قم
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
| قم قم | |
|---|---|
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | قم |
| شهرستان | قم |
| بخش | مرکزی |
| مردم | |
| جمعیت | ۹۵۹٫۱۱۶ نفر |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۹۳۰ متر |
| اطلاعات شهری | |
| ره‌آورد | سوهان |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۲۵۱ |
| وبگاه | www.qom.ir |
  قم روی نقشه ایران
۳۴°۳۹′شمالی ۵۰°۵۳′شرقی / ۳۴٫۶۵°شمالی ۵۰٫۸۸°شرقی{{#coordinates:}}: نمی‌توان بیش از یک برچسب اصلی در صفحه داشت | |
قُمْ از شهرهای مرکزی ایران است. شهر قم مرکز استان قم و نیز مرکز شهرستان قم می‌باشد. این استان در سال ۱۳۷۵ خورشیدی به استان تبدیل شد و کوچک‌ترین استان ایران است. قم در منطقه‌ای خشک و کویری واقع گردیده‌است با این وجود به علت اهمیت ارتباطی ، این شهر مرکزی برای مهاجرت مردم از شهرها و کشورهای گوناگون شده است. قم از شمال به تهران از جنوب به کاشان و از غرب به اراک و ساوه محدود است.
جمعیت این شهر برطبق سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۹۵۹٫۱۱۶ نفر بوده‌است که از این جهت، هشتمین شهر پرجمعیت ایران پس از شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، کرج، شیراز ، اهواز محسوب می‌گردد.
وجه تسمیه
ریشه نام این شهر به «کومه» به معنای آلاچیق مانندی که چوپانان برای استراحت می‌ساختند، باز می‌گردد. قُم معرَّب یعنی عربی شدهٔ کومه است.[نیازمند منبع]
بنابر داستانی نام قم از یک حدیث منسوب به محمد پیامبر اسلام گرفته شده‌است.
در اصطلاحات متون شیعهٔ به شهر قم چندین لقب داده شده از جمله:
- «مجمع انصار القائم (عج)» یعنی محل تجمع یاران امام زمان.
- «مأوی للفاطمیین» یعنی پناهگاه منسوبین به فاطمه زهرا است.∗
- «شهر خون و قیام». این عنوان به دلیل نقش فعال این شهر در تاریخ معاصر ایران و انقلاب اسلامی به این شهر داده شده‌است.[نیازمند منبع]
جغرافیا
شهری است در حاشیه کویر، که در فاصله ۱۴۰ کیلومتری جنوب شهر تهران قرار دارد.
آرامگاه و حرم تاریخی و باستانی معصومه دختر امام موسی کاظم و مسجد جمکران و بیش از چهارصد امامزاده دیگر و حوزه‌ها و مدارس علمیه قم و مساجد تاریخی و مهم مثل مسجد جامع و مسجد امام حسن و مسجد باب الجنه و مسجد رفعت و موسسات آموزشی و بین‌المللی و رودخانه قمرود با آن طغیانها و پرآب شدن‌های قدیمی که این روزها به علت احداث سد ۱۵خرداد و دلایل جوی کم آب و یا بی آب شده، از جمله جاذبه‌های توریستی شهر قم می‌باشند.
تاریخچه
از لحاظ تاریخی روایتهای گوناگونی در مورد تأسیس شهر قم وجود دارد. یک گزارش تاریخی بر آن است که شهر قم در سالهای دور توسط مهاجرانی که از یمن به ایران هجرت کرده بودند تأسیس شده‌است. روایت مستند تر حاکی از آن است که این شهر قدمت ۵۰۰۰ ساله دارد که این ادعا توسط دانشگاه آکسفورد با استناد به آزمایش کربن مورد تایید واقع شده‌است.[نیازمند منبع]
بنا بر نقل گریشمن، محدوده کنونی قم جزو دومین دسته سکونتگاه‌های پیش از آریایی فلات ایران بوده‌است. بنا بر این قول و همچنین بر اساس حفاریهای انجام شده در محل تپه قمرود، قدمت سکونت در این منطقه به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد. آثار این حفاریها در موزه ایران باستان و نیز موزه آستانه قم موجودند.
بر اساس اسطوره‌ها این شهر را ساخته خمانی دختر بهمن می‌دانند و شاید نام کنونی «قم» و پیشینش «کم» که به این شهر اطلاق می‌شده و می‌شود نیز از همین ریشه بوده باشد. در اسناد دیگری آمده که زمانی پیش از ساسانیان این شهر دچار تخریب و ویرانی می‌شود و قباد ساسانی زمانی که از آن می‌گذرد دستور می‌دهد دوباره شهر را آباد کنند، لذا در تاریخ آن دوران این شهر را به نام ویران آبادان کرد کواد (قباد) یعنی شهر ویرانی که قباد آنرا آباد کرد، می‌شناسند.
در حفاریهای جدید در تپه‌های قلی درویش در نزدیکی مسجد جمکران اثاری از کوره‌های عصر اهن با حدود 3000سال پیش بدست امده است که مشخص می‌کند این شهر در گذشته درشرق محل فعلی بوده ودر اثر تغییر مسیر قمرود به سمت غرب کشیده شده است در اسناد تاریخی نظیر نزهه القلوب حمدالله مستوفی نیز آمده که پیش از اسلام این شهر را به دلیل زعفران و پسته مرغوبش می‌شناخته‌اند.
پس از اسلام و با تسخیر این شهر در سال ۲۳ هجری بدست سپاه اعراب مسلمان به فرماندهی ابوموسی اشعری، ناحیه‌ای از شهر کنونی قم که آن زمان کمیدان نام داشت به سکونتگاه اعراب تبدیل گردید. پس از آنهم ناحیه دیگری در آنسوی رودخانه قم (اناربار) با نام ممجان جزو ناحیه استقرار و زندگی اعراب قرار گرفت که در آن زمان عمدتا از طایفه اشعری بودند و امروزه هم بخشی از جمعیت شهر قم را نوادگان خاندان اشعری تشکیل می‌دهند.
پس از مرگ و دفن فاطمه معصومه خواهر امام هشتم شیعیان در این شهر در سال ۲۰۱ هجری قمری این شهر به یکی از پایگاههای شیعیان تبدیل شد، هرچند که پیش از آنهم جمعیت شیعه زیادی در آن سکونت داشتند.
از مهمترین اتفاقات تاریخی که در بنای شهر قم تاثیر داشته‌اند و دوران رونق و یا رکود زندگی در آن را سبب گردیده‌اند می‌توان موارد زیر را برشمرد: سلطه آل بویه و وزیر ایشان صاحب بن عباد اهل قم و رونق فراوان شهر، هنوز هم ابنیه‌ای در شهر از این دوران وجود دارند: مسجد جامع قم، میدان کهنه (میدان حکومتی دوران آل بویه).
حمله تیمور گورکانی و نابودی تمام حصار شهر و فرار بسیاری از ساکنین شهر، استقرار دولت صفوی و رونق دوباره این شهر، تعداد زیادی آثار تاریخی از این دوران نمایانگر رونق و شکوه شهر هستند.
حمله افغان‌ها به قم و استقرار در آن برای مهیا شدن برای حمله به اصفهان و برانداختن صفویه، خرابی این دوره از حمله تیمور کمتر نبود.
آبادی دوباره قم در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار و پس از او سایر شاهان قاجار در سال ۱۳۰۱ خورشیدی با ورود آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی به قم و رونق دوباره حوزه علمیه قم تا امروز این شهر به عنوان یکی از دو شهر مهم مرکز فقه شیعه (به همراه نجف) شناخته می‌شود.
در سال ۱۳۴۲ شمسی (۱۹۶۳ میلادی) با شروع حرکت روح‌الله خمینی از این شهر، قم به مرکزی فعال برای انقلاب مردم ایران تبدیل شد که نهایتا در سال ۱۳۵۷ شمسی (۱۹۷۹ میلادی) این حرکت توانست به براندازی نظام سلطنتی در ایران منجر شود و پس از ان نیز اهمیت شهر قم در عرصه سیاسی و اجتماعی ایران به وضوح قابل درک بوده‌است.
از آخرین وقایع تاریخی معاصر قم می‌توان به تخریب حسینیه شریعت منسوب به دراویش گنابادی در بهمن ۱۳۸۴ و درگیری‌های خونین آن، بین دراویش و نیروهای انتظامی ، اطلاعات، بسیج و لباس شخصی‌های نظام اشاره نمود که یاد آور حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۸ تیر ۱۳۸۷) از نوع مذهبی آن می‌باشد. [۱] [۲] [۳] [۴]
آب و هوا
آب و هوای قم در طبقه بندی اقلیمی کشور در زمره آب و هوای نیمه بیابانی (جزو اقلیم کویری و خشک) محسوب می‌شود چون نزدیک به منطقه بیابانی مرکز ایران است. تابستانهای آن گرم و خشک و زمستانهای آن کم و بیش سرد است اختلاف دمای سالانه نسبتاً زیاد و در اغلب اوقات خشکی هوا غلبه دارد. علیرغم آب وهوای خشک ونیمه بیابانی این استان مناطق خوش آب وهوایی اطراف شهر قم وجود دارد که برخوردار ازآب وهوای سرد کوهستانی بوده ومحل مناسبی برای گذران تعطیلات وایام گرم سال می‌باشد.
مردم
جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۹۵۹٫۱۱۶ نفر بوده‌است.[۵]
- ۹۹٫۷۶ درصد جمعیت شهر مسلمان هستند و مابقی را پیروان دیگر ادیان الهی تشکیل می‌دهند.
دانشگاه‌ها
- دانشگاه صنعتی شهاب دانش (برق - فناوری اطلاعات و ارتباطات )[۱]
- پردیس قم(مجتمع آموزش عالی قم)از پردیس‌های دانشگاه تهران
- دانشگاه قم
- دانشگاه صنعتی قم
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
- دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد استان قم[۲]
- دانشگاه مفید
- دانشگاه پیام نور قم[۳]
- دانشگاه معصومیه قم[۴]
- آموزشکده فنی پسران قم[۵]
- دانشگاه علوم پزشکی قم
- دانشگاه حکمت قم[۶]
- مرکز علمی کاربردی جامعه المصطفی العالمیه http://uast.miu.ac.ir
- دانشگاه باقر العلوم قم http://bou.ac.ir
ابنیه دولتی
- اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان قم پایگاه اطلاع رسانی
دبیرستان‌ها
- مجتمع آموزشی شهید قدوسی (استعدادهای درخشان)
- دبیرستان امام صادق ٫ حکیم نظامی سابق
- دبیرستان امام رضا
- دبیرستان هدایتی
- دبیرستان دین و دانش
- دبیرستان صدر
محله‌ها
[۶] محله‌های قدیم قم که از شهر تاریخی قم به یادگار مانده‌اند عبارتند از:
محلات قبل از اسلام: محله شهرستان واقع در محدوده جنوب شهر کنونی قم حوالی خیابان هنرستان، نهر شهرستان کماکان اراضی مزروعی جنوب این ناحیه را مشروب می‌کند......
محلات اوایل دوره اسلامی: میدان کهنه، مسجد جمعه، چهل اختران، دروازه ری، عربستان ، میدان میر،شاهزاده حمزه، بازار کهنه.....
محلات مربوط به دوره صفویه و قاجار: چهار مردان، سیدان، پنجعلی، سلطان محمد شریف، خندق، دروازه کاشان، آستانه، سفیداب، باغ پنبه، بازار نو.....
در چهار دهه گذشته روند مهاجرت به شهر قم به نحو فزاینده‌ای افزایش یافت، به گونه‌ای که محلات زیادی به بافت قدیم شهر افزوده شد و جمعیت شهر نیز طی چند سال گذشته از مرز ۱ میلیون نفر گذشته‌است. تعدادی از محلات جدید شهر قم با نامهای یزدانشهر، صفائیه، دورشهر، زنبیل‌آباد، سالاریه، صفاشهر، نیروگاه(توحید)، شاهزاده ابراهیم، خاکفرج، باجک ،۳۰متری کلهری ۳۰ متری کیوانفر، مهدیه، شاه سید علی، قائم، شهرک امام خمینی، قم نو و دهها محله دیگر نامیده شده‌اند.
از خیابان‌های مهم قم می‌توان به آیت‌الله مرعشی نجفی(ارم)، بلوار عمار یاسر، بلوار جمهوری، بلوار معلم، انقلاب، طالقانی، امام الخمینی، سمیه، صدوقی، توحید، فاطمی، بلوار امین،هنرستان ،سالاریه ،باجک ،دورشهر،صفائیه،عطاران،زنبیل آباد، بهشتی،ارم و کیوانفر اشاره کرد.
مسجدهای مهم آن عبارتند از مسجد امام حسن عسکری، مسجد اعظم، مسجد جَمکَران، مسجد طباطبایی، مسجد جامع (مصلی بزرگ قدس، مسجد امام حسن مجتبی.
منابع
- ^ در این باره ر.ک. به «بحارالانوار»، ج ۶۰، ص ۲۱۰ به بعد
- ^ «حضرت مهدی (عج) فروغ...»، ص۲۹۳ به بعد
پیوند به بیرون
{{Navbox
|bodyclass=hlist
|name=کلان‌شهرهای ایران
|title=کلان‌شهرهای ایران
|image=
|group1=جمعیت بالای چهار میلیون نفر
|list1=
|group2=جمعیت بالای یک میلیون نفر |list2=
|group3=جمعیت بالای پانصدهزار نفر |list3=
منابع
- خبرگزاری جمهوری اسلامی
- کلانشهر کرمان
- همدان کلانشهر شد - جام جم آنلاین ۱۹ مرداد ۱۳۸۸
- کلانشهر اراک
</noinclude>
| ||||||||||||||||||||
| بیشتر از یک میلیون نفر | | |
|---|---|---|
| نیم تا یک میلیون نفر | ||
| ۲۵۰ هزار تا نیم میلیون نفر | ||
| کمتر از ۲۵۰ هزار نفر | ||
مکان‌های مقدس اسلامی | ||
|---|---|---|
| شهرهای مقدس اهل سنت و شیعه |  | |
| جاهای مقدس اهل سنت و شیعه | ||
| شهرهای مقدس ویژه شیعه | ||
| جاهای مقدس ویژه شیعه | مساجد: مسجد کوفه • مسجد سهله • مسجد جمکران حرم‌ها: حرم علی بن ابی‌طالب • حرم امام حسین • بقیع • حرم کاظمین • حرم امام رضا • حرم عسکریین • حرم عباس بن علی • حرم فاطمه معصومه • حرم شاهچراغ • حرم زینب کبری • حرم رقیه • باب‌الصغیر • مرقد دانیال • مقبره شهدای احد • امام‌زاده‌ها: حرم شاه عبدالعظیم • امامزاده سید مرتضی • امامزاده سید حمزه (کاشمر) • امامزاده سید حمزه (تبریز) • ... تکیه • حسینیه • مهدیه | |