فضل بن شاذان

ابومحمد فضل بن شاذان بن خلیل ازْدی یا ابن شاذان نیشابوری محدث، متکلم و فقیه شیعه بود. وی از اصحاب محمد بن علی (جواد)، علی بن محمد و حسن بن علی (عسکری) بود. برخی از محدثین وی را از اصحاب علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعیان دانسته‌اند. وی ۱۸۰ جلد کتاب در دفاع از شیعه نوشته که یکی از آن‌ها کتاب الغیبة پیرامون حجت بن الحسن است.

از دیگر آثار او می توان به کتاب فی الجبر و التشبیه، کتاب المسائل الاربع فی الامامه اشاره کرد. فضل بن شاذان عمری دراز یافت و در سال ۲۶۰ هجری قمری درگذشت. آرامگاه وی در نیشابور و هم‌جوار بهشت فضل است. گورستان عمومی نیشابور به دلیل وجود آرامگاه فضل بن شاذان، بهشت فضل نام گرفته است.

بنابر برخی تحقیقات، فضل بن شاذان، همان فضل بن سنان مورد اشاره شیخ طوسی در رجال است که یکی از وکلای علی بن موسی الرضا دانسته شده است.

زندگی‌نامه

از جزئیات زندگی شخصی و تاریخ دقیق تولد فضل بن شاذان آگاهی چندانی در دست نیست؛ نجاشی او را از طایفهٔ ازد از قبیله‌‏های نام دار یمن و پدرش را از شاگردان یونس بن عبدالرحمان شمرده است. برخی پدر او را شاذان و ایرانی تبار ذکر کرده‌اند. اما سندی از این دو روایت در دست نیست. با توجه به روایاتی که فضل از علی بن موسی دارد، می‌توان تولد او را در حدود ۱۸۰ هجری تخمین زد. شیخ محمد کشی می‌نویسد:

فضل در روستایی در حوالی بیهق بود که خبر خروج خوارج به او رسید و برای فرار از چنگ آنان بار سفر بست و از آن‌جا گریخت. در اثر فشار و سختی سفر بیمار شد و در سال ۲۶۰ هجری درگذشت.

آثار

نجاشی ۴۸ اثر از وی نام برده است که برخی از آنها در ذیل آمده است:

• «ایضاح»، در رد فرقه‌های مختلف و کامل‌ترین اثر به جای مانده از وی است.
• اثبات الرجعة
• التوحید
• تبیان اصل الضلالة
• حذو النحل بالنعل
• فرایض الکبیر
• فرایض الاوسط
• فرایض الصغیر
• فرایض امیرالمؤمنین
• کتاب الاعراض و الجواهر
• کتاب الایمان
• کتاب الطلاق
• کتاب الملاحم
• کتاب النجاح
• کتاب التفسیر
• کتاب القراآت

منابع

• اثرآفرینان، محمدرضا نصیری، چاپ دوم، ۱۳۸۴ خ، جلد اول، صفحهٔ ۱۱۸

• «رجال»، شیخ طوسی، ص ۴۲۰