خط سیریلیک
| سیریلیک | |
|---|---|
 | |
| نوع | الفبا |
| زبانها | تنها خط رسمی در:
از خطهای مورد استفاده در: ۵ سازمان بیندولتی خط رسمی مشترک در: |
| دورهٔ زمانی | نوع اولیه از ۹۴۰ |
| سامانهٔ مادر | |
| سامانهٔ خواهر | |
| ایزو ۱۵۹۲۴ | Cyrl, 220 |
Cyrs (کلیسای قدیمی گوناگون اسلاونی) | |
| جهت | چپ به راست |
| مخفف یونیکد | Cyrillic |
| دامنه یونیکد |
|
خط سیریلیک یا خط اسلاوی، یک نوشتار الفبایی است که در سراسر اوراسیا به عنوان نوشتار ملی در کشورهای مختلف اسلاو، ترکی، مغولی و فارسیزبان در جنوب شرق و شرق اروپا، قفقاز، آسیای میانه، شمال و شرق آسیا مورد استفاده است.
الفبای سیریلیک یکی از دستگاههای نوشتاری مهم جهان است که در سده نهم میلادی پدید آمد. این خط در پی تلاش دو برادر مبلغ مسیحی به نامهای «کیریل» و «متودیوس» که از اهالی تسالونیکی بودند، برای مسیحیکردن اقوام اسلاو بهوجود آمد. آنان نخست الفبایی به نام «گلاگولیتیک» ساختند که بهطور ویژه برای بازتاب آواهای زبانهای اسلاوی طراحی شده بود. اما شاگردان این دو مبلغ که الهام از الفبای یونانی گرفته بودند، خط تازهای را تدوین کردند که به افتخار کیریل «سیریلیک» نام گرفت.
علت وجودی الفبای سیریلیک، نیاز به یک سامانه نوشتاری بود که بتواند هم متون دینی مسیحیت ارتدکس را برای اسلاوها قابلفهم کند و هم آواهای ویژه زبانهای آنان را بهطور دقیق بازتاب دهد. الفبای لاتین یا یونانی بهتنهایی قادر به انتقال همه آواهای زبانهای اسلاوی نبود، از اینرو نوشتار تازهای ضرورت یافت.
این الفبا در آغاز در بلغارستان و صربستان رواج یافت، بهتدریج در میان اقوام اسلاو دیگر نیز جا باز کرد. بعدها، با قدرت گرفتن روسیه، خط سیریلیک بهعنوان ابزار اصلی کتابت در این سرزمین نهادینه شد و در دوره تزار پیتر کبیر در سده هفدهم اصلاحات چشمگیری در شکل حروف آن صورت گرفت. از آن زمان، سیریلیک نهتنها برای زبان روسی بلکه برای دهها زبان دیگر در اروپای شرقی، قفقاز و آسیای میانه مورد استفاده قرار گرفت و امروز یکی از پرکاربردترین الفباهای جهان است.
پیشینه
[ویرایش]الفبای سیریلیک یکی از دستگاههای نوشتاری مهم جهان است که امروز در زبانهای بسیاری بهویژه در اروپای شرقی، قفقاز و آسیای میانه بهکار میرود. این الفبا در سدهٔ نهم میلادی و به دستور بوریس یکم بلغارستان پدید آمد تا جایگزینی برای خط گلاگولیتیک باشد که سایروس و مِتودیوس، دو مبلغ مسیحی اهل بیزانس، برای نوشتن زبانهای اسلاوی طراحی کرده بودند. الفبای سیریلیک در اصل در محیط فرهنگی و مذهبی امپراتوری بیزانس و در پیوند با کلیسای ارتدکس شرقی شکل گرفت و هدف اصلی آن، فراهمکردن ابزاری برای ترجمهٔ متون دینی، بهویژه انجیل و دیگر نوشتههای مسیحی، به زبانهای اسلاوی بود.
ساختار اولیهٔ این خط بر پایهٔ الفبای یونانی بنا شده بود، اما برای نشان دادن آواهایی که در زبانهای اسلاوی وجود داشت و در یونانی یافت نمیشد، نویسههای تازهای ابداع یا از دیگر خطوط، مانند گلاگولیتیک، اقتباس شد. به همین دلیل، سیریلیک از همان آغاز کارکردی دوگانه داشت: هم پیوندی فرهنگی ـ دینی با جهان یونانیزبان و ارتدکس ایجاد میکرد و هم به نیازهای زبانی ویژهٔ اسلاویها پاسخ میداد.
در طی قرنها، الفبای سیریلیک دچار اصلاحات متعددی شد. در روسیه، پیتر کبیر در اوایل سدهٔ هجدهم میلادی آن را سادهتر و به خطی نزدیک به چاپ لاتین تبدیل کرد تا خواندن و استفاده از آن آسانتر شود. از آن پس، نسخهٔ روسی سیریلیک بهتدریج به الگوی استانداردی برای دیگر زبانهای اسلاوی و سپس زبانهای غیر اسلاوی تبدیل شد. با گسترش نفوذ سیاسی و فرهنگی امپراتوری روسیه و بعدتر اتحاد جماهیر شوروی، بسیاری از زبانهای آسیای میانه، قفقاز و سیبری نیز برای نگارش به خط سیریلیک روی آوردند.[۴]
اهمیت این الفبا تنها در جنبهٔ زبانی خلاصه نمیشود، بلکه جنبهای سیاسی و هویتی نیز داشته است. استفاده از سیریلیک برای بسیاری از جوامع نشانهای از پیوند با سنت ارتدکس شرقی یا وابستگی سیاسی ـ فرهنگی به روسیه و شوروی بوده است. امروزه حدود ۲۵۰ میلیون نفر در جهان از این خط استفاده میکنند و زبانهایی چون روسی، اوکراینی، بلغاری، صربی، قزاقی و قرقیزی با آن نوشته میشوند.
مشروح تاریخچه
[ویرایش]در سده نهم میلادی سیمئون یکم فرمانروای این سرزمین در پی دوران فرهنگی و سیاسی پدرش بوریس یکم سفارش رسمالخط جدیدی را داد، الفبای اولیه سیریلیک، که در مدرسه ادبی پرسلاو در اولین امپراتوری بلغار ایجاد و جانشین الفبای گلاگولیتی شد که پیش از این بهدست سیریل و متودیس مقدس ایجاد شده بود، این کار بهدست همان شاگردانی که الفبای جدید اسلاوی را در بلغارستان خلق کرده بودند انجام شد. استفاده از الفبای سیریلیک در ۸۹۳ میلادی در بلغارستان رسمیت یافت.[۵][۶][۷] رسمالخط جدید اساس الفبایی که در زبانهای مختلف خصوصاً آنها که ریشههای ارتدوکسی اسلاوی دارند و زبانهای غیر اسلاو، زیر تأثیر زبان روسی شد. برای قرنها سریلیک بهدست کاتولیکها و مسلمانان اسلاو هم، مورد استفاده قرار میگرفت. در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۵۰ میلیون نفر در اوراسیا از آن به عنوان الفبای رسمی زبان ملیشان استفاده میکردند که روسیه حدود نیمی از آنها را تشکیل میدهد. با الحاق بلغارستان به اتحادیه اروپا در ۱ ژانویه ۲۰۰۷، سیریلیک، تبدیل به سومین رسمالخط رسمی اتحادیه اروپا پس از لاتین و یونانی تبدیل شد.[۸]
سیریلیک از رسمالخط یونیسیال یونانی، مشتق شده و با حروفی از زبان کهنتر گلاگولیتیک، تقویت شده است که شامل تعدادی از لیگاتورهایش هم میشود. این حروف اضافی برای صداهای زبان اسلاوی کلیسایی باستان که در یونانی یافت نمیشود مورد استفاده قرار میگیرد. این الفبا به افتخار دو برادر بیزانسی،[۹] سیریل و متدویس مقدس نامیده شده است که پیش از این، الفبای گلاگولیتیک را پدیدآورده بودند. پژوهشگران مدرن اعتقاد دارند که سیریلیک بهدست شاگردان اولیه سیریل و متودیس، بهویژه کلمنت اهرید، گسترش و رسمیت پیدا کرده است.
در اوایل قرن هجدهم، الفبای سیریلیک مورد استفاده در روسیه بهطور اساسی، بهدست پترکبیر که بهتازگی از سفر دیپلماتیکش به اروپای غربی بازگشته بود مورد اصلاح قرار گرفت که الفبای مدنی نامیده و به الفبای لاتین، نزدیکتر شد، چندین حرف آرکائیک منسوخ و چندین حرف، توسط خود پتر، طراحی شدند. این حروف، بین موارد بالا و پایین، تمایز ایجاد میکرد و تایپوگرافی غربی هم، مورد اقتباس قرار گرفت.[۱۰] اشکال قبل از اصلاح، بهویژه در کلیساهای اسلاو و گاهی حتی در روسیه امروزی مورد استفاده است، خصوصاً اگر بخواهید متنی با حس اسلاو یا آرکائیک ارائه کنید.
| بزرگ | کوچک | نام | آوانویسی | مثال کاربرد |
|---|---|---|---|---|
| А | а | اَ | /a/ | ادب |
| Б | б | بِه | /b/ | ناب |
| В | в | وِه | /v/ | وزن |
| Г | г | گِه | /g/ | گـام |
| Д | д | دِه | /d/ | دبیر |
| Е | е | یِه | /je/ | یِـگانه |
| Ё | ё | یُ | /jo/ | ریو |
| Ж | ж | ژِه | / ʒ / | ژاله |
| З | з | زِه | /z/ | زنگ |
| И | и | ایـ | /i/ | شادی |
| Й | й | ی | /j/ | چای یا Yes |
| К | к | کا | /k/ | پاک |
| Л | л | اِل | /l/ | زال |
| М | м | اِم | /m/ | گام |
| Н | н | اِن | /n/ | نیکی |
| О | о | آ یا اُ | /o/ | الو به معنی سلام |
| П | п | پِه | /p/ | پـاریس |
| Р | р | اِر | /r/ | رادیو |
| С | с | اِس | /s/ | سـرای |
| Т | т | تِه | /t/ | تـبر |
| У | у | او | /u/ | دوش |
| Ф | ф | اِف | /f/ | فـاز |
| Х | х | خا | /x/ | شاخ |
| Ц | ц | تْسه | /ts/ | عطسه |
| Ч | ч | چِه | /št/ | چـاه |
| Ш | ш | شا | /š/ | آش |
| Щ | щ | شْچا | /štš/ | خروشْچف |
| Ъ | ъ | نشان سختی | ? | مســؤول، وضــع |
| Ы | ы | اَیی | /ɨ/ | Почтительный پاچتیتیلنی به معنی محترم |
| Ь | ь | نشان نرمی | / j/
j/ |
معادل ندارد |
| Э | э | اِ | / e/ | اِکباتان |
| Ю | ю | یو | /ju/ | یونان |
| Я | я | یا | /ja/ | یاغی |
منابع
[ویرایش]- ↑ "Gazetler | TDNG". metbugat.gov.tm. Archived from the original on 15 April 2021. Retrieved 28 March 2021.
- ↑ "Gazetler | TDNG". metbugat.gov.tm. Archived from the original on 15 April 2021. Retrieved 28 March 2021.
- ↑ Oldest alphabet found in Egypt. BBC. 1999-11-15. Retrieved 2015-01-14.
- ↑ Comrie, Bernard, ed. The World's Major Languages. Oxford University Press, 2009.
- ↑ Dvornik, Francis (1956). The Slavs: Their Early History and Civilization. Boston: American Academy of Arts and Sciences. p. 179.
The Psalter and the Book of Prophets were adapted or "modernized" with special regard to their use in Bulgarian churches and it was in this school that the Glagolitic script was replaced by the so-called Cyrillic writing, which was more akin to the Greek uncial, simplified matters considerably and is still used by the Orthodox Slavs.
- ↑ Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge University Press. pp. 221–222. ISBN 978-0-521-81539-0.
- ↑ Hussey, J. M.; Louth, Andrew (2010). "The Orthodox Church in the Byzantine Empire". Oxford History of the Christian Church. Oxford University Press. p. 100. ISBN 978-0-19-161488-0.
- ↑ Orban, Leonard (24 May 2007). "Cyrillic, the third official alphabet of the EU, was created by a truly multilingual European" (PDF). European Union. Retrieved 3 August 2014.
- ↑ Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–05, s.v. "Cyril and Methodius, Saints"; Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica Incorporated, Warren E. Preece – 1972, p. 846, s.v. , "Cyril and Methodius, Saints" and "Eastern Orthodoxy, Missions ancient and modern"; Encyclopedia of World Cultures, David H. Levinson, 1991, p. 239, s.v. , "Social Science"; Eric M. Meyers, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, p. 151, 1997; Lunt, Slavic Review, June 1964, p. 216; Roman Jakobson, Crucial problems of Cyrillo-Methodian Studies; Leonid Ivan Strakhovsky, A Handbook of Slavic Studies, p. 98; V. Bogdanovich, History of the ancient Serbian literature, Belgrade, 1980, p. 119
- ↑ "Civil Type and Kis Cyrillic". typejournal.ru. Retrieved 22 March 2016.
- دستور تصویری زبان روسی – پهلوانوا، لبدیوا - برگردان اکبری پور شابک ۹۶۴-۳۳۰-۰۴۰-۴
پیوند به بیرون
[ویرایش]
- نرمافزار برگردان خط سیریلیک به فارسی و برعکس «بهروزیان» (پژوهشگاه فرهنگ فارسی-تاجیکی، سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، بنیاد سعدی)
- برگردان خط فارسی به سیریلیک (پرشین-تاجیک)
- برگردان خط سیریلیک به فارسی (پرشین-تاجیک)
- تبدیل حروف سیریلیک به حروف لاتین
- آموزش الفبای روسی (برای فارسیزبانان) از سایت ریانووستی
- دستهبندی و تلفظ حروف سیریلیک (برای فارسیزبانان) از سایت ریانووستی
- آموزش الفبای روسی (با صدا) از سایت بیبیسی به انگلیسی
خطای یادکرد: خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «persian-alpha» وجود دارد، اما برچسب <references group="persian-alpha"/> متناظر پیدا نشد. ().