جام آزادگان

این مقاله دربارهٔ بالاترین سطح لیگ فوتبال ایران از ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ است. برای لیگی به همین نام با یک سطح پایین‌تر، لیگ آزادگان (دسته یک) را ببینید.

جام آزادگان

بنیانگذاری	۱۳۷۰
انحلال در	۱۳۸۰
کشور	ایران
درجه در کشور	۱
صعود به	جام باشگاه های آسیا
سقوط به	دسته ۱
جام‌های دیگر	جام حذفی
موفق‌ترین تیم	پیروزی (۴ قهرمانی)
پخش تلویزیونی	صدا و سیما

جام آزادگان بالاترین سطح لیگ فوتبال ایران میان سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ بود که ۱۰ دوره از آن برگزار شد. نخستین دوره این لیگ، در فصل ۱۳۷۰ و آخرین دوره آن در فصل ۸۰–۱۳۷۹ برگزار شد. پیش از برگزاری این جام تنها یک فصل لیگ قدس ۶۹-۱۳۶۸ به صورت لیگ کشوری برگزار شد، بنابراین نخستین دوره جام آزادگان دومین دوره لیگ فوتبال ایران پس از انقلاب نیز محسوب می‌شود. با راه‌اندازی لیگ برتر فوتبال ایران در سال ۱۳۸۰ لیگ دسته اول باشگاه های ایران ، با عنوان لیگ آزادگان شناخته شد . لیگ آزادگان یک سطح از لیگ برتر پایین‌تر است

نامگذاری

نام «آزادگان» به افتخار اسیران ایرانی جنگ ایران و عراق که آزاده نامیده می‌شدند بر روی این مسابقات گذاشته‌شد. نخستین گروه اسیران جنگ با عراق، چند ماه پیش از شروع این مسابقات در ۲۶ مرداد ۱۳۶۹، در میان استقبال مردم و خانواده‌هایشان از مرز خسروی وارد کشور شده‌بودند. «آزادگان» جمع واژه آزاده است، واژه‌ای فارسی با ریشه پهلوی (āzātak) و به معنای «کسی که بنده کسی نیست».

نحوه برگزاری

این مسابقات در تمامی ۱۰ دوره، به صورت لیگ دوره‌ای و رفت‌وبرگشتی برگزار شد اما در تعداد تیم‌های شرکت‌کننده و گروه‌بندی‌ها تفاوت‌هایی وجود داشت. در دوره‌هایی که مسابقات در دو گروه برگزار می‌شد، دو تیم اول هر گروه به صورت ضربدری در بازی‌های تک‌حذفی با یکدیگر روبرو می‌شدند و برنده‌ها به مسابقه فینال می‌رفتند که برنده فینال قهرمان لیگ بود. در مسابقاتی که در یک گروه برگزار می‌شود، تیمی که در پایان بیشترین امتیاز را داشت قهرمان می‌شد.

فصل	تعداد تیم	تعداد گروه
۱۳۷۰	۱۲	۱
۱۳۷۱	۱۶	۲
۱۳۷۲	۱۴	۱
۱۳۷۳	۲۴	۲
۱۳۷۴	۱۶	۱
۱۳۷۵	۱۶	۱
۱۳۷۶	۱۶	۱
۷۸–۱۳۷۷	۱۶	۱
۷۹–۱۳۷۸	۱۴	۱
۸۰–۱۳۷۹	۱۲	۱
منبع

قهرمانان

نوشتار(های) وابسته: فهرست قهرمانان لیگ فوتبال ایران

فصل	قهرمان
۱۳۷۰	پاس
۱۳۷۱	پاس
۱۳۷۲	سایپا
۱۳۷۳	سایپا
۱۳۷۴	پیروزی
۱۳۷۵	پیروزی
۱۳۷۶	استقلال
۷۸–۱۳۷۷	پیروزی
۷۹–۱۳۷۸	پیروزی
۸۰–۱۳۷۹	استقلال
منبع

جدول رده‌بندی ادوار لیگ باشگاههای ایران جام آزادگان

#	تیم	حضور	بازی	برد	مساوی	گل‌زده	گل‌خورده	تفاضل	باخت	امتیاز
۱	پرسپولیس تهران	۹	۲۲۶	۱۲۳	۷۳	۳۷۳	۱۷۰	۲۰۳	۳۰	۳۹۸
۲	استقلال تهران	۹	۲۲۷	۱۰۹	۷۸	۳۲۸	۱۹۹	۱۲۹	۴۰	۳۷۸
۳	پاس تهران	۱۰	۲۵۶	۹۵	۱۰۸	۳۰۷	۲۲۹	۷۸	۵۳	۳۵۸
۴	سپاهان اصفهان	۹	۲۳۶	۸۷	۷۹	۲۵۰	۲۳۰	۲۰	۷۰	۳۱۶
۵	تراکتورسازی تبریز	۹	۲۲۲	۶۵	۷۶	۲۳۹	۲۶۸	۲۹-	۸۱	۲۴۵
۶	سایپا تهران	۷	۱۸۴	۶۲	۸۱	۲۲۶	۱۸۷	۳۹	۴۴	۲۴۴
۷	ذوب‌آهن اصفهان	۷	۱۸۴	۶۰	۷۱	۲۱۷	۲۰۴	۱۳	۵۳	۲۳۷
۸	صنعت نفت آبادان	۷	۱۷۶	۵۰	۶۳	۱۸۱	۲۱۶	۳۵-	۶۳	۱۹۶
۹	ملوان انزلی	۷	۱۷۴	۵۰	۶۲	۱۵۲	۱۶۰	۸-	۶۲	۱۸۶
۱۰	استقلال اهواز	۷	۱۷۲	۴۸	۶۴	۲۰۵	۲۲۰	۱۵-	۶۰	۱۸۶
۱۱	برق شیراز	۷	۱۷۲	۴۶	۶۰	۱۵۴	۱۸۳	۲۹-	۶۶	۱۸۲
۱۲	بهمن کرج	۴	۱۱۴	۴۳	۴۱	۱۵۱	۱۱۶	۳۵	۳۰	۱۷۰
۱۳	پلی‌اکریل اصفهان	۵	۱۳۲	۳۸	۴۴	۱۲۹	۱۵۸	۲۹-	۵۰	۱۵۲
۱۴	فجرسپاسی شیراز	۴	۱۰۶	۳۴	۴۰	۱۲۱	۱۰۱	۲۰	۳۲	۱۴۲
۱۵	کشاورز تهران	۵	۱۲۵	۳۴	۴۹	۱۱۶	۱۱۸	۲-	۴۲	۱۲۹
۱۶	جنوب اهواز	۵	۱۱۴	۴۰	۳۷	۱۲۰	۱۱۸	۲	۳۷	۱۲۸
۱۷	فولاد خوزستان	۴	۱۰۶	۳۲	۳۱	۱۱۳	۱۴۲	۲۹-	۴۳	۱۲۷
۱۸	شهرداری تبریز	۴	۱۱۰	۲۸	۴۵	۱۱۶	۱۱۸	۲-	۳۷	۱۲۲
۱۹	چوکا تالش	۴	۱۰۴	۲۷	۳۷	۸۹	۱۳۵	۴۶-	۴۰	۱۰۶
۲۰	ماشین‌سازی تبریز	۳	۸۲	۳۰	۲۰	۹۲	۱۱۱	۱۹-	۳۲	۱۰۱
۲۱	پیام مشهد	۳	۸۰	۲۰	۳۰	۸۲	۱۰۴	۲۲-	۳۰	۸۴
۲۲	ابومسلم مشهد	۴	۹۲	۲۱	۲۵	۹۳	۱۳۳	۴۰-	۴۶	۸۲
۲۳	نساجی مازندران	۴	۸۴	۲۴	۳۰	۷۷	۹۸	۲۱-	۳۰	۷۵
۲۴	شموشک نوشهر	۲	۶۰	۱۸	۱۶	۶۲	۹۰	۲۸-	۲۶	۷۰
۲۵	آرارات تهران	۲	۵۲	۱۶	۱۶	۵۸	۵۸	۰	۲۰	۵۶
۲۶	استقلال رشت	۲	۴۴	۱۱	۱۰	۳۶	۶۴	۲۸-	۲۳	۳۹
۲۷	پیکان تهران	۱	۲۲	۷	۷	۱۹	۲۹	۱۰-	۸	۲۸
۲۸	کما شیراز	۲	۳۶	۶	۱۵	۲۳	۲۹	۶-	۱۵	۲۷
۲۹	بانک ملی تهران	۱	۳۰	۴	۱۵	۲۷	۴۱	۱۴-	۱۱	۲۷
۳۰	نفت قائم شهر	۱	۲۲	۸	۶	۲۰	۲۲	۲-	۸	۲۲
۳۱	بانک تجارت تهران	۱	۲۲	۷	۷	۲۷	۲۲	۵	۸	۲۱
۳۲	پارس خودرو تهران	۱	۲۲	۲	۱۱	۱۹	۲۹	۱۰-	۹	۱۵
۳۳	ایرسوتر نوشهر	۱	۲۶	۳	۶	۲۲	۶۴	۴۲-	۱۷	۱۵
۳۴	قدس ساری	۱	۲۲	۵	۴	۱۶	۳۳	۱۷-	۱۳	۱۴
۳۵	وحدت ساری	۱	۱۴	۳	۲	۱۶	۲۲	۶-	۹	۹
۳۶	سپیدرود رشت	۱	۱۴	۲	۳	۹	۲۱	۱۲-	۹	۷
۳۷	شاهین بوشهر	۱	۲۲	۰	۵	۷	۵۶	۴۹-	۱۷	۵

منبع

پوشش رسانه‌ای

پوشش تلویزیونی جام آزادگان؛ نسبت به مسابقات فوتبال دیگری که تا آن زمان بعد از انقلاب برگزار شده‌بود، افزایش چشمگیری داشت.

مطالعات دانشگاهی

مسابقات جام آزادگان، در برخی پژوهش‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌است.

دیانی (۱۳۷۳) ضمن بررسی آماری پراکندگی خشونت مسابقات جام آزادگان ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، نتیجه گرفته‌است که تیم‌های میزبان در این مسابقات پرخاشگری بیشتری از خود نشان داده‌اند.

ممیز در تحقیقی بر روی داورانی که در جام آزادگان و دسته دوم قضاوت می‌کنند، عوامل اثرگذار بر کار داوران را با کمک پرسشنامه مشخص کرده‌است که در آن عواملی مانند میزان حق‌الزحمه (۳۶٪)، حضور تماشاگران (۴۸٪)، شرایط جوی (۲۴٪) و رسانه‌ها (۸۱٪) توسط درصدی از داوران اعلام شده‌است. همچنین نشان داده شده‌است که استرس یک عامل مؤثر بر قضاوت داوران است و برای تحقیق عوامل ایجاد استرس در داوران باید پژوهش‌های بیشتری صورت گیرد.

جباری، کوزه‌چیان و خبیری (۱۳۷۹) روی ۷۲ نفر از مربیان جام آزادگان و دسته دوم مطالعه کرده‌اند و با تعیین شاخص‌هایی، میزان ارتباط برخی ویژگی‌های فردی مربیان مانند سن، مدرک تحصیلی و سابقه را با توانایی‌هایی مانند قدرت رهبری و توانایی برقراری ارتباط کلامی با بازیکنان مورد سنجش قرار داده‌اند.

منابع

• محمّدنبی، حسین (۱۳۸۴). «فوتبال باشگاهی در ایران». فوتبال در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. شابک ۹۶۴-۳۹۷۹-۰۳۷-۱.
• صداقت، فرهاد (شهریور ۱۳۸۱)، ۳۴ سال با پرسپولیس (از سال ۴۷ تا سال ۸۱)، تبریز، شابک ۹۶۴-۰۶-۱۶۹۳-۱
• شهابی، هوشنگ (زمستان ۱۳۷۷). «مروری بر تاریخ اجتماعی و سیاسی فوتبال در ایران». ایران‌نامه (۶۵): ۸۹–۱۱۴.
• طاهرخانی، رضا (بهمن ۱۳۹۰)، روزنگار جامع ایران پس از انقلاب اسلامی، تهران: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۳۸-۵۰۴-۱
• محمد معین و دیگران (۱۳۸۷)، «سرواژهٔ آزاده»، فرهنگ فارسی معین (یک‌جلدی)، انتشارات فرهنگ‌نما، ص. صفحهٔ ۵۲، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۲۱۶-۶۷-۳
• دیانی، علی (۱۳۷۳)، بررسی و مقایسه میزان پراکندگی انواع خشونت‌ها در مسابقه‌های سراسری دسته اول فوتبال جام آزادگان در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
• ممیز، مصطفی، بررسی نگرش داوران فوتبال مسابقات سراسری دسته اول و دوم جام آزادگان نسبت به عوامل استرس‌دار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
• جباری، غلامرضا؛ کوزه‌چیان، هاشم؛ خبیری، محمد (پاییز ۱۳۷۹). «بررسی سبک رهبری، توانایی‌ها و نحوه عملکرد مربیان فوتبال باشگاه‌های دسته اول و دوم کشور (جام آزادگان)». فصلنامه حرکت. دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران (۶): ۱۰۳–۱۲۰.
• «مروری بر ادوار جام آزادگان (مسابقات قهرمانی باشگاه‌های کشور)». روزنامه ورزشی گل، ش. ۱۰۰۷ (۱۵ مرداد ۱۳۸۸). 

• Chehabi, Houchang (December 15, 1999). "FOOTBALL (soccer)". Vol. X, Fasc. 1 (Online ed.). Encyclopædia Iranica. p. 79-80. Retrieved 14 March 2014.
• F. Naraghi, Hooshyar (9 August 2013). Milad Niqui, Asghar Zarei, ed. "Iran - List of Champions". Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation. Archived from the original on 21 September 2013. Retrieved 14 March 2014.

پیشین: جام قدس

بالاترین سطح لیگ فوتبال ایران ۱۳۸۰–۱۳۷۰

پسین: لیگ برتر