فهرست نخست‌وزیران ایران

• بالا راست: علی‌اصغر اتابک نخستین رئیس‌الوزرای ایران.
• بالا چپ: محمدعلی فروغی نخست‌وزیر ایران در هنگام انتقال سلطنت به رضاشاه و محمدرضاشاه.
• پایین راست: امیرعباس هویدا دارندهٔ طولانی‌ترین مدت نخست‌وزیری در ایران.
• پایین چپ: میرحسین موسوی آخرین نخست‌وزیر ایران.

فهرست نخست‌وزیران ایران شامل نام کسانی است که به جایگاه نخست‌وزیر ایران رسیده‌اند. در ابتدا، نام این جایگاه «رئیس‌الوزرا» بود و جایگزین «صدر اعظم» شده بود. عنوان نخست‌وزیر از سال ۱۳۲۰ و دوران نخست‌وزیری محمدعلی فروغی رایج شد. جایگاه نخست‌وزیر در پی همه‌پرسی ۶ مرداد ۱۳۶۸ حذف شده و ریاست هیئت وزیران به «رئیس‌جمهور» واگذار شد.

با پیروزی انقلاب مشروطه و صدور فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین‌شاه (س. ۱۲۸۵–۱۲۷۵)، انتخابات مجلس شورای ملی برگزار شده و نخستین دورهٔ مجلس از مهر ۱۲۸۵ شروع به کار کرد. نصرالله مشیرالدوله صدر اعظم وقت ایران، قانون اساسی مشروطه را که در تاریخ ۸ دی ۱۲۸۵ به توشیح شاه رسیده بود، در ۱۰ دی به مجلس برد. از آنجا که در تنظیم قانون اساسی، حدود وظایف و مسئولیت وزیران مشخص نشده بود، هیئت دولت به مجلس معرفی نشد. این امر، و به طور کلی رفتار منفی دولت در برابر مجلس، نمایندگان را بر آن داشت تا در تاریخ ۷ بهمن، اسامی وزیران و حدود وظایف آن‌ها را از دولت بخواهند. عدم حضور مشیرالدوله در مجلس و بی‌اعتنایی به خواسته‌های نمایندگان، در نهایت موجب کناره‌گیری او از صدارت در ۲۶ اسفند شد. در این هنگام، محمدعلی‌شاه (س. ۱۲۸۸–۱۲۸۵)، علی‌اصغر اتابک را مأمور تشکیل دولت مشروطه کرد اما چون اتابک در خارج از کشور بود، دولت موقتی به سرپرستی سلطانعلی وزیر افخم در ۲۹ اسفند تشکیل شد. سرانجام اتابک روز ۱۱ اردیبهشت ۱۲۸۶ رسماً رئیس‌الوزرای دولت مشروطه شد.

مطابق با قانون اساسی مشروطه انتخاب نخست‌وزیر با مجلس شورای ملی بوده و بعد از ابراز تمایل مجلس شاه نسبت به رأی تمایل مجلس شورای ملی اقدام کرده و فرمان نخست‌وزیری را برای فرد معرفی شده صادر کرده تا مجلس نسبت به آن رای اعتماد صادر نماید. در دورهٔ پادشاهی احمدشاه و دورهٔ اول سلطنت محمدرضاشاه (۱۳۳۲–۱۳۲۰) این سنت رعایت می‌شد؛ اما در دورهٔ رضاشاه و پس از کودتای ۲۸ مرداد، محمدرضاشاه راساً به نصب و عزل نخست‌وزیر بدون رعایت این سنت و قانون اساسی اقدام می‌کردند.

در کشاکش انقلاب، سید روح‌الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی، به موازات دولت منتسب به حکومت شاهنشاهی که تا ۲۲ بهمن سر کار بود، دولت موقت را با نظر شورای انقلاب (که نقش مجلس موقت را داشت) تشکیل داد. پس از استعفای دولت بازرگان، شورای انقلاب مستقیم تشکیل دولت را عهده‌دار شد. طبق اصل ۱۲۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در ۱۰ و ۱۱ آذر ۱۳۵۸ به تصویب ملت رسید، ساختاری نیمه‌ریاستی برای کشور تعریف شد، که نخست‌وزیر به عنوان رئیس حکومت، از سوی رئیس‌جمهور نامزد شده و در صورت کسب رأی اعتماد از مجلس شورای اسلامی عهده‌دار این منصب می‌شد، و رهبر به عنوان رئیس کشور نقشی در تعیین وی نداشت. در بازنگری قانون اساسی، با انتقال ریاست دولت به رئیس‌جمهور و ادارهٔ هیئت وزیران به معاون اول رئیس‌جمهور، نظام کشور به ریاستی تغییر یافت، و سمت نخست‌وزیر حذف گشت.

فهرست

پادشاهی مشروطه

ر.	نام (دوران زندگی)		نگاره	آغاز تصدی	پایان تصدی	دولت	مجلس (آغاز)	شاه (دوران)
• دولت عِلّیه ایران (۱۳۰۴–۱۲۸۵) •
–		سلطانعلی وزیر افخم (۱۲۹۷–۱۲۴۶) کفیل		۲۹ اسفند ۱۲۸۵	۹ اردیبهشت ۱۲۸۶	وزیر افخم	۱ (۱۲۸۵)	محمدعلی‌شاه (۱۲۸۸–۱۲۸۵)
۱		علی‌اصغر اتابک (۱۲۸۶–۱۲۳۶)		۱۱ اردیبهشت ۱۲۸۶	۸ شهریور ۱۲۸۶ ✝	اتابک
۲		احمد مشیرالسلطنه (۱۲۹۷–۱۲۲۳)		۱۶ شهریور ۱۲۸۶	۲۴ مهر ۱۲۸۶	مشیرالسلطنه ۱
۳		ابوالقاسم ناصرالملک (۱۳۰۶–۱۲۴۵)		۳ آبان ۱۲۸۶	۲۴ آذر ۱۲۸۶	ناصرالملک
۴		حسینقلی نظام‌السلطنه (۱۲۸۷–۱۲۱۱)		۳۰ آذر ۱۲۸۶	۱۵ اردیبهشت ۱۲۸۷	نظام‌السلطنه ۱
						نظام‌السلطنه ۲
						نظام‌السلطنه ۳
(۲)		احمد مشیرالسلطنه (۱۲۹۷–۱۲۲۳)		۱۵ اردیبهشت ۱۲۸۷	اردیبهشت ۱۲۸۸	مشیرالسلطنه ۲
						مشیرالسلطنه ۳	—
						مشیرالسلطنه ۴
۵		کامران میرزا (۱۳۰۷–۱۲۳۵)		۹ اردیبهشت ۱۲۸۸	۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۸	—
هیئت دولت بدون نخست‌وزیر						کفالت سعدالدوله
۶		جواد سعدالدوله (۱۳۰۸–۱۲۲۰)		۱۸ اردیبهشت ۱۲۸۸	۲۲ تیر ۱۲۸۸	سعدالدوله
هیئت دولت بدون نخست‌وزیر						تنکابنی–بختیاری		احمدشاه (۱۳۰۴–۱۲۸۸)
۷		محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵)		۹ مهر ۱۲۸۸	۲ مرداد ۱۲۸۹	تنکابنی ۱	۲ (۱۲۸۸)
						تنکابنی ۲
						تنکابنی ۳
۸		حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۲۰ تیر ۱۲۸۹	۲۸ بهمن ۱۲۸۹	مستوفی ۱
(۷)		محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵)		۱۳ اسفند ۱۲۸۹	۲ مرداد ۱۲۹۰	تنکابنی ۴
						تنکابنی ۵
۹		نجفقلی بختیاری (۱۳۰۹–۱۲۲۹/۳۰)		۲ مرداد ۱۲۹۰	۲۸ دی ۱۲۹۱	بختیاری ۱
						بختیاری ۲
						بختیاری ۳
						بختیاری ۴
						بختیاری ۵	—
۱۰		محمدعلی علاءالسلطنه (۱۳۱۴–۱۲۱۷)		۱ بهمن ۱۲۹۱	مرداد ۱۲۹۳	علاءالسلطنه ۱
(۸)		حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۲۶ مرداد ۱۲۹۳	۱۸ اسفند ۱۲۹۳	مستوفی ۲
						مستوفی ۳	۳ (۱۲۹۳)
۱۱		حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱)		۱۹ اسفند ۱۲۹۳	۳ اردیبهشت ۱۲۹۴	پیرنیا ۱
۱۲		عبدالمجید عین‌الدوله (۱۳۰۶–۱۲۲۴)		۴ اردیبهشت ۱۲۹۴	۲۹ تیر ۱۲۹۴	عین‌الدوله ۱
(۸)		حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۱۲ مرداد ۱۲۹۴	۲ دی ۱۲۹۴	مستوفی ۴
							—
۱۳		عبدالحسین فرمانفرما (۱۳۱۸–۱۲۳۱)		۳ دی ۱۲۹۴	۱۰ اسفند ۱۲۹۴	فرمانفرما
(۷)		محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵)		۱۳ اسفند ۱۲۹۴	۲۲ مرداد ۱۲۹۵	تنکابنی ۶
۱۴		حسن وثوق‌الدوله (۱۳۲۹–۱۲۵۴)		۲۳ مرداد ۱۲۹۵	۸ خرداد ۱۲۹۶	وثوق ۱
(۱۰)		محمدعلی علاءالسلطنه (۱۳۱۴–۱۲۱۷)		۸ خرداد ۱۲۹۶	۲۸ آبان ۱۲۹۶	علاءالسلطنه ۲
						علاءالسلطنه ۳
(۱۲)		عبدالمجید عین‌الدوله (۱۳۰۶–۱۲۲۴)		۲۸ آبان ۱۲۹۶	۱۷ دی ۱۲۹۶	عین‌الدوله ۲
(۸)		حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۱۷ دی ۱۲۹۶	۵ اردیبهشت ۱۲۹۷	مستوفی ۵
(۹)		نجفقلی بختیاری (۱۳۰۹–۱۲۲۹/۳۰)		۱۸ اردیبهشت ۱۲۹۷	۱۵ مرداد ۱۲۹۷	بختیاری ۶
(۱۴)		حسن وثوق‌الدوله (۱۳۲۹–۱۲۵۴)		۱۵ مرداد ۱۲۹۷	۴ تیر ۱۲۹۹	وثوق ۲
(۱۱)		حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱)		۷ تیر ۱۲۹۹	۳ آبان ۱۲۹۹	پیرنیا ۲
۱۵		فتح‌الله اکبر (۱۳۱۷–۱۲۳۴)		۵ آبان ۱۲۹۹	۳ اسفند ۱۲۹۹	اکبر ۱
						اکبر ۲
۱۶		سید ضیاءالدین طباطبایی (۱۳۴۸–۱۲۶۸)		۴ اسفند ۱۲۹۹	۴ خرداد ۱۳۰۰	طباطبایی
۱۷		احمد قوام‌السلطنه (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۸ خرداد ۱۳۰۰	۲۹ دی ۱۳۰۰	قوام ۱
						قوام ۲	۴ (۱۳۰۰)
						قوام ۳
(۱۱)		حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱)		۲ بهمن ۱۳۰۰	۲ خرداد ۱۳۰۱	پیرنیا ۳
(۱۷)		احمد قوام‌السلطنه (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۲۱ خرداد ۱۳۰۱	۵ بهمن ۱۳۰۱	قوام ۴
(۸)		حسن مستوفی (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۱۰ بهمن ۱۳۰۱	۲۱ خرداد ۱۳۰۲	مستوفی ۶
(۱۱)		حسن پیرنیا (۱۳۱۴–۱۲۵۱)		۲۴ خرداد ۱۳۰۲	۳۰ مهر ۱۳۰۲	پیرنیا ۴
							—
۱۸		رضا پهلوی (۱۳۲۳–۱۲۵۶)		۳ آبان ۱۳۰۲	۲۱ آذر ۱۳۰۴	پهلوی ۱
						پهلوی ۲	۵ (۱۳۰۲)
						پهلوی ۳
						پهلوی ۴
• کشور شاهنشاهی ایران (۱۳۵۷–۱۳۰۴) •
–		محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶) کفیل		۲۸ آذر ۱۳۰۴	۱۵ خرداد ۱۳۰۵	فروغی ۱	۵ (۱۳۰۲)	رضاشاه (۱۳۲۰–۱۳۰۴)
							—
(۸)		حسن مستوفی (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۱۶ خرداد ۱۳۰۵	۶ خرداد ۱۳۰۶	مستوفی ۷
						مستوفی ۸	۶ (۱۳۰۵)
						مستوفی ۹
۱۹		مهدی‌قلی هدایت (۱۳۳۴–۱۲۴۳)		۹ خرداد ۱۳۰۶	۲۱ شهریور ۱۳۱۲	هدایت ۱
						هدایت ۲	۷ (۱۳۰۷)
						هدایت ۳	۸ (۱۳۰۹)
						هدایت ۴	۹ (۱۳۱۱)
۲۰		محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶)		۲۶ شهریور ۱۳۱۲	۱۰ آذر ۱۳۱۴	فروغی ۲
						فروغی ۳	۱۰ (۱۳۱۴)
۲۱		محمود جم (۱۳۴۸–۱۲۶۴)		۱۱ آذر ۱۳۱۴	۳ آبان ۱۳۱۸	جم ۱
						جم ۲	۱۱ (۱۳۱۶)
۲۲		احمد متین‌دفتری (۱۳۵۰–۱۲۷۵)		۳ آبان ۱۳۱۸	۴ تیر ۱۳۱۹	متین‌دفتری	۱۲ (۱۳۱۸)
۲۳		علی منصور (۱۳۵۳–۱۲۶۵)		۴ تیر ۱۳۱۹	۵ شهریور ۱۳۲۰	ع. منصور ۱
(۲۰)		محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶)		۵ شهریور ۱۳۲۰	۱۱ اسفند ۱۳۲۰	فروغی ۴
						فروغی ۵		محمدرضاشاه (۱۳۵۷–۱۳۲۰)
						فروغی ۶	۱۳ (۱۳۲۰)
						فروغی ۷
۲۴		علی سهیلی (۱۳۳۷–۱۲۷۴)		۱۸ اسفند ۱۳۲۰	۸ مرداد ۱۳۲۱	سهیلی ۱
(۱۷)		احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۱۳ مرداد ۱۳۲۱	۲۴ بهمن ۱۳۲۱	قوام ۵
						قوام ۶
(۲۴)		علی سهیلی (۱۳۳۷–۱۲۷۴)		۲۵ بهمن ۱۳۲۱	۲۵ اسفند ۱۳۲۲	سهیلی ۲
						سهیلی ۳	—
۲۵		محمد ساعد (۱۳۵۲–۱۲۶۰)		۲۷ اسفند ۱۳۲۲	۱۸ آبان ۱۳۲۳	ساعد ۱	۱۴ (۱۳۲۲)
						ساعد ۲
						ساعد ۳
۲۶		مرتضی‌قلی بیات (۱۳۳۷–۱۲۶۶)		۳۰ آبان ۱۳۲۳	۲۸ فروردین ۱۳۲۴	بیات
۲۷		ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰)		۱۲ اردیبهشت ۱۳۲۴	۱۳ خرداد ۱۳۲۴	حکیمی ۱
۲۸		محسن صدر (۱۳۴۱–۱۲۵۰)		۱۵ خرداد ۱۳۲۴	۲۹ مهر ۱۳۲۴	صدر
(۲۷)		ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰)		۹ آبان ۱۳۲۴	۳۰ دی ۱۳۲۴	حکیمی ۲
(۱۷)		احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۷ بهمن ۱۳۲۴	۱۸ آذر ۱۳۲۶	قوام ۷
						قوام ۸	—
						قوام ۹
						قوام ۱۰
						قوام ۱۱	۱۵ (۱۳۲۶)
۲۹		رضا حکمت (۱۳۵۶–۱۲۶۹)		۲۶ آذر ۱۳۲۶	آذر ۱۳۲۶	—
(۲۷)		ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰)		۶ دی ۱۳۲۶	۱۸ خرداد ۱۳۲۷	حکیمی ۳
۳۰		عبدالحسین هژیر (۱۳۲۸–۱۲۸۱)		۲۳ خرداد ۱۳۲۷	۱۵ آبان ۱۳۲۷	هژیر
(۲۵)		محمد ساعد (۱۳۵۲–۱۲۶۰)		۲۲ آبان ۱۳۲۷	۲۸ اسفند ۱۳۲۸	ساعد ۴
						ساعد ۵	۱۶ (۱۳۲۸)
(۲۳)		علی منصور (۱۳۵۳–۱۲۶۵)		۸ فروردین ۱۳۲۹	۵ تیر ۱۳۲۹	ع. منصور ۲
۳۱		حاجعلی رزم‌آرا (۱۳۲۹–۱۲۸۰)	پرونده:Haj Ali Razmara.jpg	۶ تیر ۱۳۲۹	۱۶ اسفند ۱۳۲۹ ✝	رزم‌آرا
–		خلیل فهیمی (۱۳۳۲–۱۲۵۵) کفیل		۱۶ اسفند ۱۳۲۹	۲۱ اسفند ۱۳۲۹	—
۳۲		حسین علاء (۱۳۴۳–۱۲۶۰)		۲۱ اسفند ۱۳۲۹	۶ اردیبهشت ۱۳۳۰	علاء ۱
۳۳		محمد مصدق (۱۳۴۵–۱۲۶۱)		۸ اردیبهشت ۱۳۳۰	۲۵ تیر ۱۳۳۱	مصدق ۱
						—	۱۷ (۱۳۳۱)
(۱۷)		احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۲۷ تیر ۱۳۳۱	۳۰ تیر ۱۳۳۱	—
(۳۳)		محمد مصدق (۱۳۴۵–۱۲۶۱)		۳۱ تیر ۱۳۳۱	۲۲ مرداد ۱۳۳۲	مصدق ۲
۳۴		فضل‌الله زاهدی (۱۳۴۲–۱۲۷۱)		۲۲ مرداد ۱۳۳۲	۱۷ فروردین ۱۳۳۴	زاهدی ۱
						زاهدی ۲	۱۸ (۱۳۳۲)
(۳۲)		حسین علاء (۱۳۴۳–۱۲۶۰)		۱۷ فروردین ۱۳۳۴	۱۴ فروردین ۱۳۳۶	علاء ۲
						علاء ۳	۱۹ (۱۳۳۵)
۳۵		منوچهر اقبال (۱۳۵۶–۱۲۸۸)		۱۵ فروردین ۱۳۳۶	۶ شهریور ۱۳۳۹	اقبال
۳۶		جعفر شریف‌امامی (۱۳۷۷–۱۲۹۱)		۷ شهریور ۱۳۳۹	۱۴ اردیبهشت ۱۳۴۰	شریف‌امامی ۱	—
						شریف‌امامی ۲	۲۰ (۱۳۳۹)
۳۷		علی امینی (۱۳۷۱–۱۲۸۴)		۱۵ اردیبهشت ۱۳۴۰	۲۶ تیر ۱۳۴۱	امینی	—
۳۸		اسدالله علم (۱۳۵۷–۱۲۹۸)		۲۸ تیر ۱۳۴۱	۱۷ اسفند ۱۳۴۲	علم ۱
						علم ۲
						علم ۳	۲۱ (۱۳۴۲)
۳۹		حسنعلی منصور (۱۳۴۳–۱۳۰۲)		۱۷ اسفند ۱۳۴۲	۶ بهمن ۱۳۴۳ ✝	ح. منصور ۱
						ح. منصور ۲
۴۰		امیرعباس هویدا (۱۳۵۸–۱۲۹۷)		۷ بهمن ۱۳۴۳	۱۵ مرداد ۱۳۵۶	هویدا ۱
						هویدا ۲	۲۲ (۱۳۴۶)
						هویدا ۳
						هویدا ۴	۲۳ (۱۳۵۰)
						هویدا ۵	۲۴ (۱۳۵۴)
۴۱		جمشید آموزگار (۱۳۹۵–۱۳۰۲)		۱۶ مرداد ۱۳۵۶	۵ شهریور ۱۳۵۷	آموزگار
(۳۶)		جعفر شریف‌امامی (۱۳۷۷–۱۲۹۱)		۵ شهریور ۱۳۵۷	۱۴ آبان ۱۳۵۷	شریف‌امامی ۳
۴۲		غلامرضا ازهاری (۱۳۸۰–۱۲۹۰)		۱۵ آبان ۱۳۵۷	۱۰ دی ۱۳۵۷	ازهاری
۴۳		شاپور بختیار (۱۳۷۰–۱۲۹۳)	پرونده:Portrait of Shapour Bakhtiar.jpg	۱۶ دی ۱۳۵۷	۲۲ بهمن ۱۳۵۷	بختیار

جمهوری اسلامی

ر.	نام (دوران زندگی)		نگاره	آغاز تصدی	پایان تصدی	دولت	مجلس (آغاز)	رئیس‌جمهور (دوران)
• جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۸–۱۳۵۷) •
۴۴		مهدی بازرگان (۱۳۷۳–۱۲۸۶)		۱۵ بهمن ۱۳۵۷	۱۴ آبان ۱۳۵۸	بازرگان	شورای انقلاب	—
هیئت دولت بدون نخست‌وزیر						شورای انقلاب
									سید ابوالحسن بنی‌صدر (۱۳۶۰–۱۳۵۸)
۴۵		محمدعلی رجایی (۱۳۶۰–۱۳۱۲)		۲۰ مرداد ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	رجایی	۱ (۱۳۵۹)
								شورای ریاست
۴۶		محمدجواد باهنر (۱۳۶۰–۱۳۱۲)		۱۴ مرداد ۱۳۶۰	۸ شهریور ۱۳۶۰ ✝	باهنر			محمدعلی رجایی (۱۳۶۰)
–		محمدرضا مهدوی کنی (۱۳۹۳–۱۳۱۰) کفیل		۱۱ شهریور ۱۳۶۰	۷ آبان ۱۳۶۰	مهدوی کنی		شورای ریاست
۴۷		میرحسین موسوی ( –۱۳۲۰)		۷ آبان ۱۳۶۰	۲۵ مرداد ۱۳۶۸	موسوی ۱			پرونده:Ali Khamenei Official photo (1989) (cropped).jpg سید علی خامنه‌ای (۱۳۶۸–۱۳۶۰)
						موسوی ۲	۲ (۱۳۶۳)
						موسوی ۳
						موسوی ۴	۳ (۱۳۶۷)