عملیات نصر

عملیات نصر
بخشی از جنگ ایران و عراق
زمان ۱۵ دی ۱۳۵۹ تا ۱۸ دی ۱۳۵۹ مکان غرب دزفول، جنوب‌غربی ایران نتیجه شکست نیروهای ایرانی تغییرات سرزمینی عقب‌نشینی نیروهای ایرانی به مواضع قبلی
جنگندگان
عراق	ایران
فرماندهان
صدام حسین محمد شکر شاهین	ابوالحسن بنی‌صدر ولی‌الله فلاحی سیروس لطفی حسین علم‌الهدی
نیروها
۳ لشکر زرهی	۳ تیپ زرهی
تلفات
انهدام ۴۵ تانک و ۵۰ خودرو زرهی	۱۴۱ تا ۳۰۰ کشته انهدام ۲۱۴ تانک و ۱۰۰ نفربر

عملیات نصر عملیات گسترده نیروهای مسلح ایران، در خلال جنگ ایران و عراق بود، که به فرماندهی نیروی زمینی ارتش و مشارکت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در مقابل نیروهای ارتش عراق، در محور جنوب اهواز تا دشت‌آزادگان، در استان خوزستان، به مدت ۳ روز، در دی‌ماه ۱۳۵۹ انجام شد. این نبرد بزرگترین عملیات زرهی ایران در طول جنگ با عراق محسوب می‌شود، که با پیروزی قاطع نیروهای عراقی همراه بود و آن‌ها توانستند به‌رغم تلاش ایرانی‌ها، محاصره شوش را ادامه دهند. از این عملیات به عنوان بزرگترین مانور زرهی ارتش ایران یاد می‌شود، که توسط ۲ تیپ از لشكر ۱۶ زرهی قزوین و یک تیپ از لشکر ۹۲ زرهی اهواز، همچنین مشارکت سپاه پاسداران، بسیج و ستاد جنگ‌های نامنظم، انجام گردید.

طرح‌ریزی عملیات

در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۵۹ رئیس‌جمهور وقت؛ ابوالحسن بنی‌صدر، سیدعلی خامنه‌ای؛ نماینده رهبر در شورای عالی دفاع، ولی‌الله فلاحی؛ فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش و جواد فکوری؛ فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش، با سید روح‌الله خمینی دیدار کردند. پس از این جلسه، فعالیت‌های ستادی به منظور تهیه برآوردها و طرح‌های عملیاتی برای اجرای عملیات نصر آغاز شد و بلافاصله به لشکر ۱۶ ابلاغ گردید، تا از منطقه دزفول، به اهواز تغییر مکان دهد.

منطقه عملیات

منطقه عملیات نصر، از غرب به جاده سوسنگرد-هویزه، از شرق به رودخانه کارون، از شمال به جاده حمیدیه-سوسنگرد و از جنوب به پادگان حمید (در ۴۰ کیلومتری جنوب اهواز) محدود بود. رودخانه کرخه کور در مرکز این منطقه قرار داشت و نیروهای ارتش عراق، قسمتی از کرانه شمالی آن را در اشغال خود داشتند، پادگان حمید که حدفاصل میان آنها محسوب می‌شد نیز در جنوب‌شرقی این منطقه قرار داشت.

سازمان‌های رزمی

• تیپ ۱ لشكر ۱۶ زرهی قزوین، شامل؛ گردان‌های ۱۷۶، ۱۸۵ پیاده مکانیزه و گردان‌های ۲۰۱ و ۲۲۰ تانک
• تیپ ۳ لشكر ۱۶ زرهی قزوین، شامل؛ گردان ۱۲۴ مکانیزه و گردان‌های ۲۲۴ و ۲۲۷ تانک
• تیپ ۲ لشکر ۹۲ زرهی، شامل؛ گردان ۱۰۵ مکانیزه و گردان‌های ۲۰۷ و ۲۵۶ تانک
• تعداد ۳۰۰ نفر از نیروهای سپاه پاسداران، بسیج و ستاد جنگ‌های نامنظم

عملیات

در طی این عملیات هنگهای ارتش ایران، به سمت نیروهای عراقی که بخش‌هایی از خاک ایران را در مناطق اطراف اهواز، اندیمشک، و سوسنگرد اشغال کرده بودند، پیشروی کردند. عراقی‌ها با آگاهی از این موضوع، تظاهر به عقب‌نشینی کردند، سپس پاتکی را از ۳ جبهه تدارک دیدند، که پاتک عراقی‌ها در آغاز، نیروهای ایرانی‌ها را دستپاچه کرد. نیروهای زرهی دو طرف برای مدت ۲ روز در دریایی از گِل، در مقابل یکدیگر جنگیدند. سرانجام نیروهای نظامی ایران به دلیل بی‌برنامگی در تدارکات سوخت و مهمات، با به جا گذاشتن تعداد زیادی تانک و تجهیزات زرهی در میدان نبرد، شروع به عقب‌نشینی کردند. شرایط سخت منطقه نیز امکان در هم کوبیدن شدید را، از نیروهای ارتش عراق گرفت.

دستاورد

عملیات نصر
جبهه	جنوبی
مکان عملیات	جنوب اهواز-دشت آزادگان
نوع تک	گسترده
فرماندهی	ارتش
سازمان عمل‌کننده	مشترک (ارتش-سپاه-ستاد نیروهای نامنظم)

در طی این عملیات ارتش ایران مقادیر متنابهی از تجهیزات و نفرات را از دست داد، با این حال و با وجود شکست نیروهای ایرانی، این عملیات زمینه‌ساز تثبیت مواضع نیروهای ارتش ایران، در منطقه گردید و امکان حفاظت از ارتباط جاده سوسنگرد به اهواز را فراهم نمود.

علل شکست ایران

حسین علایی، از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ بی‌تجربگی و عدم برنامه‌ریزی درست برای رزمندگان سپاه پاسداران و نیز ناهماهنگی در عقب‌نشینی نیروها را عامل شکست می‌داند و می‌گوید:

عقب‌نشینی سریع واحدهای لشکر ۱۶ در این عملیات، آسیب روحی زیادی به رزمندگان وارد نمود و آنها را دچار یأس و سردرگمی کرد. با توجه به پیروزی روز اول نیروهای ایرانی، استعداد بالای لشکرهای زرهی عراق، علت اصلی شکست نیروهای ایرانی در روز دوم و سوم این نبرد شد.

علی صیاد شیرازی، فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش، در خاطراتش نوشته است:

در سال نخست جنگ، قرارگاه مشترکی برای هماهنگی نیروهای عملیاتی ارتش و سپاه وجود نداشته‌است. احتمالاً عدم هماهنگی بین نیروهای داوطلب و نیروهای ارتش نیز از علل شکست نیروهای ایرانی در این عملیات می‌باشد.

ابوالحسن بنی‌صدر که در آن زمان، فرماندهی کل قوا را برعهده داشت، در توجیه شکست نیروهای ایرانی در عملیات نصر، به گفته‌های سیدعلی خامنه‌ای در جلسه مجلس شورای اسلامی اشاره می‌نماید:

شانزدهم [دی ماه] هم تا حدود ساعت سه تا سه و نیم بعد از ظهر من بودم، که آقای بنی‌صدر هم بود و نیروهای ما به تدریج شروع کردند به ضربت خوردن. یعنی نیروهای عراقی، نیروی کمکی بزرگی به کمکشان آمد و نیروهای ما را از پهلو مورد هدف قرار دادند، که این برای ما قابل محاسبه نبود و محاسبه نشده بود برای نیروهای ما و دستگاه اطلاعاتی ما، این بود که نیروهای ما شروع کردند به عقب‌نشینی کردن و همه آن ساعت، بینی و بین الله تلاش می‌کردند، یعنی من آن کسانی را که مسئولان سطح بالا هستند، نظامی یا غیرنظامی نیافتم که تلاش نکنند. البته در آن ساعت که من آمدم آقای بنی‌صدر نبود. یا غذا می‌خورد یا نماز می‌خواند، یا خوابیده بود، به هر حال نبود. یکی دو ساعتی لکن بعد که آمدیم، ایشان بود آنجا، حدود چند ساعت هم آنجا بود و نیروهای ما وقتی منهدم شدند، ایشان آنجا بود، شاهد بود و بعداً آمده بود، برای ما نقل می‌کرد. علی‌أی‌حال، در هویزه که بچه‌های ما شهید شدند، من به طور قطع نفی نمی‌کنم، ولی من به هیچ وجه از کسانی یک تعلل عمدی، سستی عمدی، خیانت خدای نکرده، مشاهده نکردم.

از سوی دیگر خبرگزاری مشرق ادعا دارد که در جریان جنگ اساساً چنین اتفاقی نیفتاده است. همچنین سخنان علی خامنه‌ای بر علیه ابوالحسن بنی‌صدر در مجلس شورای اسلامی، نه در پاسخ نمایندگان سؤال‌کننده از وی در مورد فرار از جنگ، بلکه در جریان جلسه رأی عدم کفایت وی، در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ می‌باشد.

تلفات

در عملیات نصر از نیروهای ایرانی عمل‌کننده، در حدود ۴۰۰ نفر مجروح و ۱۶۰ نفر کشته شدند، که تعدادی از دانشجویان پیرو خط امام، حسین علم‌الهدی و حسین خوشنویسان، از جمله کشته‌شدگان در این عملیات بودند. نیروی هوایی ارتش، در پشتیبانی از عملیات نصر، در حدود ۱۴۵ مورد بمباران هوایی انجام داد و در جریان این عملیات نیز ۳ فروند هواپیمای جنگنده ایرانی، منهدم شد.