محمدشاه

با محمد شاه گورکانی اشتباه نشود.

محمد شاه قاجار
محمد
دوران	سومین شاه از دودمان قاجار
نام کامل	محمدمیرزا
زادروز	۱۴ دی ۱۱۸۶
زادگاه	تبریز، آذربایجان، ایران
درگذشت	۱۴ شهریور ۱۲۲۷ (۴۲ سال)
محل درگذشت	تجریش، شمال تهران، ایران
آرامگاه	قم، ایران
پیش از	ناصرالدین شاه
پس از	فتحعلی شاه
همسران	مهد علیا خدیجه‌خانم چهریقی زینب‌خانم افشار ارومی اُقل‌بیگه سالور بلورخانم
پدر	عباس‌میرزا
مادر	آسیه خانم
فرزندان	ناصرالدین میرزا، عباس میرزا، محمدتقی میرزا، عبدالصمد میرزا، عزت‌الدوله، عزیزالدوله، عفت‌الدوله، احترام‌الدوله
امضا

محمدشاه در سلطنت

محمدشاه قاجار (۱۴ دی ۱۱۸۶ تبریز – ۱۴ شهریور ۱۲۲۷ تجریش) نوهٔ فتحعلی‌شاه و فرزند عباس‌میرزا و سومین شاه از دودمان قاجار در ایران بود. محمد شاه تا پیش از رسیدن به تاج و تخت محمدمیرزا نامیده‌می‌شد و معروف به ولیعهد ثانی بود؛ دوران کودکی و ولیعهدی محمدشاه در تبریز سپری شد.

تحولات فرهنگی

محمدشاه قاجار از اولین زمامداران ایرانی بود که به اعزام محصل به خارج برای یادگیری علوم جدید دست زد. در زمان پدرش عباس میرزا اولین دستگاه چاپ وارد ایران شد و نهضت ترجمه متون علمی و ادبی از زبان‌های فرانسوی و انگلیسی به فارسی ادامه یافت. همچنین، نخستین مدارس اروپایی به سبک مدرن در زمان سلطنت این پادشاه در شهرهایی چون خوی، سلماس و اصفهان بوجود آمد.

چشم‌پوشی از حاکمیت سلیمانیه

در ۱۲۶۳ق/۱۲۲۶ش/۱۸۴۷م محمدشاه قاجار، به دنبال چهار سال گفتگو با دولت عثمانی که در ارزنه الروم در خاک عثمانی برگزار شد و سرپرستی گروه ایرانی با امیرکبیر بود، از حاکمیت ایران بر سلیمانیه (در عراق امروز) چشم پوشید و آن را به دولت عثمانی واگذار کرد. در برابر آن عثمانی نیز از ادعای مالکیت بر اروندرود و بندر خرمشهر و جزیرهٔ آبادان چشم پوشی کرد.

زمان حکومت در مقایسه با دیگر شاهان قاجار

اعداد سال خورشیدی را نشان می‌دهند:

     (۱) آقامحمدخان: ۱۱۷۳ تا ۱۱۷۶      (۲) فتحعلی‌شاه: ۱۱۷۶ تا ۱۲۱۳      (۳) محمدشاه: ۱۲۱۳ تا ۱۲۲۷      (۴) ناصرالدین‌شاه: ۱۲۲۷ تا ۱۲۷۵      (۵) مظفرالدین‌شاه: ۱۲۷۵ تا ۱۲۸۵      (۶) محمدعلی‌شاه: ۱۲۸۵ تا ۱۲۸۸      (۷) احمدشاه: ۱۲۸۸ تا ۱۳۰۴

فرزندان

ردیف	نام	تولد/وفات	نام مادر	تصویر	توضیحات
۱	ناصرالدین شاه	۲۵ تیر ۱۲۱۰/ ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵	مهدعلیا		ولیعهد محمدشاه و سپس شاه ایران
۲	عباس میرزا	۶ آذر ۱۲۱۸/ ۲۵ فروردین ۱۲۷۶	خدیجه‌خانم چهریقی		ملقب به مُلک‌آرا
۳	محمدتقی میرزا	۱۲۱۹/ ۱۲۸۰	زینب‌خانم افشار ارومی		ملقب به رکن‌الدوله حاکم فارس و خراسان جد خاندان رکنی قاجار
۴	عبدالصمد میرزا	۱۳ اسفند ۱۲۲۲/ ۱۳۰۸	اُقل‌بیگه سالور		ملقب به عزالدوله جد خاندان سالور
۵	عزت‌الدوله	۱۲۱۱/ ۱۲۸۰	مهدعلیا		ابتدا همسر امیرکبیر، سپس همسر میرزا کاظم خان نظام‌الملک (پسر میرزا آقاخان نوری) پس از او همسر یحیی خان مشیرالدوله و سپس همسر انوشیروان خان عین‌الملک شد. صاحب هشت فرزند بود، از جمله ام‌الخاقان.
۶	عزیزالدوله	؟ /۱۳۱۸ یا ۱۳۱۹ قمری	خدیجه‌خانم چهریقی		او بنا به وصیت محمدشاه به ازدواج شاهزاده کیومرث میرزا عمیدالدوله درآمد و صاحب سه فرزند شد: تاج‌الدین میرزا، شعاع‌الدین میرزا و جمیل‌الدوله (عزیزالدوله ثانی). مدتی بعد طلاق گرفت و با معین‌السلطنه ازدواج کرد. سرانجام از او نیز جدا شد.
۷	عفت‌الدوله	؟ /۱۳۱۰ قمری	بلورخانم از نوادگان زندیه		ابتدا با یوسف‌خان سرتیپ پسر خان بابا خان سردار ازدواج کرد. پس از او به ازدواج ابراهیم‌خان نظام‌الدوله درآمد. از همسر اول دختری یافت که پس از او ملقب به عفت‌الدوله شد و به ازدواج نظم‌الدوله خواجه‌نوری درآمد. از همسر دوم صاحب یک دختر به نام طوبی شد که پیش از ازدواج درگذشت.
۸	احترام‌الدوله	؟ /۱۲۸۹ قمری	اُقل‌بیگه سالور		او را به همسری مؤتمن‌الدوله پسر میرزا سعیدخان انصاری دادند. از این ازدواج دو فرزند متولد شد: خانم بالا که پیش از ازدواج درگذشت و خانم شاهزاده که با عمادالسلطنه پسر عزالدوله ازدواج کرد.

مرگ

سرانجام محمدشاه قاجار در ۴۲ سالگی بعد از ۱۴ سال و ۳ ماه سلطنت در ششم شوال سال ۱۲۶۴ هجری قمری به بیماری نقرس درگذشت و در حرم فاطمه معصومه به خاک سپرده شد.

جستارهای وابسته

• محمدقاسم غازی مازندرانی

منابع

• آزادمهر، شهباز، تاریخ ایران (از دیروز تا امروز)، انتشارات باربد، چاپ اول ۱۳۸۲ (صص ۴۹۰ تا ۴۹۷)
• تاریخ ایران و جهان ۲، نظری (رشته ادبیات و علوم انسانی)، چاپ هشتم ۱۳۸۷ (صص ۱۳۶ تا ۱۳۷)
• سایکس، سِر پرسی، تاریخ ایران (۲ جلد)، ترجمه سید محمدتقی فخرداعی گیلانی.
• نجفی، موسی و فقیه حقانی، موسی، تاریخ معاصر ایران، نشر آرما، چاپ اول ۱۳۹۰ (صص۶۹ تا ۷۵)

پادشاه پیشین: فتحعلی‌شاه قاجار

محمدشاه قاجار شاهنشاه ایران ۱۸۳۴ – ۱۸۴۸

جانشین: ناصرالدین شاه قاجار