آنفلوانزا

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
آنفلوانزا
تصویر ویروس آنفلوانزا با بزرگنمایی صد هزار برابر
تخصصپزشکی خانواده، پزشکی ریه، بیماری عفونی (تخصص پزشکی)، طب اورژانس ویرایش این در ویکی‌داده
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
آی‌سی‌دی-۱۰J۱۰, J۱۱
آی‌سی‌دی-۹-سی‌ام487
دادگان بیماری‌ها6791
مدلاین پلاس000080
ئی‌مدیسینmed/۱۱۷۰
پیشنت پلاسآنفلوانزا
سمپD007251

آنفلوانزا (به فرانسوی: Influenzas) یا گریپ (به فرانسوی: Grippe) که با نام فلو نیز شناخته می‌شود یک بیماری واگیردار است که توسط نوعی ویروس آران‌ای یا بیماری تی از خانواده ارتومیکسوویریده ایجاد می‌شود. این نوع ویروس‌ها در پرندگان و پستانداران بیماری ایجاد می‌کند. که در ریه قرار می‌گیرد.[۱] این بیماری باعث عفونت حاد دستگاه تنفسی می‌شود که با سردرد ناگهانی، درد ماهیچه، تب و ضعف و بی‌حالی شدید نمایان می‌شود. سه نوع از ویروس آنفلوانزا به نام‌های آ (A)، ب (B)، ث (C) وجود دارد. نوع آ در انسان و حیوانات، نوع ب در انسان و پستانداران و نوع ث فقط در انسان دیده می‌شود. در کمیته بین‌المللی طبقه‌بندی ویروس‌ها (ICTV)، ویروس نوع د (D) نیز در این خانواده مشاهده می‌شود.[۲][۳] در حالت معمولی دورهٔ بیماری ۳ تا ۴ روز است.[۴] بیماری آنفلوانزا یک عفونت تنفسی کوتاه‌مدت ولی تا اندازهٔ شدید را در همهٔ افراد، به ویژه بالغان ایجاد می‌کند و در افراد سالمند و کودکان و افراد دارای بیماری زمینهٔ قلبی-تنفسی، تهدیدکننده است و اگر کنترل نشده و تحت نظر گرفته نشود، ممکن است منجر به مرگ شود.

تاریخچه بیماری[ویرایش]

نمایی از ذرات ویروس آنفلوانزای خوکی(H1N1)

در قرن بیستم، دنیاگیری بیماری آنفلوانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸، حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان به کام مرگ کشاند. آنفلوانزای اسپانیایی یکی از مرگبارترین وقایع بیماری در تاریخ بشر به حساب می‌آید. دنیاگیری‌های بعدی بسیار خفیف‌تر بودند. آنفلوانزای آسیایی در سال ۱۹۵۸، عامل مرگ حدود ۲ میلیون نفر، و آنفلوانزای هنگ کنگی در سال ۱۹۶۸ عامل مرگ حدود ۱ میلیون نفر بودند.[۵] تا امروز آمار مرگ و میر یک سیر نزولی را طی کرده‌است. به این صورت که در آغاز فعالیت این ویروس، مرگ‌های دسته‌جمعی حتی ۴۰ میلیون نفر در یک سال گزارش شده‌است، اما به مرور کاهش یافت. امروزه گونه‌های جدیدتر این ویروس، مانند آنفلوانزای پرندگان، یا آنفلوانزای خوکی نیز، ظهور کرده‌اند.

افرادی که در معرض آنفلوانزا هستند[ویرایش]

بیماری‌هایی چون قلبی، ریوی، کلیوی، دیابت، آسم، بارداری و کهنسالی امکان مبتلا شدن افراد به آنفلوانزا را افزایش می‌دهند. همچنین کودکان به علت سیستم دفاعی ضعیف بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند. چون این ویروس از طریق تنفسی انتقال می‌یابد در مکان‌های عمومی امکان انتقال آن بیشتر است. آلودگی از انسان به انسان و از پرندگان به انسان است، اما از تخم‌مرغ به انسان نمی‌باشد.[۶]

علائم بیماری[ویرایش]

نشانه‌های آنفلوانزا،[۷][۸] تب و سرفه معمول‌ترین نشانه‌های این بیماری هستند.[۹]

علائم بیماری می‌تواند خفیف یا شدید باشد. .[۱۰] تب و لرز، سردرد،[۱۱] دردهای عضلانی از جمله کمردرد، خستگی، سرفه (که ممکن است با خلط همراه باشد)، گلودرد، ایجاد زخم‌هایی داخل دهان-بینی-روی سطح پوست، خشونت صدا، استفراغ و حالت تهوع، خارش بدن و کوفتگی از علایم شایع بیماری هستند.[۱۲] این علائم معمولاً دو روز پس از مواجهه با ویروس بروز می‌کنند و معمولاً کمتر از یک هفته باقی می‌مانند. با این حال سرفه‌کردن ممکن است بیش از دو هفته مشاهده شود.[۱۲] آنفلوانزا در تمام سنین به غیر از دوران شیرخوارگی دیده می‌شود. حالت تهوع و استفراغ ممکن است در کودکان مشاهده شود، اما در بزرگسالان متداول نیست. شیوع ناگهانی انواع مختلف آنفلوانزا تقریباً در فصل‌های سرد سال رخ می‌دهد و شدت آن‌ها متفاوت است. علایم مشابه سرماخوردگی به همراه درد عضلانی و بی‌حالی، در حدی که بیمار توان بیرون آمدن از تخت را ندارد، از علایم تفریق آنفلوانزا از دیگر بیماری‌های تنفسی عفونی است.[نیازمند منبع]

تقریباً ۳۳٪ از افراد مبتلا به بیماری آنفلوانزا فاقد علائم این بیماری هستند.[۱۳][۱۴]

پدیداری علائم آنفلوانزا ممکن است یک یا دو روز پس از ابتلا به‌طور کاملاً ناگهانی آغاز شود. معمولاً لرز و بدن‌درد نخستین نشانه‌ها هستند، اما بروز تب نیز از علائم رایج در آغاز ابتلا به بیماری است و دمای بدن به بازهٔ ۳۸ تا ۳۹ درجهٔ سانتیگراد (حدود ۱۰۰ تا ۱۰۳ درجهٔ فارنهایت) می‌رسد.[۱۵] بسیاری از افراد به اندازه‌ای بیمار می‌شوند که چندین روز در بستر می‌مانند، و دردها و تیر کشیدن‌هایی را در سراسر بدن خود تجربه می‌کنند که در پشت بدن و پاها دردناک‌ترند.[۱۶]

علائم آنفلوانزا[ویرایش]

حساس‌ترین علائم برای تشخیص آنفلوانزا[۹]
نشانه: حساسیت ویژگی
تب ۶۸–۸۶٪ ۲۵–۷۳٪
سرفه ۸۴–۹۸٪ ۷–۲۹٪
گرفتگی بینی ۶۸–۹۱٪ ۱۹–۴۱٪

  • هر سه یافته، به‌ویژه تب، در افرادی با سن بیش از ۶۰ سال از حساسیت کمتری برخوردار بوده‌اند.

ممکن است در مراحل اولیهٔ ابتلا، تمایز دادن سرماخوردگی و آنفلوانزا از یکدیگر سخت باشد.[۲۱] علائم آنفلوانزا ترکیبی از نشانه‌های سرماخوردگی و سینه‌پهلو، بدن‌درد، سردرد و کوفتگی هستند. در افراد بالغ، معمولاً اسهال از جمله علائم آنفلوانزا محسوب نمی‌شود.[۹] اگرچه این نشانه در برخی موارد ابتلا به «آنفلوانزای پرندگان» ویروس آنفلوانزای نوع A زیرگروه H5N1 دیده‌شده[۲۲] و همچنین در کودکان می‌تواند یکی از علائم بیماری باشد.[۱۸] علائم و نشانه‌هایی که به‌طور موثق در مبتلایان به بیماری آنفلوانزا دیده شده‌اند در جدول روبرو آمده‌اند.[۹]

ترکیب ویژهٔ تب و سرفه به‌عنوان مهم‌ترین عامل برای پیش‌بینی ابتلا به بیماری آنفلوانزا تشخیص داده شده‌است؛ با افزایش دمای بدن به بیشتر از ۳۸ درجهٔ سانتی‌گراد (۱۰۰ درجهٔ فارنهایت)، دقت در تشخیص نیز افزایش می‌یابد.[۲۳] دو پژوهش با موضوع تجزیه و تحلیل تصمیم[۲۴][۲۵] نشان داده‌اند که در طول همه‌گیری محلی بیماری آنفلوانزا، میزان شیوع بیش از ۷۰٪ خواهد بود.[۲۵] در طول فصل آنفلوانزا و تا زمانی که میزان شیوع بیماری بالاتر از ۱۵٪ است، حتی در شرایط نبود همه‌گیری محلی، تشخیص بیماری در افراد مسن می‌تواند موجه باشد.[۲۵]

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ایالات متحدهٔ آمریکا (CDC) خلاصه‌ای به‌روز از آزمون‌های آزمایشگاهی موجود را نگهداری می‌کند.[۲۶] به‌گفتهٔ این مرکز، آزمایش‌های تشخیصی سریع در مقایسه با آزمون کشت ویروسی دارای حساسیت ۵۰ تا ۷۰٪ و ویژگی ۹۰ تا ۹۵٪ هستند.[۲۷]

در برخی موارد، آنفلوانزا می‌تواند باعث بیماری‌های شدیدی شامل سینه‌پهلوی ویروسی اولیه یا سینه‌پهلوی باکتریایی ثانویه شود.[۲۸][۲۹] نشانهٔ مشهود این بیماری سختی در تنفس است. علاوه بر این، در مواردی که به‌نظر می‌رسد یک کودک (یا احتمالاً یک فرد بالغ) رو به بهبود است و سپس بیماری به یکباره پسرفت کرده و فرد دچار تب بالا می‌شود، از آنجا که این پسرفت می‌تواند ناشی از سینه‌پهلوی باکتریایی باشد، یک نشانهٔ خطر محسوب می‌شود.[۳۰]

در بعضی اوقات ممکن است آنفلوانزا به‌طریقی غیرعادی نمود پیدا کند، مثلاً در افراد مسن ممکن است گیجی و پریشانی دیده شود، یا در افراد جوان به‌شکل یک نشانگان مشابه سپتیسمی پدیدار شود.[۳۱]

علائم هشدار اضطراری[ویرایش]

نشانه‌های کمبود آب در بدن[ویرایش]

  • ناتوانی در قورت دادن مایعات
  • (در نوزادان) پوشک‌ها بسیار کمتر از مواقع عادی خیس شود.[۳۲]
  • (در نوزادان) عدم مشاهدهٔ اشک به‌هنگام گریه.

علل بیماری[ویرایش]

ویروس‌های عامل آنفلوانزا از سرده ارتومیکسوویریده هستند. شامل ویروس آنفلوانزای A، ویروس آنفلوانزای B و ویروس آنفلوانزای C.[۲] این ویروس‌ها معمولاً از طریق هوا یا عطسه گسترش می‌یابند[۱۲] و باور بر این است که این روش در فواصل نسبتاً کوتاه رخ می‌دهد.[۳۳] همچنین توسط تماس با سطوح آلوده به ویروس و سپس تماس دست با چشم یا دهان نیز ممکن است منتقل شود.[۱۰][۳۳] همچنین فرد پیش، یا در طی مدت زمانی که بیمار است، می‌تواند سبب آلوده‌شدن دیگران شود.[۱۰]

عوارض بیماری آنفلوانزا[ویرایش]

هرچند دورهٔ معمولی بیماری ۳ تا ۴ روز است اما چون در جریان آنفلوانزا میکروب‌های دیگری به بدن حمله می‌کنند از اینرو سبب پیدایش عفونت‌های ثانوی به خصوص در دستگاه تنفس هم می‌گردند. این بدان معنا است که آنفلوانزا مقاومت بدن را کم کرده و آن را برای دچار شدن به بیماری‌های دیگر آماده می‌سازد. به کار بردن ماسک، شستن مکرر دست‌ها، گندزدایی هوای اتاق بیماران، و جدا کردن سریع مبتلایان از افراد سالم، تا حدی مانع شیوع آنفلوانزا می‌شود.

پیشگیری و درمان[ویرایش]

شستن مکرر دستان سبب کاهش خطر عفونت می‌شود زیرا ویروس توسط صابون غیرفعال می‌شود.[۳۴] استفاده از ماسک پزشکی نیز مفید است. .[۳۴] بجز رعایت اصول بهداشتی، یکی از مهم‌ترین توصیه‌های پزشکان در مورد پیشگیری از ابتلا به این ویروس، تزریق واکسن است. بسیاری از واکسن‌ها تأثیر دوره‌ای دارند زیرا این ویروس تغییراتی در ساختار آنتی‌ژنی خود، که ممکن است به صورت خفیف یا شدید باشد، ایجاد می‌کند. بهترین زمان برای تزریق واکسن، اواخر فصل تابستان می‌باشد.[۱۲] واکسنی که اکنون در جامعه انسانی استفاده می‌شود علیه دو سروتیپ از آنفلوانزا نوع A و آنفلوانزای نوع B ایمنی ایجاد می‌کند. اما به‌تازگی دو گروه از پژوهشگران آمریکایی، در تحقیقاتی جداگانه موفق شده‌اند واکسنی را بسازند که به بخشی از ویروس آنفلوانزا که در تمام گونه‌ها یکسان است، حمله می‌کند. ایران نیز ادعا کرده‌است توانسته واکسن آنفولانزا را تولید کند.[۳۵]

ویروس آنفلوانزا را می‌توان مثل یک آب نبات چوبی در نظر گرفت که یک سر و یک پایه دارد که در سر ویروس پروتئینی به نام هماگلوتینین قرار دارد. محققان اینبار برخلاف گذشته به جای سر، به پایه مولکول حمله کرده‌اند، جایی که در تمام گونه‌های ویروس آنفلوانزا ثابت است و بسیار کمتر دچار جهش می‌شود. نتایج تحقیق این دو گروه پژوهشی که منتشر شده، نشان از موفقیت این واکسن جدید دارد.[۳۶]

داروهای ضدویروس مانند مهارکننده‌های نورآمیدیناز مثل اسلتامیویر برای درمان آنفلوانزا بکار رفته‌اند.[۱۲] اما به‌نظر می‌رسد که مزایای آن‌ها برای سلامتی بیشتر از خطرات استفاده از آن‌ها نمی‌باشد. .[۳۷] هیچ مزایایی برای این داروها در افراد مبتلا به سایر مشکلات سلامتی مشاهده نشده‌است. .[۳۷][۳۸] داروهای آمانتادین و ریمانتادین در درمان آنفلوانزا مؤثر می‌باشند ولی فقط بر آنفلوانزای نوع A مؤثر می‌باشند ولی مشکلاتی مثل مقاومت ویروس آنفلوانزا به داروی آمانتادین و عوارض خفیف نورولوژیک شامل بی خوابی، و از دست دادن تمرکز را به همراه دارد. داروی ریمانتادین سمیت کمتری دارد ولی اثر کمتری نسبت به آمانتادین دارد. به همین خاطر در بیشتر نقاط جهان داروی مجاز شناخته نشده‌است. ناپروکسن نسخه برداری آران‌ای ویروس آنفلوانزا، در داخل سلول میزبان را متوقف می‌سازد و اثر ضد ویروس آنفلوانزا دارد.

سطح ضد میکروبی آلیاژهای مس[ویرایش]

با آزمایش‌های بسیار، نشان داده شده‌است که سطح مس و آلیاژهای آن، باکتری کلبسیلا پنومونیه را در کمتر از ۲ ساعت از زمان آلودگی، نابود می‌کند. این نتایج، نویدبخش غلبه بر عفونت‌های بیمارستانی است. استفاده از مس در قسمت‌های فلزی تخت و میز بیمار، شیرآلات و دستگیرهٔ درها، سینی، سینک و غیره، به‌ویژه در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها، سبب کاهش انتقال ویروس و باکتری به دیگر افراد خواهد شد.[۳۹]

موارد خطرناک[ویرایش]

اگر یکی از موارد زیر به هنگام درمان رخ دهند:

  • افزایش تب یا سرفه
  • وجود خون در خلط
  • گوش‌درد
  • تنگی نفس یا درد قفسه سینه
  • ترشحات غلیظ از بینی، سینوس‌ها یا گوش‌ها
  • درد سینوس
  • درد یا سفتی گردن

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. Palmer, S. R. (2011). Oxford textbook of zoonoses: biology, clinical practice, and public health control (2. ed. ed.). Oxford u.a.: Oxford Univ. Press. p. 332. ISBN 978-0-19-857002-8. {{cite book}}: |edition= has extra text (help)
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Harr2012 وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  3. Su S, Fu X, Li G, Kerlin F, Veit M (25 August 2017). "Novel Influenza D virus: Epidemiology, pathology, evolution and biological characteristics". Virulence. 8 (8): 1580–91. doi:10.1080/21505594.2017.1365216. PMC 5810478. PMID 28812422.
  4. "How long does the flu last?". Harvard Health (به انگلیسی). 2016-12-08. Retrieved 2022-04-16.
  5. "Ten things you need to know about pandemic influenza". World Health Organization. 14 October 2005. Archived from the original on 23 September 2009. Retrieved 26 September 2009.
  6. CDC (۲۰۱۸-۰۸-۲۷). «How Flu Spreads». Centers for Disease Control and Prevention (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  7. "Influenza Symptoms". Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 16 November 2007. Archived from the original on 1 May 2009. Retrieved 11 December 2019.
  8. "Flu Symptoms & Complications". Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 26 February 2019. Retrieved 2019-12-11.
  9. ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ Call S, Vollenweider M, Hornung C, Simel D, McKinney W (2005). "Does this patient have influenza?". JAMA. 293 (8): 987–97. doi:10.1001/jama.293.8.987. PMID 15728170.
  10. ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ "Key Facts about Influenza (Flu) & Flu Vaccine". cdc.gov. September 9, 2014. Archived from the original on 28 April 2019. Retrieved 26 November 2014.
  11. «آنفلوانزا | ۱۱ درمان خانگی آنفلوانزا و سرماخوردگی». گومگ. ۲۰۱۸-۱۱-۰۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۱-۱۷.
  12. ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ ۱۲٫۳ ۱۲٫۴ "Influenza (Seasonal) Fact sheet N°211". who.int. March 2014. Retrieved 25 November 2014.
  13. Carrat F, Vergu E, Ferguson NM, Lemaitre M, Cauchemez S, Leach S, et al. (2008-01-29). "Time Lines of Infection and Disease in Human Influenza: A Review of Volunteer Challenge Studies". American Journal of Epidemiology. 167 (7): 775–785. doi:10.1093/aje/kwm375. ISSN 1476-6256. PMID 18230677. In almost all studies, participants were individually confined for 1 week
  14. See especially Figure 5 which shows that virus shedding tends to peak on day 2 whereas symptoms tend to peak on day 3.
  15. Suzuki E, Ichihara K, Johnson AM (January 2007). "Natural course of fever during influenza virus infection in children". Clin Pediatr (Phila). 46 (1): 76–79. doi:10.1177/0009922806289588. PMID 17164515.
  16. Tesini, Brenda L. (September 2018). "Influenza (Flu)". Merck. Archived from the original on 11 December 2019. Retrieved 15 March 2008. {{cite web}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  17. Silva ME, Cherry JD, Wilton RJ, Ghafouri NM, Bruckner DA, Miller MJ (August 1999). "Acute fever and petechial rash associated with influenza A virus infection". Clinical Infectious Diseases. 29 (2): 453–54. doi:10.1086/520240. PMID 10476766.
  18. ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ Richards S (2005). "Flu blues". Nurs Stand. 20 (8): 26–27. doi:10.7748/ns.20.8.26.s29. PMID 16295596.
  19. Heikkinen T (July 2006). "Influenza in children". Acta Paediatr. 95 (7): 778–84. doi:10.1080/08035250600612272. PMID 16801171.
  20. Kerr AA, McQuillin J, Downham MA, Gardner PS (1975). "Gastric 'flu influenza B causing abdominal symptoms in children". Lancet. 1 (7902): 291–95. doi:10.1016/S0140-6736(75)91205-2. PMID 46444.
  21. Eccles R (2005). "Understanding the symptoms of the common cold and influenza". Lancet Infect Dis. 5 (11): 718–25. doi:10.1016/S1473-3099(05)70270-X. PMID 16253889.
  22. Hui DS (March 2008). "Review of clinical symptoms and spectrum in humans with influenza A/H5N1 infection". Respirology. 13 Suppl 1: S10–13. doi:10.1111/j.1440-1843.2008.01247.x. PMID 18366521.
  23. Monto A, Gravenstein S, Elliott M, Colopy M, Schweinle J (2000). "Clinical signs and symptoms predicting influenza infection". Arch Intern Med. 160 (21): 3243–47. doi:10.1001/archinte.160.21.3243. PMID 11088084.
  24. Smith K, Roberts M (2002). "Cost-effectiveness of newer treatment strategies for influenza". Am J Med. 113 (4): 300–07. CiteSeerX 10.1.1.575.2366. doi:10.1016/S0002-9343(02)01222-6. PMID 12361816.
  25. ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ Rothberg M, Bellantonio S, Rose D (2 September 2003). "Management of influenza in adults older than 65 years of age: cost-effectiveness of rapid testing and antiviral therapy". Annals of Internal Medicine. 139 (5 Pt 1): 321–29. doi:10.7326/0003-4819-139-5_part_1-200309020-00007. PMID 12965940.
  26. "Information for Clinicians on Influenza Virus Testing". Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 26 February 2018. Archived from the original on 3 May 2009. Retrieved 1 May 2009.
  27. "Rapid Diagnostic Testing for Influenza: Information for Clinical Laboratory Directors". Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 13 اکتبر 2015. Archived from the original on 16 January 2016. Retrieved 11 December 2019.
  28. Jain S, Kamimoto L, Bramley AM, Schmitz AM, Benoit SR, Louie J, et al. (2009-11-12). "Hospitalized Patients with 2009 H1N1 Influenza in the United States, April–June 2009". New England Journal of Medicine. 361 (20): 1935–1944. CiteSeerX 10.1.1.183.7888. doi:10.1056/nejmoa0906695. ISSN 0028-4793. PMID 19815859.
  29. "Transcript of virtual press conference with Gregory Hartl, Spokesperson for H1N1, and Dr Nikki Shindo, Medical Officer, Global Influenza Programme, World Health Organization" (PDF). World Health Organization (WHO). 12 November 2009. Archived (PDF) from the original on 29 November 2009.
  30. Grady, Denise (2009-09-03). "Report Finds Swine Flu Has Killed 36 Children". The New York Times. Archived from the original on 27 June 2017. Retrieved 11 December 2019. {{cite news}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  31. "Guide for considering influenza testing when influenza viruses are circulating in the community". Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 20 February 2018. Retrieved 11 December 2019.
  32. "The Flu: What To Do If You Get Sick". Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 9 March 2018. Archived from the original on 4 January 2019. Retrieved 11 December 2019.
  33. ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ Brankston G, Gitterman L, Hirji Z, Lemieux C, Gardam M (April 2007). "Transmission of influenza A in human beings". Lancet Infect Dis. 7 (4): 257–65. doi:10.1016/S1473-3099(07)70029-4. PMID 17376383.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  34. ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ Jefferson T, Del Mar CB, Dooley L; et al. (2011). "Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses". Cochrane Database Syst Rev (7): CD006207. doi:10.1002/14651858.CD006207.pub4. PMID 21735402. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  35. https://www.iribnews.ir/00Ex0F[پیوند مرده]
  36. یک گام دیگر به سوی تولید واکسن آنفلوآنزا با مصونیت دائمی . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  37. ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ Michiels, B; Van Puyenbroeck, K; Verhoeven, V; Vermeire, E; Coenen, S (2013). "The value of neuraminidase inhibitors for the prevention and treatment of seasonal influenza: a systematic review of systematic reviews". PLoS ONE. 8 (4): e60348. doi:10.1371/journal.pone.0060348. PMC 3614893. PMID 23565231.
  38. Ebell, MH; Call, M; Shinholser, J (April 2013). "Effectiveness of oseltamivir in adults: a meta-analysis of published and unpublished clinical trials". Family practice. 30 (2): 125–33. doi:10.1093/fampra/cms059. PMID 22997224.
  39. The Copper Development Association. «Copper Kills Antibiotic-Resistant "Nightmare Bacteria"». PR Newswire. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۲۰.

پیوند به بیرون[ویرایش]

طبقه‌بندی
منابع بیرونی