رقص‌های کردی
رقص کردی (به کردی: هه‌ڵپه‌ڕکی، هه‌ڵپه‌ڕین، هه‌ڵپه‌رگه، چۆپی، چووپی، دیلان، بازی، شایی، سه‌ما، گۆڤه‌ند)[۱] به مجموعه‌ای از رقص‌ها گفته می‌شود که بخشی از آیین‌های نمایشی کردها به‌شمار می‌آید. اکثر رقص‌های کردی به صورت گروهی و به شکل حلقه‌ای ناکامل اجرا می‌شود که از رقصندگان زن و مرد (گه‌نم و جۆ = گندم و جو) تشکیل شده که پنجهٔ دست‌های خود را به هم گره زده‌اند و از چپ به راست در حال حرکت هستند. اولین نفر سمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفهٔ هدایت و هماهنگ‌کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی سَرچُوپی‌کِش (به کردی: سه‌رچۆپی‌کێش) و آخرین نفر گروه را که در منتهی‌الیه سمت چپ حلقه قرار دارد و او نیز مسئولیت مشابهی دارد «بن چوپی» یا «گاوانی» می‌نامند.
تاریخچه[ویرایش]
تاریخ دقیقی برای پیدایش و شکل‌گیری این رقص نمی‌توان تعیین کرد اما در کاوش‌های باستانی که در مناطق کردنشین انجام شده‌است می‌توان نمونه‌هایی از این رقص را بر روی سفالینه‌های پیش از تاریخ مشاهده کرد.[۲]
رقص‌های کردی اشکال متنوعی دارند ولی به‌طورکلی از دو دسته رقص‌های غنایی و رقص‌های رزمی تشکیل شده‌است. گونه‌ای دیگر از رقص‌های عرفانی نیز در برخی مناطق کردستان رایج بوده که مشخصاً نمی‌توان ریشهٔ آن را کردی دانست که اجرای آن به دو صورت فردی (سَما/سه‌ما = سماع) و گروهی همراه با ذِکر انجام می‌شود.[۳]
نحوه رقصیدن[ویرایش]
معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه را به عهده می‌گیرد که به او سرچوپی‌کِش (سه‌چۆپی‌کێش) می‌گویند و اولین نفر در حلقه رقصندگان است. او با انجام ماهرانهٔ حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان‌انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی‌کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقهٔ رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیهٔ گروه در حالی‌که دست‌هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجهٔ رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند.
مطلوب‌ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان به صورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد به صورت یک در میان است. بن چوپی یا گاوانی آخرین رقصندهٔ گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.
رقص دو دستماله[ویرایش]
در شکل غنایی رقص و برای افزودن بر شور رقصندگان و ناظران معمولاً رقصنده اول سَرچُوپی با دو دستمال رنگی به انجام حرکات نمایشی فردی می‌پردازد و توانایی و تبحر خود را در رقص به نمایش می‌گذارد. به این نوع رقص «دو دستماله» می‌گویند که بیشتر در مناطق جنوب شرق کردستان همچون کرمانشاه، ایلام، مناطق لک‌نشین و سنندج رواج دارد.
انواع رقص کردی (هه‌لپه‌رکی)[ویرایش]
رقص‌های کردی از نظر مناسبت به سه دسته تقسیم می‌شوند: ۱- رقص‌های مربوط به شادی و ستایش، ۲- رقص‌های مربوط به سوگواری و ماتم، ۳- رقص‌های مربوط به جنگ و ستیز یا شکار
رقص‌های شادی[ویرایش]
- گه‌ریان
- سه‌پایی
- شی خانه
- پشت پا
- قه‌لا
- خانانه
- هه‌لگرتن
- گه‌ران
- روینه
- راستا
- دو دستماله
- سه‌پای روینه
- فه‌تاح پاشایی
- کرماشانی
- شلیره
- خان و میری
- سه پلی
- بوکانی
- مریوانی
- سقزی
- حریره
- سه پای سقزی
- سه پای حریره
- چه‌پی
- له‌بلان
- مهابادی
- مکر بگی
- داغهٔ خان و میری
رقص‌های سوگواری[ویرایش]
- چمری
- کلاء
رقص‌های جنگ و شکار[ویرایش]
- سه‌جار
- دوجار
- شلایی (شیلان)
- زه‌نگی
- مقاومت
- یاران یاران
- خه‌رمان
- قره پیره‌ژن
- سموری
- هوشار
- برزی برزی
جشنواره‌ها[ویرایش]
نخستین جشنوارهٔ استانیِ هه‌لپه‌رکی در شهریور ۱۳۹۰ در شهرستان بانه برگزار شد.