مسعود بهنود

مسعود بهنود
مسعود بهنود در ویژه برنامه ۲۲ بهمن در تلویزیون فارسی صدای آمریکا
زادروز	۲۸ مرداد ماه ۱۳۲۵ (۷۴ سال) تهران، ایران
محل زندگی	لندن
ملیت	ایرانی
پیشه	نویسنده، روزنامه‌نگار و فیلمساز
فرزندان	بامداد و نیما
وبگاه
وبگاه مسعود بهنود - انگلیسی

مسعود بهنود (زاده ۲۸ مرداد ۱۳۲۵) نویسنده و روزنامه‌نگار و فیلم‌ساز ایرانی است و آثاری در زمینهٔ سیاست و تاریخ معاصر ایران نگاشته‌است. بهنود به‌عنوان یک روزنامه‌نگار در روزنامه‌های متفاوتی کار کرده‌است. وی در دوران حکومت پهلوی سردبیر روزنامه سراسری آیندگان (یکی از سه روزنامه اصلی کشور به همراه کیهان و اطلاعات) بود و در دوره حکومت جمهوری اسلامی نیز سردبیر مجله تهران مصور و نویسنده نشریه آدینه بوده‌است. در ماجرای اتوبوس ارمنستان از جملهٔ مسافران آن اتوبوس بود. وی بازیگر و نویسنده فیلم خانه عنکبوت بوده‌است. وی در سال ۲۰۰۲ به انگلستان مهاجرت کرد و به عنوان یکی از کارشناسان شبکهٔ بی‌بی‌سی فارسی فعالیت می‌کند.

زندگی شخصی

بهنود متولد ۲۸ مرداد ۱۳۲۵ است. در شناسنامه، به‌اشتباه تاریخ تولد او ۲۵ مرداد ۱۳۲۵ ذکر شده و در پاسپورت، ۲۷ ژوئیه ۱۹۴۷ (یعنی یک سال کوچک‌تر). پس از سخنرانی علی خامنه‌ای در سال ۱۳۷۹ که بعضی از مطبوعات را «پایگاه دشمن» خطاب کرد، نشریات بسیاری بسته شدند و حدود ۱۵۰۰ روزنامه‌نگار بیکار شدند. بخشی از روزنامه‌نگاران به خارج از کشور کوچ کردند و بعضی از آنها نیز در خبرگزاری‌های فارسی‌زبان در اروپا و آمریکا مشغول کار شدند. بهنود نیز در سال ۱۳۸۱ به لندن مهاجرت کرد و پس از شروع فعالیت شبکه بی‌بی‌سی فارسی در این شبکه فعالیت می‌کند. او بیش از ۲۰ روزنامه و مجله را بنیان نهاده‌است که هیچ‌یک از آن‌ها در حال حاضر منتشر نمی‌شوند. او دو فرزند به نام‌های بامداد بهنود و نیما بهنود دارد. وی در حال حاضر در مجموعهٔ اینترنتی «هزار داستان با مسعود بهنود» به خاطره‌ها و داستان‌های تاریخ معاصر شنیده‌نشدهٔ ایران می‌پردازد.

زندگی حرفه‌ای

پیش از انقلاب ۵۷

بهنود در سال ۱۳۴۴ با عضویت در حوزه فیضیه (و یا سید ملک خاتون) درس‌های طلبگی مقدمات را آموخت. پس از ترک حوزه بهنود حرفه نویسندگی، روزنامه‌نگاری و رادیو را پیش گرفت. وی که در دوره پهلوی با روشنفکران معترض حکومت نشست و برخاست داشته بود، با زیرکی خود توانسته بود در باند قدرت نخست‌وزیر هویدا (نخست‌وزیر) قرار بگیرد و به مقام سردبیری روزنامه سراسری آیندگان برسد و به همکاری با داریوش همایون (وزیر اطلاعات و جهانگردی نخست‌وزیر آموزگار) پرداخت. روزنامه آیندگان به همراه کیهان و اطلاعات، سه روزنامه اصلی آن دوران بودند. وی از معدود گویندگان رادیو بود که بدون نوشته و بازبینی حق داشت برنامهٔ «راه شب» را اداره کند و در تلویزیون دولتی نیز برنامه ساز و مفسر سیاسی مهورد اعتماد بود. وی از نزدیک‌ترین خبرنگاران به قدرت در دوران پهلوی بود. در فیلم‌های به جا مانده از آن دوران مشخص است که بهنود جزو معدود خبرنگارانی بوده‌است که در برنامه‌های هویدا و پرویز ثابتی (رئیس ساواک) حضور داشته و اجازه پرسیدن سؤال از آنها را داشته‌است.

بهنود در این دوران از دوستان بسیار صمیمی سیف‌الدین عصار بود. سرهنگ سیف‌الدین عصار، افسر گارد جاویدان، کارمند ساواک و آخرین رئیس زندان زندان قزل‌قلعه پیش از انقلاب بود. سیف‌الدین عصار همچین از مأموران ساواکی بود که وظیفه دستگیری روح‌الله خمینی در سال ۱۳۴۲ را داشت. پرویز ثابتی (رئیس ساواک) در مورد اتهام ساواکی بودن بهنود اعتقاد دارد که این اتهام از آنجا ناشی می‌شد که «[مسعود بهنود] دوست سرهنگ سیف‌الدین عصار (از افسران مأمور خدمت به ساواک) که با هم بسیار نزدیک و اهل دود و دم بودند». پرویز معتمد از نیروهای ساواکی و دوست سیف در مورد رابطه وی با بهنود و اعتیاد آن‌ها می‌گوید:

« «آقا سیف» متأسفانه معتاد شده بود. آن‌ها ۵–۶ نفر بودند که پاتوقشان خیابان لاله‌زار نو چهارراه مهنا بود. با مسعود بهنود و کاشی و دو تا دیگه از مأموران اداره سوم بودند.»

در جریان انقلاب ۵۷

ادعای پخش تصویر خمینی برای اولین بار در تلویزیون پهلوی توسط بهنود

مسعود بهنود قبل از انقلاب ۵۷ در تلویزیون پهلوی فرد مورد اعتمادی بود و برنامه داشت. وی در مصاحبه‌ای با رادیو زمانه ادعا کرده‌است که وی در ۱۶ شهریور ۱۳۵۷ (شب اتفاقات ۱۷ شهریور) از طریق ملاقاتی که شب قبلش با بازرگان و انتظام داشته‌است (۱۵ شهریور ۱۳۵۷) می‌دانسته‌است که چه اتفاقاتی روز بعد اتفاق خواهد افتاد بنابراین تصمیم گرفته‌است تصاویر خمینی را که به تازگی به پاریس رفته بوده‌است را از اعلامیه‌های سطح خیابان جمع‌آوری کرده و با پخش این تصاویر در برنامه زنده خودش، برای اولین بار تصویر خمینی را در تلویزیون ایران پخش کند. وی ادعا می‌کند که این کار را با هماهنگی عظیم جوانروح و کاوه گلستان کرده‌است. به گفته بهنود، پس از پخش تصاویر خمینی «یکدفعه شهر به هوا رفت و در عمرم با یک همچین صحنه عجیبی روبه‌رو نشدم. صدای گریه می‌آمد. آدم‌هایی از شدت شوق گریه می‌کردند». طبق ادعای بهنود، پس از این خبرگزاری‌های لوموند و آسوشیتدپرس خبر پخش تصویر خمینی را برای اولین بار در ایران گزارش کردند. پس از این واقعه بهشتی با بهنود تماس می‌گیرد و می‌گوید: «... به هر حال کاری که شما کردید… ما به نوفل لوشاتو گزارش دادیم و ایشان [خمینی] شما را دعا کرد. شما اگر می‌خواهید مخفی شوید، می‌توان شرایط را فراهم کرد…»

طبق بررسی ایرج مصداقی، این ادعای بهنود نادرست است، چرا که در خاطرات انتظام اشاره شده‌است که وی صبح روز ۱۷ شهریور بازرگان را ملاقات می‌کند و هر دو از دلیل «سرو صدای شهر و تیراندازی‌ها» بی‌خبر بوده‌اند. به علاوه خمینی در زمان تظاهرات ۱۷ شهریور در نجف بوده‌است نه پاریس و ۱۲ مهر ۱۳۵۷ به فرانسه رفته‌است و بهشتی نیز در نتیجه در فرانسه نبوده‌است. مصداقی عقیده دارد که بهنود در این مصاحبه (که در سال ۱۳۸۶ و مدتی قبل از تأسیس شبکه تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی انجام شده است) تلاش کرده‌است تا جمهوری اسلامی و خمینی را وامدار خود کند.

پس از انقلاب ۵۷

تصویری از جلد مجله تهران مصور به سردبیری مسعود بهنود در فروردین ۱۳۵۸

متن مسعود بهنود سردبیر تهران مصور پس از همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران در سال ۱۳۵۸

وی از شهریور ۱۳۵۷ تا میانه سال ۱۳۵۸ سردبیر مجله تهران مصور بود. در سال ۱۳۶۰ با بسته شدن مطبوعات مدت کوتاهی به اتهام همکاری با رژیم پهلوی در زندان بود. گفته شده‌است که فدیه آزادی او از زندان بازیگری و نویسندگی فیلم خانه عنکبوت بوده‌است. پس از این دوره در آدینه و دیگر نشریات مطلب می‌نوشت جایی که هاشمی رفسنجانی را «سردار سازنده‌گی» و «تالی امیرکبیر» و رهبر نظام را «ستون خیمه» می‌نامید. به گفته همکارش فرج سرکوهی، در این دوران هیچ‌کس به جز بهنود حق نداشت مطلبی در مورد مسائل حاد ایران مطلب بنویسد.

به نظر پرویز ثابتی مسعود بهنود پس از انقلاب به دلیل رابطه صمیمانه‌اش با سیف‌الدین عصار (مأمور ساواکی دستگیرکننده روح‌الله خمینی و رئیس زندان زندان قزل‌قلعه) متهم به همکاری با ساواک بوده‌است و بنابراین سعی کرده‌است با حملات خود به رژیم پهلوی و ساواک این اتهام را از خود دور کند.

اعلام جرم علیه نیکخواه و جعفریان

بخشی از روزنامه کیهان در مورد اعلام جرم مسعود بهنود علیه محمود جعفریان و پرویز نیکخواه

مسعود بهنود قبل از انقلاب جزو تیمی بود که به هویدا مشورت می‌داد و از نزدیکان محمود جعفریان و پرویز نیکخواه به‌شمار می‌رفت. پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، جزو اولین افرادی بود که علیه ولی نعمتان خود اعلام جرم کرد. در روزهای انقلاب ۱۳۵۷ برای مبرای خود از اتهام سانسور و اعلام اختناق علیه جعفریان و نیکخواه اعلام جرم کرد که یکی سابقه توده‌ای و دیگری سابقهٔ سازمان انقلابی (مائوئیستی) را داشت و در رژیم پهلوی از دیگران آسیب‌پذیرتر بودند. سرانجام جعفریان و نیکخواه در ۲۲ اسفندماه ۱۳۵۷ و جزئی از اولین دسته‌هایی بودند که توسط دادگاه انقلاب محاکمه و اعدام شدند.

روزنامه کیهان در مورد اعلام جرم مسعود بهنود (برنامه ساز رادیو تلویزیون ملی) علیه جعفریان (قائم مقام مدیرعامل رادیو تلویزیون) و نیکخواه (مدیر دفتر مرکزی خبر رادیو تلویزیون) نوشت:

«بهنود در این اعلام جرم، از این دو نفر به عنوان عوامل به وجود آوردن محیط ارعاب و خفقان در رادیو و تلویزیون و کسانی که باعث آزار و ایذاء نویسندگان و برنامه سازان مردمی این سازمان شده‌اند اسم برده‌است. … بهنود ضمن اشاره به مقدار زیادی نوار، نوشته و فیلم که در انبارهای رادیو تلویزیون جمع شده‌اند یا به دور ریخته شده‌اند و حتی در میان آن‌ها مقدار زیادی مصاحبه و گفتار مقامات مملکتی هم وجود دارد، اظهار داشت: جعفریان در طول این سال‌ها در سه کانال اصلی ارتباط با مردم (حزب رستاخیز به عنوان تنها حزب سیاسی کشور، رادیو تلویزیون ملی و خبرگزاری پارس) ریشه دوانیده بود و این امکان برای او به وجود آمده بود که علاوه بر این که هرچه دلش می‌خواهد بگوید و از تلویزیون پخش کند، حتی اخبار ساختگی و مجعول را از طریق خبرگزاری پارس به عنوان اخبار رسمی کشور پخش کند.»

وی ۳۲ سال بعد و پس از پیوستن به تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی در یادداشتی اذعان داشت که هیچ نکته منفی مالی و سیاسی در کارنامه مدیریتی جعفریان و نیکخواه نبوده و هیچ شاکی‌ای نیز نداشتند‌ (به مانند گرگین)، اما دادگاه انقلابی به ریاست خلخالی تنها به استناد شایعات و غیبت‌ها و توهم برای آن‌ها حکم اعدام صادر کرده بوده‌است.

ماجرای اتوبوس ارمنستان

نوشتار اصلی: ماجرای اتوبوس ارمنستان

در ۱۶ مرداد ۱۳۷۵ و در جریان قتل‌های زنجیره‌ای، دستگاه اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران در دوره هاشمی رفسنجانی قصد داشته تعداد زیادی از چهره‌های فرهنگی کشور را یک‌جا به منظور قتل به ته دره بفرستد. انگیزه سفر دعوت فردی ارمنی-ایرانی از اعضای کانون نویسندگان ایران جهت تبادل فرهنگی و برگزاری جلسات شعر و سخنرانی و گفت وگوی مطبوعاتی به مدت سه شب بود. اتحادیه نویسندگان ارمنستان به‌طور رسمی از میهمانان دعوت کرده بود. منصور کوشان که این سفر را مدیریت می‌کرد چند روزنامه‌نگار مانند مسعود بهنود را نیز برای سفر ارمنستان دعوت کرده بود. این مسافرت با اتوبوس انجام شد که راننده آن در گردنه حیران قصد هدایت اتوبوس به ته دره را می‌کند و خود از اتوبوس به پایین می‌پرد که اتوبوس توسط مسعود توفان و شهریار مندنی‌پور کنترل می‌شود و چهره‌های فرهنگی زنده می‌مانند. فرج سرکوهی در مورد تلاش‌های وزارت اطلاعات برای جلوگیری از مسافرت بهنود می‌نویسد:

”	«پیش از آن آقای مسعود بهنود زنگ زد و گفت که در اداره گذرنامه به او گفته‌اند که ممنوع‌الخروج است و او نباید به سفر برود. اعتراض کرده بود و گفته بود که تازه از سفر خارج آمده‌است و ممنوع‌الخروج نیست. ادارهٔ گذرنامه در اختیار وزارت اطلاعات بود. آقای بهنود به من گفت که با آقای مهاجرانی، مشاور رئیس‌جمهور که با او در ارتباط بود تماس گرفته‌است و او گفته‌است مانعی نیست و کار گذرنامه را درست می‌کند. تمام راه آقای مسعود بهنود در انتظار راننده‌اش بود تا پاسپورت او را بیاورد.»	“
—فرج سرکوهی، داس و یاس، نشر باران، چاپ اول، صفحهٔ ۱۸۴

محمد محمدعلی نیز در خاطراتش به صورت مشابه از عدم اجازه دولت جمهوری اسلامی ایران به حضور مسعود بهنود در این سفر اشاره می‌کند.

نقدهای دیگران دربارهٔ بهنود

• آیدین آغداشلو، نویسنده سرشناس ایرانی، دربارهٔ کار ادبی و تاریخی بهنود چنین گفته‌است:
  

”	«بهنود نثر مهمل و بی سر و تهی را برای خودش جعل کرده […] در دوره من روزنامه‌نگاری مترادف بود با بی‌سوادی، کلی‌گویی، پرت‌گویی. نمونه زنده‌اش هم که تا امروز به کارش ادامه داده، دوست بسیار عزیز و نازنین من مسعود بهنود است. هر چه که درباره تاریخ نوشته، به عنوان یک روزنامه‌نگار، جای چون و چرا دارد. یک کتاب نوشت به نام «از سید ضیاء تا بختیار» دربارهٔ نخست‌وزیرهای ایران که هر کسی مقاله‌ای درباره‌اش نوشت، پنجاه تا غلط از بهنود گرفت. همچنان در حال نوشتن است. احساساتی می‌نویسد. نثر زیبایی … داشت، حالا دیگر ندارد. بهنود عادت کرده بود و همچنان این عادت را دارد که بی‌مسؤولیت و ول بنویسد. به این که فکر کند روزنامه یک روز می‌ماند و اگر چیزی هم غلط بود اشکالی ندارد.»	“
—آیدین آغداشلو، نشریه شهروند امروز، دی‌ماه ۱۳۸۶

• عرفان قانعی‌فرد، زبان‌شناس، مترجم و تاریخ‌نگار ایرانی، در کتاب در دامگه حادثه (گفتگو با پرویز ثابتی) ذکر می‌کند که اظهارات مسعود بهنود در نشریه نسیم بیداری شماره ۱۳ بهمن ۱۳۸۹ در مورد رفتارهایش در هنگام مصاحبه با پرویز ثابتی را با فیلم اصلی مصاحبه که در اختیار داشته‌است مقایسه کرده‌است؛ وی نظر خود را در مورد بهنود این‌گونه بیان می‌کند:

”	«...[با مقایسه مطالب بهنود و نوار مصاحبه] بر غیر واقعی بودن و افسانه بودن این حکایت بهنود (به قول خودش قصه) پی بردم و ابداً در نوار چنین چیزی نبوده و نیست، جز اینکه [بهنود] در صف اول نشسته‌است و سؤالی می‌پرسد! و با صدای بلند می‌خواهم بگویم در نهایت ادب و احترام، ایشان قصه‌باف است نه مورخ! و صلاحیت علمی تاریخ‌نویسی را ندارد. حال به اسم مستعار یا واقعی می‌خواهند هر چه بفرمایید و خود را پیر شهر مطبوعات بنامند، خود دانند!»	“
—عرفان قانعی‌فرد، در دامگه حادثه: بررسی علل و عوامل فروپاشی حکومت شاهنشاهی، ۱۳۹۰، ص ۶۴۷.

کتاب‌شناسی

• دولت‌های ایران از سید ضیا تا بختیار: سوم اسفند ۱۲۹۹ - بیست و دوم بهمن ۱۳۵۷. تهران: جاویدان. ۱۳۶۶.
• حرف دیگر: مجموعه‌مقالات مسعود بهنود ۶۹–۱۳۶۸. تهران: ارین. ۱۳۷۰.
• دو حرف: مجموعه مقالات. گردآورنده مرتضی فیاضی. تهران: ارین. ۱۳۷۱.
• ضدیاد. تهران: علم. ۱۳۷۴.
• این سه زن: اشرف پهلوی، مریم فیروز، ایران تیمورتاش. تهران: علم. ۱۳۷۴. شابک ۹۶۴-۵۹۸۹-۰۷-۸.
• از دل گریخته‌ها. تهران: علمی. ۱۳۷۶. شابک ۹۶۴-۵۹۸۹-۸۳-۳.
• امینه. تهران: علمی. ۱۳۷۶. شابک ۹۶۴-۵۹۸۹-۴۰-X.
• ۲۷۵ روز بازرگان. تهران: علمی. ۱۳۷۷. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۰۴۹-۵.
• مجموعه مقالات حروف (گزیده مقالات دو حرف و حرف دیگر). تهران: علمی. ۱۳۷۸. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۵۰-۹.
• ما می‌مانیم (مجموعه مقالات دهه هفتاد). تهران: علم. ۱۳۷۸. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۰۳۸-X.
• شاید حرف آخر: مقالات عصر آزادگان، گوناگون، آدینه (مهر ۷۸ - تیر۷۹). تهران: علم. ۱۳۷۹. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۱۰۲-۵.
• گلوله بد است: مقالات جامعه، توس، نشاط و آدینه (فروردین ۷۷ - شهریور ۷۸). گردآورنده فریبرز اعتمادی. تهران: علم. ۱۳۷۹. شابک ۹۶۴-۵۰۵-۰۸۶-x.
• کشته‌گان بر سر قدرت. تهران: علم. ۱۳۸۰. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۰۵-۰۵۵-۸.
• دربند اما سبز. تهران: علم. ۱۳۸۰. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۱۳۱-۹.
• خانوم. تهران: علم. ۱۳۸۱. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۱۶۷-X.
• بعد از ۱۱ سپتامبر: مجموعه مقالات (زمستان ۸۰ تا بهار۸۲). تهران: علم. ۱۳۸۲. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۲۸۶-۲.
• نام و یاد. تهران: علم. ۱۳۸۶. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۰۵-۸۲۱-۹.
• کوزه بشکسته. تهران: علم. ۱۳۸۷. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۰۵-۹۹۳-۳.

منابع

• زندگی‌نامه مسعود بهنود در سایت آفتاب
• مسعود بهنود در شبکه اول سیما
• درباره مسعود بهنود
• «مسعود بهنود». وبگاه سوره. دریافت‌شده در ۶ اسفند ۱۳۸۹.
• مسعود بهنود در جشنواره فیلم سبز تهران. انتشار خبر در رادیو زمانه

پیوند به بیرون

• «مسعود بهنود». وبگاه سوره. دریافت‌شده در ۶ اسفند ۱۳۸۹.
• وبگاه مسعود بهنود - مجموعه مقالات فارسی
• وبگاه مسعود بهنود - انگلیسی
• زاده شدم در آن روز آفتابی...(نمایه زندگی مسعود بهنود به قلم خودش)