اعتکاف

یک روحانی مسلمان شیعه و فرزندش در مراسم اعتکاف در حرم فاطمه معصومه در شهر قم

اعتکاف، از نظر لغوی به معنی درنگ کردن و ادامه دادن است. در دین اسلام، منظور از اعتکاف آن است که شخص به منظور عبادت در مسجد متوقف شود. اعتکاف‌ کردن در صورت نذر بر شخص واجب می‌گردد ولی به طور خود عملی است مستحب.

پیرامون واژه

اعتکاف یعنی گوشه‌نشینی و عزلت و در اصطلاح، بریدن از خَلق و نزدیک‌شدن به‌ حق.

انواع اعتکاف

اعتکاف بر دو نوع است. اعتکاف واجب که در این صورت شخص باید حتماً روزه‌دار باشد. البته روزه‌داشتن شرط لازم هر اعتکافی است. اعتکاف مستحب آن است که فرد بدون نذر یا عهد و قسم خود اقدام به این عمل بکند که در این صورت اگر تا سحر روز سوم در اعتکاف باشد، ادامه دادن آن تا آخر روز سوم واجب است و در صورت ترک آن، بر شخص واجب است که بعداً به جای آن معتکف شود.

شرایط اعتکاف

اعتکاف با شرایط زیر صحیح است و با نبود یکی از آنها اعتکاف باطل است . در ادامه توضیحات کامل و تبصره ها آمده است . برخی شرایط برای همه نیست .

۱) معتکف بالغ و عاقل باشد .

۲) به قصد قربت و اخلاص معتکف شود .

۳) مدت اعتکاف از سه روز کمتر نباشد .

۴) در مسجد معتکف شود .

۵) معتکف نباید از مسجد خارج شود .

۶) در مدت اعتکاف ، روز ها روزه بگیرد.

۷) برای اعتکاف اجازه بگیرد .

نیت اعتکاف‌

۱. اعتکاف همانند سایر عبادت ها ، باید با نیست و به قصد قربت باشد و هرگونه ریا و خودنمایی و قصد غیر الهی آن را باطل می کند .

۲. انسان می تواند اعتکاف را برای خود یا دیگری به جا آورد ؛ که به قسم دوم آن اعتکاف نیابتی گفته می شود .

۳. اعتکاف به نیابت از دو یا چند نفر صحیح نیست ؛ ولی می تواند اعتکاف را به نیت خود به جا آورد و ثواب آن را به دیگران اهدا کند .

مدت اعتکاف

۱. مدت اعتکاف حداقل سه روز است و کمتر از آن صحیح نیست ؛ ولی در بیشتر حدودی ندارد ولی اگر پنج روز معتکف شود ، روز ششم نیز باید بماند ، پس اگر هشت روز معتکف شد ، ماندن روز نهم نیز بنا بر احتیاط واجب لازم است .

۲. این سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم است ؛ بنابراین اگر بعد از طلوع فجر هرچند ، دقیقه ای با تأخیر به مسجد برسد ، آن روز جزو اعتکاف به حساب نمی آید .

۳. سه روز اعتکاف با شب های آن است که حداقل سه روز و دو شب در وسط است ؛ بنابراین نمی توان شب ها از مسجد خارج شد .

۴. رها کردن اعتکاف مستحب و اعتکافی که با نذر غیر معین واجب شده در روز اول و دوم اشکال ندارد ؛ ولی اگر تا مغرب روز دوم ماند ، واجب است روز سوم نیز بماند .

زمان اعتکاف در طول سال هر زمانی که انسان بتواند حداقل سه روز در مسجد بماند اعتکاف صحیح است اما بهترین زمان برای اعتکاف ماه مبارک رمضان به ویژه دهه آخر آن است مکان اعتکاف

خارج شدن از مسجد ۱.معتکف نباید از مسجد خارج شود مگر برای موارد زیر :

● برای گواهی دادن .
● برای تشیع جنازه در صورتی که میت ، طوری که وابستگی به معتکف داشته باشد که شرکت در آن از ضرورت های عرفی باشد .
● برای سایر کار های ضروری عرفی یا شرعی ، خواه واجب باشد ، خواه مستحب .

۲.اگر معتکف جنب شود ، واجب است برای غسل از مسجد بیرون رود و اگر این چنین نکند اعتکاف او باطل است. ۳.اگر معتکف به جهتی از مسجد خارج شود ، این امور را باید مراعات کند :

● بیش مقدار ضرورت و نیاز بیرون از مسجد نماند .
● در صورت امکان زیر سایه نشیند ، بلکه مطلقا نشیند ، مگر در حال ضرورت ؛ بنابر احتیاط واجب ، نزدیک ترین راه را انتخاب نماید .

۴.اگر معتکف به جهت ضرورت از مسجد بیرون رود و به قدری طول بکشد که صورت اعتکاف به هم بخورد ، اعتکاف باطل است . 5.اگر به سبب فراموشی از مسجد خارج شود اعتکافش باطل نیست ؛ باید فورا به مسجد برگردد . روزه اعتکاف

اعتکاف در دیگر ادیان و مذاهب

بر ما روشن نیست که شرایط اعتکاف در ادیان دیگر به چه شکل بوده‌است.

البته در مسیحیت رهبانیت که گوشه‌گیری و پرهیز از دنیا و عمل به عبادت بوده، وجود داشته یا خدمت به بیماران صعب العلاج؛ که این‌ها شباهت‌هایی با اعتکاف دارند؛ ولی به باور قرآن در سورهٔ حدید آیهٔ ۲۷ «در قلبهای کسانی که از مسیح پیروی می‌کنند، رأفت و رحمت و رهبانیت قرار دادیم، عملی که خود بدان دست زدند و ما آن را بر آنان واجب ننمودیم.» بنابراین قرآن می‌گوید رهبانیت چیزی بوده که مسیحیان خود برای نزدیکی به خدا آن را ساختند، در حالی که اعتکاف عبادتی شرعی در ادیان سابق بوده‌است.

در میان مسیحیان گاه برای پرستش خدا و در امان ماندن از آزار و اذیت یهودیان و بت‌پرستان، مکان‌هایی خلوت را برای عبادت بر می‌گزیدند، و ماجرای اصحاب کهف از این قرار است.

در تصوف، اعتکاف عبارت است از خالی نمودن قلب از مشغولیات دنیوی و تسلیم نمودن نفس.

منابع

• اعتکاف؛ فصلی برای رویش
• دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۹، ص۳۶۷۲
• لغت‌نامه دهخدا.