>{{نقل قول|'''از این شهرک (ابهر) سخن گفتن مردمان به زبان [[پارسی]] آغاز می‌شود. چه ساکنان آبادیها و شهرهای پیش از آن به ترکی سخن می‌گویند؛ اما ترکی گفتن آنان با زبان ترکان عثمانی اندکی تفاوت دارد. تکرار می‌کنم از ابهر تا هندوستان همهٔ مردمان به زبان پارسی سخن می‌گویند.'''}}


=== دین و مذهب ===
=== جمعیت ===
شهر ابهر دومین شهر بزرگ استان زنجان دارای جمعیتی بالغ بر ۱۲۰ هزار نفر است.<ref>{{پک|یاری قلی و همکاران||1393|ک=تحلیل کیفیت پایداری نواحی شهری با استفاده از تکنیک ELECTRE (نمونه موردی: شهر ابهر)|ص=66}}</ref>
===مذهب===

پیش از پیدایش و گسترش اسلام مردم ابهر مانند دیگر نواحی ایران پیرو دین زرتشتی بودند فتح ابهر در سال ۲۴ هجری به دست مسلمانان سرآغاز گسترش اسلام در این شهر شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابهر گذری و نظری - چاپ سوم - محمد آقامحمدی، صفحه۳۹}}}</ref> [[حمدالله مستوفی]] در سدهٔ ۸ قمری (۱۴ میلادی) می‌گوید؛ مردم ابهر [[شافعی]] بودند، اما در آغاز دورهٔ [[سلجوقی]] [[شیعیان]] و [[اشعریان]] در آن‌جا نفوذ داشته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|نام= |کتاب=[https://lib.eshia.ir/12293/5/960/ابهر دائرة المعارف بزرگ اسلامی] جلد پنجم صفحهٔ ۹۶۰| ناشر= |سال=}}</ref> در مورد حضور گرایش‌های شیعی در ابهر خبرهایی نقل شده است. [[ابن راوندی|راوندی]] اهل ولایت ابهر را [[رافضی]] می‌داند، اما [[عبدالجلیل قزوینی رازی|قزوینی رازی]] از ایشان با لقب «بی نفسان ابهر» یاد می‌کند که احتمالاً این صفت به دلیل وجود برخی گرایش‌های [[معتزلی]] و مشبهی در این شهر باشد. در این ناحیه [[حمله مغول به ایران|یورش مغولان]] نه تنها حضور شیعیان را کاهش نداد، بلکه حتی در مواردی سبب گسترش تشیع در این شهر گردید. امروزه اکثر مردم این شهر پیرو مذهب [[شیعه دوازده امامی]] هستند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=تاریخ اسلام جلد بیست و شش صفحهٔ ۵| ناشر=دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم |سال=}}</ref> [[زکریای قزوینی]] در کتاب [[آثارالبلاد و اخبارالعباد]] در مورد دین مردم ابهر چنین می‌گوید؛
پیش از پیدایش و گسترش اسلام مردم ابهر مانند دیگر نواحی ایران پیرو دین زرتشتی بودند فتح ابهر در سال ۲۴ هجری به دست مسلمانان سرآغاز گسترش اسلام در این شهر شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابهر گذری و نظری - چاپ سوم - محمد آقامحمدی، صفحه۳۹}}}</ref> [[حمدالله مستوفی]] در سدهٔ ۸ قمری (۱۴ میلادی) می‌گوید؛ مردم ابهر [[شافعی]] بودند، اما در آغاز دورهٔ [[سلجوقی]] [[شیعیان]] و [[اشعریان]] در آن‌جا نفوذ داشته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|نام= |کتاب=[https://lib.eshia.ir/12293/5/960/ابهر دائرة المعارف بزرگ اسلامی] جلد پنجم صفحهٔ ۹۶۰| ناشر= |سال=}}</ref> در مورد حضور گرایش‌های شیعی در ابهر خبرهایی نقل شده است. [[ابن راوندی|راوندی]] اهل ولایت ابهر را [[رافضی]] می‌داند، اما [[عبدالجلیل قزوینی رازی|قزوینی رازی]] از ایشان با لقب «بی نفسان ابهر» یاد می‌کند که احتمالاً این صفت به دلیل وجود برخی گرایش‌های [[معتزلی]] و مشبهی در این شهر باشد. در این ناحیه [[حمله مغول به ایران|یورش مغولان]] نه تنها حضور شیعیان را کاهش نداد، بلکه حتی در مواردی سبب گسترش تشیع در این شهر گردید. امروزه اکثر مردم این شهر پیرو مذهب [[شیعه دوازده امامی]] هستند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=تاریخ اسلام جلد بیست و شش صفحهٔ ۵| ناشر=دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم |سال=}}</ref> [[زکریای قزوینی]] در کتاب [[آثارالبلاد و اخبارالعباد]] در مورد دین مردم ابهر چنین می‌گوید؛

{{نقل قول| همه [[اهل سنت]] هستند و جز این در میان آن‌ها نیست.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= قزوینی|نام= [[زکریای قزوینی]]|کتاب= [[آثارالبلاد و اخبارالعباد]] جلد ۱، صفحهٔ ۲۸۸| ناشر=|سال=}}</ref>}}
{{نقل قول| همه [[اهل سنت]] هستند و جز این در میان آن‌ها نیست.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= قزوینی|نام= [[زکریای قزوینی]]|کتاب= [[آثارالبلاد و اخبارالعباد]] جلد ۱، صفحهٔ ۲۸۸| ناشر=|سال=}}</ref>}}


نسخهٔ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۷

ابهر
از بالا به پایین و از چپ به راست:
آرامگاه شازده، سر در بازارچه، بازار سنتی سرپوشیده ابهر، نمای درونی آرامگاه شازده، بقعهٔ امام‌زاده اسماعیل، آرامگاه پیر احمد زهرنوش و مسجد جامع ابهر

نشان‌واره شهرداری ابهر
کشور ایران
استانزنجان
شهرستانابهر
بخشمرکزی
نام(های) پیشیناوهیرد یا اوهر
سال شهرشدندر دوران پادشاهی شاپور دوم ساسانی[۱]
مردم
جمعیت۹۹٬۲۸۵ تَن (۱۳۹۵)[۲]
۸۷٬۳۹۶ تن (۱۳۹۰)
۷۰٬۸۳۶ تن (۱۳۸۵)
جغرافیای طبیعی
مساحت۲۷۷هزار هکتار
ارتفاع۱۵۴۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۰٫۵ درجه سلسیوس
یا
۵۰٫۵درجه فارنهایت[۳]
اطلاعات شهری
شهرداررضا حیدری
ره‌آوردانگور، سیب، گردو، بادام، سیب زمینی، زردآلو
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۲۴
وبگاه
شناسهٔ ملی خودرو ایران ۹۷ ب
 ایران ۹۷ ق
کد آماری۱۵۲۸
ابهر بر ایران واقع شده‌است
ابهر
روی نقشه ایران
۳۶°۰۵′شمالی ۴۹°۰۸′شرقی / ۳۶٫۰۸°شمالی ۴۹٫۱۳°شرقی / 36.08; 49.13

اَبهَر(دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما·اطلاعات) با نام باستانی اوهر یا اوهیرد[۴]، دومین شهر بزرگ استان زنجان و مرکز شهرستان ابهر و به عنوان دروازه آذربایجان مشهور است.[۵] این شهر با وسعتی برابر ۲۷۷ هزار هکتار در ۹۰ کیلومتری جنوب شرقی زنجان و ۲۳۰ کیلومتری غرب تهران واقع شده است.[۵] ابهر به علت قرار داشتن در کناره جاده بین‌المللی تهران – تبریز- بازرگان از نظر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بهترین و مطلوب‌ترین جایگاه استان قرار دارد. جمعیت این شهر ۹۹٬۲۸۵ تَن در ۳۰٬۹۳۲ خانوار بر مبنای سرشماری سال ۱۳۹۵ بوده است.[۶][۷][۸][۹] ابهر قطب سرمایه‌گذاری صنعتی زنجان است و بیش از ۴۰ درصد حجم سرمایه‌گذاری استان زنجان در ابهر انجام شده است.[۱۰]

ارتفاع شهر ابهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر می‌توان به بقعهٔ امام‌زاده اسماعیل در شناط، بقعهٔ امام‌زاده زیدالکبیر در خاور این شهر و آرامگاه پیر احمد زهرنوش در جنوب باختری شهر اشاره کرد. شهرداری ابهر به چهار ناحیهٔ «مرکزی»، «شناط» (در قسمت شمالی شهر)، «شریف‌آباد» (در قسمت شرقی شهر) و «حسین‌آباد» (در قسمت غربی شهر) تقسیم شده است.[۱۱]

استان زنجان:
  شهرستان ابهر

فاصله این شهر تا زنجان ۹۰ کیلومتر، قزوین ۸۰ کیلومتر، تبریز ۳۷۸ کیلومتر، اردبیل ۳۵۵ کیلومتر، خرم‌آباد ۴۵۶ کیلومتر، ارومیه ۵۲۹ کیلومتر، رشت ۱۸۱ کیلومتر، همدان ۲۱۴ کیلومتر و تهران ۲۲۵ کیلومتر است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. بیشینه گرمای آن ۴۵ درجه و کمینه سرمای آن ۳۰ درجه زیر صفر گزارش شده است.

نام

در طول تاریخ، ابهر را شهر آسیاب‌های آبی و خانه‌های سفید نامیده‌اند و سیاحان و جهان‌گردان مختلف اروپایی این آسیاب‌ها را مشاهده و توصیف کرده‌اند.[۱۲] نام قدیم ابهر در گذشته اوهر بوده است و مردم محلی آن را ابر می‌گویند.[۱۳] بررسی کتاب‌ها و متون گذشته بیانگر این موضوع است که ابهر به معنای آب آسیاب بوده است و رودخانه ابهررود از میان شهر می‌گذشته و چرخ آسیاب‌های زیادی را به گردش درمی‌آورده است.[۱۳] ابهر رود مهم‌ترین رودخانه جاری در شهرستان ابهر و شریان حیاتی این منطقه بوده و یکی از سرشاخه‌های اصلی رودخانه شور فشاپویه است.[۱۴]

واژه ابهر ریشه در زبان آذری دارد و تشکیل شده است از دو بخش اَب (آب) و هر (آسیا کردن یا خورد کردن) است. که در کل معنی آب آسیاب می‌دهد. در کتاب حدود العالم مربوط به قرن دهم میلادی، این نام به صورت «اوهیرد» نیز نوشته شده است. یاقوت حَمَوی (متوفی ۱۲۲۹ میلادی) نیز گزارش می‌دهد که ایرانیان این شهر را «اوهیرد» می‌نامند.[۹][۱۵][۱۶][۱۷]

لفظ اوهیرد واژه‌ای در زبان منقرض شده آذریست در این زبان واژه آب بصورت او تلفظ می‌شود مانند سایر زبان‌های هم‌خانواده آن (کردی و لری و…) و بخش دوم هیرد است چون در زبان آذری به جای بکار بردن «خ» لفظ «ه» رایج بوده مانند هیردکردن به جای خیرد کردن یا همان خورد کردن. ایرانی باستان x, xw> h در harda به معنی خورده، *hūzdan به معنی خواستن، hošk به معنی خشک (ایرانی باستان *huška)و hana به معنی خانه و…[۱۸]

یاقوت حموی جغرافی نویس قرن هفتم هجری در کتاب معجم البلدان بیان می‌کند ایرانیان (هندوایرانی زبان‌ها) ابهر را اَوهَر تلفظ می‌کنند و برخی از آن‌ها نیز بر این باورند که واژه ابهر مرکب از دو واژه آب+هر به معنی آسیا است.[۱۹]

یعقوبی در مورد نام‌گذاری ابهر چنین می‌گوید؛

ابهر شهری مشهور میان قزوین، زنجان و همدان از نواحی جبال است و عجمان (ایرانیان) آن را اوهر خوانند، و بعضی از عجم‌ها به من گفتند واژه ابهر مرکب از او به معنای آب و هر به معنای آسیاب، که در کل معنای آب آسیاب می‌دهد.[۲۰]

زکریای قزوینی در کتاب آثارالبلاد و اخبارالعباد در مورد آسیاب‌های آبی ابهر چنین می‌گوید؛

در ابهر به هر طرف که نگاه کنی، آسیاب‌ها را می‌بینی که وسیله آب می‌چرخند و بیشتر میوه‌های ابهر مانند انگور، گردو و گلابی، از همین آب‌ها، آسیاب‌ها و کانال‌ها تأمین می‌شود.[۲۱]

واژه ابهر علاوه بر نام شهر، نام رودخانه نیز است و طبق قواعد جاینام‌شناسی هر جایی یک نام هم به نام منبع آبی (چشمه یا رودخانه و…) اطلاق می‌شده است و هم به مکان زندگی مردم (روستا یا شهر) اطلاق شود، نشان‌گر این موضوع است که آن نام ابتدا به منبع آبی(رودخانه ابهرچای) اطلاق شده است و سپس به شهر یا روستای مجاور آن اطلاق گردیده است.[۲۲]

نام ابهر ممکن است از واژه کهن (apa-hara) به معنی شاخه رودخانه مشتق شده است.[۲۲] واژه(-har) به معنی جریان داشتن، گسترش یافتن در جاینام‌ها و آبنام‌های دیگر منطقه آذربایجان بکار رفته است. اطلاق نام رود به شهر درمورد اهررود و شهر اهر نیز مصداق دارد و نام شهر اهر از رود اهررود گرفته شده است.[۲۲]

تاریخ

منطقه ابهر و مناطق اطراف ابهر رود که به زبان محلی مردم ابهر چایی نامیده می‌شود از پیشینه تاریخی کهنی برخوردار است.[۲۳] اولین آثار تمدنی ابهر، تپه‌ای باستانی به نام قلعه تپه است که در کناره راست رودخانه ابهرچای واقع شده است.[۲۳] این محل یکی از نخستین زیستگاه‌های انسانی منطقه زنجان به‌شمار می‌رود و حداقل از اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد مسکونی بوده است.[۲۳] طی کاوش‌های انجام شده در قلعه‌تپه ابهر آثار و بقایای عصر مفرغ، عصر آهن و دوره‌های اشکانی و اسلامی به دست آمده است. آثار به دست آمده از کاوش‌های قلعه تپه ابهر نشان دهنده فرهنگ ماوراءقفقاز یا کورا-ارس هستند.[۲۴]

شهر ابهر در دوران پادشاهی شاپور دوم ساسانی بنیاد گذاشتنه شد.[۲۵]در دوره حکومت ساسانیان، ناحیه واقع بین دو رودخانه ابهر رود و خررود که تاکستان، فارسجین و ضیاءآباد را شامل می‌شود آباد بوده و منطقه ابهر رود و شهرهای این ناحیه تحت تسلط و حکومت خاندان مهران قرار داشت.[۲۶] ابهر در منطقه سپهبد شمال قرار داشت و خاندان مهران یکی از هفت خاندان مهم حکومت گر ایران دوره ساسانی بودند و این خاندان علاوه بر ابهر به مناطق وسیعی که از ناحیه خوار تا آوج و دشتبی امتداد داشت مالکیت داشتند و معروفترین افرادی که از این خاندان شناخته شده‌اند شروین دشتبی، بهرام چوبین، پیران گشسب، گریگوریوس و سیاوش رازی هستند.[۲۷]

تا پیش از خلافت هارون الرشید، ابهر منطقه نسبتاً وسیعی را شامل بود. وی قسمتی از قاقازان و نیز ناحیه ابهررود را از ابهر جدا کرد و به قزوین ملحق ساخت. در اوایل سده ۸ قمری ولایت ابهر ۲۵ پاره دیه داشت و حقوق دیوانی آن به یک تومان و چهار هزار دینار می‌رسید.

در زمان روی کار آمدن امپراتوری ایلخانان و انتخاب سلطانیه در نزدیکی ابهر به عنوان پایتخت امپراتوری بزرگ مغول، این منطقه به علت برخوردار شدن از شبکه‌های جاده‌ای اهمیت ارتباطی قابل توجهی به دست آورد و بر آبادانی و اهمیت این منطقه افزوده گردید.[۲۳]

از ابهر به عنوان بلوک معتبر از ولایت خمسه با باغات فراوان و آب‌های جاری نام برده شده است. ژان شاردن می‌نویسد ابهر در دوره شاه عباس دوم صفوی دارای ۲۵۰۰ خانه و باغچه بوده است. چنانچه سواره نیم ساعت وقت لازم داشته تا از آن عبور کند. ابهر در این زمان دارای اماکن عمومی و سه مسجد بزرگ بوده و در وسط شهر بقایای گلین قلعه مخروبه‌ای مشاهده می‌شود.

نگاره‌ای منسوب به نصوح افندی جغرافی‌دان و نقشه‌کش عثمانی از ابهر و زاویه پارسیان در قرن ۱۶ میلادی.

در سال ۱۱۰۰ هجری ژان تاوِرْنیه، جهانگرد فرانسوی قرن هفدهمی، که به ابهر سفر کرده‌بود، در کتاب خود ابهر را به عنوان یک شهر بزرگ و باستانی گزارش نمود که ویران شده است و جمعیتی از ارامنه در آن حضور دارند. یکی دیگر از جهانگردان ژوبر بود که در زمان فتحعلی‌شاه قاجار باغ‌های ابهر و خانه‌های تمیز و راحت آن را ستوده است.[۹] در سال ۱۲۴۷ هجری ابهر ۷۰۰ خانه و باغ‌های دانشین داشته و قبر شیخ قطب الدین از مشایخ سلسله شیخ صفی الدین اردبیلی در ابهر واقع شده است. براساس کتاب کنت دوسرسی در سال ۱۲۵۰ هجری دوره محمد شاه قاجار ابهر دارای ۲۰۰ خانه و ۹۰۰ نفر جمعیت بوده و دو گنبد نیمه ویران از دو مسجد در آن دیده می‌شده است اما زین العابدین شیروانی (درگذشت به سال ۱۸۳۷ میلادی) از وجود ۷۰۰ خانه خبر داده است. در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار (ح. ۱۸۴۸–۱۸۹۶ میلادی)، توپخانه سلطنتی از ابهر به عنوان یکی از پایگاه‌های مرکزی خود استفاده می‌کرد[۹]. چنانچه خرمدره در تیول فراشخانه بوده در همین دوره قلعه خرابه‌ای به نام دارا در ربع فرسخی شهر دیده می‌شده است و خانه‌های آن کمتر از ۱۱۰۰ نبوده. در سده ۱۰ قمری از مرقد پیر حسن بن اخی آوران نیز در ابهر یاد شده و سیدی علی کاتبی دریاسالار عثمانی در ۹۶۴ ه‍.ق آن را زیارت کرده است.

نگاره‌ای از یک خانه اعیانی در ابهر در زمان محمدشاه قاجار(۱۲۱۹ خورشیدی)، اثری از پاسکال کوست، نقاش، معمار و خاورشناس فرانسوی.
امامزاده زیدالکبیر در سال ۱۲۱۹ خورشیدی، اثری از اوژن فلاندن.

اوضاع ابهر پس از استیلای اعراب

یاقوت حموی دربارهٔ فتح ابهر بدست اعراب گوید:فتح ابهر در سال ۲۴ پس از هجرت و به ایام عثمان ابن عفان بود که در این وقت مغیره بن شعبه والی کوفه بود و جریر بن عبدالله بجلی حکومت همدان را داشت و براءبن عازب نیز ولایت ری را داشت عثمان لشکری بمدد براء فرستاد و او بغزاء ابهر شد و حنظله بن زیدالخلیل با او بود و او در پشت حصار منیع ابهر لشکرگاه کرد و گویند این حصن (قلعه) را شاپور ذوالاکتاف کرده است چون براء به آنجا فرود آمد مردم حصار با وی بجنگ برخاستند و جنگ چندین روز بکشید سپس امان نامه خواستند و براء آنان را به آن شرط که حذیفه بن الیمان باهل نهاوند امان داده بود زنهار داد.[۲۸]

در سده چهارم ابهر در دست یوسف ابن ابوالساج بود سپس به قلمرو دیلمیان درآمد و در ۳۸۶ هـ. ق بدست وهسودان بن سالار محمد بن مسافر از دودمان آل مسافر افتاد و در ۴۲۰ هـ. ق لشکریان محمود غزنوی به ری و قزوین درآمدند و ولایت را از چنگ و غارت رهانید. در جنگ‌هایی که بین دیلیمان و قشون اسلام جریان داشت از برخی از شعرای اعراب که در قشون اسلام بودند. در برخی از شعرها و قصاید خود یادی از سرگذشت خود با دیلیمان کرده‌اند.[۲۹]

مردم

زبان

مقالهٔ اصلی: پارسیان زنجان

امروزه زبان مردم ابهر زبان ترکی آذربایجانی با لهجه ابهری است که عموماً دو زبانه بوده و از ترکی آذربایجانی و فارسی استفاده می‌کنند.[۴][۳۰] و همچنین زبان لری بختیاری نیز در بعضی خانواده‌ها رایج است[۳۱][۳۲][۳۳]

در کتاب ابهر گذری و نظری در مورد زبان مردم ابهر چنین می‌گوید:[۳۴]

قبل از هجوم اقوام مغول، زبان بومی مردم ابهر فارسی بوده است ولی از قرن هفتم به بعد و پس از استقرار اقوام ترک در منطقه و مهاجرت‌هایی که توسط اقوام ترک صورت گرفت و همچنین آمیزش با اقوام مغول، زبان ترکی به مرور جانشین زبان فارسی گردید. امروزه والدین با فرزندان خود فارسی صحبت می‌کنند و مردم شهر به دو زبان ترکی و فارسی تسلط دارند.

مقالهٔ اصلی: زبان آذری

پیش از گسترش زبان ترکی مردم ابهر به زبان آذری سخن می‌گفتند،[۳۵] ظهور زبان ترکی در ابهر در زمان سلجوقیان درنتیجهٔ مهاجرت طوایف ترک از فرارود به فلات ایران شروع شده است[۳۶] و سپس در عهد حکومت مغول که قشون ایشان عمدتاً ترک بوده‌اند، شیوع ترکی در ابهر رفته رفته قوت گرفته، تا در دوران تیموریان و قراقویونلو و آق قویونلو، یعنی در دورهٔ فترت میان مغول و صفویه، به نهایت درجهٔ انتشار و شیوع خود رسیده است.[۳۷] به‌طور کلی می‌توان گفت که پس از یورش‌های تیمور لنگ به ایران و نفوذ و تسلط سلسله‌های قراقویونلو و آق قویونلو در ابهر، آذری بزرگ‌ترین آسیب‌ها را دید و در برابر زبان ترکی به مرور عقب‌نشینی کرد و تنها در شماری از روستاهای دوردست و در پناه کوهپایه‌ها باقی ماند.[۳۶] به‌ویژه در دورهٔ صفویه به سبب چیرگی و انبوهی تیره‌های ترک شیعه که هواخواه خاندان صفوی بودند، به مرور آذری در ابهر متروک شد.[۳۸] جغرافی‌دان مسلمان حمدالله مستوفی در کتاب نزهةالقلوب (تألیف در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م) زبان زنجان، ابهر، مراغه و تالش گشتاسبی را پهلوی ذکر می‌کند و می‌گوید «زبانشان پهلوی به جیلانی بازبسته است»[۳۹]که منظور همان گویش‌های گوناگون زبان‌های تاتی‌تبار (بازمانده زبان آذری) است.[۴۰] مستوفی همچنین در کتاب تاریخ گزیده به شاعری به نام «جولاهه ابهری»، اشاره می‌کند که به زبانِ پَهلَوی (پارسی میانه) اشعار نیکو دارد؛[پانویس ۱]

کیله امرو کمندان تا و میدا
حون من دا بروش هالاو میدا
سنبلانش ده ول واری همی کرد
نرگسانش جوشینان او میدا
واش برده بدو اسامه اج سر
کوناش سو در تاو میدا
جمن جین آذرش آوی رهای یار
ورنه جان منش اولا میدا

***شعر به زبان پارسی میانه می‌باشد اثری از جولاهه ابهری،[۴۱] شاعر قرن هفتم هجری***

سند دیگر از وجود زبان آذری جمله‌ای از شیخ صالح ادریس صانع ابهری است که در کتاب التدوین فی اخبار قزوین عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی آمده است. ژان شاردن که در مجموع یازده سال در دوره صفویان (۷۰–۱۶۶۴ و ۷۷–۱۶۷۱ میلادی) در ایران بوده و از ابهر دیدن کرده دربارهٔ زبان مردمش می‌نویسد:[۴۲][۴۳]

از این شهرک (ابهر) سخن گفتن مردمان به زبان پارسی آغاز می‌شود. چه ساکنان آبادیها و شهرهای پیش از آن به ترکی سخن می‌گویند؛ اما ترکی گفتن آنان با زبان ترکان عثمانی اندکی تفاوت دارد. تکرار می‌کنم از ابهر تا هندوستان همهٔ مردمان به زبان پارسی سخن می‌گویند.

جمعیت

شهر ابهر دومین شهر بزرگ استان زنجان دارای جمعیتی بالغ بر ۱۲۰ هزار نفر است.[۴۴]

مذهب

پیش از پیدایش و گسترش اسلام مردم ابهر مانند دیگر نواحی ایران پیرو دین زرتشتی بودند فتح ابهر در سال ۲۴ هجری به دست مسلمانان سرآغاز گسترش اسلام در این شهر شد.[۴۵] حمدالله مستوفی در سدهٔ ۸ قمری (۱۴ میلادی) می‌گوید؛ مردم ابهر شافعی بودند، اما در آغاز دورهٔ سلجوقی شیعیان و اشعریان در آن‌جا نفوذ داشته‌اند.[۴۶] در مورد حضور گرایش‌های شیعی در ابهر خبرهایی نقل شده است. راوندی اهل ولایت ابهر را رافضی می‌داند، اما قزوینی رازی از ایشان با لقب «بی نفسان ابهر» یاد می‌کند که احتمالاً این صفت به دلیل وجود برخی گرایش‌های معتزلی و مشبهی در این شهر باشد. در این ناحیه یورش مغولان نه تنها حضور شیعیان را کاهش نداد، بلکه حتی در مواردی سبب گسترش تشیع در این شهر گردید. امروزه اکثر مردم این شهر پیرو مذهب شیعه دوازده امامی هستند.[۴۷] زکریای قزوینی در کتاب آثارالبلاد و اخبارالعباد در مورد دین مردم ابهر چنین می‌گوید؛

همه اهل سنت هستند و جز این در میان آن‌ها نیست.[۴۸]

بازارها و کاروان سراها

بازار بزرگ سنتی ابهر

بازار بزرگ سنتی ابهر در زمینی به مساحت حدوداً ۴۵۰۰ متر مربع به طول ۲۸۰ متر در سال ۱۳۶۴ شروع و در سال ۱۳۶۷ آن بنا شد. در سال ۱۳۹۱ شهرداری با جذب سرمایه‌گذار تکمیل بازار را با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی اقدام به تکمیل و راه اندازی ۱۲۰ مغازه در آن راسته شد که نهایتاً در سال ۱۳۹۶ به پایان رسید. معماری این بازار تلفیق معماری اصیل ایرانی با نیازهای عصر جدید است که به دست معماران هنرمند منطقه بنا شده.[۱][پیوند مرده][۲] بایگانی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine[۳]

بازار بزرگ سنتی ابهر

آب‌وهوا

حداکثر رطوبت نسبی درشهر بالغ بر ۵/۹۴٪ وحداقل آن ۳/۲۳٪ آب‌وهوا عموماً در ابهر سرد و معتدل است. در زمستان میزان بارش بسیار بیشتر از تابستان است. برطبق سامانهٔ طبقه‌بندی اقلیمی کوپن، آب و هوا بر اساس Dsb طبقه‌بندی می‌شود. میانگین دما در ابهر ۱۰٫۳ سانتی گراد است. در سال میزان بارش به ۵۲۷ میلی‌متر می‌رسد.

ابهر (اوهر)
نمودار اقلیمی (راهنما)
ژفمآمژژآساُند
 
 
۲۴
 
۱
۹−
 
 
۳۱
 
۶
۶−
 
 
۵۰
 
۲۰
۲−
 
 
۳۱
 
۲۴
۳
 
 
۳۲
 
۳۱
۹
 
 
۸
 
۴۰
۱۵
 
 
۱۶
 
۴۲
۱۶
 
 
۱۲
 
۴۳
۱۶
 
 
۵
 
۳۹
۱۴
 
 
۴۷
 
۳۰
۷
 
 
۷۵
 
۱۷
۱−
 
 
۴۷
 
۷
۵−
میانگین بالاترین و پایین‌ترین دما به مقیاس سانتیگراد
بارندگی به مقیاس میلی‌متر


چهره‌های مشهور

صفحهٔ اصلی: رده:اهالی ابهر

کارخانجات و تراز داری

این شهر دارای جایگاه مناسب برای یک شهرک صنعتی است. پارس حیات کیمیا یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ترکیه دارای کارخانه تولید محصولات سلولزی در ابهر است.[۵۲]

جستارهای وابسته

یادداشت

  1. ↑ دانشنامه ایرانیکا؛ شاعری به نام «جولاهه ابهری» و اشعار پهلوی،These poems consist of a dobaytī by Abu’l-Majīd Bāygānī in the dialect of an environ of Qazvīn; two dobaytīs by Jūlāha of Abhar, apparently a contemporary of Mostawfī, in the dialect of Abhar, a town in Ḵamsa, and a fragment of nine dobaytīs, by a certain Uyanj or Utanj, in the dialect of Zanjān

منابع

  1. ↑ آورزمانی، «شهرهای ایران در زمان ساسانیان، شمارهٔ ۳۲۸»، ۱۲.
  2. ↑ ا (۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲). «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». معاونت برنامه‌ریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران). بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  3. ↑ «آب و هوا: ابهر - نمودار آب و هوا، نمودار دما، جدول آب و هوا - Climate-Data.org». fa.climate-data.org. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Bosworth 1982, pp. 213–214.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «طبیعت بهاری ابهر». باشگه خبرنگاران جوان. ۲۵ فروردین ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۲۴.
  6. ↑ "Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)". AMAR. The Statistical Center of Iran. p. 19. Archived from the original (Excel) on 27 April 2022. Retrieved 19 December 2022.
  7. ↑ «تاریخچه و نقشه جامع شهر ابهر در ویکی آنا». خبرگزاری آنا. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  8. ↑ Minorsky 1960, p. 68.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ Ahmadi 2015.
  10. ↑ «ابهر به قطب سرمایه‌گذاری صنعتی زنجان تبدیل شده است». ایرنا. ۱۰ دی ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۲۴.
  11. ↑ اولین نشست خبری قاسم پور شهرداری ابهر با اصحاب رسانه بایگانی‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine.
  12. ↑ «ابهر شهر آسیاب‌های آبی». ایسنا. ۱۷ اسفند ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۲۴.
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «ابهر، شهر بزر گترین نقش اژدهای ایران». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۰ آبان ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۲۴.
  14. ↑ «ابهر؛ شهرستان صنعتی زنجان میزبان گردشگران». خبرگزاری مهر. ۱۲ فروردین ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۲۴.
  15. ↑ دائرةالمعارف تشیع، جلد اول (آب-احیاء)، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، تهران: نشر شهید سعید محبی، ۱۳۸۳. شابک: ۹۶۴۹۰۶۱۱۰X
  16. ↑ Yarshater، «Iranian Language of Azerbaijan»، ENCYCLOPÆDIA IRANICA.
  17. ↑ دانشنامه جهان اسلام - جلد اول - صفحه ۱۱۹۰-ویژگی‌های آوایی و صرفی آذری.
  18. ↑ Yarshater، «Iranian Language of Azerbaijan»، ENCYCLOPÆDIA IRANICA.
  19. ↑ آساطوریان، گارنیک. (1400). نکاتی چند دربارهٔ دو جاینام «ابهر» و «اردبیل». فصلنامه تخصصی پژوهش‌های زبانی ـ ادبی قفقاز و کاسپین, 2(2), 29-34.
  20. ↑ یعقوبی، احمد ابن اسحاق. معجم البلدان جلد یک صفحهٔ ۱۰۵.
  21. ↑ قزوینی، زکریای قزوینی. آثارالبلاد و اخبارالعباد جلد ۱، صفحهٔ ۲۸۷.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ ۲۲٫۲ آساطوریان، گارنیک. (1400). نکاتی چند دربارهٔ دو جاینام «ابهر» و «اردبیل». فصلنامه تخصصی پژوهش‌های زبانی ـ ادبی قفقاز و کاسپین, 2(2), 29-34.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ ۲۳٫۳ «گشتی در ابهر از نخستین زیستگاه‌های انسانی در ایران». ایرنا. ۱۹ اسفند ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۲۴.
  24. ↑ نقشینه، امیر صادق. "ماوراءقفقاز قدیم در شمال غرب ایران." پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران 7, no. 12 (2017): 117-132.
  25. ↑ آورزمانی، «شهرهای ایران در زمان ساسانیان، شمارهٔ ۳۲۸»، ۱۲.
  26. ↑ «آشنایی با اقلیم ابهر». magirans.com. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۲۴.
  27. ↑ کاوه فرخ. «IRANIAN CHARACTER OF THE ARMENIAN LANGUAGE» (PDF). دریافت‌شده در ششم فوریه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  28. ↑ نام کتاب : الخراج وصناعة الکتابة نویسنده : قدامة بن جعفر جلد:یک صفحه :۳۷۶
  29. ↑ ابهر گذری و نظری -چاپ سوم - محمد آقامحمدی.
  30. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰ فوریه ۲۰۱۴.
  31. ↑ ابهر گذری و نظری - چاپ سوم - محمد آقامحمدی صفحات ۴۲ و۴۲.
  32. ↑ :استان زنجان[پیوند مرده]
  33. ↑ «Fars News Agency: روستای درسجین». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰ آوریل ۲۰۲۱.
  34. ↑ ابهر گذری و نظری - چاپ سوم - محمد آقامحمدی، صفحهات ۴۱و ۴۲.}
  35. ↑ دانشنامه جهان اسلام - جلد اول - صفحه ۱۱۹۰.
  36. ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ Golden, Peter B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples. Otto Harrasowitz. pp. 385–386. ISBN 978-3-447-03274-2.
  37. ↑ Blow, David (2009). Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend. I.B. Taurus. p. 165. ISBN 978-1-78672-953-8. The primary court language remained Turkish. But it was not the Turkish of Istambul. It was a Turkish dialect, the dialect of the Qizilbash Turkomans"
  38. ↑ دانشنامه جهان اسلام - جلد اول - صفحه ۱۱۹۰.
  39. ↑ مقاله زبان آذری در: آفتاب بایگانی‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، بازدید: اکتبر ۲۰۰۸.
  40. ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بایگانی‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، سرواژةٔ زبان آذری. بازدید: اکتبر ۲۰۰۸.
  41. ↑ تاریخ گزیده (ص ۷۱ _ ۷۳)
  42. ↑ شاردن، ژان. سفرنامه شاردن جلد دوم صفحهٔ ۵۰۵. توس.
  43. ↑ ایران و آذربایجان: در بستر تاریخ و زبان، به قلم عباس جوادی، صفحه ۳۵۵.
  44. ↑ یاری قلی و همکاران و ، تحلیل کیفیت پایداری نواحی شهری با استفاده از تکنیک ELECTRE (نمونه موردی: شهر ابهر)، 66.
  45. ↑ ابهر گذری و نظری - چاپ سوم - محمد آقامحمدی، صفحه۳۹.}
  46. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد پنجم صفحهٔ ۹۶۰. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  47. ↑ تاریخ اسلام جلد بیست و شش صفحهٔ ۵. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  48. ↑ قزوینی، زکریای قزوینی. آثارالبلاد و اخبارالعباد جلد ۱، صفحهٔ ۲۸۸.
  49. ↑ Amitai, Reuven (2010). "Saʿd al-Dawla". In Norman A. Stillman (ed.). Encyclopedia of Jews in the Islamic World. Brill Online.
  50. ↑ «ویکی‌پدیای فارسی».
  51. ↑ «ویکی‌پدیای فارسی - داریوش کاردان».
  52. ↑ "نسخه آرشیو شده". Archived from the original on 6 February 2010. Retrieved 7 February 2023. {{cite web}}: External link in |arşivurl= (help); Unknown parameter |arşivtarihi= ignored (|archive-date= suggested) (help); Unknown parameter |arşivurl= ignored (|archive-url= suggested) (help); Unknown parameter |başlık= ignored (|title= suggested) (help); Unknown parameter |erişimtarihi= ignored (|access-date= suggested) (help); Unknown parameter |ölüurl= ignored (|url-status= suggested) (help)

پیوند به بیرون

مراکز شهری
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ابهر&oldid=40303187»