پرش به محتوا

گندی‌شاپور (شهر): تفاوت میان نسخه‌ها

مختصات: ۳۲°۱۷′ شمالی ۴۸°۳۱′ شرقی / ۳۲٫۲۸۳°شمالی ۴۸٫۵۱۷°شرقی / 32.283; 48.517
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
طبق تام (نظر مدیر آرش‌پی‌تی) باید فرایند حل اختلاف را طی کنید. منابع را حذف نکنید: خرابکاری . خنثی‌سازی ویرایش 30851503 از پاکنویس (بحث)
برچسب‌ها: خنثی‌سازی ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه
به نسخهٔ 30851503 از پاکنویس (بحث) برگردانده شد: خرابکاری (توینکل)
برچسب: خنثی‌سازی
خط ۸: خط ۸:
| عنوان تصویر =
| عنوان تصویر =
| استان = [[خوزستان]]
| استان = [[خوزستان]]
| شهرستان = [[دزفول]]
| شهرستان = [[دزفول]]<ref>امام شوشتری، محمدعلی . تاریخ جغرافیایی خوزستان. </ref><ref>[https://www.academia.edu/7854304/_%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87%D9%94_%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85_%D8%A2%D9%86_%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87%D9%94_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94_%DB%B1%DB%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%B2_%D9%88_%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B1_%D8%B5_%DB%B4%DB%B9-%DB%B6%DB%B2 جلیلیان، شهرام. "نامواره جندی شاپور". مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۱، ص ۴۹-۶۲]</ref> یا [[شوشتر]]<ref>[http://sh.lib.eshia.ir/40569/2/258/%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%89_%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8% ابن حوقل، صورة الارض ]</ref><ref>[http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html خدایی،محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن،مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان ]</ref> یا [[شوش]]<ref>[http://sh.lib.eshia.ir/40569/2/258/%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%89_%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8% ابن حوقل، صورة الارض ]</ref>


| نام‌های دیگر = جندی شاپور
| نام‌های دیگر = جندی شاپور
خط ۳۴: خط ۳۴:
«معرفت یونانی در [[امپراتوری ساسانی]] به ویژه به واسطه مسیحیان یونانی و سوری اشاعه یافته بود که حضور آن‌ها در وه اندیوگ شاپور (گندی شاپور) مسلم است.»<ref>شاهنشاهی ساسانی، تورج دریایی، ص209</ref>
«معرفت یونانی در [[امپراتوری ساسانی]] به ویژه به واسطه مسیحیان یونانی و سوری اشاعه یافته بود که حضور آن‌ها در وه اندیوگ شاپور (گندی شاپور) مسلم است.»<ref>شاهنشاهی ساسانی، تورج دریایی، ص209</ref>


[[مانی]] پیامبر ایرانی در همین شهر بدار آویخته شد و پیکر او را بر دروازه آویختند و از آن به بعد آن دروازه تا ادوار اسلامی بنام دروازهٔ مانی نامیده می‌شده‌است. دیگر از رویدادهای مهم تاریخی در این شهر قیام [[انوشکزاد]] فرزند [[خسرو انوشیروان]] را بر ضد پدر می‌توان نام برد. انوشکزاد که در دامان مادری مسیحی پرورش یافته بود با تکیه به نیروی مسیحیان و گروهی از سپاهیان و بازرگانان قیام پردامنه‌ای را آغاز کرد اما سرانجام مغلوب شد و قیام بشدت سرکوب گردید. در این شهر ضرابخانهٔ بزرگی قرار داشت و اکثر سکه‌های [[یزدگرد سوم]] در این شهر و ناحیهٔ [[سیستان]] ضرب گردیده‌اند. دروازه‌های شهر در حدود سال هیجدهم هجری باوساطت یکی از ایرانیان تازه مسلمان بر روی اعراب گشوده شد و شهر از ویرانی و انهدام نجات یافت، بدین ترتیب تا اوایل دوران [[خلفای عباسی]] این شهر به حیات اجتماعی خود ادامه داد. گندی شاپور در قرون سوم و چهارم هجری که بر اهمیت [[بغداد]] افزوده شد، به تدریج موقعیت خود را از دست داده، به ویرانی گرائید از این شهر بزرگ ساسانی فعلاً هیچ آثاری بر جای نمانده و بزحمت بقایای مختصری از خرابه‌های آن در نزدیکی رود [[کارون]] می‌توان مشاهده کرد.<ref>فروهر، سال ۱۳۷۱ شمارهٔ ۷ و ۸، ص ۱۶ و ۱۷</ref>
[[مانی]] پیامبر ایرانی در همین شهر بدار آویخته شد و پیکر او را بر دروازه آویختند و از آن به بعد آن دروازه تا ادوار اسلامی بنام دروازهٔ مانی نامیده می‌شده‌است. دیگر از رویدادهای مهم تاریخی در این شهر قیام [[انوشکزاد]] فرزند [[خسرو انوشیروان]] را بر ضد پدر می‌توان نام برد. انوشکزاد که در دامان مادری مسیحی پرورش یافته بود با تکیه به نیروی مسیحیان و گروهی از سپاهیان و بازرگانان قیام پردامنه‌ای را آغاز کرد اما سرانجام مغلوب شد و قیام بشدت سرکوب گردید. در این شهر ضرابخانهٔ بزرگی قرار داشت و اکثر سکه‌های [[یزدگرد سوم]] در این شهر و ناحیهٔ [[سیستان]] ضرب گردیده‌اند. دروازه‌های شهر در حدود سال هیجدهم هجری بوساطت یکی از ایرانیان تازه مسلمان بر روی اعراب گشوده شد و شهر از ویرانی و انهدام نجات یافت، بدین ترتیب تا اوایل دوران [[خلفای عباسی]] این شهر به حیات اجتماعی خود ادامه داد. گندی شاپور در قرون سوم و چهارم هجری که بر اهمیت [[بغداد]] افزوده شد، به تدریج موقعیت خود را از دست داده، به ویرانی گرائید از این شهر بزرگ ساسانی مختصر آثاری به جا مانده است که در اطراف شهر دزفول قابل مشاهده هستند.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" />


== موقعیت ==
== موقعیت ==
بقایای این شهر باستانی در اطراف شهر دزفول و به طور دقیق‌تر در شهر جندی شاپور(روستای اسلام‌آباد سابق) قرار دارند.<ref name=":0">{{یادکرد وب|عنوان=شروع ساماندهی محوطه تاریخی جندی‌شاپور با اعتبار 3 میلیارد ریال|نشانی=https://miraskhz.ir/rha/mataleb/3914|وبگاه=miraskhz.ir|بازبینی=2020-10-29|کد زبان=fa}}</ref><ref name=":1">{{یادکرد وب|عنوان=لزوم انجام فعالیت‎های حفاظتی و پژوهشی در گندی‎شاپور|نشانی=https://miraskhz.ir/rha/mataleb/2671|وبگاه=miraskhz.ir|بازبینی=2020-10-29|کد زبان=fa}}</ref><ref name=":2">{{یادکرد وب|عنوان=مستندنگاری محوطه تاریخی گندی‌شاپور|نشانی=https://miraskhz.ir/rha/mataleb/3817|وبگاه=miraskhz.ir|بازبینی=2020-10-29|کد زبان=fa}}</ref><ref name=":3">{{Cite journal|last=خدائی|first=محمدزمان|date=2010-01-21|title=نگاهی نو به شهری کهن مطالعه موردی: شهر جندی شاپور در روستای شاه آباد (شاه ابوالقاسم) حومه دزفول|url=http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html|journal=پژوهش های تاریخی|volume=1|issue=4|pages=55–64|issn=2008-6253}}</ref><ref name=":4">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/2856401/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B5-%DB%B3-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1|وبگاه=www.iribnews.ir|بازبینی=2020-10-29|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|عنوان=گندی شاپور}}</ref><ref name=":5">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/2790912/%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1|وبگاه=www.iribnews.ir|بازبینی=2020-10-29|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|عنوان=گندی شاپور}}</ref><ref name=":6">{{یادکرد وب|عنوان=دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول|نشانی=http://jsu.ac.ir/news/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4+%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/1013/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1+%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-c-o-l-o-n-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87+%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C+%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%8C%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%AF%D8%B1%D8%B3%DB%8C+%DA%AF%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87+%D8%B4%D9%88%D8%AF|وبگاه=jsu.ac.ir|بازبینی=2020-10-29}}</ref>
در منابع تاریخی محل شهر جندی‌شاپور جایی حوالی شهرهای [[شوشتر]] و [[شوش]] عنوان شده،<ref>[http://sh.lib.eshia.ir/40569/2/258/%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%89_%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8% ابن حوقل، صورة الارض ]</ref> اما محل دقیق آن تاکنون مشخص نشده است. [[محمدعلی امام شوشتری]] در سال ۱۳۱۶ احتمال اینکه جندی شاپور در حوالی روستای شاه‌ابوالقاسم دزفول باشد را مطرح کرد.<ref>امام شوشتری، محمدعلی . تاریخ جغرافیایی خوزستان. </ref> این احتمال از سوی برخی نیز رد شده است. <ref>[http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html خدایی،محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن،مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان ]</ref> <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/116042 خامه یار، احمد. بقعه شاه ابوالقاسم دزفول مدفن کيست؟ مرکز جامع دایره المعارف اسلامی ]</ref>


کاوش در محوطه تاریخی گندی شاپور به کندی صورت می‌گیرد، با این‌حال به تازگی کار پژوهش در این شهر تاریخی مجددا از سر گرفته شده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آغاز نخستين كاوش در جندي شاپور دزفول توسط باستان شناسان ايراني|نشانی=https://www.irna.ir/news/82377129/آغاز-نخستين-كاوش-در-جندي-شاپور-دزفول-توسط-باستان-شناسان-ايراني|وبگاه=ایرنا|تاریخ=2017-01-07|بازبینی=2020-10-29|کد زبان=fa|نام خانوادگی=10}}</ref>
شائبه وجود شهر کهن جندی شاپور در محل روستای شاه ابوالقاسم (شاه آباد یا اسلام آباد) که مقبره یکی از مریدان شیخ اسماعیل قصری به نام شیخ ابوالقاسم بوده است، از آن جا ناشی می شود که سیدمحمدعلی مرتضوی از منسوبان [[محمدعلی امام شوشتری]] در محل بقعه این عارف کتیبه ای مشاهده کرد که بر آن ابیاتی منسوب به یعقوب لیث حک شده بود و چون یعقوب در جندی شاپور وفات یافته بود، فرض نمود که جندی شاپور می‌بایست در محل روستای شاه ابوالقاسم مابین شوشتر و دزفول واقع شده باشد.<ref>امام شوشتری، محمدعلی . تاریخ جغرافیایی خوزستان. </ref> برخی منابع این فرضیه را مبنا قرار داده اند.<ref>[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/119/html/119_7.htm دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷-۹.]</ref><ref>[https://www.academia.edu/7854304/_%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87%D9%94_%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85_%D8%A2%D9%86_%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87%D9%94_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94_%DB%B1%DB%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%B2_%D9%88_%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B1_%D8%B5_%DB%B4%DB%B9-%DB%B6%DB%B2 جلیلیان، شهرام. "نامواره جندی شاپور". مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۱، ص ۴۹-۶۲]</ref>. شعر روی کتیبه به شرح زیر است:
{| class="wikitable" dir="rtl" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"
{| class="wikitable" dir="rtl" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"
| valign="top" width="220" |بگرفتم از خراسان تا مُلک پارس یکسر
| valign="top" width="220" |بگرفتم از خراسان تا مُلک پارس یکسر
خط ۵۲: خط ۵۲:
| valign="top" width="220" |یعقوب لیث گویی در آن نبد نشسته
| valign="top" width="220" |یعقوب لیث گویی در آن نبد نشسته
|}
|}
دکتر احمد خامه یار پژوهشگر مزارهای اسلامی و دکتر محمدزمان خدایی پژوهشگر باستانشناسی فرضیه [[محمدعلی امام شوشتری]] را رد کرده اند. محمدزمان خدایی معتقد است که با توجه به این که شیخ ابوالقاسم ۳۰۰ سال بعد از فوت یعقوب وفات یافته و بقعه او ۸۰۰ سال بعد از فوت یعقوب توسط فتحعلی‌خان حاکم شوشتر ساخته شده و همچنین با توجه به جنس سنگ، این کتیبه نمی‌تواند به مدت یازده قرن از زمان فوت یعقوب به جا مانده و نشانه ای از مقبره یعقوب لیث و در نتیجه شهر گندی‌شاپور باشد. وی همچنین دلایل جغرافیایی در رد فرضیه امام شوشتری برمی‌شمرد.<ref>[http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html خدایی،محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن،مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان ]</ref> <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/116042 خامه یار، احمد. بقعه شاه ابوالقاسم دزفول مدفن کيست؟ مرکز جامع دایره المعارف اسلامی ]</ref>

علاوه بر روستای شاه‌ابوالقاسم دزفول برخی نیز حوالی شوشتر، شوش و اهواز کنونی را محل احتمالی شهر جندی شاپور معرفی کرده اند.<ref>[http://sh.lib.eshia.ir/40569/2/258/%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%89_%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8% ابن حوقل، صورة الارض ]</ref> <ref>[http://jhr.ui.ac.ir/article_16501.html خدایی،محمدزمان. نگاهی نو به شهری کهن،مجله علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان ]</ref> <ref>[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/119/html/119_7.htm دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷-۹ به نقل از سیدصفر رجبی، نگاهی به خرابه های جندی شاپور،فصلنامه تحقیقات جغرافیایی.ص ۳۹۷.]</ref> این احتمالات نیز با نقدهایی روبرو شده اند و از سوی برخی دیگر رد شده اند. <ref>[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/119/html/119_7.htm دبیری نژاد، بدیع‌الله. "جندی شاپور". دوره ۱۰، ش ۱۱۹و۱۲۰ (شهریور و مهر۵۱): ۷-۹ ]</ref>


== نامگذاری ==
== نامگذاری ==

نسخهٔ ‏۱۳ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۴۳

شهر باستانی گندی شاپور
Map
نامشهر باستانی گندی شاپور
کشورایران
استانخوزستان
شهرستاندزفول
اطلاعات اثر
نام‌های دیگرجندی شاپور
نام‌های قدیمیوه اندیوشاپور
نوع بناشهر باستانی
کاربریشهر
دیرینگیبیش از ۱۷ قرن
دورهٔ ساخت اثرساسانیان
بانی اثرشاپور یکم
مالک فعلی اثرسازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت۴۶
تاریخ ثبت ملی۱۳۱۰
شهر باستانی گندی شاپور بر ایران واقع شده‌است
شهر باستانی گندی شاپور
روی نقشه ایران
۳۲°۱۴′۲۶″شمالی ۴۸°۳۰′۴۰″شرقی / ۳۲٫۲۴۰۵°شمالی ۴۸٫۵۱۱۱°شرقی / 32.2405; 48.5111

گُندی شاهپور، گُندی شاپور، جُندی شاپور، وندوی شاپور و به سریانی بت لاپاط[۱] یکی از مهمترین شهرهای دوره ساسانی بود که توسط شاهپور یکم ایجاد گردید. جندی شاپور از همان بدو تأسیس به تدریج به صورت یکی از مراکز علمی و پزشکی جهان آن روز درآمد و بنا بگفتهٔ تاریخ‌نویسان شاپور دستور داده بود تعداد زیادی از کتاب‌های طب یونانی را به زبان پهلوی ترجمه و در آنجا نگهداری کنند، خسرو انوشیروان در این شهر بیمارستان بزرگی ساخت و بر توسعهٔ دانشکدهٔ پزشکی آن افزود. ابوحنیفه دینوری در کتاب اخبارالطوال گوید:

چون شاپور پسر اردشیر بابکان به شهریاری رسید، لشکر به روم کشید پس چون به عراق بازگشت به خاک اهواز رفت و به جستجوی جای مناسبی برای احداث شهری پرداخت تا اسیرانی را که از خاک روم با خود آورده بود، در آن جای سکنی دهد، پس شهر جندی شاپور را بنیاد کرد و این شهر را به زبان خوزی نیلاط می‌گفتند، لیکن مردمش آن را نیلاب می‌خوانند.

با توجه به این نکته که شهر مذکور چند نام داشته، می‌توان دریافت که پیش از تجدید بنا در روزگار شاپور وجود داشته و ناحیه‌ای مسکونی به‌شمار می‌رفته‌است. معروف است که وی پس از غلبه بر والرین و ویران ساختن انتاکیه اسیران رومی را در این محل اسکان داد و نام آن را وه اندیوک شاپور به معنی به از انتاکیه شاپور نامید. «معرفت یونانی در امپراتوری ساسانی به ویژه به واسطه مسیحیان یونانی و سوری اشاعه یافته بود که حضور آن‌ها در وه اندیوگ شاپور (گندی شاپور) مسلم است.»[۲]

مانی پیامبر ایرانی در همین شهر بدار آویخته شد و پیکر او را بر دروازه آویختند و از آن به بعد آن دروازه تا ادوار اسلامی بنام دروازهٔ مانی نامیده می‌شده‌است. دیگر از رویدادهای مهم تاریخی در این شهر قیام انوشکزاد فرزند خسرو انوشیروان را بر ضد پدر می‌توان نام برد. انوشکزاد که در دامان مادری مسیحی پرورش یافته بود با تکیه به نیروی مسیحیان و گروهی از سپاهیان و بازرگانان قیام پردامنه‌ای را آغاز کرد اما سرانجام مغلوب شد و قیام بشدت سرکوب گردید. در این شهر ضرابخانهٔ بزرگی قرار داشت و اکثر سکه‌های یزدگرد سوم در این شهر و ناحیهٔ سیستان ضرب گردیده‌اند. دروازه‌های شهر در حدود سال هیجدهم هجری بوساطت یکی از ایرانیان تازه مسلمان بر روی اعراب گشوده شد و شهر از ویرانی و انهدام نجات یافت، بدین ترتیب تا اوایل دوران خلفای عباسی این شهر به حیات اجتماعی خود ادامه داد. گندی شاپور در قرون سوم و چهارم هجری که بر اهمیت بغداد افزوده شد، به تدریج موقعیت خود را از دست داده، به ویرانی گرائید از این شهر بزرگ ساسانی مختصر آثاری به جا مانده است که در اطراف شهر دزفول قابل مشاهده هستند.[۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]

موقعیت

بقایای این شهر باستانی در اطراف شهر دزفول و به طور دقیق‌تر در شهر جندی شاپور(روستای اسلام‌آباد سابق) قرار دارند.[۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]

کاوش در محوطه تاریخی گندی شاپور به کندی صورت می‌گیرد، با این‌حال به تازگی کار پژوهش در این شهر تاریخی مجددا از سر گرفته شده است.[۱۰]

بگرفتم از خراسان تا مُلک پارس یکسر
ملـک عـراق از من هرگــز نبود رسته
بـدرود یـاد گیتی بانــوی نــوبهاران
یعقوب لیث گویی در آن نبد نشسته

نامگذاری

مقالهٔ اصلی: ریشه‌شناسی نام گندی‌شاپور
  • نام گندی‌شاپور در اصل «وه‌اندوشاه‌پوهر» بوده‌است؛ یعنی بِه از انطاکیه که این معنی را می‌داده که شهر شاپور بهتر از شهر انطاکیه می‌باشد.[۱۱] چون انطاکیه شهری زیبا بوده‌است، شاپور اصرار داشته که شهری همانند این شهر در ایران بنا کند. به همین روی، هنگامی که در جنگ ایران و روم والریانوس و سربازان رومی به اسارت درآمدند، شاپور از آنان به واسطه تسلط شان بر معماری رومی خواست که شهری همچون انطاکیه بنا نهند.
  • در کتاب «مجمع التواریخ» آمده‌است: «اندیو» کلمه پهلوی ساسانی است و از انطاکیه گرفته شده‌است. این شهر با الهام از فرهنگ باستان که هر شهر را براساس طرح یا داستانی می‌ساخته‌اند، شبیه صفحه شطرنج ساخته شده‌است، یعنی ۸ خیابان در ۸ خیابان.[نیازمند منبع]
  • در کتاب «اخبارالحکما» شرح افسانه مانندی در ارتباط با نام گندی شاپور آمده که بعد از غلبه شاپور بر والریانوس و تصاحب دختر وی و دلباختن شاه به شاهزاده رومی، او شهر گندی شاپور را به هیئت قسطنطنیه ساخت و به او هدیه کرد.[نیازمند منبع]
  • بر اساس نظر کتاب «سیر ساسانیان»، در ابتدا این محل (منظور شهر گندی شاپور) روستایی قرار داشته به نام «جندا». وقتی شاپور تصمیم به تملک این منطقه گرفت، از جندا که مالک آن منطقه بود خواست در ازای مبلغی آن زمین را واگذار کند. اما جندا این مسئله را به این شرط پذیرفت که در ساختن آن مشارکت داشته باشد. به همین خاطر، مردم شهر را شهر «جندا و شاپور» می‌گفتند.[نیازمند منبع]

طرح شهر

طرح شهر جندی شاپور تلفیقی از معماری تمدن‌های دوره باستان است. این شهر بر روی اصول معماری یونانی به ویژه سبک معماری هیپوداموس بوده‌است. این طرح سبک ویژه‌ای است که از سده ۵ پیش از میلاد در شهرهای روم و یونان اجرا می‌شده‌است که در شهر گندی شاپور نیز پیاده شده و آن عبارت است از طرح مستطیل شهرسازی با خیابان‌های وسیع و مستقیم و چهارراه‌های منظم و کوچه‌های موازی که بناها نیز یک طبقه و گاهی دو یا سه طبقه بوده‌اند. روی هم رفته شهر گندی شاپور به شکل یک مستطیل همانند شطرنج و دارای چندین خیابان طولی و چندین خیابان عرضی بوده و خیابان‌ها یکدیگر را قطع می‌کرده‌اند، به گونه‌ای که شهر شباهتی به یک صفحه شطرنج داشته‌است. به هر روی شهر گندی شاپور پس از نزدیک به ۱۰ سال که از بنایش گذشت تبدیل به یک شهر بزرگ تجاری و داد و ستد شد و افزون بر رونق و کار زیاد و تحرک در شهر، در بیرون شهر در مزارع، نیشکر و گندم و جو تولید می‌شد که به وسیله بازرگانان به سراسر ایران فرستاده می‌شد. آوازه رونق تجاری در شهر گندی شاپور به شهرهای مجاور و حتی به میان رودان و سوریه و لبنان رسید که در نتیجه کارگر و کارفرماهای بسیاری به سمت گندی شاپور رهسپار شدند.

اوج شکوفایی گندی شاپور

این منطقه در ابتدا محل جمع‌آوری ارتش و لشکریان خود شاپور بود و مزرعه‌ها و باغ‌های زیبا با آب فراوان داشت. به دلیل محکم بودن دیواره شهر و نزدیکی به کشورهای مهم، این موضع به عنوان یک مرکز در دنیای باستان شناخته شد. با ساخت شهر و دانشگاه گندی شاپور شروع کارهای علمی جندی شاپور به اوج درجه خود می‌رسد. با فرمان شاپور کتاب‌هایی از زبان‌های یونانی، رومی و هندی به پهلوی ساسانی ترجمه شد. این کتاب‌ها در کتابخانه جندی شاپور نگهداری می‌شدند.

ضرورتاً در کنار دانشگاه گندی شاپور، بیمارستان گندی شاپور نیز ایجاد شد. جرجی زیدان، متفکر عرب، آورده‌است: در واقع، بیمارستان یک کلمه فارسی است که پس از عظمت و شکوه جندی شاپور به وجود آمد. پزشکان یونانی و هندی در کنار پزشکان ایرانی در جندی شاپور طبابت را آغاز کردند و بیمارستانی ساخته شد که در زمان خود بی‌نظیر بود.

احداث اولین دانشگاه جهان

مقالهٔ اصلی: دانشگاه گندی‌شاپور
پرونده:Jondi.jpg
نمایی از بازمانده‌های دانشگاه باستانی گندی شاپور

دانشگاه گندی شاپور در عصر خود بزرگترین مرکز فرهنگی شد. دانشجویان و استادان از اکناف جهان بدان روی می‌آوردند. مسیحیان نسطوری در آن دانشگاه پذیرفته شدند و ترجمه سریانی‌های آثار یونانی در طب و فلسفه را به ارمغان آوردندنو افلاطونیها در آنجا بذر صوفی گری کاشتند. سنت طبی هندوستان، ایران، سوریه و یونان در هم آمیخت و یک مکتب درمانی شکوفا را به وجود آورد. به فرمان انوشیروان، آثار افلاطون و ارسطو به پهلوی ترجمه شد و در دانشگاه تدریس شد[۱۲]

آغاز انحطاط جندی شاپور

ابهت و بزرگی جندی شاپور تا دوران اسلامی نیز گسترش داشت و خانواده بختیشوع تا آخرین روزگار جندی شاپور یعنی فروپاشی و انحطاط این مرکز علمی به صورت خانوادگی در آن حضوری مستمر داشتند. تا زمانی که هارون به پسر بختیشوع می‌گوید که بیمارستانی شبیه به بیمارستان جندی شاپور در بغداد برپا کند. این زمان مقارن با شروع انحطاط جندی شاپور و اعتلای بغداد است. به مرور پزشکان و لوازم پزشکی و همه امکانات از دانشگاه و بیمارستان به بغداد منتقل می‌شود، به گونه‌ای که شهرت بغداد روزبه روز اوج می‌گیرد و در مقابل جندی شاپور نزول می‌کند. یاقوت حموی می‌گوید: در قرن هفتم، من با خرابه‌های جندی شاپور برخورد کردم. در واقع، شروع زوال جندی شاپور از قرن چهارم هجری مصادف با قرن نهم میلادی است.

تسخیر گندی شاپور

در زمان فتوحات سپاه اسلام، هنگام فتح این شهر مقاومت‌هایی صورت می‌گیرد. در ابتدا شهر توسط سپاهی به فرماندهی زر بن عبدالله محاصره می‌شود اما نمی‌توانند وارد جندی شاپور شوند. عاقبت یک اسیر ایرانی در سپاه امان نامه‌ای را به تیر بسته و داخل شهر می‌اندازد، اهالی جندی شاپور برحسب این امان نامه دروازه‌های شهر را باز می‌کنند. آن اسیر ایرانی گفت: دوست نداشتم خون آن‌ها ریخته شود، چون آن‌ها قوم من بودند. بدینسان جندی شاپور تسلیم سپاه اسلام شد، اما دوران انحطاط این دانشگاه در دوران هارون الرشید و خلفای عباسی صورت پذیرفت.

پانویس

  1. ↑ رویداد نامه سریانی موسوم به رویداد نامه خوزستان، خداداد رضاخانی و سجاد امیری باوندپور، ص 58
  2. ↑ شاهنشاهی ساسانی، تورج دریایی، ص209
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «شروع ساماندهی محوطه تاریخی جندی‌شاپور با اعتبار 3 میلیارد ریال». miraskhz.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «لزوم انجام فعالیت‎های حفاظتی و پژوهشی در گندی‎شاپور». miraskhz.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «مستندنگاری محوطه تاریخی گندی‌شاپور». miraskhz.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ خدائی, محمدزمان (2010-01-21). "نگاهی نو به شهری کهن مطالعه موردی: شهر جندی شاپور در روستای شاه آباد (شاه ابوالقاسم) حومه دزفول". پژوهش های تاریخی. 1 (4): 55–64. ISSN 2008-6253.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «گندی شاپور». www.iribnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «گندی شاپور». www.iribnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول». jsu.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  10. ↑ 10 (۲۰۱۷-۰۱-۰۷). «آغاز نخستين كاوش در جندي شاپور دزفول توسط باستان شناسان ايراني». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  11. ↑ مهرالزمان نوبان (۱۳۷۶)، نام مکان‌های جغرافیایی در بستر زمان، تهران: انتشارات ما، ص. ۴۹۳، شابک ۹۶۴-۶۴۹۷-۰۰-۴
  12. ↑ تاریخ تمدن ویل دورانت، جلد۴-عصر ایمان، کتاب اول، فصل هفتم-ایرانیان، I-جامعه ساسانیان

جستارهای وابسته

منابع

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گندی‌شاپور_(شهر)&oldid=30871563»