لوئی آلتوسر

لوئی آلتوسر

شناسنامه
نام کامل	لوئی پیر آلتوسر
حیطه	فلسفه غربی
دوره	فلسفه قرن بیستم
مکتب	مارکسیسم ساختارگرا
علایق اصلی	سیاست علم اقتصاد ایدئولوژی
ایده‌های چشمگیر	گسست معرفت‌شناختی تعریف‌شدگی بیش از حد آپاراتوس ایدئولوژیک دولت بازخواست ماتریالیسم تصادفی جبرگرایی اقتصادی
ملیت	فرانسوی
زادروز	۱۶ اکتبر ۱۹۱۸
زادگاه	بیر مراد رایس، الجزایر فرانسه
تاریخ مرگ	۲۲ اکتبر ۱۹۹۰
محل مرگ	پاریس، فرانسه
متأثر از مارکس • لنین • لکان • گرامشی • ماکیاولی • اسپینوزا • کانگییم • باشلار • فروید • ژان-ژاک روسو • منتسکیو • الکساندر کوژو
اثرگذار بر میشل فوکو • آلن بدیو • ژاک-آلن میلر • اسلاوی ژیژک • اتین بالیبار • جودیت باتلر • آنتونی گیدنز • پری اندرسون • دومینیک لوکور • نیکوس پولانزاس • پیر ماشوره • استفن رسنیک • ریچارد د. وولف • جولیو آنجونی • بوردیو • رانسیر • تری ایگلتون • ژیل دلوز • فرمانده مارکوس

لوئی پیر آلتوسر (به فرانسوی: Louis Pierre Althusser) (زادهٔ ۱۶ اکتبر ۱۹۱۸ در الجزایر - درگذشتهٔ ۲۲ اکتبر ۱۹۹۰) فیلسوف مارکسیست فرانسوی بود. او از بالاترین مقامات آکادمیک حزب کمونیست فرانسه بود و بحث و تزهایش عمدتاً در پاسخ به خطراتی (همچون مارکسیسم انسانگرایانه مکتب فرانکفورت) بودند که به زعم او بنیان‌های نظری مارکسیسم را تهدید می‌کرد. لویی آلتوسر، «مارکسیست ساختارگرا» است که مفهوم ایدئولوژی در اندیشهٔ مارکس، در دست‌های او ورز بیشتری پیدا کرده‌است. او با تاسی از مارکس، بر این باور است که هر نظام اجتماعی برای بقا و ماندگاری اش، ناگزیر از بازتولید شرایط و روابط تولید است. به این معنا که هر صورت بندی اجتماعی باید شرایط تولید خودش یا به عبارت دیگر، نیروهای تولید و روابط تولیدی موجود را بازتولید کند. آلتوسر ضمن تفکیک بازتولید روابط تولید از بازتولید نیروهای تولید، نهادها و سازوبرگ‌های دولت را نیز به دستگاه‌های ایدئولوژیک دولت و دستگاه‌های سرکوبگر دولت تقسیم می‌کند.

آلتوسر در دیدگاهی ضداومانیستی معتقد بود که انسان‌ها عاملانی صاحب اختیار و آزادی کامل نیستند، بلکه موجوداتی وابسته به نیروهای تاریخی و غیرشخصی مبارزه طبقاتی هستند.

زندگی

لویی آلتوسر در ۱۶ اکتبر ۱۹۱۸ در الجزایر به دنیا آمد. او در سال 1930 به خاطر شغل پدرش همراه با پدر، خواهر و مادرش به مارسی فرانسه و در سال 1936 به لیون فرانسه مهاجرت کرد. مقطع متوسطه را در دبیرستان «لیسه دو پارک» با موفقیت گذراند و در اکول نرمال سوپریور پاریس پذیرفته شد. با آغاز جنگ دوم جهانی به ارتش فرانسه پیوست و با شکست فرانسه، به دست آلمان‌ها اسیر و در اسارت دچار ناخوشی‌های روانی و جسمی شد. پس از اسارت به مارکسیسم گرایش یافت. او در سال ۱۹۴۶ با زنی انقلابی و یهودی – لیتوانیایی به نام هلن ریتمن آشنا شد و تا پایان عمر با او به سر برد. آلتوسر در سال ۱۹۴۸ به حزب کمونیست فرانسه پیوست، این در زمانی بود که افرادی چون موریس مرلوپونتی از حزب کمونیست فرانسه جدا می‌شدند. همان سال وی به تدریس فلسفه در دانشگاه پرداخت. آلتوسر که در اسارت دچار ناخوشی‌های روانی گشته بود در ۱۹ نوامبر ۱۹۸۰ با دستان خود همسرش را خفه کرد و بدین ترتیب به بیمارستان روانی «سنت آن» فرستاده شد. سه سال در بیمارستان بود و پس از بهبودی، به شمال پاریس رفت و به کارش ادامه داد. او سرانجام در ۲۲ اکتبر ۱۹۹۰ در اثر حمله قلبی درگذشت.

اندیشه

آلتوسر نماینده عمده نحله ساختارگرایی (اصالت ساخت) در مارکسیسم معاصر بوده‌است که در برابر مارکسیسم ارتدکس، مارکسیسم رسمی عصر استالین، و مارکسیسم هگلی و فلسفی مارکسیستهای غرب قرار دارد. اندیشه‌های او در فرانسه واکنشهای نامساعدی در حزب کمونیست و در بین مارکسیست – لنینیستها ایجاد کرد. آلتوسر تحت تأثیر آرای فیلسوفانی چون گاستون باشلار بود و ادعا می‌کرد که نظریه مارکسیستی را بر پایه علمی که به نظر او خالی از هرگونه جریان یا عنصر ایدئولوژیک است، برکشیده‌است. آرای او را می‌توان زیر عناوین زیر جمعبندی کرد: مسئله گسست معرفت شناختی در اندیشه مارکس، مشاجره با دیگر نحله‌های مارکسیستی، ساختگرایی و مباحثی پیرامون دولت و ایدئولوژی. آلتوسر آشکارا از نظام کمونیستی شوروی انتقاد می‌کرد و استالین را به تحریف کردن‌های بسیار اصولی که مارکس سرمایه را بر آن‌ها مبتنی کرده‌است متهم می‌دانست. در سال ۱۹۶۵ کتاب‌های «دفاع از مارکس» و «قرائت سرمایه» را منتشر کرد. در این کتاب‌ها با تلفیق رویکرد تاریخی مارکس با نظریهٔ ساختارگرایی گفته‌است که همهٔ جوامع دارای ساختار بنیادین واحدی هستند و تغییرات آن‌ها بیشتر ناشی از نیروهای اجتماعی گسترده‌است تا اعمال فردی. از این نظریهٔ او همچون نظریه‌ای ضدبشری به‌شدت انتقاد شده‌است. این منازعه در فلسفهٔ قرن ۲۰ تأثیر بسزایی نهاد و برخی از منتقدان بعدی با حذف مارکس از مباحثه، مفاهیم آلتوسر را در نقد ادبی و انسان‌شناسی به‌کار بردند.

آثار

• برای مارکس (۱۹۶۵) (به انگلیسی: For Marx)
• خوانش سرمایه (۱۹۶۵) (به انگلیسی: Reading Capital)
• سیاست و تاریخ (۱۹۵۹) (به انگلیسی: Politics and History)
• موضع‌گیری‌ها (۱۹۶۴) (به انگلیسی: positions)
• لنین و فلسفه (۱۹۶۸) (به انگلیسی: Lenin and Philosophy and Other Essays)

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی
• اندیشه‌های مارکسیستی، حسین بشیریه، نشر نی
• دانشنامه دانش‌گستر، مؤسسه علمی- فرهنگی دانش‌گستر، ۱۳۸۹ ص ۳۹۳.