پرش به محتوا

سرطان: تفاوت میان نسخه‌ها

ویرایش پیوندها
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز ابرابزار
افزودن بخش علائم و تشخیص (منابع بیشتر افزوده می شود)
خط ۱۰: خط ۱۰:


== معرفی و طبقه‌بندی ==
== معرفی و طبقه‌بندی ==
سرطان به بیماری گفته می‌شود که در آن سلول‌های بدن انسان در اثر برهم خوردن فرایندهای طبیعی [[چرخه سلولی]]، توانایی [[تقسیم سلول|تقسیم]] و تکثیر به صورت کنترل نشده‌ای را پیدا می‌کنند.<ref name="NCI2014"/><ref name="WHO2018"/> در بسیاری از سرطان‌ها، این سلول‌ها تومورها یا توده‌هایی از سلول‌های سرطانی را تشکیل می‌دهند که اندازه آن‌ها در طول زمان افزایش می‌یابد و به‌طور بالقوه عملکرد اندام‌ها و بافت‌های بدن را مختل می‌کنند. سرطان می‌تواند در بسیاری از [[بافت (زیست‌شناسی)|بافت‌ها]] ایجاد شود، به همین علت انواع مختلفی از سرطان وجود دارد. سرطان به‌طور عمده طبق آخرین استاندار [[طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌های انکولوژی]] (ICD-O-3) بر اساس منشأ بافتی و بر محل اولیه سرطان مورد بررسی قرار می‌گیرد.<ref name=":2">{{یادکرد وب|عنوان=Cancer Classification {{!}} SEER Training|نشانی=https://training.seer.cancer.gov/disease/categories/classification.html|وبگاه=training.seer.cancer.gov|بازبینی=2023-12-26}}</ref><ref name=":3">{{Cite journal|last=Carbone|first=Antonino|date=2020-04-15|title=Cancer Classification at the Crossroads|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7226085/|journal=Cancers|volume=12|issue=4|pages=980|doi=10.3390/cancers12040980|issn=2072-6694|pmc=7226085|pmid=32326638}}</ref> همچنین در مواردی سرطان‌ها بر اساس میزان گسترش، رشد یا متاستاز (TNM) در چهار مرحلهٔ (I)-سرطان موضعی، (II)-سرطان محلی پیشرفتهٔ اولیه (III)-سرطان محلی پیشرفتهٔ پایانی (IV)-سرطان متاستاتیک بخش‌بندی می‌شوند.<ref>{{Cite journal|last=Banjar|first=Fayadh K.|last2=Wilson|first2=Allecia M.|date=2023|title=Anatomy, Head and Neck, Supraclavicular Lymph Nod|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544300|pmid=31335020}}</ref>
سرطان به بیماری گفته می‌شود که در آن سلول‌های بدن انسان در اثر برهم خوردن فرایندهای طبیعی [[چرخه سلولی]]، توانایی [[تقسیم سلول|تقسیم]] و تکثیر به صورت کنترل نشده‌ای را پیدا می‌کنند.<ref name="NCI2014"/><ref name="WHO2018"/> در بسیاری از سرطان‌ها، این سلول‌ها تومورها یا توده‌هایی از سلول‌های سرطانی را تشکیل می‌دهند که اندازه آن‌ها در طول زمان افزایش می‌یابد و به‌طور بالقوه عملکرد اندام‌ها و بافت‌های بدن را مختل می‌کنند.<sup>8</sup> سرطان می‌تواند در بسیاری از [[بافت (زیست‌شناسی)|بافت‌ها]] ایجاد شود، به همین علت انواع مختلفی از سرطان وجود دارد. سرطان به‌طور عمده طبق آخرین استاندار [[طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌های انکولوژی]] (ICD-O-3) بر اساس منشأ بافتی و بر محل اولیه سرطان مورد بررسی قرار می‌گیرد.<ref name=":2">{{یادکرد وب|عنوان=Cancer Classification {{!}} SEER Training|نشانی=https://training.seer.cancer.gov/disease/categories/classification.html|وبگاه=training.seer.cancer.gov|بازبینی=2023-12-26}}</ref><ref name=":3">{{Cite journal|last=Carbone|first=Antonino|date=2020-04-15|title=Cancer Classification at the Crossroads|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7226085/|journal=Cancers|volume=12|issue=4|pages=980|doi=10.3390/cancers12040980|issn=2072-6694|pmc=7226085|pmid=32326638}}</ref> در موارد بالینی ([[تشخیص پزشکی|تشخیص]]) نیز تومورهای جامد را می توان را بر اساس معیار TNM و یا بر اساس میزان گسترش، رشد یا متاستاز در چهار مرحلهٔ (I)-سرطان موضعی، (II)-سرطان محلی پیشرفتهٔ اولیه (III)-سرطان محلی پیشرفتهٔ پایانی (IV)-سرطان متاستاتیک بخش‌بندی می‌شوند.<ref>{{Cite journal|last=Banjar|first=Fayadh K.|last2=Wilson|first2=Allecia M.|date=2023|title=Anatomy, Head and Neck, Supraclavicular Lymph Nod|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544300|pmid=31335020}}</ref>


=== منشأ بافتی‌شناختی ===
=== منشأ بافتی‌شناختی ===
خط ۳۰: خط ۳۰:
{{اصلی|لنفوما}}
{{اصلی|لنفوما}}
لنفوماها در غدد یا [[سیستم لنفاوی]]، شبکه ای از [[گره‌های لنفاوی|گره]]‌ها، [[رگ لنفی|رگ‌ها]] و اندام‌ها (به ویژه [[طحال]]، [[لوزه]]‌ها و [[تیموس]])، ایجاد می‌شوند که مایعات بدن را تصفیه می‌کنند و گلبول‌های سفید خون و لنفوسیت‌ها را نیز تولید می‌کنند. بر خلاف لوسمی‌ها که گاهی اوقات «سرطان‌های مایع/غیر جامد» نامیده می‌شوند، لنفوماها «سرطان‌های جامد» هستند. لنفوما همچنین ممکن است در اندام‌های خاصی مانند [[معده]]، پستان یا [[مغز]] رخ دهند که به این لنفوم‌ها لنفوم‌های خارج گرهی گفته می‌شود. لنفوم‌ها به دو دسته [[لنفوم هاجکین|هاچکین]] و [[لنفوم غیرهاجکین|غیرهاجکین]] دسته‌بندی می‌شوند. وجود سلول‌های رید-استِرِنبرگ در لنفوم هاجکین آن را از لنفوم هاجکین متمایز می‌کند.<ref name=":2"/> شایع‌ترین نوع لنفوم، لنفوم غیر هاجکین است که حدود ۹۰ درصد مبتلایان به این نوع سرطان را تشکیل می‌دهد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Non-Hodgkin Lymphoma: Types, Causes, Symptoms & Treatment|نشانی=https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15662-non-hodgkin-lymphoma|وبگاه=Cleveland Clinic|بازبینی=2023-12-26|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=Siteman Cancer Center|نشانی=https://siteman.wustl.edu/treatment/cancer-types/lymphoma/types-of-lymphoma/|عنوان=Types of Lymphoma|تاریخ بازبینی=2023-12-26}}</ref>
لنفوماها در غدد یا [[سیستم لنفاوی]]، شبکه ای از [[گره‌های لنفاوی|گره]]‌ها، [[رگ لنفی|رگ‌ها]] و اندام‌ها (به ویژه [[طحال]]، [[لوزه]]‌ها و [[تیموس]])، ایجاد می‌شوند که مایعات بدن را تصفیه می‌کنند و گلبول‌های سفید خون و لنفوسیت‌ها را نیز تولید می‌کنند. بر خلاف لوسمی‌ها که گاهی اوقات «سرطان‌های مایع/غیر جامد» نامیده می‌شوند، لنفوماها «سرطان‌های جامد» هستند. لنفوما همچنین ممکن است در اندام‌های خاصی مانند [[معده]]، پستان یا [[مغز]] رخ دهند که به این لنفوم‌ها لنفوم‌های خارج گرهی گفته می‌شود. لنفوم‌ها به دو دسته [[لنفوم هاجکین|هاچکین]] و [[لنفوم غیرهاجکین|غیرهاجکین]] دسته‌بندی می‌شوند. وجود سلول‌های رید-استِرِنبرگ در لنفوم هاجکین آن را از لنفوم هاجکین متمایز می‌کند.<ref name=":2"/> شایع‌ترین نوع لنفوم، لنفوم غیر هاجکین است که حدود ۹۰ درصد مبتلایان به این نوع سرطان را تشکیل می‌دهد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Non-Hodgkin Lymphoma: Types, Causes, Symptoms & Treatment|نشانی=https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15662-non-hodgkin-lymphoma|وبگاه=Cleveland Clinic|بازبینی=2023-12-26|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=Siteman Cancer Center|نشانی=https://siteman.wustl.edu/treatment/cancer-types/lymphoma/types-of-lymphoma/|عنوان=Types of Lymphoma|تاریخ بازبینی=2023-12-26}}</ref>

=== معیار TNM ===
این معیار، سیستمی برای تعیین میزان بدخیمی تومورهای جامد است که سرطان را بر اساس میزان [[پیش‌آگهی]] آن طبقه بندی می کند. این معیار دارای سه بخش طبقه بندی عمده است که به صورت زیر صورت می گیرد:<sup>9/tmn</sup>

* '''T-تومور:''' برای توصیف اندازه اولیه تومور و تهاجم به سایر بافت ها استفاده می شود. در این بخش «T<sub>0</sub>» به معنای عدم وجود تومور و « T<sub>1</sub> تا T<sub>4</sub>» نشان دهنده اندازه و مقدار تهاجم به بافت های دیگر بدن هستند؛ برای مثال T<sub>1</sub> نشان دهنده تهاجم به زیرمخاط در [[سرطان روده بزرگ]] است. همچنین «Tx» زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که تومور قابل ارزیابی نباشد.
* '''N-گره‌ها:''' برای توصیف درگیری غدد لنفاوی منطقه ی تومور استفاده می شود. غدد لنفاوی به عنوان فیلترهای بیولوژیکی عمل می کنند، زیرا مایع بین سلولی بافت های بدن به مویرگ های لنفاوی جذب می شود و به گره های لنفاوی جریان می یابد. «N<sub>0</sub>» نشان دهنده عدم گسترش به گره لنفاوی منطقه ای است، در حالی که «N<sub>1</sub> تا N<sub>3</sub>» درجاتی از گسترش را نشان می دهند.
* '''M-متاستاز:''' برای بیان وجود متاستاز دور تومور اولیه استفاده می شود. متاستاز دور زمانی است که تومور به خارج از غدد لنفاوی منطقه گسترش می یابد. اگر متاستاز دور وجود نداشته باشد تومور به عنوان «M<sub>0</sub>» و اگر شواهدی از متاستاز دور وجود داشته باشد به عنوان «M<sub>1</sub>» در نظر گرفته می شود.

== علائم و نشانه ها ==
تشخیص سرطان ممکن است دشوار باشد زیرا علائم و نشانه‌های اغلب غیراختصاصی و کلی هستند، به این معنی که ممکن است پدیده‌های عمومی باشند که مستقیماً به یک بیماری خاص اشاره نمی‌کنند.<ref>{{Cite journal|last1=Jørgensen|first1=Sara Falk|last2=Ravn|first2=Pernille|last3=Thorsen|first3=Søren|last4=Worm|first4=Signe Westring|date=2017-12-02|title=Characteristics and outcome in patients with non-specific symptoms and signs of cancer referred to a fast track cancer patient pathway; a retrospective cohort study|journal=BMC Cancer|volume=17|issue=1|pages=809|doi=10.1186/s12885-017-3826-z|issn=1471-2407|pmc=5712161|pmid=29197366|doi-access=free}}</ref> علائم سیستمیک ممکن است به دلیل پاسخ بدن به سرطان رخ دهند. این علائم شامل [[خستگی]]، [[کاهش وزن]] ناخواسته، یا تغییرات [[پوست|پوستی]] باشد.<ref>{{cite book|vauthors=O'Dell M, Stubblefield M|title=Cancer rehabilitation principles and practice|year=2009|publisher=Demos Medical|location=New York|isbn=978-1-933864-33-4|page=983|url={{google books |plainurl=y |id=_JaPlNYgXkEC |page=983}}}}</ref> برخی از سرطان‌ها می‌توانند یک حالت [[التهاب|التهابی]] ایجاد کنند که منجر به از [[آتروفی]] و ضعف مداوم عضلانی شود که به عنوان [[کاشکسی]] شناخته می‌شود.<ref>{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Fearon K, Strasser F, Anker SD, Bosaeus I, Bruera E, Fainsinger RL, Jatoi A, Loprinzi C, MacDonald N, Mantovani G, Davis M, Muscaritoli M, Ottery F, Radbruch L, Ravasco P, Walsh D, Wilcock A, Kaasa S, Baracos VE|date=May 2011|title=Definition and classification of cancer cachexia: an international consensus|journal=The Lancet. Oncology|volume=12|issue=5|pages=489–95|doi=10.1016/S1470-2045(10)70218-7|pmid=21296615}}</ref> برخی از سرطان ها مانند لنفوم هاجکین، لوسمی ها و [[سرطان کبد]] یا [[سرطان کلیه|کلیه]] می توانند باعث [[تب]] مداوم شوند. برخی از علائم سیستمیک سرطان توسط هورمون ها یا سایر مولکول های تولید شده توسط تومور ایجاد می شوند که به عنوان [[سندرم پارانئوپلاستیک]] شناخته می شوند.<ref name=":4">{{cite journal|vauthors=Dimitriadis GK, Angelousi A, Weickert MO, Randeva HS, Kaltsas G, Grossman A|date=June 2017|title=Paraneoplastic endocrine syndromes|journal=Endocrine-Related Cancer|volume=24|issue=6|pages=R173–R190|doi=10.1530/ERC-17-0036|pmid=28341725|doi-access=free}}</ref> سندرم‌های پارانئوپلاستیک رایج عبارتند از [[هایپرکلسمی]]، که می‌تواند باعث تغییر حالت روانی، [[یبوست]] و [[کم‌آبی بدن]] شود، یا [[هیپوناترمی]]، که همچنین می‌تواند باعث تغییر وضعیت ذهنی، [[استفراغ]]، [[سردرد]] یا [[تشنج]] شود.<ref name=":4" />

== تشخیص ==
از آنجایی که بسیاری از علائم سرطان شروع تدریجی و ماهیت عمومی دارند، [[غربالگری سرطان]] (که به آن مراقبت سرطان نیز گفته می شود) یک اولویت کلیدی [[بهداشت عمومی]] است. غربالگری سرطان شامل بررسی آزمایشگاهی، [[معاینه بالینی|معاینات فیزیکی]]، نمونه‌های بافتی یا آزمایش‌های [[تصویربرداری پزشکی|تصویربرداری]]ِ تشخیصی باشد که به طور معمول توصیه می‌کنند در فواصل زمانی معینی برای جمعیت‌های خاص انجام شوند.<ref name="NIH">{{cite web|url=https://www.cancer.gov/about-cancer/screening/patient-screening-overview-pdq|title=Cancer Screening Overview (PDQ®)–Patient Version|publisher=National Cancer Institute|access-date=28 March 2018|date=13 January 2010}}</ref> مرحله بندی سرطان ها بخشی از فرآیند تشخیص است که هم درمان و هم پیش آگهی بیماری را به اطلاع می رساند.

=== معاینه و تصویربرداری ===
تشخیص<sup>.9</sup> اولیه تومورهای جامد را می توان بر اساس توده غیرعادی سلولی در بدن انجام داد. این توده‌های سلولی ممکن است با معاینه فیزیکی قابل تشخیص باشند، اما اغلب با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری که امکان تجسم بافت‌های داخل بدن را فراهم می‌کنند، مانند [[اشعه ایکس]]، [[سی‌تی اسکن]] (CTI، CT، یا CAT)، [[تصویربرداری تشدید مغناطیسی]] (MRI) و [[برش‌نگاری گسیل پوزیترون]] (PET) شناسایی می‌شوند. تصویربرداری MRI معمولاً برای اهداف تشخیصی استفاده نمی‌شود، مگر اینکه فرد در معرض خطر بالای سرطان باشد، زیرا تصاویر دقیق از MRI می‌توانند در بسیاری از موارد، [[مثبت کاذب]] (تغییرات طبیعی تراکم سلولی که سرطانی نیستند) ایجاد کنند. اسکن PET از ویژگی [[سوخت‌وساز|متابولیک]] اکثر سلول های سرطانی استفاده می کند زیرا سلول های سرطانی نسبت به اکثر سلول های غیر سرطانی قند بیشتری مصرف می کنند. برای اسکن PET، قند نشان شده [[رادیواکتیو]] به بیمار وارد تزریق می شود. از آنجایی که سلول‌های سرطانی سطوح بالایی از قند رادیواکتیو را مصرف می‌کنند، و تجمع رادیواکتیویته که در اسکن PET قابل مشاهده است به شناسایی توده سرطانی کمک می کند. اسکن PET می‌تواند هر بافتی را نشان دهد که حاوی سلول‌هایی است که مقادیر نسبتاً زیادی قند مصرف می‌کنند، از جمله سلول‌های سرطانی و سلول‌هایی که به‌عنوان بخش طبیعی عملکردشان در بدن به سرعت تقسیم می‌شوند (مانند [[مو]] و پوشش [[روده باریک]]). اگر توده‌ای از سلول‌ها مصرف کننده شناسایی شود، از طریق تکنیک های دیگر تصویربرداری، و یا [[بیوپسی]] برای تشخیص قطعی غیر طبیعی بودن توده سلولی استفاده می شود.

=== بیوپسی (بافت‌برداری) ===
تجزیه و تحلیل های میکروسکوپی بیوپسی اغلب برای تعیین خوش خیم بودن توده سلولی مورد نیاز است، به این معنی که سرطان متاستاتیک یا بدخیم نیست. میکروسکوپی نمونه‌های بافت‌شناسی را بزرگ‌نمایی می‌کند تا شکل تک تک سلول‌ها و موقعیت نسبی گروه‌های کوچکی از سلول‌ها را آشکار کند. توده های خوش خیم بیشتر شکل و ساختار سلولی اولیه خود را حفظ می کنند. تجزیه و تحلیل بافت‌شناسی همچنین می‌تواند امکان تشخیص [[شاخص میتوزی]]، درصد سلول‌های موجود در نمونه را که در زمان جمع‌آوری نمونه به طور فعال در حال تقسیم بودند را فراهم کند. شاخص میتوزی بالا نشان دهنده سرطان است و هر چه شاخص میتوزی بالاتر باشد، سرطان تهاجمی تر است. در برخی موارد، هنگام مرحله بندی سرطان یا در نظر گرفتن پیش آگهی بیمار سرطانی، شاخص میتوزی نیز در نظر گرفته می شود. برای به دست آوردن اطلاعات در مورد ترکیب پروتئین سلول های سرطانی می توان از انواع تجزیه و تحلیل بافت شناسی استفاده کرد. برای مثال، [[ایمونوهیستوشیمی]] (IHC) از [[آنتی‌بادی]]<nowiki/>‌هایی استفاده می‌کند که به پروتئین‌های خاص متصل می‌شوند تا حضور و فراوانی نسبی آن پروتئین‌ها را در سلول‌ها بررسی کند. IHC می تواند به شناسایی نوع سلولی که در تومور وجود دارد کمک کند. علاوه بر این، نمونه ها را می توان برای [[بیان ژن]] از طریق رویکردهایی مانند هیبریداسیون فلورسانس درجا (FISH) و هیبریداسیون ژنومی مقایسه‌ای (CGH) کاوش کرد.<sup>9</sup> این دو روش می توانند ناهنجاری های ژنتیکی در بافت های سرطانی را تشخیص دهند.<sup>9</sup>

=== آزمایش خون ===
علاوه بر اسکن‌های تصویربرداری و تجزیه و تحلیل بافت‌شناسی که قادر به تشخیص فیزیکی توده‌های سلولی در بدن هستند، برخی [[آزمایش خون|آزمایش‌های خون]] نیز وجود دارند که امکان تشخیص [[بیومارکر]]<nowiki/>های سرطان را فراهم می‌کنند. مانند سطح بالای گلوکز در ادرار که نشانگر زیستی دیابت است، عوامل خاصی ممکن است در بدن یک بیمار سرطانی وجود داشته باشد که در یک بیمار سالم وجود ندارد. این مواد لزوما باعث تشخیص سرطان نمی شوند، اما با وجود سرطان در بیمار، ارتباط دارند. استفاده از این رویکردها بسته به نوع سرطان مورد نظر متفاوت است و در تشخیص حضور سلول‌های سرطانی و مرحله‌بندی سرطان حیاتی است. با این حال روش های مرحله بندی سرطان برای هر نوع سرطان منحصر به فرد است.<sup>9</sup>


== سبب‌شناسی و علل ==
== سبب‌شناسی و علل ==
خط ۴۸: خط ۷۰:


== پیشگیری ==
== پیشگیری ==
بین ۷۰ تا ۹۰ درصد سرطان‌های رایج ناشی از عوامل محیطی هستند و بنابراین به‌طور بالقوه قابل پیشگیری هستند.<ref>{{cite journal |vauthors=Wu S, Powers S, Zhu W, Hannun YA |title=Substantial contribution of extrinsic risk factors to cancer development |journal=Nature |volume=529 |issue=7584 |pages=43–7 |date=January 2016 |pmid=26675728 |pmc=4836858 |doi=10.1038/nature16166|bibcode=2016Natur.529...43W}}</ref> بسیاری از این عوامل محیطی، نوعی سبک زندگی انتخابی و قابل کنترل هستند؛ بنابراین، سرطان به‌طور کلی، قابل پیشگیری است.<ref name=Danaei>{{cite journal |vauthors=Danaei G, Vander Hoorn S, Lopez AD, Murray CJ, Ezzati M |s2cid=17354479 |title=Causes of cancer in the world: comparative risk assessment of nine behavioural and environmental risk factors |journal=Lancet |volume=366 |issue=9499 |pages=1784–93 |date=November 2005 |pmid=16298215 |doi=10.1016/S0140-6736(05)67725-2}}</ref>
بین ۷۰ تا ۹۰ درصد سرطان‌های رایج ناشی از عوامل محیطی هستند و بنابراین به‌طور بالقوه قابل پیشگیری هستند.<ref>{{cite journal |vauthors=Wu S, Powers S, Zhu W, Hannun YA |title=Substantial contribution of extrinsic risk factors to cancer development |journal=Nature |volume=529 |issue=7584 |pages=43–7 |date=January 2016 |pmid=26675728 |pmc=4836858 |doi=10.1038/nature16166|bibcode=2016Natur.529...43W}}</ref> بسیاری از این عوامل محیطی، نوعی سبک زندگی انتخابی و قابل کنترل هستند؛ بنابراین، سرطان به‌طور کلی، قابل پیشگیری است.<ref name=Danaei>{{cite journal |vauthors=Danaei G, Vander Hoorn S, Lopez AD, Murray CJ, Ezzati M |s2cid=17354479 |title=Causes of cancer in the world: comparative risk assessment of nine behavioural and environmental risk factors |journal=Lancet |volume=366 |issue=9499 |pages=1784–93 |date=November 2005 |pmid=16298215 |doi=10.1016/S0140-6736(05)67725-2}}</ref> برخی از سرطان‌ها را می‌توان با واکسن‌هایی علیه ویروس‌هایی که باعث ایجاد آن‌ها می‌شوند، پیشگیری کرد (مثلاً واکسن‌های HPV به عنوان پیشگیری از سرطان دهانه رحم).


برخی از روش‌های کلی مانند عدم استعمال دخانیات، مصرف غذای سالم، پرهیز از عوامل [[تراتوژن]] (برخی مواد شیمیایی صنعتی مانند آزبست، اشعه یونیزان مانند کار در رادیولوژی، نور آفتاب و …)، ورزش<ref name="rastineh">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://rastineh.ir/هفت-راه-برای-پیشگیری-از-سرطان/ |عنوان=هفت راه برای پیشگیری از سرطان
برخی از روش‌های کلی مانند عدم استعمال دخانیات، مصرف غذای سالم، پرهیز از عوامل [[تراتوژن]] (برخی مواد شیمیایی صنعتی مانند آزبست، اشعه یونیزان مانند کار در رادیولوژی، نور آفتاب و …)، ورزش<ref name="rastineh">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://rastineh.ir/هفت-راه-برای-پیشگیری-از-سرطان/ |عنوان=هفت راه برای پیشگیری از سرطان

نسخهٔ ‏۲۷ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۶:۲۴

برای دیگر کاربردها، سرطان (ابهام‌زدایی) را ببینید.
سرطان
نام‌های دیگرتومور بدخیم، نئوپلاسم بدخیم، کَنسِر، چنگار
گلیوما آنزیوسنتریک در نیم‌کره راست یک پسر 4 ساله
مجموعه‌ای از سلول‌های سرطانی با سیتوپلاسم قهوه ای رنگ که در داخل بخش مرکزی کبد قرار دارند
طرز تلفظ
تخصصانکولوژی
نشانه‌هاتوده، خونریزی غیرطبیعی، سرفه طولانی مدت، کاهش وزن بی‌دلیل، تغییر در دفع مدفوع
عوامل خطرقرار گرفتن در معرض ماده سرطان‌زا، تنباکو، چاقی، رژیم غذایی ناسالم، کمبود فعالیت بدنی، بیش از حد الکل (مخدر)، عفونت‌های خاص
درمانپرتودرمانی، جراحی، شیمی درمانی، درمان هدفمند
پیش‌آگهیمیانگین بقای پنج ساله ۶۶٪ (ایالات متحده آمریکا)
فراوانی۲۴ میلیون در سال (۲۰۱۹)[۱]
مرگ‌ها۱۰ میلیون در سال (۲۰۱۹)
طبقه‌بندی و منابع بیرونی

سَرَطان یا چَنگار[۲] (به انگلیسی: Cancer) به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که شامل رشد غیرطبیعی سلول‌های تغییر یافته با توانایی حمله یا انتشار به سایر قسمت‌های بدن است. در سلول‌های سرطانی سازوکارهای طبیعی تقسیم و رشد سلول‌ها دچار اشکال می‌شود. این توده‌های سلولی با تومورهای خوش‌خیم که توانایی متاستاز و گسترش در بدن ندارند، متضاد است و می‌توانند در بخش‌های مختلف بدن تومور ایجاد کنند. علائم و نشانه‌های بیماری بسته به شرایط و نوع سرطان متفاوت است اما علائم احتمالی عبارتند از ایجاد توده در بخشی از بدن، خونریزی غیرطبیعی، سرفه‌های طولانی، کاهش وزن غیرقابل توضیح و تغییر در دفع مدفوع.[۳] این علائم در حالی که می‌توانند نشانه سرطان باشند در مواردی از اختلالات و عارضه‌های دیگری نشات می‌گیرند.[۴] امروزه بیش از ۱۰۰ نوع سرطان در انسان شناخته شده‌است.[۵]

مصرف دخانیات عامل حدود ۲۲ درصد مرگ و میرهای ناشی از سرطان است.[۶] ۱۰ درصد دیگر به دلیل چاقی، رژیم غذایی نامناسب، عدم فعالیت بدنی یا سوءمصرف الکل رخ می‌دهد.[۶][۷][۸] عوامل دیگر نظیر عفونت‌های خاص، قرار گرفتن در معرض پرتو یونیزان و آلاینده‌های محیطی نیز در ابتلا به سرطان مؤثر است.[۹] همچنین تقریباً ۵ تا ۱۰ درصد از سرطان‌ها به دلیل نقص‌های ژنتیکی ارثی رخ می‌دهند.[۱۰] در کشورهای در حال توسعه، ۱۵ درصد از سرطان‌ها به دلیل عفونت‌هایی مانند هلیکوباکتر پیلوری، هپاتیت B، هپاتیت C، ویروس پاپیلوم انسانی، ویروس اپشتین–بار و ویروس نقص ایمنی اکتسابی (HIV) است.[۶] به‌طور معمول، تغییرات ژنتیکی بسیاری قبل از ایجاد سرطان در سلول نیاز است و این عوامل، تا حدی، با تغییر ژن‌های یک سلول همراه هستند و شرایط را برای ایجاد سرطان فراهم می‌کنند.[۱۱] سرطان اگر دارای توده سلولی باشد، با معاینه پزشکی و در غیر این صورت می‌توان با علائم و نشانه‌های خاص یا آزمایش‌های غربالگری تشخیص داد که معمولاً با تصویربرداری پزشکی بررسی و با بیوپسی تأیید می‌شود.[۱۲]

خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها را می‌توان با سیگار نکشیدن، حفظ وزن مناسب، محدود کردن مصرف الکل، خوردن مقدار زیادی سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل، واکسیناسیون علیه برخی بیماری‌های عفونی، محدود کردن مصرف گوشت فرآوری شده و گوشت قرمز و قرار نگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید، کاهش داد.[۱۳][۱۴] تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری برای سرطان دهانه رحم و روده بزرگ مفید بوده؛[۱۵] با این حال مزایای غربالگری سرطان سینه مورد مناقشه است.[۱۶][۱۷] سرطان اغلب با ترکیبی از پرتودرمانی، جراحی، شیمی‌درمانی و درمان هدفمند، مورد درمان قرار می‌گیرد.[۶][۱۸] انتخاب درمان مناسب برای موارد خاص سرطان باید با مرحله منحصر به فرد تومور، سلامت بیمار و ساختار ژنتیکی سلول‌های صورت می‌گیرد. مراقبت تسکینی و علائم، بخش مهمی از مراقبت‌های حین بیماری هستند.[۶] مدیریت درد مزمن به ویژه در افراد مبتلا به نوع پیشرفته بیماری، اهمیت دارد.[۶] شانس بقا به نوع سرطان و وسعت بیماری در شروع درمان بستگی دارد.[۱۰] در کشورهای توسعه‌یافته امید به زندگی پنج ساله برای کودکان زیر ۱۵ سال در هنگام تشخیص، به‌طور متوسط ۸۰٪ است.[۱۹] در ایالات متحده نیز میانگین بقای پنج ساله ۶۶٪ برای همه سنین است.[۲۰]

در سال ۲۰۱۵، حدود ۹۰٫۵ میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به سرطان بودند.[۲۱] در سال ۲۰۱۹، موارد سرطان سالانه ۲۳٫۶ میلیون نفر افزایش یافت و ۱۰ میلیون مرگ در سراسر جهان وجود داشت که نشان دهنده افزایش ۲۶ درصدی و ۲۱ درصدی در دهه گذشته‌است.[۲۱][۲۲]

در مردان شایع‌ترین انواع سرطان، سرطان ریه، سرطان پروستات، سرطان روده بزرگ و سرطان معده[۲۳][۲۴] و در زنان، سرطان سینه، سرطان روده بزرگ، سرطان ریه و سرطان دهانه رحم است.[۲۵] همچنین سرطان پوست، غیر از ملانوما، حدود ۴۰٪ موارد جدید ابتلا به سرطان در هر سال را تشکیل می‌دهد.[۲۶][۲۷] در کودکان، به جز در آفریقا که لنفوم غیرهاجکین بیشتر رخ می‌دهد، لوسمی حاد لنفاوی و تومورهای مغزی شایع‌تر هستند.[۲۸] در سال ۲۰۱۲، حدود ۱۶۵۰۰۰ کودک زیر ۱۵ سال مبتلا به سرطان تشخیص داده شدند.[۲۶] خطر ابتلا به سرطان با افزایش سن به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد و بسیاری از سرطان‌ها در کشورهای توسعه یافته بیشتر رخ می‌دهند.[۲۹] با توجه به اینکه افراد بیشتری تا سنین بالا زندگی می‌کنند و تغییرات سبک زندگی در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد، نرخ ابتلا به سرطان حال افزایش است.[۳۰] کل هزینه‌های اقتصادی جهانی سرطان تا سال ۲۰۱۰، ۱٫۱۶ تریلیون دلار آمریکا (معادل ۱٫۵۶ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۲) در سال برآورد شده‌است.[۳۱]

معرفی و طبقه‌بندی

سرطان به بیماری گفته می‌شود که در آن سلول‌های بدن انسان در اثر برهم خوردن فرایندهای طبیعی چرخه سلولی، توانایی تقسیم و تکثیر به صورت کنترل نشده‌ای را پیدا می‌کنند.[۵][۶] در بسیاری از سرطان‌ها، این سلول‌ها تومورها یا توده‌هایی از سلول‌های سرطانی را تشکیل می‌دهند که اندازه آن‌ها در طول زمان افزایش می‌یابد و به‌طور بالقوه عملکرد اندام‌ها و بافت‌های بدن را مختل می‌کنند.8 سرطان می‌تواند در بسیاری از بافت‌ها ایجاد شود، به همین علت انواع مختلفی از سرطان وجود دارد. سرطان به‌طور عمده طبق آخرین استاندار طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌های انکولوژی (ICD-O-3) بر اساس منشأ بافتی و بر محل اولیه سرطان مورد بررسی قرار می‌گیرد.[۳۲][۳۳] در موارد بالینی (تشخیص) نیز تومورهای جامد را می توان را بر اساس معیار TNM و یا بر اساس میزان گسترش، رشد یا متاستاز در چهار مرحلهٔ (I)-سرطان موضعی، (II)-سرطان محلی پیشرفتهٔ اولیه (III)-سرطان محلی پیشرفتهٔ پایانی (IV)-سرطان متاستاتیک بخش‌بندی می‌شوند.[۳۴]

منشأ بافتی‌شناختی

از نظر بافت‌شناسی (بافتی که سرطان از آن منشأ گرفته‌است) صدها سرطان مختلف وجود دارد که در شش دسته عمدهٔ کارسینوما، سارکوما، میِلوما، لوسِمیا، لنفوما و مخلوط (سرطان‌هایی که می‌توانند در دسته‌های مختلفی قرار گیرند) طبقه‌بندی می‌شود.[۳۲][۳۳] کارسینوما، سارکوما و لنفوما در دسته تومورهای جامد و میلوما و لوسمیا در دسته تومورهای غیر جامد/مایع (مرتبط با خون) قرار می‌گیرند.[۳۵][۳۶] سرطان‌ها، وابسته به دسته‌ای که در آن قرار می‌گیرند در چگونگی و میزان متاستاز، درمان و پیش‌گیری متفاوت هستند.[۳۲]

کارسینوما

مقالهٔ اصلی: کارسینوما

کارسینوما به یک نئوپلاسم بدخیم با منشأ اپیتلیال (سرطان ناشی از سلول‌های پوششی) داخلی یا خارجی بدن اشاره دارد. کارسینومای بدخیم ۸۰ تا ۹۰ درصد از کل موارد سرطان را تشکیل می‌دهند.[۳۲] بافت پوششی در سراسر بدن، در پوست و اندام‌ها و مجاری داخلی مانند دستگاه گوارش وجود دارد. کارسینوماها به دو زیرگروه عمده تقسیم می‌شوند: آدنوکارسینوما که در یک اندام یا غدد ایجاد می‌شود و کارسینومای سلول سنگفرشی که منشأ آن بافت سنگفرشی است.[۳۲] آدنوکارسینوماها عموماً در غشاهای مخاطی ایجاد و ابتدا به صورت یک مخاط سفید پلاک مانند ضخیم دیده می‌شوند. آنها اغلب به راحتی از طریق بافت نرمی که در اطراف آنها وجود دارد پخش می‌شوند. بیشتر کارسینوماها بر اندام‌ها یا غده‌هایی که قادر به ترشح هستند، مانند پستان، که شیر تولید می‌کنند، ریه‌ها، که مخاط ترشح می‌کنند، یا روده بزرگ، پروستات و مثانه تأثیر می‌گذارند.[۳۲]

سارکوما

مقالهٔ اصلی: سارکوما

سارکوما به سرطانی اطلاق می‌شود که از بافت‌های حمایتی و همبند مانند استخوان‌ها، تاندون‌ها، غضروف‌ها، ماهیچه‌ها و چربی‌ها منشأ می‌گیرد و به‌طور کلی در بزرگسالان جوان رخ می‌دهد. شایع‌ترین سارکوماها اغلب به صورت یک توده دردناک روی استخوان ایجاد می‌شود.[۳۲] در موارد دیگر سارکومای بافت نرم رخ می‌دهد که در بافت نرم بخش‌های مختلف بدن در رشد می‌کنند.[۳۷] تومورهای سارکوم معمولاً شبیه بافتی هستند که در آن رشد می‌کنند. نمونه‌هایی از سارکوماهای استخوانی می‌تواند به استئوسارکوما (استخوان) و سارکوماهای بافت نرم به کندروسارکوما (غضروف)، رابدومیوسارکوما (عضله اسکلتی)، گلیوما یا آستروسیتوما (بافت همبند نوروژنیک موجود در مغز) و تومور مزانشیمی یا تومور مختلط مزودرمی (انواع بافت همبند مخلوط) اشاره کرد.[۳۸][۳۷]

میلوما و لوسمیا

مقاله‌های اصلی: میلوما و لوسمیا

میلوما سرطانی است که از سلول‌های پلاسمای مغز استخوان منشأ می‌گیرد. سلول‌های پلاسما برخی از پروتئین‌های موجود در خون را تولید می‌کنند. لوسمیا یا سرطان خون، سرطان‌های مربوط به مغز استخوان (محل تولید سلول‌های خونی) هستند. این بیماری اغلب با تولید بیش از حد گلبول‌های سفید نابالغ همراه است. این گلبول‌های سفید نابالغ به‌طور صحیح فعالیت نمی‌کنند، بنابراین بیمار اغلب مستعد عفونت است. لوسمیا همچنین بر گلبول‌های قرمز خون نیز تأثیر می‌گذارد و می‌تواند باعث لخته شدن خون و خستگی ناشی از کم خونی شود. نمونه‌هایی از سرطان خون عبارتند از لوسمی میلوژن (گلبول‌های سفید میلوئیدی و گرانولوسیتی)، لوسمی لنفوبلاستیک (سلول‌های لنفوئیدی و لنفوسیتی) و پلی‌سیتمی ورا (محصولات مختلف سلول‌های خونی از جمله گلبول‌های قرمز).[۳۲]

لنفوما

مقالهٔ اصلی: لنفوما

لنفوماها در غدد یا سیستم لنفاوی، شبکه ای از گره‌ها، رگ‌ها و اندام‌ها (به ویژه طحال، لوزه‌ها و تیموس)، ایجاد می‌شوند که مایعات بدن را تصفیه می‌کنند و گلبول‌های سفید خون و لنفوسیت‌ها را نیز تولید می‌کنند. بر خلاف لوسمی‌ها که گاهی اوقات «سرطان‌های مایع/غیر جامد» نامیده می‌شوند، لنفوماها «سرطان‌های جامد» هستند. لنفوما همچنین ممکن است در اندام‌های خاصی مانند معده، پستان یا مغز رخ دهند که به این لنفوم‌ها لنفوم‌های خارج گرهی گفته می‌شود. لنفوم‌ها به دو دسته هاچکین و غیرهاجکین دسته‌بندی می‌شوند. وجود سلول‌های رید-استِرِنبرگ در لنفوم هاجکین آن را از لنفوم هاجکین متمایز می‌کند.[۳۲] شایع‌ترین نوع لنفوم، لنفوم غیر هاجکین است که حدود ۹۰ درصد مبتلایان به این نوع سرطان را تشکیل می‌دهد.[۳۹][۴۰]

معیار TNM

این معیار، سیستمی برای تعیین میزان بدخیمی تومورهای جامد است که سرطان را بر اساس میزان پیش‌آگهی آن طبقه بندی می کند. این معیار دارای سه بخش طبقه بندی عمده است که به صورت زیر صورت می گیرد:9/tmn

  • T-تومور: برای توصیف اندازه اولیه تومور و تهاجم به سایر بافت ها استفاده می شود. در این بخش «T0» به معنای عدم وجود تومور و « T1 تا T4» نشان دهنده اندازه و مقدار تهاجم به بافت های دیگر بدن هستند؛ برای مثال T1 نشان دهنده تهاجم به زیرمخاط در سرطان روده بزرگ است. همچنین «Tx» زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که تومور قابل ارزیابی نباشد.
  • N-گره‌ها: برای توصیف درگیری غدد لنفاوی منطقه ی تومور استفاده می شود. غدد لنفاوی به عنوان فیلترهای بیولوژیکی عمل می کنند، زیرا مایع بین سلولی بافت های بدن به مویرگ های لنفاوی جذب می شود و به گره های لنفاوی جریان می یابد. «N0» نشان دهنده عدم گسترش به گره لنفاوی منطقه ای است، در حالی که «N1 تا N3» درجاتی از گسترش را نشان می دهند.
  • M-متاستاز: برای بیان وجود متاستاز دور تومور اولیه استفاده می شود. متاستاز دور زمانی است که تومور به خارج از غدد لنفاوی منطقه گسترش می یابد. اگر متاستاز دور وجود نداشته باشد تومور به عنوان «M0» و اگر شواهدی از متاستاز دور وجود داشته باشد به عنوان «M1» در نظر گرفته می شود.

علائم و نشانه ها

تشخیص سرطان ممکن است دشوار باشد زیرا علائم و نشانه‌های اغلب غیراختصاصی و کلی هستند، به این معنی که ممکن است پدیده‌های عمومی باشند که مستقیماً به یک بیماری خاص اشاره نمی‌کنند.[۴۱] علائم سیستمیک ممکن است به دلیل پاسخ بدن به سرطان رخ دهند. این علائم شامل خستگی، کاهش وزن ناخواسته، یا تغییرات پوستی باشد.[۴۲] برخی از سرطان‌ها می‌توانند یک حالت التهابی ایجاد کنند که منجر به از آتروفی و ضعف مداوم عضلانی شود که به عنوان کاشکسی شناخته می‌شود.[۴۳] برخی از سرطان ها مانند لنفوم هاجکین، لوسمی ها و سرطان کبد یا کلیه می توانند باعث تب مداوم شوند. برخی از علائم سیستمیک سرطان توسط هورمون ها یا سایر مولکول های تولید شده توسط تومور ایجاد می شوند که به عنوان سندرم پارانئوپلاستیک شناخته می شوند.[۴۴] سندرم‌های پارانئوپلاستیک رایج عبارتند از هایپرکلسمی، که می‌تواند باعث تغییر حالت روانی، یبوست و کم‌آبی بدن شود، یا هیپوناترمی، که همچنین می‌تواند باعث تغییر وضعیت ذهنی، استفراغ، سردرد یا تشنج شود.[۴۴]

تشخیص

از آنجایی که بسیاری از علائم سرطان شروع تدریجی و ماهیت عمومی دارند، غربالگری سرطان (که به آن مراقبت سرطان نیز گفته می شود) یک اولویت کلیدی بهداشت عمومی است. غربالگری سرطان شامل بررسی آزمایشگاهی، معاینات فیزیکی، نمونه‌های بافتی یا آزمایش‌های تصویربرداریِ تشخیصی باشد که به طور معمول توصیه می‌کنند در فواصل زمانی معینی برای جمعیت‌های خاص انجام شوند.[۴۵] مرحله بندی سرطان ها بخشی از فرآیند تشخیص است که هم درمان و هم پیش آگهی بیماری را به اطلاع می رساند.

معاینه و تصویربرداری

تشخیص.9 اولیه تومورهای جامد را می توان بر اساس توده غیرعادی سلولی در بدن انجام داد. این توده‌های سلولی ممکن است با معاینه فیزیکی قابل تشخیص باشند، اما اغلب با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری که امکان تجسم بافت‌های داخل بدن را فراهم می‌کنند، مانند اشعه ایکس، سی‌تی اسکن (CTI، CT، یا CAT)، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) و برش‌نگاری گسیل پوزیترون (PET) شناسایی می‌شوند. تصویربرداری MRI معمولاً برای اهداف تشخیصی استفاده نمی‌شود، مگر اینکه فرد در معرض خطر بالای سرطان باشد، زیرا تصاویر دقیق از MRI می‌توانند در بسیاری از موارد، مثبت کاذب (تغییرات طبیعی تراکم سلولی که سرطانی نیستند) ایجاد کنند. اسکن PET از ویژگی متابولیک اکثر سلول های سرطانی استفاده می کند زیرا سلول های سرطانی نسبت به اکثر سلول های غیر سرطانی قند بیشتری مصرف می کنند. برای اسکن PET، قند نشان شده رادیواکتیو به بیمار وارد تزریق می شود. از آنجایی که سلول‌های سرطانی سطوح بالایی از قند رادیواکتیو را مصرف می‌کنند، و تجمع رادیواکتیویته که در اسکن PET قابل مشاهده است به شناسایی توده سرطانی کمک می کند. اسکن PET می‌تواند هر بافتی را نشان دهد که حاوی سلول‌هایی است که مقادیر نسبتاً زیادی قند مصرف می‌کنند، از جمله سلول‌های سرطانی و سلول‌هایی که به‌عنوان بخش طبیعی عملکردشان در بدن به سرعت تقسیم می‌شوند (مانند مو و پوشش روده باریک). اگر توده‌ای از سلول‌ها مصرف کننده شناسایی شود، از طریق تکنیک های دیگر تصویربرداری، و یا بیوپسی برای تشخیص قطعی غیر طبیعی بودن توده سلولی استفاده می شود.

بیوپسی (بافت‌برداری)

تجزیه و تحلیل های میکروسکوپی بیوپسی اغلب برای تعیین خوش خیم بودن توده سلولی مورد نیاز است، به این معنی که سرطان متاستاتیک یا بدخیم نیست. میکروسکوپی نمونه‌های بافت‌شناسی را بزرگ‌نمایی می‌کند تا شکل تک تک سلول‌ها و موقعیت نسبی گروه‌های کوچکی از سلول‌ها را آشکار کند. توده های خوش خیم بیشتر شکل و ساختار سلولی اولیه خود را حفظ می کنند. تجزیه و تحلیل بافت‌شناسی همچنین می‌تواند امکان تشخیص شاخص میتوزی، درصد سلول‌های موجود در نمونه را که در زمان جمع‌آوری نمونه به طور فعال در حال تقسیم بودند را فراهم کند. شاخص میتوزی بالا نشان دهنده سرطان است و هر چه شاخص میتوزی بالاتر باشد، سرطان تهاجمی تر است. در برخی موارد، هنگام مرحله بندی سرطان یا در نظر گرفتن پیش آگهی بیمار سرطانی، شاخص میتوزی نیز در نظر گرفته می شود. برای به دست آوردن اطلاعات در مورد ترکیب پروتئین سلول های سرطانی می توان از انواع تجزیه و تحلیل بافت شناسی استفاده کرد. برای مثال، ایمونوهیستوشیمی (IHC) از آنتی‌بادی‌هایی استفاده می‌کند که به پروتئین‌های خاص متصل می‌شوند تا حضور و فراوانی نسبی آن پروتئین‌ها را در سلول‌ها بررسی کند. IHC می تواند به شناسایی نوع سلولی که در تومور وجود دارد کمک کند. علاوه بر این، نمونه ها را می توان برای بیان ژن از طریق رویکردهایی مانند هیبریداسیون فلورسانس درجا (FISH) و هیبریداسیون ژنومی مقایسه‌ای (CGH) کاوش کرد.9 این دو روش می توانند ناهنجاری های ژنتیکی در بافت های سرطانی را تشخیص دهند.9

آزمایش خون

علاوه بر اسکن‌های تصویربرداری و تجزیه و تحلیل بافت‌شناسی که قادر به تشخیص فیزیکی توده‌های سلولی در بدن هستند، برخی آزمایش‌های خون نیز وجود دارند که امکان تشخیص بیومارکرهای سرطان را فراهم می‌کنند. مانند سطح بالای گلوکز در ادرار که نشانگر زیستی دیابت است، عوامل خاصی ممکن است در بدن یک بیمار سرطانی وجود داشته باشد که در یک بیمار سالم وجود ندارد. این مواد لزوما باعث تشخیص سرطان نمی شوند، اما با وجود سرطان در بیمار، ارتباط دارند. استفاده از این رویکردها بسته به نوع سرطان مورد نظر متفاوت است و در تشخیص حضور سلول‌های سرطانی و مرحله‌بندی سرطان حیاتی است. با این حال روش های مرحله بندی سرطان برای هر نوع سرطان منحصر به فرد است.9

سبب‌شناسی و علل

سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که بیماری چاقی به ویژه در کشورهای توسعه‌یافته یکی از عوامل اصلی ابتلا به سرطان به‌شمار می‌رود. همچنین سازمان ملل از افزایش سرطان‌های ناشی از چاقی در کشورهای توسعه‌یافته خبر داد. تنها در سال ۲۰۱۲ بیماری چاقی در کشورهای توسعه‌یافته باعث ابتلای ۴۸۱ هزار نفر از مردم این کشورها به بیماری سرطان، به ویژه در میان زنان شده‌است. این سازمان با ذکر این نکته که تعداد افرادی که در اثر بیماری چاقی بیش از حد به سرطان مبتلا شده‌اند ۳٬۶ درصد از مجموع بیماران سرطانی جهان در سال ۲۰۱۲ را تشکیل می‌دهد، تصریح کرده‌است که از طریق مقابله با بیماری چاقی می‌توان دست کم ۲۵ درصد از آمار ابتلا به سرطان در این جوامع را کاهش داد. در این گزارش اشاره شده‌است که کشورهای منطقه آمریکای شمالی در سال ۲۰۱۲ با ۱۱۱ هزار نفر بیمار یعنی معادل ۲۳ درصد از مجموع مبتلایان به سرطان‌های ناشی از چاقی، در صدر جدول این بیماران و کشورهای اروپای شرقی با نزدیک به ۶۵ هزار نفر در مقام دوم قرار دارند.[۴۶]

  • دخانیات: مصرف دخانیات در ایجاد سرطان در مجاری تنفسی نقش اساسی دارد. ۹۰٪[۴۷] ابتلا به سرطان ریه به دلیل کشیدن سیگار رخ می‌دهد. سیگار کشیدن مهم‌ترین عامل محیطی منفرد در وقوع مرگ زودرس در آمریکا می‌باشد.[۴۷]
  • مواد غذایی: مصرف الکل در ابتلا به سرطان‌های دهان (به غیر از لب)، حنجره، مری و به دلیل ایجاد سیروز الکلی احتمال بروز سرطان کبد را بالا می‌برد. مصرف قند در طول دوره درمان سرطان ممنوع است، زیرا سلول‌های سرطانی با مصرف قند می‌تواند بهتر بافت‌های دیگر بدن را آلوده کنند. معنی این جمله این است که سلول سرطانی با مصرف قند قوی‌تر می‌شود و باسرعت بالاتری تکثیر می‌شوند. به زبان ساده‌تر باید گفت سلول سرطانی دارای ۹۴ گیرنده قند است ولی سلول بدن دارای ۴ گیرنده است و هر مولکول قندی را که ببیند جذب می‌کند و بزرگتر می‌شود.

مطالعهٔ محققان آژانس استاندارد غذا در انگلیس نشان می‌دهد، زمانی که مواد غذایی حاوی کربوهیدرات در معرض دمای بالا قرار می‌گیرند، سمّی به نام «آکریل آمید» تولید می‌کنند که سرطان‌زاست. به همین دلیل پژوهشگران اعتقاد دارند مصرف بیش از اندازه نان سوخاری (تُست‌شده) احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهد.[۴۸] طبق اعلام آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، گوشت خوک و فراورده‌های آن مانند گوشت دودی، ژامبون، سوسیس خوک و سایر گوشت‌های فرآوری‌شده حامل این مواد، به اندازه استعمال سیگار، خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.[۴۹]

  • عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی: برخی سرطان‌ها همچون سرطان گردن رحم به علت عفونت‌های ویروسی (ویروس پاپیلومای انسانی) بروز می‌کنند.[۵۰] بررسی باکتری‌های موجود در آب دهان نشان داده‌است، بین نوع باکتری‌های بیماری لثه و سرطان سر و گردن و دهان و مری ارتباط وجود دارد.[۵۱]
  • محققان دانمارکی موفق به کشف پروتئینی شدند که به آنزیم «ADAM17» اجازه می‌دهد با زدودن مولکول‌ها از سطح سلول‌های سرطانی به رشد آن‌ها کمک کند. پروتئین «PACS-2» به آنزیم «ADAM17» کمک می‌کند تا به درون و خارج از سلول‌های سرطانی انتقال یابد؛ اگر بتوان این پروتئین را مهار کرد، می‌توان در مهار رشد تومور سرطانی موفق بود.[۵۲]

اُنکوژن‌ها

اُنکوژن‌ها یا ژن‌های تومورزا، ژن‌های تغییریافته‌ای هستند که در حالت عادی پروتئین‌هایی را که در کنترل رشد و تکثیر سلول‌ها نقش دارند، بیان می‌کنند. این ژن‌ها در حالت عادی پروتواُنکوژن نامیده می‌شوند؛ ولی در صورت بروز جهش در پروتواُنکوژن‌ها، آن‌ها به اُنکوژن‌ها تبدیل می‌شوند. اُنکوژن‌ها باعث بروز سرطان می‌شوند. جهش‌هایی که پروتواُنکوژن‌ها را به اُنکوژن‌ها تبدیل می‌کنند، اغلب باعث بیان بیش از حد فاکتورهای کنترلی، افزایش تعداد ژن‌های کدکننده آن‌ها یا تغییر فاکتورهای کنترلی، به صورتی که فعالیت فاکتورها افزایش یابد یا نیمه عمر آن‌ها در سلول زیاد شود، می‌گردد. ابتدا اُنکوژن‌ها در ویروس‌ها کشف شدند که اُنکوژن‌های ویروسی نامیده می‌شوند. به واسطهٔ جهش در پروموتر پروتواُنکوژن‌ها آن‌ها به اُنکوژن‌های فعال تبدیل شده و بیان آن‌ها زیاد شده، تکثیر سلول‌ها افزایش یافته و تومور ایجاد می‌شود.[۵۳][۵۴]

ژنِ سرکوب‌گر تومور

ژن سرکوب‌گر غده یا ژن سرکوب‌گر تومور، ژنی است که سلول را از رسیدن به راه سرطان بازمی‌دارد. اگر در این ژن جهشی روی دهد که باعث از دست دادن یا کاهش کارایی شود، سرطان از آن سلول گسترش خواهد یافت. این روند به‌طور معمول با دگرگونی‌های ژنتیکی دیگری نیز همراه می‌باشد.[۵۵]

پیشگیری

بین ۷۰ تا ۹۰ درصد سرطان‌های رایج ناشی از عوامل محیطی هستند و بنابراین به‌طور بالقوه قابل پیشگیری هستند.[۵۶] بسیاری از این عوامل محیطی، نوعی سبک زندگی انتخابی و قابل کنترل هستند؛ بنابراین، سرطان به‌طور کلی، قابل پیشگیری است.[۵۷] برخی از سرطان‌ها را می‌توان با واکسن‌هایی علیه ویروس‌هایی که باعث ایجاد آن‌ها می‌شوند، پیشگیری کرد (مثلاً واکسن‌های HPV به عنوان پیشگیری از سرطان دهانه رحم).

برخی از روش‌های کلی مانند عدم استعمال دخانیات، مصرف غذای سالم، پرهیز از عوامل تراتوژن (برخی مواد شیمیایی صنعتی مانند آزبست، اشعه یونیزان مانند کار در رادیولوژی، نور آفتاب و …)، ورزش[۵۸] و خودداری از رفتارهای پرخطر جنسی[۵۸] رعایت بهداشت دهان و دندان[۵۹]در پیشگیری از سرطان مؤثرند. بتازگی محققان در پژوهش‌های خود روی حیوانات دریافتند که دویدن تا ۵۰ درصد اندازه تومورها را کاهش می‌دهد.[۶۰]

نزاری ناشی از سرطان

بیماران سرطانی به‌طور شایع دچار از دست دادن شدید چربی بدن و توده بدون چربی بدن و به دنبال آن ضعف شدید، بی‌اشتهایی و کم‌خونی می‌شوند. این نشانگان تحلیل‌برنده نزاری نامیده می‌شود. علت اصلی نَزاری سرطان مشخص نیست با این حال شکی نیست که نزاری به علت نیازهای تغذیه‌ای تومور ایجاد نمی‌شود. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که کاشکسی در نتیجه عواملی مثل سیتوکینهای تولیدشده توسط تومور و میزبان در پاسخ به تومور به وجود می‌آید.[۴۷]

ریشه‌شناسی

سَرَطان (از عربی) و کَنسِر (از انگلیسی) به معنای «خرچنگ» است. واژه کانسِر از یونانی باستان καρκίνος (کارکینوس), به معنی خرچنگ و تومُر می‌آید. پزشکان یونانی بقراط و جالینوس، درمیان دیگران، به همانندی خرچنگ‌ها به برخی تومورها با رگ‌های ورم‌کرده اشاره کردند. این واژه حدود سال ۱۶۰۰ به پزشکی مدرن در انگلیسی معرفی شد.[۶۱]

آخرین پژوهش‌ها

پژوهشگران پزشکی می‌گویند سلول‌های داسی‌شکل ممکن است در اثر کمبودشان در خون، مجبور شوند که به سلول‌های سرطانی تمورهایی که در برابر درمان مقاومت می‌کنند، حمله کنند. این سیستم روشی نو برای درمان سرطان گزارش شده‌است.[۶۲][۶۳] محققان موفق به کشف یک مکانیسم مولکولی جدید شده‌اند که سبب می‌شود تومورها در مقابل شیمی‌درمانی مقاوم شوند. با ادامه این تحقیقات می‌توان امیدوار بود که اثر بخشی شیمی‌درمانی افزایش می‌یابد و از تقسیم سلول‌های آسیب‌دیده یا سرطانی جلوگیری کرد.[۶۴]

مطالعات محققان مرکز سرطان تگزاس نشان می‌دهد که داروهای مسدودکننده بتا که معمولاً برای کاهش فشار خون و بیماری‌های قلبی تجویز می‌شوند، با تأثیر بر هورمون‌های استرس، خواص ضد سرطانی دارند. تأثیر این داروها در سرطان تخمدان و طول عمر بیماران به اثبات رسیده‌است. تحقیق بر روی هزار و ۴۲۵ زن مبتلا به سرطان تخمدان که از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ درمان شده‌اند، نشان می‌دهد که استفاده از یک داروی مسدودکننده بتا به نام پروپرانولول سبب طول عمر این افراد می‌شود.[۶۵]

گروهی از دانشمندان دانمارکی و کانادایی در حین تلاش برای کشف واکسنی برای مبارزه با مالاریا در زنان باردار، به‌طور تصادفی متوجه شدند که بخشی از انگل مالاریا، می‌تواند نقش مهمی در درمان سرطان‌ها داشته باشد. محققان دریافتند یک پروتئین انگل مالاریا قابلیت از بین بردن ۹۰ درصد انواع سرطان‌ها را دارد.[۶۶]

محققان دانشگاه کالیفرنیا موفق به طراحی و ساخت نانوحامل کروی شکل حاوی داروی ضد سرطان شدند که می‌توان از آن برای از بین بردن تومور استفاده کرد. این نانوذرات کروی دارای پوششی از جنس پپتید است که نانودارو را نزدیک تومور سرطانی نگه می‌دارد و درحضور نوعی پروتئین، رهاسازی دارو را انجام می‌دهد.[۶۷]

یک شرکت زیست فناوری در نزدیکی آکسفورد، قراردادی به ارزش ۳۵۰ میلیون پوند با یکی از شرکت‌های دارویی بزرگ امضا کرده‌است که طی آن در یک آزمایش بالینی، ۱۰۰ بیمار مبتلا به سرطان را با استفاده از سلول‌های مهندسی شده T درمان می‌کند. سلول‌های T قاتل، قادر به نابودی سلول‌های سرطانی و سلول‌های آلوده به ویروس هستند.[۶۸]

آمارها

تخمین زده می‌شود در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۰ میلیون مورد جدید سرطان در دنیا ایجاد شود و این میزان طی دو دهه آینده حدود ۶۰٪ افزایش بیابد.[۶۹]

جستارهای وابسته

منابع

  1. ↑ Kocarnik, JM; others (2022). "Cancer Incidence, Mortality, Years of Life Lost, Years Lived With Disability, and Disability-Adjusted Life Years for 29 Cancer Groups From 2010 to 2019. A Systematic Analysis for the Global Burden of Disease Study 2019". JAMA Oncology. 8 (3): 420–444. doi:10.1001/jamaoncol.2021.6987. PMC 8719276. PMID 34967848.
  2. ↑ «معنی سرطان | فرهنگ فارسی عمید». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۸.
  3. ↑ "Cancer – Signs and symptoms". NHS Choices. Archived from the original on 8 June 2014. Retrieved 10 June 2014.
  4. ↑ "Cancer – Signs and symptoms". NHS Choices. Archived from the original on 8 June 2014. Retrieved 10 June 2014.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ "Defining Cancer". National Cancer Institute. 17 September 2007. Retrieved 28 March 2018.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ ۶٫۶ "Cancer". World Health Organization. 12 September 2018. Retrieved 19 December 2018.
  7. ↑ "Obesity and Cancer Risk". National Cancer Institute. 3 January 2012. Archived from the original on 4 July 2015. Retrieved 4 July 2015.
  8. ↑ Jayasekara H, MacInnis RJ, Room R, English DR (May 2016). "Long-Term Alcohol Consumption and Breast, Upper Aero-Digestive Tract and Colorectal Cancer Risk: A Systematic Review and Meta-Analysis". Alcohol and Alcoholism. 51 (3): 315–30. doi:10.1093/alcalc/agv110. PMID 26400678.
  9. ↑ Anand P, Kunnumakkara AB, Sundaram C, Harikumar KB, Tharakan ST, Lai OS, Sung B, Aggarwal BB (September 2008). "Cancer is a preventable disease that requires major lifestyle changes". Pharmaceutical Research. 25 (9): 2097–116. doi:10.1007/s11095-008-9661-9. PMC 2515569. PMID 18626751.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 1.1. ISBN 978-92-832-0429-9. Archived from the original on 12 July 2017.
  11. ↑ "Heredity and Cancer". American Cancer Society. Archived from the original on 2 August 2013. Retrieved 22 July 2013.
  12. ↑ "How is cancer diagnosed?". American Cancer Society. 29 January 2013. Archived from the original on 14 July 2014. Retrieved 10 June 2014.
  13. ↑ Kushi LH, Doyle C, McCullough M, Rock CL, Demark-Wahnefried W, Bandera EV, Gapstur S, Patel AV, Andrews K, Gansler T (2012). "American Cancer Society Guidelines on nutrition and physical activity for cancer prevention: reducing the risk of cancer with healthy food choices and physical activity". CA: A Cancer Journal for Clinicians. 62 (1): 30–67. doi:10.3322/caac.20140. PMID 22237782. S2CID 2067308.
  14. ↑ Parkin DM, Boyd L, Walker LC (December 2011). "16. The fraction of cancer attributable to lifestyle and environmental factors in the UK in 2010". British Journal of Cancer. 105 (Suppl 2): S77–81. doi:10.1038/bjc.2011.489. PMC 3252065. PMID 22158327.
  15. ↑ World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 4.7. ISBN 978-92-832-0429-9. Archived from the original on 12 July 2017.
  16. ↑ World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 4.7. ISBN 978-92-832-0429-9. Archived from the original on 12 July 2017.
  17. ↑ Gøtzsche PC, Jørgensen KJ (June 2013). "Screening for breast cancer with mammography". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2013 (6): CD001877. doi:10.1002/14651858.CD001877.pub5. PMC 6464778. PMID 23737396.
  18. ↑ "Targeted Cancer Therapies". cancer.gov. National Cancer Institute. 26 February 2018. Retrieved 28 March 2018.
  19. ↑ World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 1.3. ISBN 978-92-832-0429-9. Archived from the original on 12 July 2017.
  20. ↑ "SEER Stat Fact Sheets: All Cancer Sites". National Cancer Institute. Archived from the original on 26 September 2010. Retrieved 18 June 2014.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ GBD; et al. (Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators) (8 October 2016). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". The Lancet. 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282.
  22. ↑ Sciacovelli M, Schmidt C, Maher ER, Frezza C (2020). "Metabolic Drivers in Hereditary Cancer Syndromes". Annual Review of Cancer Biology. 4: 77–97. doi:10.1146/annurev-cancerbio-030419-033612.
  23. ↑ World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 1.1. ISBN 978-92-832-0429-9.
  24. ↑ Siegel, Rebecca L.; Miller, Kimberly D.; Wagle, Nikita Sandeep; Jemal, Ahmedin (January 2023). "Cancer statistics, 2023". CA: A Cancer Journal for Clinicians (به انگلیسی). 73 (1): 17–48. doi:10.3322/caac.21763. ISSN 0007-9235. PMID 36633525.
  25. ↑ Siegel, Rebecca L.; Miller, Kimberly D.; Wagle, Nikita Sandeep; Jemal, Ahmedin (January 2023). "Cancer statistics, 2023". CA: A Cancer Journal for Clinicians (به انگلیسی). 73 (1): 17–48. doi:10.3322/caac.21763. ISSN 0007-9235. PMID 36633525.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ Dubas LE, Ingraffea A (February 2013). "Nonmelanoma skin cancer". Facial Plastic Surgery Clinics of North America. 21 (1): 43–53. doi:10.1016/j.fsc.2012.10.003. PMID 23369588.
  27. ↑ Cakir BÖ, Adamson P, Cingi C (November 2012). "Epidemiology and economic burden of nonmelanoma skin cancer". Facial Plastic Surgery Clinics of North America. 20 (4): 419–22. doi:10.1016/j.fsc.2012.07.004. PMID 23084294.
  28. ↑ World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 1.3. ISBN 978-92-832-0429-9. Archived from the original on 12 July 2017.
  29. ↑ World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 1.1. ISBN 978-92-832-0429-9. Archived from the original on 12 July 2017.
  30. ↑ Jemal A, Bray F, Center MM, Ferlay J, Ward E, Forman D (February 2011). "Global cancer statistics". CA: A Cancer Journal for Clinicians. 61 (2): 69–90. doi:10.3322/caac.20107. PMID 21296855. S2CID 30500384.
  31. ↑ World Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 6.7. ISBN 978-92-832-0429-9. Archived from the original on 12 July 2017.
  32. ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ ۳۲٫۲ ۳۲٫۳ ۳۲٫۴ ۳۲٫۵ ۳۲٫۶ ۳۲٫۷ ۳۲٫۸ «Cancer Classification | SEER Training». training.seer.cancer.gov. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۲-۲۶.
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ Carbone, Antonino (2020-04-15). "Cancer Classification at the Crossroads". Cancers. 12 (4): 980. doi:10.3390/cancers12040980. ISSN 2072-6694. PMC 7226085. PMID 32326638.
  34. ↑ Banjar, Fayadh K.; Wilson, Allecia M. (2023). "Anatomy, Head and Neck, Supraclavicular Lymph Nod". PMID 31335020. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  35. ↑ "Multiple Myeloma vs. Leukemia and Lymphoma: Key Differences". City of Hope (به انگلیسی). 2023-08-17. Retrieved 2023-12-26.
  36. ↑ Clara-Trujillo, Sandra; Gallego Ferrer, Gloria; Gómez Ribelles, José Luis (2020-08-11). "In Vitro Modeling of Non-Solid Tumors: How Far Can Tissue Engineering Go?". International Journal of Molecular Sciences. 21 (16): 5747. doi:10.3390/ijms21165747. ISSN 1422-0067. PMC 7460836. PMID 32796596.
  37. ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ Tobias J (2015). Cancer and its Management (Seventh ed.). Chichester, West Sussex, PO198SQ, UK: John Wiley & Sons, Ltd. p. 446. ISBN 978-1-118-46875-3.{{cite book}}: نگهداری CS1: موقعیت (link)
  38. ↑ Ratan, R; Patel, SR (October 2016). "Chemotherapy for soft tissue sarcoma". Cancer. 122 (19): 2952–60. doi:10.1002/cncr.30191. PMID 27434055.
  39. ↑ "Non-Hodgkin Lymphoma: Types, Causes, Symptoms & Treatment". Cleveland Clinic (به انگلیسی). Retrieved 2023-12-26.
  40. ↑ "Types of Lymphoma". Siteman Cancer Center (به انگلیسی). Retrieved 2023-12-26.
  41. ↑ Jørgensen, Sara Falk; Ravn, Pernille; Thorsen, Søren; Worm, Signe Westring (2017-12-02). "Characteristics and outcome in patients with non-specific symptoms and signs of cancer referred to a fast track cancer patient pathway; a retrospective cohort study". BMC Cancer. 17 (1): 809. doi:10.1186/s12885-017-3826-z. ISSN 1471-2407. PMC 5712161. PMID 29197366.
  42. ↑ O'Dell M, Stubblefield M (2009). Cancer rehabilitation principles and practice. New York: Demos Medical. p. 983. ISBN 978-1-933864-33-4.
  43. ↑ Fearon K, Strasser F, Anker SD, Bosaeus I, Bruera E, Fainsinger RL, et al. (May 2011). "Definition and classification of cancer cachexia: an international consensus". The Lancet. Oncology. 12 (5): 489–95. doi:10.1016/S1470-2045(10)70218-7. PMID 21296615.
  44. ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ Dimitriadis GK, Angelousi A, Weickert MO, Randeva HS, Kaltsas G, Grossman A (June 2017). "Paraneoplastic endocrine syndromes". Endocrine-Related Cancer. 24 (6): R173–R190. doi:10.1530/ERC-17-0036. PMID 28341725.
  45. ↑ "Cancer Screening Overview (PDQ®)–Patient Version". National Cancer Institute. 13 January 2010. Retrieved 28 March 2018.
  46. ↑ «سازمان ملل از افزایش سرطان‌های ناشی از چاقی در کشورهای توسعه یافته خبر داد». مؤسسه تحقیقات، درمان و آموزش سرطان. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ فوریه ۲۰۱۵.
  47. ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ ۴۷٫۲ Robbins & Cotran Pathologic Basis of Disease
  48. ↑ مصرف بیش از اندازه نان سوخاری سرطان زاست . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  49. ↑ گوشت خوک به اندازه سیگار سرطان زاست . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  50. ↑ «ویکی‌پدیای فرانسوی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۳.
  51. ↑ «انجمن علمی پریودنتولوژی ایران :: مشاهده پیامهای بهداشتی». iap.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۲.
  52. ↑ کشف پروتیین عامل رشد سلول‌های سرطانی . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  53. ↑ Wilbur, Beth, editor. The World of the Cell, Becker, W.M. , et al. , 7th ed. San Francisco, CA; 2009.
  54. ↑ biology M.hasanpoor A.beydagi V.karbalaui
  55. ↑ «ژنتیک و سرطان». دانشنامه رشد. بازبینی‌شده در ۲۳ مارس ۲۰۱۲.
  56. ↑ Wu S, Powers S, Zhu W, Hannun YA (January 2016). "Substantial contribution of extrinsic risk factors to cancer development". Nature. 529 (7584): 43–7. Bibcode:2016Natur.529...43W. doi:10.1038/nature16166. PMC 4836858. PMID 26675728.
  57. ↑ Danaei G, Vander Hoorn S, Lopez AD, Murray CJ, Ezzati M (November 2005). "Causes of cancer in the world: comparative risk assessment of nine behavioural and environmental risk factors". Lancet. 366 (9499): 1784–93. doi:10.1016/S0140-6736(05)67725-2. PMID 16298215. S2CID 17354479.
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ «هفت راه برای پیشگیری از سرطان». راستینه.
  59. ↑ «انجمن علمی پریودنتولوژی ایران :: مشاهده مطالب تخصصی». iap.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۲.
  60. ↑ دویدن رشد تومورهای سرطانی را کند می‌کند. ایرنا
  61. ↑ "cancer | Origin and meaning of cancer by Online Etymology Dictionary". www.etymonline.com.
  62. ↑ sciencecodex.com
  63. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۳.
  64. ↑ سرنخی تازه برای بهبود روش‌های درمان سرطان . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  65. ↑ خواص ضد سرطانی داروی‌های کاهش فشار خون . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  66. ↑ [/fa/News/81798940/ تولید آزمایشگاهی پروتئینی که 90 درصد از سرطان‌ها را از بین می‌برد] . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  67. ↑ طراحی نانوحامل کروی شکل برای از بین بردن سرطان . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  68. ↑ درمان سرطان با سلول‌های قاتل.[خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  69. ↑ "World Cancer Day 2023: Close the care gap - PAHO/WHO | Pan American Health Organization". www.paho.org (به انگلیسی). Retrieved 2023-05-01.

منابع کتاب

پیوند به بیرون

The offline app allows you to download all of Wikipedia's medical articles in an app to access them when you have no Internet.
مقالات مراقبت‌های بهداشتی ویکی‌پدیا را می‌توان به‌صورت آفلاین با Medical Wikipedia app. مشاهده کرد.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=سرطان&oldid=38508103»