دولت نخست جمهوری اسلامی ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
دولت رجایی
هیئت دولتِ اول در جمهوری اسلامی ایران
نخست‌وزیر ایران
تاریخ تشکیل۲۰ مرداد ۱۳۵۹
تاریخ انحلال۱۴ مرداد ۱۳۶۰
کسان و سازمان‌ها
رئیس دولتمحمدعلی رجایی
پیشینهٔ رئیس دولتنمایندهٔ مجلس شورای اسلامی (۱۳۵۹)
وزیر آموزش و پرورش (۱۳۵۹–۱۳۵۸)
رئیس کشورسید روح‌الله خمینی
شمار وزیران۱۸ وزیر + ۴ وزیر مشاور
وزیران کناررفته
(درگذشت/استعفا/برکناری)
۱
شمار همهٔ وزیران۱۹ + ۴
پیشینه
انتخابات(ها)انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۵۸
انتخابات مجلس ۱۳۵۹–۱۳۵۸
انتخابات خروجیانتخابات ریاست‌جمهوری مرداد ۱۳۶۰
دوره(های) مجلسمجلس اول
پیشینهیئت دولت موقت شورای انقلاب
پسیندولت دوم (باهنر)

دولت اول جمهوری اسلامی ایران نخستین دولت در ایران بعد از انقلاب ۱۳۵۷ می‌باشد که با آراء مستقیم مردم ایران انتخاب شده‌است. در پی انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۵۸)، ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان نخستین رئیس‌جمهور منتخب ایران انتخاب شد. این دولت در روز دوشنبه ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ شروع به کار کرد و در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ توسط مجلس شورای اسلامی منحل شد.[۱] از جمله رویدادهای مهم در این دولت می‌توان به شروع جنگ ایران و عراق، رویدادهای ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ و تظاهرات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ اشاره کرد.

اختلاف رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر[ویرایش]

در این دولت اختلافات رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر بیشتر از هر دولت دیگری بوده‌است. بعد از انتخاب بنی‌صدر به مقام ریاست‌جمهوری، وی قصد داشت سید احمد خمینی را برای تصدی نخست وزیری معرفی کند، که مخالفت آیت الله خمینی مانع از تحقق این امر شد. پس از آن مجلس شورای اسلامی وقت نیز گزینه‌های بعدی بنی صدر برای سمت نخست‌وزیری، یعنی مصطفی میرسلیم و علی اکبر ولایتی را نپذیرفت و بعد از رایزنی‌ها، زمانی که محمدعلی رجایی برای تصدی پست نخست‌وزیری مطرح شد، اینبار نوبت بنی‌صدر بود که از همکاری با وی امتناع کند.[۲] بنی‌صدر تحمیل رجایی از جانب مجلس را نمی‌توانست بپذیرد ولی از آنجا که اختیار قانونی‌ای بیش از این برای رییس جمهور وجود نداشت، در نهایت مجبور شد به انتخاب مجلس وقت تن دهد. رجایی در جلسه انتخاب به عنوان نخست‌وزیر، خود را اینگونه معرفی کرد: «من مقلد امام، فرزند مجلس و برادر رئیس جمهور.»[۳] بعد از پذیرش رجایی اختلافات شدت گرفت. از جمله این اختلافات می‌توان به نپذیرفتن وزرای پیشنهادی از جانب بنی‌صدر اشاره کرد؛ محسن نوربخش، علی‌اکبر پرورش و احمد توکلی ۳ گزینهٔ پیشنهادی رجایی بودند که بنی‌صدر آن‌ها را نپذیرفت، ضمن اینکه میرحسین موسوی نیز با پافشاری نمایندگان مجلس به کابینه بنی‌صدر راه یافت. اخلاف دیدگاه لیبرالی بنی‌صدر با دیدگاه اسلامی/انقلابی رجایی موجب شد ۸ وزارتخانهٔ حساس دولت تا ماه‌ها بدون وزیر به فعالیت ادامه دهند.[۴]

اولین جلسه رسمی هیئت دولت اول جمهوری اسلامی ایران در ۱۹ شهریور ۱۳۵۹ با حضور ۱۴ وزیر مورد تأیید مجلس برگزار شد. وزیران سایر وزارتخانه‌ها نیز به تدریج تا ۱۴ تیر ۱۳۶۰ انتخاب شدند. در این میان نبود توافق بر سر انتخاب وزیر امور خارجه بیش از فقدان سایر وزیران به جایگاه دولت در عرصه بین‌المللی ضربه زد. به خصوص در موضوع اشغال سفارت آمریکا که نقش مذاکره‌کننده با طرف آمریکایی را می‌بایست وزیر مزبور عهده‌دار می‌شد.[۵]

هیئت دولت[ویرایش]

مقام نام آغاز تصدی پایان تصدی حزب سیاسی منبع
نخست‌وزیر محمدعلی رجایی۲۰ مرداد ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰معلمان ایران [۶]
رئیس دفتر نخست‌وزیر حسن عسگری‌راد۷ مهر ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۷][۸]
سخنگوی دولت بهزاد نبوی۲۵ آذر ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰مجاهدین انقلاب [۹]
وزیران
وزیر آموزش و پرورش ایرج شگرف نخعی*شهریور ۱۳۵۹۴ آذر ۱۳۵۹جمهوری اسلامی [۱۰]
 محمدجواد باهنر۴ آذر ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۱]
 ایرج شگرف نخعی*مرداد ۱۳۶۰۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۲]
وزیر ارشاد ملی عباس دوزدوزانی۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰مجاهدین انقلاب [۱۳]
وزیر امور اقتصادی و دارایی سید محسن نوربخش*شهریور ۱۳۵۹۲۰ اسفند ۱۳۵۹مستقل[۱۴]
 حسین نمازی۲۰ اسفند ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۵]
وزیر امور خارجه محمدکریم خداپناهی*شهریور ۱۳۵۹۲۰ اسفند ۱۳۵۹مستقل
 محمدعلی رجایی[الف]*۲۰ اسفند ۱۳۵۹۱۴ تیر ۱۳۶۰معلمان ایران [۱۵]
 میرحسین موسوی۱۴ تیر ۱۳۶۰۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۶]
وزیر بازرگانی محمدصادق اسلامی*شهریور ۱۳۵۹۲۰ اسفند ۱۳۵۹جمهوری اسلامی
 حسین کاظم‌پور اردبیلی۲۰ اسفند ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۵]
وزیر بهداری هادی منافی۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۳]
وزیر پست و تلگراف و تلفن محمود قندی۱۹ شهریور ۱۳۵۹۷ تیر ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۳]
 غلامحسین دلجو*۹ تیر ۱۳۶۰۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۷]
وزیر دادگستری ابراهیم احدی۱۴ آبان ۱۳۵۹۱۰ دی ۱۳۵۹مستقل[۱۸]
 سید محمد اصغری۲۵ خرداد ۱۳۶۰۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۹]
وزیر دفاع ملی جواد فکوری۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰نظامی[۱۳]
وزیر راه و ترابری موسی کلانتری۱۹ شهریور ۱۳۵۹۷ تیر ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۳]
 احمد امری*۱۵ تیر ۱۳۶۰۲۶ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۲۰]
وزیر صنایع و معادن محمدرضا نعمت‌زاده۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۳]
وزیر فرهنگ و آموزش عالی حسن عارفی۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۳]
وزیر کار و امور اجتماعی غلامعلی معتمدی*شهریور ۱۳۵۹۱۴ آبان ۱۳۵۹جمهوری اسلامی [۲۱]
 سید محمد میرمحمدصادقی۱۴ آبان ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۸]
وزیر کشاورزی و عمران روستایی محمد سلامتی۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰مجاهدین انقلاب [۱۳]
وزیر کشور محمدرضا مهدوی کنی۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰روحانیت مبارز [۱۳]
وزیر مسکن و شهرسازی محمدشهاب گنابادی۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰مجاهدین انقلاب [۱۳]
وزیر نفت محمدجواد تندگویان۳ مهر ۱۳۵۹۹ آبان ۱۳۵۹مستقل[۲۲]
 سید حسن سادات*۱۱ آبان ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۲۳]
وزیر نیرو حسن عباس‌پور۱۹ شهریور ۱۳۵۹۷ تیر ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۳]
 محمود مقدم*۹ تیر ۱۳۶۰۲۶ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۱۷]
وزیران مشاور
وزیر مشاور در امور اجرایی بهزاد نبوی۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰مجاهدین انقلاب [۱۳]
رئیس سازمان برنامه و بودجه موسی خیر۳ مهر ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۲۲]
رئیس سازمان بهزیستی کشور محمدعلی فیاض‌بخش۱۹ شهریور ۱۳۵۹۷ تیر ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۳]
 سید حسین شهرستانی*۹ تیر ۱۳۶۰۲۶ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۱۷]
سرپرست صنایع فولاد محمود احمدزاده۱۹ شهریور ۱۳۵۹۲۶ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۱۳]
معاونان نخست‌وزیر
معاون سیاسی محمد هاشمی رفسنجانیمهر ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی
معاون امور حقوقی و مجلس سید احمد اشرف اسلامی۱۹ فروردین ۱۳۶۰۱۴ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۲۴]
معاون امور طرح‌ها و برنامه‌ها عبدالله جاسبی۱۸ آذر ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۲۵]
دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور مصطفی کتیرایی۲۰ مرداد ۱۳۵۹۲۶ فروردین ۱۳۶۰ا. ا. مهندسین [۲۶][۲۷]
 علی‌اکبر سلیمی جهرمی۲۶ فروردین ۱۳۶۰۷ تیر ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۲۸]
 سید محمدباقر سخایی*۹ تیر ۱۳۶۰۲۹ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۱۷]
رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی محمود کریمی نوری۷ مهر ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۲۹]
رئیس دفتر اطلاعات و تحقیقات خسرو تهرانیمهر ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۳۰]
رئیس سازمان اوقاف حبیب‌الله عسگراولادی۲۰ مرداد ۱۳۵۹۱۶ فروردین ۱۳۶۰جمهوری اسلامی
 محمدرضا اعتمادیان۱۶ فروردین ۱۳۶۰۱۴ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی [۳۱]
رئیس سازمان تربیت بدنی مصطفی داوودی۱۸ شهریور ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰مستقل[۳۲]
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تقی ابتکار۲۰ مرداد ۱۳۵۹اسفند ۱۳۵۹مستقل
 رضاحسین میرزاطاهریاسفند ۱۳۵۹۱۴ مرداد ۱۳۶۰جمهوری اسلامی

یادداشت[ویرایش]

  1. محمد هاشمی رفسنجانی، معاون سیاسی نخست‌وزیر، به عنوان قائم‌مقام نخست‌وزیر در وزارت‌خانه منصوب شد.

منابع[ویرایش]

  1. وزرای کابینهٔ بنی‌صدر چه کسانی بودند؟ باشگاه خبرنگاران جوان
  2. مسعود رضایی: بنی‌صدر مجلس را تابع خودش می‌خواست روزنامه جام جم
  3. انتخاب رجایی به عنوان نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine مرکز اسناد انقلاب اسلامی
  4. عاقبت اختلاف نظرهای رجایی و بنی‌صدر چه شد؟ خبرآنلاین
  5. کابینه ی اولین نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران بایگانی‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
  6. «رجایی نخست‌وزیر شد». اطلاعات (۱۶۲۱۱): ۱. ۲۰ مرداد ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  7. انبارداران، امیرحسین (۵ شهریور ۱۳۸۴). «… آسان نیست، ولی شدنی است: گفت‌وگو با مسئول دفتر ویژه شهید محمدعلی رجایی». کیهان: ۱۶–۱۷ – به واسطهٔ مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان. از رادیو شنیدم معاون نخست‌وزیر شدم… کارهایم شروع شد اما حس کردم کار من نیست. خلاصه به آقای رجایی گفتم من همان کار دفتر شما را انجام بدهم بهتر است… حدود یک ماه گذشت تا توانستم ایشان را متقاعد کنم در همان دفتر مفیدتر هستم و عاقبت، آقای رجایی ابلاغ مرا اصلاح کرد و شدم مسئول دفتر ویژه نخست‌وزیر. بعد هم که ایشان رئیس‌جمهور شد تا مدتی بنا به دستور ایشان مسئول دفتر ویژه نخست‌وزیری شهید باهنر بودم.
  8. «رئیس جدید سازمان نخست‌وزیری». اطلاعات (۱۶۲۵۰): ۲. ۸ مهر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  9. «بهزاد نبوی سخنگوی دولت شد». کیهان (۱۱۱۶۹): ۲. ۲۶ آذر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ کتابخانهٔ دانشگاه منچستر.
  10. «پیام سرپرست آموزش و پرورش به مناسبت فرا رسیدن سال تحصیلی جدید». اطلاعات (۱۶۲۴۴): ۱۷. ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  11. «به وضع کلیهٔ افرادی که از ادارات پاکسازی شده‌اند رسیدگی خواهد شد». اطلاعات (۱۶۲۹۵): ۳. ۵ آذر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  12. فاضلی بیرجندی، محمود (۱۳۹۶). از مهدی بازرگان تا حسن روحانی: کابینه‌ها در جمهوری اسلامی ایران (ویراست دوم). تهران: پایان. ص. ۱۱۹. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۷۴۲-۱۴-۵.
  13. ۱۳٫۰۰ ۱۳٫۰۱ ۱۳٫۰۲ ۱۳٫۰۳ ۱۳٫۰۴ ۱۳٫۰۵ ۱۳٫۰۶ ۱۳٫۰۷ ۱۳٫۰۸ ۱۳٫۰۹ ۱۳٫۱۰ ۱۳٫۱۱ ۱۳٫۱۲ ۱۳٫۱۳ «کابینه رجائی با ۱۴ وزیر به مجلس معرفی شد». کیهان (۱۱۰۸۸): ۲. ۱۶ شهریور ۱۳۵۹ – به واسطهٔ کتابخانهٔ دانشگاه منچستر. «کابینه رجائی رأی اعتماد گرفت». کیهان (۱۱۰۹۱): ۳. ۲۰ شهریور ۱۳۵۹ – به واسطهٔ کتابخانهٔ دانشگاه منچستر.
  14. فاضلی بیرجندی، محمود (۱۳۹۶). از مهدی بازرگان تا حسن روحانی: کابینه‌ها در جمهوری اسلامی ایران (ویراست دوم). تهران: پایان. ص. ۱۲۰. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۷۴۲-۱۴-۵.
  15. ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ «مجلس به وزرای بازرگانی و اقتصاد و دارائی رأی اعتماد داد». اطلاعات (۱۶۳۸۲): ۳. ۲۱ اسفند ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  16. «مجلس با اکثریت آراء وزیر امور خارجه را پذیرفت». اطلاعات (۱۶۴۶۹): ۳. ۱۵ تیر ۱۳۶۰ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  17. ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ ۱۷٫۳ «سرپرستان جدید چند وزارتخانه تعیین شدند». اطلاعات (۱۶۴۶۵): ۴. ۱۰ تیر ۱۳۶۰ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  18. ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ «مجلس به وزرای کار و دادگستری رأی موافق داد». اطلاعات (۱۶۲۸۰): ۳. ۱۵ آبان ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  19. «وزیر جدید دادگستری». اطلاعات (۱۶۴۵۳): ۳. ۲۵ خرداد ۱۳۶۰ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  20. «انتصاب در وزارت راه». اطلاعات (۱۶۴۷۰): ۲. ۱۶ تیر ۱۳۶۰ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  21. جاسبی، منصوره (۶ تیر ۱۳۹۷). «شهید معتمدی؛ شخصیتی دیگر که بنی‌صدر وزارتش را نپذیرفت». پایگاه خبری جماران.
  22. ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «۲ وزیر جدید کابینه رأی اعتماد گرفتند». اطلاعات (۱۶۲۴۸): ۳. ۵ مهر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  23. فاضلی بیرجندی، محمود (۱۳۹۶). از مهدی بازرگان تا حسن روحانی: کابینه‌ها در جمهوری اسلامی ایران (ویراست دوم). تهران: پایان. ص. ۱۲۶. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۷۴۲-۱۴-۵.
  24. «معاون نخست‌وزیر در امور حقوقی و امور مجلس تعیین شد». اطلاعات (۱۶۳۹۷): ۲. ۱۹ فروردین ۱۳۶۰ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  25. «معاون نخست‌وزیر در امور طرح‌ها و برنامه‌ها شد». اطلاعات (۱۶۳۰۶): ۱۱. ۱۸ آذر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  26. «رئیس‌جمهور استعفای مهندس کتیرائی را نپذیرفت». اطلاعات (۱۶۲۴۰): ۱۳. ۲۵ شهریور ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  27. «سیاست اداری و استخدامی دولت اعلام شد». اطلاعات (۱۶۲۴۳): ۱۶. ۲۹ شهریور ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  28. «دبیرکل جدید سازمان امور اداری و استخدامی تعیین شد». اطلاعات (۱۶۴۰۳): ۳. ۲۶ فروردین ۱۳۶۰ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  29. «سرپرست جدید بنیاد مستضعفان تعیین شد». اطلاعات (۱۶۲۴۹): ۲. ۷ مهر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  30. «انتقال وظایف دفتر امور انقلاب». اطلاعات (۱۶۲۵۹): ۹. ۱۹ مهر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  31. «سرپرست جدید سازمان اوقاف تعیین شد». اطلاعات (۱۶۳۹۵): ۲. ۱۷ فروردین ۱۳۶۰ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
  32. «مصطفی داودی، سرپرست جدید سازمان تربیت بدنی». اطلاعات (۱۶۲۳۴): ۱۴. ۱۸ شهریور ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.

پیوند به بیرون[ویرایش]