پرش به محتوا

میر حسن خان تالشی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
میر حسن خان تالشی
خان تالش
سلطنت۸ اوت ۱۸۱۴ میلادی
۲۲ فوریه ۱۸۲۸ میلادی
(۱۳ سال و ۷ ماه)[۱]
پیشینمیر مصطفی خان
جانشینمیر کاظم خان
زاده۱۷۸۴ میلادی (۱۱۶۳ خورشیدی)
لنکران، خانات تالش ایران
درگذشته۱۲ ژوئیه ۱۸۳۲ میلادی (۴۸ سال)
(۲۱ تیر ۱۲۱۱ خورشیدی)
تهران، ایران
شهبانوبیکه خانم
همسر(ان)بیکه خانم
همسر
  • خیرالنساء خانم
فرزند(ان)میر عبدالله بیگ
میر نساء خانم
میر جواد بیگ
میر زهرا خانم
میر خانکشی بیگ
میر کاظم خان
میر سارا خانم
نام کامل
میر حسن خان الحسینی تالشی
دودمانخانات تالش
پدرمیر مصطفی خان
مادرفخرالنساء خانم

میر حسن خان تالشی (زاده: ۱۷۸۴ لنکران، درگذشته: ۱۲ ژوئیه ۱۸۳۲ تهران) ملقب به اسبق‌المجاهدین[۲] آخرین حاکم مستقل تالش بود که پس از پدرش، میر مصطفی خان، به قدرت رسید و از سال ۱۸۱۴ (۱۱۹۳ خورشیدی) تا سال ۱۸۲۸ (۱۲۰۷ خورشیدی) حکومت کرد. وی تلاش زیادی برای استقلال تالش انجام داد و سرانجام نیز در سال ۱۸۲۶ (۱۲۰۵ خورشیدی) توانست حکومتی خودمختار را تشکیل دهد که از رودخانه سالیان (واقع در جمهوری آذربایجان امروزی) آغاز شده و تا رودخانه دیناچال (واقع در شهرستان رضوانشهر امروزی) گسترش پیدا کرده بود. اما این حکومت، تنها ۲ سال دوام داشت و با امضای عهدنامه ترکمانچای، رودخانه آستاراچای به عنوان مرز بین دو کشور تعیین شده و تالش شمالی به امپراتوری روسیه واگذار شد. با این که میر حسن خان، مغضوب حکومت مرکزی بود و در زندان قاجار درگذشت اما حکومت بخشی از تالش جنوبی به نام الوف آستارا[۳] تا زمان رضاشاه، در اختیار نسل میر حسن خان باقی ماند.[۲]

تبار

[ویرایش]

میر حسن خان از سادات لنکران است که نسبش به زید بن علی می‌رسد.[۲] جدش میرجمال‌الدین‌خان، از سرداران سپاه نادرشاه افشار است که پس از مرگ نادرشاه، حکومت مستقل خانات تالش را در سال ۱۷۴۷ میلادی (۱۱۲۶ خورشیدی) تأسیس کرده بود.

آغاز حکومت

[ویرایش]
یک سرباز تالش در اوایل قرن نوزدهم

با مرگ میر مصطفی خان در روز یک‌شنبه ۷ اوت ۱۸۱۴ میلادی (۱۶ مرداد ۱۱۹۳ خورشیدی)، روس‌ها به ناچار حکومت پسر ارشد وی، میر حسن خان را به رسمیت شناختند، اما میر حسن خان برخلاف روش پدر، با اهداف توسعه‌طلبانه روس‌ها به مخالفت برخاست؛ در نتیجه ایلینسکی، حاکم روسی لنکران، تمام اعضای خانواده وی را به بهانه‌های گوناگون علیه وی بسیج کرد و مخالفان برای تشکیل حکومت تالش به رهبری میر عباس بیگ از لنکران خارج شدند، اما تدبیر میر حسن خان موجب موفق نشدن مخالفان وی شد. روس‌ها با دست گذاشتن بر اموال و املاک خاندان میر مصطفی خان، به ایجاد تشتت و تفرقه در میان فرزندان میر مصطفی خان موفق شدند و سپس با تحریک گروهی از مخالفان محلی، کوشیدند میر حسن خان را دستگیر کنند، به گونه‌ای که وی ناچار شد همراه با خانواده‌اش با مشقت بسیار به اردبیل برود.

دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه (۱۸۲۶ تا ۱۸۲۸)

[ویرایش]

با شکست نیروهای ایران در نقاط سرحدی و تصرف تبریز و بعضی از شهرهای ایران، مقام‌های ایرانی به پای میز مذاکره کشیده شدند و عباس میرزا در اثر پافشاری پاسکویچ، فرمانده لشکریان روس، ضمن بسته‌شدن پیمان ترکمانچای در تاریخ ۲۲ فوریه ۱۸۲۸ میلادی (۲ اسفند ۱۲۰۶ خورشیدیتالش شمالی را به روسیه واگذار کرد.

میر حسن خان که از شنیدن این خبر بهت‌زده شده بود، وزیرکل خود، میرزا خداویردی را برای کسب اطلاع دقیق از این مسئله، در واپسین روزهای زمستان به حضور ولیعهد در تبریز فرستاد. در باریابی، عباس میرزا خطاب به میرزا خداویردی گفت:

شما دو روز است آمده‌اید و من از خجالت نمی‌توانستم همین کیفیت را آشکار نموده باشم، چرا که میر حسن خان [را] به منزله پسر بزرگ خود محسوب می‌داشتم و میر[حسن خان] شمشیر من است و سبقت‌المجاهدین من بود.

به خدای لاشریک قسم، آنچه لازمه و سعی و کوشش نمودیم، در خصوص واگذار نکردن تالش به دولت روسیه، چاره نشد. آخرالامر سردار روسیه گفت: بلکه از هفت کرور پول دست کشیده باشم، اما از تالش دست نخواهیم کشید!

امضای عهدنامه ترکمانچای در ۲۲ فوریه ۱۸۲۸ میلادی

دیگر بدون چاره، من راضی شده‌ام. حال به میر حسن خان تکلیف می‌کنم اگر می‌تواند با دولت روسیه سازش نماید، [سازش] بکند. من هیچ‌وقت از او رنجیده‌خاطر نخواهم شد. امید داریم باز هم ولایت تالش به این دولت، عاید شده باشد.

و الّا اگر ما را می‌خواهد، ولایت تالش را تخلیه کرده، در وقت آمدن قشون روسیه به تالش، تالش را به تحویل روسیه بدهد و خودش از سرحد [به] این طرف ساکن نموده باشد که ولایت شهر اردبیل را مع ولایت کرگانرود و اسالم و ویلکیج، در عوض تالش به او التفات نمودیم که گذران خود را در آنجا با کمال آسودگی بگذارند و عهد و میثاق با او کردم [که] چقدر همین دولت قزلباشیه برقرار است، همین ولایت‌های مزبوره در تحت تصرف او، در دست اولادان او بر سبیل خالصه بماند.[۴]

میر حسن خان با رد خواسته عباس میرزا، حاضر به تخلیه تالش شمالی نشد. سرانجام پس از کش و قوس فراوان و چند درگیری و نیز وارد شدن تلفات سنگین به نیروهای میر حسن خان در پی هجوم نیروهای روسی، نیروهای میر حسن خان در ژوئیه ۱۸۲۸ میلادی (تیر ۱۲۰۷ خورشیدی) از تالش شمالی خارج شدند.

تلاش‌های نافرجام برای باز پس‌گیری تالش شمالی

[ویرایش]

با وقوع قتل الکساندر گریبایدوف در روز چهارشنبه ۱۱ فوریه ۱۸۲۹ میلادی (۲۲ بهمن ۱۲۰۷ خورشیدی) و انتشار خبر آن، میر حسن خان، فرصت را مناسب یافته و با حضور در تالش شمالی، کوشید تا منطقه را از سلطه روس‌ها خارج کند، اما دستگیر شد و به بالا خان (حاکم کرگانرود) و سپس جهانگیر میرزا (حاکم اردبیل) تحویل داده شده و به دستور عباس میرزا در قلعه نمین زندانی شد. او پس از تحمل چند ماه حبس، دوباره به تالش شمالی فرار کرد و چندین بار برای تصرف منطقه کوشید که با حمله سپاهیان روس، سربازان شیروانی و مزدوران تالشی، به تالش جنوبی وارد شد و سپس به انزلی گریخت و از آنجا به مازندران نزد پسر فتحعلی شاه رفت.

مرگ

[ویرایش]

فتحعلی شاه با شنیدن خبر حضور میر حسن خان در مازندران، دستور اعزام او به تهران را صادر کرد. در همین زمان، ایوان پاسکویچ فرمانده کل قوای قفقاز نیز خواهان بازگرداندن میر حسن خان به امپراتوری روسیه و اعزام او به تفلیس، پایتخت نایب‌السلطنه نشین قفقاز شد[۵] اما پیش از اینکه این اتفاق بیفتد، میر حسن خان در روز پنج‌شنبه ۱۲ ژوئیه ۱۸۳۲ میلادی (۲۱ تیر ۱۲۱۱ خورشیدی) در زندان و بر اثر بیماری استسقاء درگذشت.[۶] میرزا احمد لنکرانی فرزند میرزا خداویردی، در کتاب خود، اخبارنامه، علت مرگ میر حسن خان را مسمومیت با دارو ذکر کرده‌است.[۷]

با مرگ میر حسن خان، حکومت تنها بخشی از تالش جنوبی که با نام الوف آستارا[۳] شناخته می‌شد به میر کاظم خان (پسر او و داماد نایب‌السلطنه عباس میرزا) رسید. دودمان خانات تالش از نسل میر حسن خان، حدود ۱۰۰ سال، حکومت الوف آستارا را در اختیار داشتند تا این که در زمان رضاشاه، با تغییرات ساختار اداری و سیاسی در منطقه و تشکیل شهرستان و ایجاد فرمانداری حاکمیت این خاندان در منطقه به پایان رسید.

خانواده

[ویرایش]

میر حسن خان از دو همسر خود، صاحب ۴ پسر به نام‌های میر عبدالله بیگ، میر جواد بیگ، میر خانکشی بیگ و میر کاظم خان و ۳ دختر به نام‌های میر نساء خانم، میر زهرا خانم و میر سارا خانم بود.

امروزه نوادگان وی در شهرهای (آستارا، نمین،اردبیل ، تبریز ، قزوین ، کرج ، تهران =ایران) - (لنکران ، آستارا (جمهوری آذربایجان)- باکو =آذربایجان) - (ترکیه - کانادا - استرالیا - آمریکا)[۸] زندگی می‌کنند.

شجره‌نامه

[ویرایش]
حسین بن علی
علی بن حسین (سجاد)
زید بن علی
میر شمس‌الدین
میر محمدرضا مجتهدالعرفاء
میر محمدباقر شیخ‌الاسلاممیر حسینخاندان مهرانی‌ها
میر عزیز خانمیر عباس‌بیگ‌الحسینیفاطمه خانمابراهیم خان
میرجمال‌الدین‌خان‌الحسینی
(قره‌خان)
میرطهماسب‌خان‌الحسینیمیر رضا بیگ
(میرزا بیگ)
فتحعلی‌شاه قاجارصادق خان شقاقیمیرمصطفی‌خان‌الحسینیمیر عیسی (ابراهیم)میر قاسممیرمهدی‌بیگمیرعسگربیگ
عباس‌میرزا
نایب‌السلطنه
خیرالنساء خانممیرحسن‌خان‌الحسینیبیکه خانممیرحسین‌بیگمیرمحمدبیگمیرعباس‌بیگ
شاهزاده
فرخنده خانم
میرکاظم‌خان‌الحسینیمیرخانکشی‌بیگمیرجوادبیگمیرعبدالله‌بیگ
میر زین‌العابدین‌خان
سرهنگ
میر اسداللّه‌خان
صارم‌السلطنه
میر سلطان‌احمدخان
سیف‌الملک(نوه دختری عباس میرزا سردار قاجار)
میرمصطفی‌بیگمیرنقی‌بیگمیرحسن‌بیگ
(بیوگ‌خان)
میرمحمدبیگ
مير سليمان‌خان
صارم‌السلطنه
میر لطفعلی‌خان
امیرتومان
میر داوودخان‌
امیرالممالک
مير صادق‌خان 
صارم‌السلطنه
میراسدالله‌خانمیرمصطفی‌خانمیرمحمدحسین‌خان
صارم‌نظام



جستارهای وابسته

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]
  1. با انعقاد عهدنامه ترکمانچای، حکومت میر حسن خان به پایان رسید. البته وی تا اواخر بهار در لنکران باقی ماند.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ پورصفر قصابی نژاد، علی (۱۳۸۹). «خانات تالش». دانشنامه جهان اسلام. ج. ۱۴. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی. ص. ۵۹۱۵. شابک ۹۶۴-۴۴۷-۰۱۵–۵ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک).
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ الوف آستارا شامل شهرستان‌های امروزی آستارا و نمین می‌شود.
  4. لنکرانی، احمد (۱۳۸۰). اخبارنامه: تاریخ خانات تالش در زمان جنگهای روسیه علیه ایران. به کوشش علی عبدلی. تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه. ص. ۱۱۸. شابک ۹۶۴-۳۶۱-۰۳۹-X.
  5. نصیری، محمدرضا (۱۳۶۸). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران: قاجاریه. ج. ۲. تهران: کیهان. ص. ۱۲۱.
  6. برادگاهی، سعیدعلی (۱۳۷۸). «جواهرنامه لنکران». چهار رساله در زمینه تاریخ و جغرافیای تالش. به کوشش علی عبدلی. رشت: گیلکان. ص. ۶۴. شابک ۹۶۴-۹۰۵۵۶-۵-۷.
  7. لنکرانی، میرزا احمد (۱۳۸۰). اخبارنامه: تاریخ خانات تالش در زمان جنگهای روسیه علیه ایران. به کوشش علی عبدلی. تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه. ص. ۱۵۴. شابک ۹۶۴-۳۶۱-۰۳۹-X.
  8. نشریه خانوادگی - اینجانب نوه ی میر حسن خان از طرف مادری هستم. کاراکتر line feed character در |نام خانوادگی1= در موقعیت 18 (کمک); پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)

منابع

[ویرایش]

پیوند به بیرون

[ویرایش]