جام آزادگان

این مقاله دربارهٔ بالاترین سطح لیگ فوتبال ایران از ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ است. برای لیگی به همین نام با یک سطح پایین‌تر، لیگ آزادگان (دسته یک) را ببینید.

جام آزادگان
کشور	ایران
بنیانگذاری	۱۳۷۰
انحلال	۱۳۸۰
صعود به	جام باشگاه‌های آسیا
سقوط به	دسته ۲
درجه در کشور	۱
موفق‌ترین تیم	پرسپولیس (۴ قهرمانی)
پخش تلویزیونی	صدا و سیما

جام آزادگان بالاترین سطح لیگ فوتبال ایران میان سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ بود که ۱۰ دوره از آن برگزار شد. نخستین دوره این لیگ، در فصل ۱۳۷۰ و آخرین دوره آن در فصل ۸۰–۱۳۷۹ برگزار شد. پیش از برگزاری این جام تنها یک فصل لیگ قدس ۶۹-۱۳۶۸ به صورت لیگ کشوری برگزار شد، بنابراین نخستین دوره جام آزادگان دومین دوره لیگ فوتبال ایران پس از انقلاب نیز محسوب می‌شود. با راه‌اندازی لیگ برتر فوتبال ایران در سال ۱۳۸۰، جام آزادگان منحل شد.

هم‌اکنون به لیگ دسته یک فوتبال ایران که یک سطح از لیگ برتر پایین‌تر است، لیگ آزادگان گفته می‌شود.

نامگذاری

نام «آزادگان» به افتخار اسیران ایرانی جنگ ایران و عراق که آزاده نامیده می‌شدند بر روی این مسابقات گذاشته‌شد. نخستین گروه اسیران جنگ با عراق، چند ماه پیش از شروع این مسابقات در ۲۶ مرداد ۱۳۶۹، در میان استقبال مردم و خانواده‌هایشان از مرز خسروی وارد کشور شده‌بودند. «آزادگان» جمع واژه آزاده است، واژه‌ای فارسی با ریشه پهلوی (āzātak) و به معنای «کسی که بنده کسی نیست».

نحوه برگزاری

این مسابقات در تمامی ۱۰ دوره، به صورت لیگ دوره‌ای و رفت‌وبرگشتی برگزار شد اما در تعداد تیم‌های شرکت‌کننده و گروه‌بندی‌ها تفاوت‌هایی وجود داشت. در دوره‌هایی که مسابقات در دو گروه برگزار می‌شد، دو تیم اول هر گروه به صورت ضربدری در بازی‌های تک‌حذفی با یکدیگر روبرو می‌شدند و برنده‌ها به مسابقه فینال می‌رفتند که برنده فینال قهرمان لیگ بود. در مسابقاتی که در یک گروه برگزار می‌شود، تیمی که در پایان بیشترین امتیاز را داشت قهرمان می‌شد.

فصل	تعداد تیم	تعداد گروه
۱۳۷۰	۱۲	۱
۱۳۷۱	۱۶	۲
۱۳۷۲	۱۴	۱
۱۳۷۳	۲۴	۲
۱۳۷۴	۱۶	۱
۱۳۷۵	۱۶	۱
۱۳۷۶	۱۶	۱
۷۸–۱۳۷۷	۱۶	۱
۷۹–۱۳۷۸	۱۴	۱
۸۰–۱۳۷۹	۱۲	۱
منبع

قهرمانان

نوشتار(های) وابسته: فهرست قهرمانان لیگ فوتبال ایران

فصل	قهرمان
۱۳۷۰	پاس
۱۳۷۱	پاس
۱۳۷۲	سایپا
۱۳۷۳	سایپا
۱۳۷۴	پرسپولیس
۱۳۷۵	پرسپولیس
۱۳۷۶	استقلال
۷۸–۱۳۷۷	پرسپولیس
۷۹–۱۳۷۸	پرسپولیس
۸۰–۱۳۷۹	استقلال
منبع

پوشش رسانه‌ای

پوشش تلویزیونی جام آزادگان؛ نسبت به مسابقات فوتبال دیگری که تا آن زمان بعد از انقلاب برگزار شده‌بود، افزایش چشمگیری داشت.

مطالعات دانشگاهی

مسابقات جام آزادگان، در برخی پژوهش‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌است.

دیانی (۱۳۷۳) ضمن بررسی آماری پراکندگی خشونت مسابقات جام آزادگان ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، نتیجه گرفته‌است که تیم‌های میزبان در این مسابقات پرخاشگری بیشتری از خود نشان داده‌اند.

ممیز در تحقیقی بر روی داورانی که در جام آزادگان و دسته دوم قضاوت می‌کنند، عوامل اثرگذار بر کار داوران را با کمک پرسشنامه مشخص کرده‌است که در آن عواملی مانند میزان حق‌الزحمه (۳۶٪)، حضور تماشاگران (۴۸٪)، شرایط جوی (۲۴٪) و رسانه‌ها (۸۱٪) توسط درصدی از داوران اعلام شده‌است. همچنین نشان داده شده‌است که استرس یک عامل مؤثر بر قضاوت داوران است و برای تحقیق عوامل ایجاد استرس در داوران باید پژوهش‌های بیشتری صورت گیرد.

جباری، کوزه‌چیان و خبیری (۱۳۷۹) روی ۷۲ نفر از مربیان جام آزادگان و دسته دوم مطالعه کرده‌اند و با تعیین شاخص‌هایی، میزان ارتباط برخی ویژگی‌های فردی مربیان مانند سن، مدرک تحصیلی و سابقه را با توانایی‌هایی مانند قدرت رهبری و توانایی برقراری ارتباط کلامی با بازیکنان مورد سنجش قرار داده‌اند.

منابع

• محمّدنبی، حسین. «فوتبال باشگاهی در ایران». در فوتبال در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۴. شابک ‎۹۶۴-۳۹۷۹-۰۳۷-۱. 
• صداقت، فرهاد. ۳۴ سال با پرسپولیس (از سال ۴۷ تا سال ۸۱). چاپ اول. تبریز، شهریور ۱۳۸۱. شابک ‎۹۶۴-۰۶-۱۶۹۳-۱. 
• شهابی، هوشنگ. «مروری بر تاریخ اجتماعی و سیاسی فوتبال در ایران». ایران‌نامه، ش. ۶۵ (زمستان ۱۳۷۷): ۸۹–۱۱۴. 
• طاهرخانی، رضا. روزنگار جامع ایران پس از انقلاب اسلامی. چاپ اول. تهران: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، بهمن ۱۳۹۰. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۲۳۸-۵۰۴-۱. 
• محمد معین و دیگران. «سرواژهٔ آزاده». در فرهنگ فارسی معین (یک‌جلدی). چاپ اول. انتشارات فرهنگ‌نما، ۱۳۸۷. صفحهٔ ۵۲. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۸۲۱۶-۶۷-۳. 
• دیانی، علی. بررسی و مقایسه میزان پراکندگی انواع خشونت‌ها در مسابقه‌های سراسری دسته اول فوتبال جام آزادگان در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۷۳. 
• ممیز، مصطفی. بررسی نگرش داوران فوتبال مسابقات سراسری دسته اول و دوم جام آزادگان نسبت به عوامل استرس‌دار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج. 
• جباری، غلامرضا، هاشم کوزه‌چیان و محمد خبیری. «بررسی سبک رهبری، توانایی‌ها و نحوه عملکرد مربیان فوتبال باشگاه‌های دسته اول و دوم کشور (جام آزادگان)». فصلنامه حرکت (دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران)، ش. ۶ (پاییز ۱۳۷۹): ۱۰۳–۱۲۰. 
• «مروری بر ادوار جام آزادگان (مسابقات قهرمانی باشگاه‌های کشور)». روزنامه ورزشی گل، ش. ۱۰۰۷ (۱۵ مرداد ۱۳۸۸). 

• Chehabi, Houchang. “FOOTBALL (soccer)”. In Vol. X, Fasc. 1. Online ed. Encyclopædia Iranica, December 15, 1999. 79-80. Retrieved 14 March 2014. 
• F. Naraghi, Hooshyar. “Iran - List of Champions”. Milad Niqui, Asghar Zarei. Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation, 9 August 2013. Archived from the original on 21 September 2013. Retrieved 14 March 2014. 

پیشین: جام قدس

بالاترین سطح لیگ فوتبال ایران ۱۳۸۰–۱۳۷۰

پسین: لیگ برتر