فهرست اسکناس‌های ایران
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
این نوشتار به توضیح و نمایش اسکناس‌های چاپ شده در بانک شاهنشاهی، بانک ملی و بانک مرکزی و رایج در سه دوره قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی می‌پردازد.
اسکناس‌های قاجاری (۱۳۰۲–۱۲۶۹)[ویرایش]
سری یکم قاجار[ویرایش]
تمامی اسکناس‌های رایج این دوره با دو زبان فارسی در رو و انگلیسی در پشت انتشار یافته‌اند. خط استفاده شده نیز به تقلید از خط رسمی امپراتوری عثمانی با کمی تغییرات، خط ثلث است؛ اما اعداد با شکل فارسی خود (۳٬۲٬۱و۵) چاپ شده‌است. عناصر موجود بر اسکناس‌ها (نگاره ناصرالدین شاه و شیر و خورشید با تاج کیانی) تقریباً ثابت بوده و اسکناس‌ها تنها از نظر اندازه، تزئینات و رنگ با هم متفاوت هستند. این سری توسط شرکت انگلیسی «Bradbury, Wilkinson & Company» و در سال ۱۸۹۰ میلادی به چاپ رسید.
| کد | سری یکم اسکناس‌های قاجار | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۰۰۱ | 
|
|
۱ تومان | ۸۲×۱۴۶ | نگاره ناصرالدین شاه قاجار | نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۰۲ | 
|
|
۲ تومان | ۸۸×۱۶۴ | ||
| ۰۰۳ | 
|
|
۳ تومان | ۹۴×۱۷۲ | ||
| ۰۰۴ | 
|
|
۵ تومان | ۱۰۰×۱۸۰ | ||
| ۰۰۵ | 
|
|
۱۰ تومان | ۱۰۶×۱۸۸ | ||
| ۰۰۶ | 
|
|
۲۰ تومان | ۱۱۲×۱۹۶ | ||
| ۰۰۷ | 
|
|
۲۵ تومان | ۱۱۸×۲۰۴ | ||
| ۰۰۸ | 
|
|
۵۰ تومان | ۱۲۴×۲۱۲ | ||
| ۰۰۹ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰ تومان | ۱۳۰×۲۲۰ | ||
| ۰۱۰ | 
|
|
۵۰۰ تومان | ۱۳۶×۲۲۸ | ||
| ۰۱۱ | 
|
.jpg)
|
۱۰۰۰ تومان | ۱۴۲×۲۳۶ | ||
سری دوم قاجار[ویرایش]
در این سری برای نخستین بار فیلیگران (watermark) شیر و خورشید به اسکناس‌های ایرانی اضافه شد. نگاره ناصرالدین شاه در ارقام ۱، ۵ و ۱۰ تومان به صورت تمام رخ درآمده و در طراحی سایر ارقام همان نگاره سری نخست استفاده شد. همچنین ارقام درشت ۵۰۰ و ۱۰۰۰ تومانی و ارقام نامتعارف ۳ و ۲۵ تومان در این سری چاپ نشدند. این سری توسط شرکت انگلیسی Waterlow & Sons به چاپ رسید. اسکناس‌های ارقام کوچک (۱، ۲، ۵، ۱۰ و ۲۰ تومان) سری دوم با امضاء وی.ال. والتر (V.L.Walter) و جی.ام. موری (J.M.Murray) به چاپ رسید. شماره ردیف در پشت اسکناس در ۴ گوشه زده شده‌است.
حق انحصاری انتشار اسکناس تا تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۰۹ برابر ۱۹۳۰ میلادی با بانک شاهنشاهی ایران بود و بعد به بانک ملی ایران واگذار شد.
| کد | سری دوم اسکناس‌های قاجار | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۰۱۲ | 
|
|
۱ تومان | نامشخص | نگاره ناصرالدین شاه | ارزش پول |
| ۰۱۳ | 
|
|
۲ تومان | نامشخص | ||
| ۰۱۴ | 
|
|
۵ تومان | نامشخص | ||
| ۰۱۵ | 
|
|
۱۰ تومان | نامشخص | ||
| ۰۱۶ | 
|
|
۲۰ تومان | نامشخص | نماد شیر و خورشید
ارزش پول | |
| ۰۱۷ | 
|
|
۵۰ تومان | نامشخص | ||
| ۰۱۸ | 
|
|
۱۰۰ تومان | نامشخص | ||
اسکناس‌های رضا شاه پهلوی (۱۳۲۰–۱۳۱۰)[ویرایش]
سری یکم رضا شاه (کلاه کوچک)[ویرایش]
از ویژگیهای بارز اسکناس‌های رضاشاه، اهمیت دادن به خط نستعلیق برای نگارش، بناهای تاریخی و مکان‌های طبیعی ایران است. نخستین سری اسکناس‌های بانک ملی ایران معروف به اسکناس‌های کلاه کوچک رضا شاه در اواخر سال ۱۳۱۰ در چاپخانه شرکت چاپ اسکناس آمریکایی چاپ شد و از اول فروردین ۱۳۱۱ به گردش گذاشته شد. امضای دکتر کورت لیندن بلات آلمانی به عنوان رئیس کل بانک ملی ایران و دکتر علیخان علامیر به عنوان مُفتّش دولت در بانک ملی ایران بر روی اسکناس‌های این سری که شامل ارقام ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۵۰۰ ریال است نقش بسته‌است. این سری توسط شرکت آمریکایی American Bank Note Company به چاپ رسید.
| کد | سری یکم رضا شاه (کلاه کوچک) | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۰۱۹ | 
|
|
۵ 
|
۶۳×۱۲۲ | نگاره تمام رخ رضا شاه | نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۲۰ | 
|
|
۱۰
|
۷۰×۱۳۰ | نگاره تمام رخ رضا شاه | نماد شیر و خورشید
نماد فروهر ارزش پول |
| ۰۲۱ | 
|
|
۲۰
|
۸۰×۱۴۰ | نگاره تمام رخ رضا شاه | نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۲۲ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
|
۸۳×۱۵۷ | نگاره تمام رخ رضا شاه
چهل ستون |
نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۲۳ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
نامشخص | نگاره تمام رخ رضا شاه
تخت جمشید |
نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۲۴ | 
|
|
۵۰۰
|
۱۳۰×۱۸۰ | نگاره تمام رخ رضا شاه
کوه دماوند |
نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
سری دوم و سوم رضا شاه (کلاه بزرگ)[ویرایش]
در این سری، به اسکناس‌های پیشین رقم ۱۰۰۰ ریال نیز افزوده شد. نگاره رضا شاه از تمام‌رخ به سه‌رخ دگرگون شد، اما دیگر عناصر طراحی حفظ شدند. در سری دوم ارقام ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ ریالی با امضای عبدالحسین هژیر و حسین علاء به چاپ رسیدند و در سری سوم ارقام ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۰۰۰ ریالی با امضای رضاقلی امیرخسروی و عبدالحسین هژیر به چاپ رسیدند. این سری توسط شرکت American Bank Note Company به چاپ رسید.
| کد | سری دوم و سوم رضا شاه (کلاه بزرگ) | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۰۳۱ | 
|
|
۵
سری سوم |
۶۳×۱۲۲ | نگاره سه رخ رضا شاه | نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۳۲ | 
|
|
۱۰
سری سوم |
۷۰×۱۳۰ | نگاره سه رخ رضا شاه | نماد شیر و خورشید
نماد فروهر ارزش پول |
| ۰۳۳ | 
|
|
۲۰
سری سوم |
۸۰×۱۴۰ | نگاره سه رخ رضا شاه | نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۳۴ | 
|
|
۵۰
سری سوم |
۸۳×۱۵۷ | نگاره سه رخ رضا شاه
چهل ستون |
نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۲۸ | 
|
|
۱۰۰
سری دوم |
نامشخص | نگاره سه رخ رضا شاه
تخت جمشید |
نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۲۹ | 
|
|
۵۰۰
سری دوم |
۱۳۰×۱۸۰ | نگاره سه رخ رضا شاه
کوه دماوند |
نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
| ۰۳۰ | 
|
|
۱۰۰۰
سری دوم |
نامشخص | نگاره سه رخ رضا شاه | نماد شیر و خورشید
ارزش پول |
سری چهارم تا هشتم رضاشاه (بدون کلاه)[ویرایش]
اسکناس‌های سری چهارم تا هشتم رضا شاه دارای نیمرخ بدون کلاه وی در رو و نگاره‌هایی از اماکن باستانی یا طبیعی ایران در پشت اسکناس هستند. سری چهارم و پنجم رضا شاه به دو زبان فارسی در رو و فرانسوی در پشت، انتشار یافتند؛ در حالیکه اسکناس‌های سری ششم تا هشتم تماماً به زبان فارسی بوده بطوریکه ارزش اسکناس با عدد بر رو و با حروف بر پشت آن نقش بسته‌است. همچنین سریال اسکناس‌ها از سری یکم تا ششم به صورت لاتین و در سری هفتم و هشتم به صورت فارسی چاپ شدند. در این سری‌ها، اسکناس‌های ۱۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ به ترتیب با عناوین یک پهلوی، پنج پهلوی و ده پهلوی نیز نامگذاری شده‌اند که می‌تواند حاکی از معادل سازی آنها با سکه‌های طلای ضرب شده در این دوره باشد. بدین ترتیب اسکناس ۱۰۰ ریالی معادل یک عدد سکه طلا با وزن ۸/۱۳ گرم و درجهٔ خلوص ۰/۹۰۰ بوده‌است. سری چهارم تا هشتم رضا شاه همگی توسط شرکت انگلیسی Thomas De La Rue به چاپ رسیدند. اسکناس‌های رضا شاه به غیر از سری یکم تا سری سوم همگی فیلیگران (Watermark) داشتند یعنی از سری چهارم تا هشتم. فیلیگران ارقام ۵، ۱۰، ۲۰ و ۵۰ ریال تاج پهلوی بود. اما فیلیگران ارقام ۱۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ ریال نیم رخ رضا شاه بود.
ویژگیهای سری چهارم:
- شماره سریال لاتین
- نام بانک به فرانسوی و ارزش اسکناس با حروف لاتین در پشت اسکناس
- تاریخ چاپ شده روی اسکناس «فروردین ۱۳۱۵» و «فروردین ۱۳۱۶»
- بدون مُهر یا مُهر شده با تاریخ‌های ۱۳۱۹، ۱۳۲۰ و ۱۳۲۱
ویژگیهای سری پنجم:
- شماره سریال لاتین
- نام بانک به فرانسوی و ارزش اسکناس با حروف لاتین در پشت اسکناس
- تاریخ چاپ شده روی اسکناس «فروردین ۱۳۱۶»
- مُهر شده با تاریخ ۱۳۱۷٫۰۵٫۱۵
ویژگیهای سری ششم:
- شماره سریال لاتین
- نام بانک و ارزش اسکناس با حروف فارسی در پشت اسکناس
- تاریخ چاپ شده روی اسکناس «فروردین ۱۳۱۷»
- بدون مُهر
ویژگیهای سری هفتم:
- شماره سریال فارسی
- نام بانک و ارزش اسکناس با حروف فارسی در پشت اسکناس
- تاریخ چاپ شده روی اسکناس «فروردین ۱۳۱۷»
- بدون مُهر
ویژگیهای سری هشتم:
- شماره سریال فارسی
- نام بانک و ارزش اسکناس با حروف فارسی در پشت اسکناس
- تاریخ چاپ شده روی اسکناس «فروردین ۱۳۱۷»
- مُهر شده با تاریخ‌های ۱۳۱۹ فریم‌دار، ۱۳۱۹، ۱۳۲۰ و ۱۳۲۱
| کد | سری چهارم تا هشتم رضا شاه (بدون کلاه) | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۰۵۹ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵
سری هفتم |
۶۳×۱۲۲ | نگاره رضا شاه | آرامگاه دانیال نبی |
| ۰۶۰ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰
سری هفتم |
۷۰×۱۳۰ | نگاره رضا شاه | دامنه کوه‌های البرز |
| ۰۴۰ | .png)
|
.png)
|
۲۰
سری چهارم |
۸۰×۱۴۰ | نگاره رضا شاه | سه خط طلایی
راه‌آهن سوادکوه |
| ۰۶۲ | .png)
|
.png)
|
۵۰
سری ششم |
۹۰×۱۵۰ | نگاره رضا شاه | تخت جمشید |
| ۰۵۶ | .png)
|
.png)
|
۱۰۰
سری ششم |
نامشخص | نگاره رضا شاه
بنای بانک ملی ایران |
کشتی سلطنتی |
| ۰۵۷ | .png)
|
.png)
|
۵۰۰
سری ششم |
۱۳۰×۱۸۰ | نگاره رضا شاه
شیر و خورشید |
پاسارگاد |
| ۰۵۸ | .png)
|
.png)
|
۱۰۰۰
سری ششم |
نامشخص | نگاره رضا شاه
تقابل شهریار و شیر (نشان بانک ملی ایران) |
کوه دماوند |
اسکناس‌های محمدرضا شاه (بانک ملی ایران)[ویرایش]
سری یکم و دوم بانک ملی ایران (۱۳۲۳ و ۱۳۲۵)[ویرایش]
اسکناس‌های محمدرضاشاه تنها در این دو سری تک‌زبانه (فارسی) بوده و در سری‌های بعد به دو زبان (فارسی و انگلیسی) انتشار یافته‌اند. سری اول بانک ملی ایران در ارقام ۵، ۱۰، ۲۰ و ۱۰۰ ریال (قهوه‌ای) در سال ۱۳۲۳ و سری دوم با ارقام ۵۰، ۱۰۰ (بنفش)، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ ریال در سال ۱۳۲۵ منتشر شدند. سری یکم توسط شرکت انگلیسی Thomas De La Rue و سری دوم توسط شرکت Harrison & Sons به چاپ رسیدند.
| کد | سری یکم و دوم بانک ملی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۰۹۰ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵
سری یکم |
۶۳×۱۲۲ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | آرامگاه دانیال نبی |
| ۰۹۱ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰
سری یکم |
۷۰×۱۳۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | دامنه کوه‌های البرز |
| ۰۹۲ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰
سری یکم |
۸۰×۱۴۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی
تخت جمشید |
سه خط طلایی
راه‌آهن سوادکوه |
| ۰۹۳ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
سری یکم |
نامشخص | نگاره محمدرضا شاه پهلوی
بنای بانک ملی ایران |
کشتی سلطنتی |
| ۰۹۴ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
سری دوم |
۹۰×۱۵۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | پاسارگاد |
| ۰۹۵ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
سری دوم |
نامشخص | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | پل قدیم دزفول |
| ۰۹۶ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰۰
سری دوم |
۱۰۰×۱۸۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | تخت جمشید |
| ۰۹۷ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰۰
سری دوم |
نامشخص | نگاره محمدرضا شاه پهلوی
شیر بالدار |
کوه دماوند |
سری سوم بانک ملی ایران (۱۳۲۷ تا ۱۳۳۰)[ویرایش]
در این سری تنها نام بانک ملی ایران با حروف لاتین در پشت اسکناس درج شده و از تغییر اعداد به نوشتار لاتین اثری نیست. ارقام ۱۰، ۲۰ و ۵۰ ریال در سال ۱۳۲۷ و ارقام ۱۰۰، ۲۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ ریال در سال ۱۳۳۰ منتشر شدند. از این سری، به عنوان زیباترین سری اسکناس‌های محمدرضا شاه یاد می‌شود. این سری توسط شرکت انگلیسی Harrison & Sons به چاپ رسید.
| کد | سری سوم بانک ملی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۰۹۸ | 
|
|
۱۰
|
۶۷×۱۳۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | طاق بستان |
| ۰۹۹ | 
|
|
۲۰
|
۶۹×۱۳۶ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | از نگاره های تخت جمشید
سنگ‌نگاره شیر گاوشکن (نوروز) |
| ۱۰۰ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
|
۷۱×۱۴۲ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | از آثار تخت جمشید
سنگ‌نگاره پیشکش‌آوران |
| ۱۰۱ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | کاخ داریوش کبیر در تخت جمشید |
| ۱۰۲ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | پل ورسک - راه‌آهن شمال |
| ۱۰۳ | 
|
|
۵۰۰
|
۷۷×۱۶۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | از آثار کاخ چهل ستون
نقاشی مینیاتور |
| ۱۰۴ | 
|
|
۱۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | کوه دماوند |
سری چهارم و پنجم بانک ملی ایران (۱۳۳۰) و (۱۳۳۲)[ویرایش]
در این سری علاوه بر درج نام بانک ملی ایران با حروف لاتین، ارزش اسکناس نیز با حروف انگلیسی درج گردیده‌است؛ اما ابتدا واحد پول و سپس مقدار آن چاپ شده (RIALS 10) که از نظر دستور زبان انگلیسی صحیح نیست. سری ۱۳۳۲ همانند سری ۱۳۳۰ طراحی شد و تفاوت تنها در سال درج شده بر روی اسکناس و امضای رئیس کل و بازرس دولت بود. این سری توسط شرکت انگلیسی Thomas De La Rue به چاپ رسید.
| کد | سری چهارم و پنجم بانک ملی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۱۰ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰
|
۶۷×۱۳۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | مهر سلطنتی داریوش کبیر |
| ۱۰۶ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰
|
۶۹×۱۳۶ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | عالی قاپو
کاخ شاه عباس کبیر در اصفهان |
| ۱۰۷ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
|
۷۱×۱۴۲ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | کاخ داریوش کبیر در تخت جمشید |
| ۱۰۸ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | از آثار تخت جمشید
داریوش بر اورنگ شاهنشاهی |
| ۱۰۹ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی
تخت جمشید در چپ |
پل الله وردی خان در اصفهان |
سری ششم بانک ملی ایران (۱۳۳۳)[ویرایش]
این سری در ارقام ۱۰، ۲۰، ۵۰ و ۱۰۰ ریال منتشر شد که به سری نیمرخ معروف است. این سری توسط شرکت انگلیسی Harrison & Sons به چاپ رسید.
| کد | سری ششم بانک ملی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۱۴ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰
|
۶۷×۱۳۰ | نیمرخ محمدرضا شاه پهلوی
تخت جمشید در چپ |
آرامگاه ابن سینا |
| ۱۱۵ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰
|
۶۹×۱۳۶ | نیمرخ محمدرضا شاه پهلوی
شهریار و شیر در چپ |
بنای بانک ملی ایران |
| ۱۱۶ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
|
۷۱×۱۴۲ | نیمرخ محمدرضا شاه پهلوی | تونل کوهرنگ و سد آن |
| ۱۱۷ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | نیمرخ محمدرضا شاه پهلوی | پالایشگاه آبادان |
سری هفتم بانک ملی ایران (۱۳۳۷)[ویرایش]
این سری در ارقام ۱۰، ۲۰ و ۲۰۰ ریال به چاپ رسید و آخرین سری منتشر شده توسط بانک ملی ایران به عنوان نهاد صادرکننده اسکناس در ایران تا سال ۱۳۳۹ است. این سری توسط شرکت انگلیسی Thomas De La Rue به چاپ رسید.
| کد | سری هفتم بانک ملی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۱۸ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰
|
۶۷×۱۳۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | سد کرج |
| ۱۱۹ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰
|
۶۹×۱۳۶ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | رامسر
مجسمه رضا شاه و هتل رامسر |
| ۱۲۰ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی
تخت جمشید در چپ |
فرودگاه مهرآباد |
اسکناس‌های محمدرضا شاه (بانک مرکزی ایران)[ویرایش]
سری یکم بانک مرکزی ایران (۱۳۴۰)[ویرایش]
این سری در ارقام ۱۰ و ۲۰ ریال منتشر شد که از لحاظ طراحی کاملاً شبیه به سری ۱۳۳۷ هستند، اما تاریخ، امضا و عنوان بانک در آنها تغییر کرده‌است. این سری توسط شرکت انگلیسی Thomas De La Rue به چاپ رسید.
| کد | سری یکم بانک مرکزی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۲۱ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰
|
۶۷×۱۳۰ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | سد کرج |
| ۱۲۲ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰
|
۶۹×۱۳۶ | نگاره محمدرضا شاه پهلوی | رامسر
مجسمه رضا شاه و هتل رامسر |
سری دوم بانک مرکزی ایران (۱۳۴۱)[ویرایش]
این سری از اسکناس‌ها در ارقام ۵۰ ریال تاریخ کوچک، ۵۰ ریال تاریخ بزرگ، ۵۰۰ ریال تاریخ بزرگ و ۱۰۰۰ ریال تاریخ کوچک موجود هستند. طرح کلی این اسکناس‌ها تا سری یازدهم بانک مرکزی ایران تقریباً ثابت بوده و تنها پرتره محمدرضا شاه و رنگ زمینه نام بانک تغییر کرده‌اند. نکته مهم در این سری اسکناس‌ها، توالی شماره سریال آن‌هاست؛ بدین صورت که شماره سریال از سری دوم با پیشوند یک (۱) آغاز شده و تا سری یازدهم (به جز اسکناس‌های یادبودی) ادامه می‌یابد. این سری توسط شرکت انگلیسی Harrison & Sons به چاپ رسید.
| کد | سری دوم بانک مرکزی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۲۳ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
تاریخ ریز |
۷۱×۱۴۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | تونل کوهرنگ و سد آن |
| ۱۲۴ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
تاریخ درشت |
۷۱×۱۴۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | تونل کوهرنگ و سد آن |
| ۱۲۵ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰۰
تاریخ درشت |
۷۷×۱۷۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | نقش جام مارلیک
سه هزار سال پیش |
| ۱۲۶ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱٬۰۰۰
تاریخ ریز |
۷۹×۱۷۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | آرامگاه حافظ |
سری سوم بانک مرکزی ایران (۴۳–۱۳۴۲)[ویرایش]
این سری از اسکناس‌ها در دو رقم ۵۰ ریال تاریخ ۱۳۴۳ بزرگ و ۱۰۰ ریال تاریخ ۱۳۴۲ بزرگ موجود هستند. این سری آخرین اسکناس‌های تاریخ‌دار غیریادبودی در دوره پهلوی به‌شمار می‌روند. این سری توسط شرکت انگلیسی Harrison & Sons به چاپ رسید.
| کد | سری سوم بانک مرکزی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۲۷ | .jpg)
|
|
۱۰۰
تاریخ ۱۳۴۲ |
۷۳×۱۴۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | پالایشگاه آبادان |
| ۱۲۸ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
تاریخ ۱۳۴۳ |
۷۱×۱۴۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | تونل کوهرنگ و سد آن |
سری چهارم و پنجم بانک مرکزی ایران (۴۳–۱۳۴۲) و (۴۵–۱۳۴۴)[ویرایش]
اسکناس‌های سری چهارم در ارقام ۲۰، ۵۰، ۲۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ ریال و سری پنجم در ارقام ۲۰، ۵۰ و ۱۰۰ ریال چاپ شدند. طرح این دو سری همانند سری دوم و سوم بوده اما بدون تاریخ هستند. این سری توسط شرکت انگلیسی Harrison & Sons به چاپ رسید.
| کد | سری چهارم و پنجم بانک مرکزی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۳۴ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰
|
۶۹×۱۳۶ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | شکارگاه - نقاشی مینیاتور |
| ۱۳۵ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
|
۷۱×۱۴۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | تونل کوهرنگ و سد آن |
| ۱۳۶ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | پالایشگاه آبادان |
| ۱۳۱ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | پل ورسک - راه‌آهن شمال |
| ۱۳۲ | .jpg)
|
|
۵۰۰
|
۷۷×۱۶۰ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | نقش جام مارلیک
سه هزار سال پیش |
| ۱۳۳ | .jpg)
|
|
۱۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران | آرامگاه حافظ |
سری ششم و هفتم بانک مرکزی ایران (۴۷–۱۳۴۵) و (۴۹–۱۳۴۷)[ویرایش]
تنها تغییر این سری نسبت به سری‌های پیشین، پرتره محمدرضا شاه است. وی یونیفرم نظامی بر تن دارد و کمی مسن‌تر شده‌است. این سری در ارقام ۲۰، ۵۰، ۱۰۰، ۲۰۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ ریال چاپ شد. برای اولین بار رقم ۵۰۰۰ ریال نیز در این سری طراحی شد که به دلیل کیفیت چاپ پایین و پخش رنگ، به سرعت از چرخه حذف شد. اسکناس ۵۰۰۰ ریال سری ششم با امضای جمشید آموزگار و مهدی سمیعی در پاکستان به چاپ رسیده بود. این سری توسط شرکت انگلیسی Harrison & Sons به چاپ رسید. البته اسکناس‌های ۵۰ ریالی، ۱۰۰ ریالی و ۲۰۰ ریالی فقط در سری هفتم با امضای خداداد فرمانفرمائیان و جمشید آموزگار به چاپ رسید.
| کد | سری ششم بانک مرکزی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۳۷ | .jpg)
|
|
۲۰
|
۶۹×۱۳۶ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه تیره |
شکارگاه - نقاشی مینیاتور |
| ۱۳۸ | .jpg)
|
|
۵۰
|
۷۱×۱۴۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه تیره |
تونل کوهرنگ و سد آن |
| ۱۳۹ | .jpg)
|
|
۱۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه تیره |
پالایشگاه آبادان |
| ۱۴۰ | 
|
|
۲۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه تیره |
پل ورسک - راه‌آهن شمال |
| ۱۴۱ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰۰
|
۷۷×۱۶۰ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه تیره |
نقش جام مارلیک
سه هزار سال پیش |
| ۱۴۲ | _-_%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%B3%D9%85%DB%8C%D8%B9%DB%8C_%D9%BE%D9%86%D9%84_%D8%AA%DB%8C%D8%B1%D9%87.jpg)
|
_-_%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%B3%D9%85%DB%8C%D8%B9%DB%8C_%D9%BE%D9%86%D9%84_%D8%AA%DB%8C%D8%B1%D9%87.jpg)
|
۱۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه تیره |
آرامگاه حافظ |
سری هشتم تا یازدهم بانک مرکزی ایران (۵۲–۱۳۴۷)[ویرایش]
اسکناس‌های این سری در ارقام ۵۰، ۱۰۰، ۲۰۰، ۵۰۰، ۱۰۰۰، ۵۰۰۰ و ۱۰٫۰۰۰ ریال چاپ شدند که اسکناس ۵۰۰۰ ریال و ۱۰٫۰۰۰ ریالی به عنوان درشت‌ترین ارقام اسکناس ایران تا آن روز به‌شمار می‌رفتند. طراحی این سری همانند سری پیشین بود؛ با این تفاوت که نام بانک مرکزی ایران با رنگ مشکی، حاشیه سفید و زمینه روشن طراحی شده بود. در سری قبل، نام بانک مرکزی ایران با رنگ قرمز و زمینه تیره طراحی شده بود. در سری هشتم و در دوره دوم ریاست مهدی سمیعی، نام بانک مرکزی ایران همچنان با رنگ قرمز و زمینه تیره در اسکناس ۵۰ ریالی به چاپ می‌رسید. در سال ۱۳۵۰، دو اسکناس با ارقام ۵۰ و ۱۰۰ ریال به یادبود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران به چاپ رسیدند که در طبقه‌بندی سری دهم و یازدهم جای می‌گیرند. طراحی پشت اسکناس‌های یادبودی شامل اصول انقلاب سفید بود. اسکناس‌های این سری به جز سری اسکناس‌های یادبودی (چاپ شرکت De La Rue)، توسط شرکت انگلیسی Harrison & Sons به چاپ رسید، در سری هشتم اسکناس‌های ۱۰۰ریالی، ۲۰۰ریالی، ۵۰۰ریالی، ۱۰۰۰ریالی و ۵۰۰۰ریالی فقط با امضای خداداد فرمانفرمائیان و جمشید آموزگار به چاپ رسید.
| کد | سری دهم و یازدهم بانک مرکزی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۵۷ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
یادبودی |
۷۱×۱۴۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
اصول انقلاب سفید |
| ۱۵۸ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
یادبودی |
۷۳×۱۴۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
اصول انقلاب سفید |
| ۱۶۰ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
|
۷۱×۱۴۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه روشن |
تونل کوهرنگ و سد آن |
| ۱۶۱ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه روشن |
پالایشگاه آبادان |
| ۱۶۲ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه روشن |
پل ورسک - راه‌آهن شمال |
| ۱۶۳ | 
|
|
۵۰۰
|
۷۷×۱۶۰ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه روشن |
نقش جام مارلیک
سه هزار سال پیش |
| ۱۶۴ | 
|
|
۱۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه روشن |
آرامگاه حافظ |
| ۱۶۵ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰۰۰
|
۷۹×۱۷۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه روشن |
منظره کاخ گلستان
اثر کمال‌الملک |
| ۱۶۶ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰٫۰۰۰
|
۸۱×۱۷۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نام بانک در زمینه روشن |
مجلس شورای ملی |
سری دوازدهم تا پانزدهم بانک مرکزی ایران (۵۷–۱۳۵۳)[ویرایش]
اسکناس‌های این چند سری، آخرین طراحی اسکناس‌های دوره محمدرضا شاه پهلوی هستند. در سری سیزدهم، یک نمونه اسکناس ۱۰۰ ریالی به یادبود پنجاهمین سال شاهنشاهی پهلوی منتشر شد که به اسکناس دو تصویر مشهور است. همه اسکناس‌های این سری توسط شرکت انگلیسی Thomas De La Rue به چاپ رسید.
| کد | سری دوازدهم و سیزدهم بانک مرکزی ایران | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
| ۱۷۵ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰
فشرده |
۶۷×۱۳۰ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
سد امیرکبیر |
| ۱۷۶ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰
باز |
۶۷×۱۳۰ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
سد امیرکبیر |
| ۱۷۷ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰
|
۶۹×۱۳۶ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
پاسارگاد |
| ۱۷۸ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
۷۱×۱۴۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
موزه پهلوی |
| ۱۷۹ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
شهیاد آریامهر در میدان شهیاد
با نوشته میدان شهیاد |
| ۱۸۰ | .jpg)
|
.jpg)
|
۲۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
شهیاد آریامهر در میدان شهیاد
با نوشته شهیاد آریامهر |
| ۱۸۱ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
نقش جام مارلیک
سه هزار سال پیش |
| ۱۸۲ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰۰
|
۷۷×۱۶۰ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
آرامگاه حافظ |
| ۱۸۳ | .jpg)
|
.jpg)
|
۵۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
منظره کاخ گلستان |
| ۱۸۴ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰٫۰۰۰
|
۸۱×۱۷۲ | محمدرضا شاه پهلوی با پوشش رسمی بزرگ ارتشتاران (آریابُد)
نگاره بزرگ و شانه پهن |
مجلس شورای ملی |
| ۱۸۵ | .jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
یادبودی |
۷۱×۱۴۲ | نگاره دو رخ رضا شاه و
محمدرضا شاه پهلوی |
نشانواره پنجاهمین سال شاهنشاهی پهلوی |
اسکناس‌های جمهوری اسلامی[ویرایش]
اسکناس‌های سورشارژی (۱۳۵۸–۱۳۵۹)[ویرایش]
مُهر زدن بر روی اسکناس یا تمبر را سورشارژ می‌نامند. سورشارژها رنگ‌های مختلفی مانند سیاه، قهوه‌ای یا سبز دارند که هریک از رنگ‌ها ارزش خاص خود را دارد. البته بی‌دقتی‌های زیادی هم در هنگام زدن مهر سورشارژ روی اسکناس‌ها ایجاد شده‌است که خود این اشتباهات به نوعی ارورهای سورشارژ محسوب شده و گاه موجب قیمتی شدن یک اسکناس شده‌است. در این اسکناس‌ها، عکس زمینه در زیر مُهر «شیر و خورشید» یا عنوان «جمهوری اسلامی ایران» محو و روی تصویر محمدرضا پهلوی شمایل دیگری نقش بسته‌است. این پول‌ها متعلق به آغاز حکومت جمهوری اسلامی ایران است.
.jpg)
.jpg)
سری بارگاهی (۱۳۶۰–۱۳۶۲)[ویرایش]
در این سری نیز نگاره‌ای از بارگاه علی بن موسی جایگزین تصویر محمدرضاشاه پهلوی شده و سایر عناصر و تزئینات (به غیر از تصویر پشت اسکناس‌های ۱۰۰، ۲۰۰ و ۵۰۰۰ ریالی) همانند آخرین سری اسکناس‌های پهلوی است و حتی رنگ آرامگاه برگرفته از رنگ نگارهٔ سه‌رخ محمدرضا پهلوی است. تصویر زمینه نیز در رو و پشت اسکناس به ترتیب توسط عنوان «جمهوری اسلامی ایران» و نگاره‌ای مدور شامل ۸ مُشت، ۱۵ ستاره با دنباله بلند مرکزگریز و ۷ ستاره با دنباله کوتاه مرکزگریز (نشان سابق جمهوری اسلامی) به مرکزیت عنوان «جمهوری اسلامی ایران» جایگزین شده‌است. همه اسکناس‌های این سری همانند آخرین سری اسکناس‌های پهلوی، توسط شرکت انگلیسی Thomas De La Rue به چاپ رسید. شماره سریال‌های ثبت شده روی این سری اسکناس‌ها، ادامه شماره‌گذاری سری آخر پهلوی دوم است.
- شروع پیش‌شماره سریال اسکناس ۱۰۰ ریالی بارگاهی از کسر ۲/۱۶
- شروع پیش‌شماره سریال اسکناس ۲۰۰ ریالی بارگاهی از کسر ۱/۴۱ (با طرح بنای آزادی در پشت) و کسر ۱/۶۶ (با طرح آرامگاه پورسینا در پشت)
- شروع پیش‌شماره سریال اسکناس ۵۰۰ ریالی بارگاهی از کسر ۲/۲ (با مهر سورشارژ ایرانی) و کسر ۲/۲۱ (با مهر سورشارژ چاپخانه)
- شروع پیش‌شماره سریال اسکناس ۱۰۰۰ ریالی بارگاهی از کسر ۲/۲ (با مهر سورشارژ ایرانی) و کسر ۲/۱۸ (با مهر سورشارژ چاپخانه)
- شروع پیش‌شماره سریال اسکناس ۵۰۰۰ ریالی بارگاهی از کسر ۱/۲۱
- شروع پیش‌شماره سریال اسکناس ۱۰٫۰۰۰ ریالی بارگاهی از کسر ۱/۱۱ (با مهر سورشارژ ایرانی) و کسر ۱/۳۴ (با مهر سورشارژ چاپخانه)
| ۱۳۶۲–۱۳۶۰ | امضاها | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | |||
| رو | پشت | رو | پشت | |||
.jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
۷۱×۱۴۲ | آرامگاه علی بن موسی‌الرضا | مدرسه چهارباغ | (بنی صدر و نوبری)
(نمازی و نوربخش) |
.jpg)
|
.jpg)
|
۲۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | آرامگاه ابن سینا | (اردلان و مولوی) | |
.jpg)
|
.jpg)
|
۵۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | نقش جام مارلیک
سه هزار سال پیش |
(اردلان و مولوی) | |
.jpg)
|
.jpg)
|
۱٬۰۰۰
|
۷۷×۱۶۰ | آرامگاه حافظ | (اردلان و مولوی) | |
.jpg)
|
.jpg)
|
۵٬۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | پالایشگاه تهران | (اردلان و مولوی) | |
.jpg)
|
.jpg)
|
۱۰٬۰۰۰
|
۸۱×۱۷۲ | مجلس شورای ملی | (اردلان و مولوی) | |
سری انقلابی (۱۳۷۱–۱۳۶۰)[ویرایش]
سری اسکناس‌های انقلابی از سال ۱۳۶۰ شروع به چاپ شد و در سال ۱۳۷۱ دیگر چاپ نشد. مقدار این اسکناس‌ها ۱۰۰ ریالی، ۲۰۰ ریالی، ۵۰۰ ریالی، ۱٬۰۰۰ ریالی، ۲٬۰۰۰ ریالی، ۵٬۰۰۰ ریالی، و ۱۰٬۰۰۰ ریالی می‌باشد. نخستین اسکناس ۲۰۰۰ ریالی ایران در این سری دیده می‌شود. همچنین برای نخستین بار بود که تصاویر مکان‌هایی از سایر کشورها (کعبه و قبةالصخره) بر روی اسکناس‌های ایران نقش بست و عنوان «بانک مرکزی ایران» به «بانک مرکزی جُمهوری اسلامی ایران» تغییر کرد.
در پشت اسکناس ۱٬۰۰۰ ریالی از این سری با اینکه تصویر «قبةالصخره» چاپ شده بود، اما به اشتباه در زیر آن عبارت «مسجدالاقصی» درج شده بود که در چاپ سری سید روح‌الله خمینی، این عبارت حذف شد.
| سری اسکناس‌های انقلابی | تاریخ انتشار | امضاها | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | ||||
| رو | پشت | رو | پشت | ||||
.jpg)
|
.jpg)
|
۱۰۰
|
۶۷×۱۳۰ | حسن مدرس | مجلس شورای اسلامی | ۱۳۶۴٫۰۹٫۱۰ | (ایروانی و نوربخش)
(ایروانی و قاسمی) (نوربخش و عادلی) (محمدخان و عادلی) (نمازی و نوربخش) (حسینی و شیبانی) |
|
|
۲۰۰
|
۶۹×۱۳۶ | مسجد جامع یزد | جهاد سازندگی | ۱۳۶۱٫۰۶٫۰۸ | (ایروانی و قاسمی)
(نمازی و نوربخش) (حسینی و شیبانی) |
|
|
۵۰۰
|
۷۱×۱۴۲ | نماز جمعه | سردر دانشگاه تهران | ۱۳۶۱٫۰۶٫۰۸ | (ایروانی و نوربخش)
(ایروانی و قاسمی) (نوربخش و قاسمی) (نوربخش و عادلی) (محمدخان و نوربخش) (نمازی و نوربخش) (مظاهری و شیبانی) (حسینی و شیبانی) (دانش جعفری و شیبانی) |
|
|
۱٬۰۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | مدرسه فیضیه | قبةالصخره | ۱۳۶۱٫۰۶٫۰۸ | (ایروانی و نوربخش)
(ایروانی و قاسمی) (نوربخش و عادلی) (محمدخان و عادلی) (محمدخان و نوربخش) (نمازی و نوربخش) |
|
.jpg)
|
۲٬۰۰۰
|
۷۴×۱۵۱ | آزادسازی خرمشهر | کعبه | ۱۳۶۵٫۰۵٫۱۴ | (ایروانی و نوربخش)
(ایروانی و قاسمی) (نوربخش و قاسمی) (نوربخش و عادلی) (محمدخان و عادلی) (محمدخان و نوربخش) (نمازی و نوربخش) |
.jpg)
|
.jpg)
|
۵٬۰۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | راهپیمایان | بارگاه حضرت معصومه | ۱۳۶۱٫۰۶٫۰۸ | (بنی صدر و نوبری)
(نمازی و نوربخش) (ایروانی و نوربخش) |
.jpg)
|
.jpg)
|
۱۰٬۰۰۰
|
۷۷×۱۶۰ | راهپیمایان | بارگاه علی بن موسی الرضا | ۱۳۶۱٫۰۶٫۰۸ | (بنی صدر و نوبری)
(نمازی و نوربخش) (ایروانی و نوربخش) |
سری سید روح‌الله خمینی (۱۳۹۸–۱۳۷۱)[ویرایش]
سری اسکناس‌های سید روح‌الله خمینی اسکناس‌هایی است که پس از درگذشت وی چاپ شد. یک سال بعد از انقلاب اسلامی که اسکناس‌های تازه قرار بود چاپ شود، سید روح‌الله خمینی در اطلاعیه‌ای خواسته بود که از چاپ تصویرش بر روی اسکناس‌ها خودداری شود؛ برای همین تا روزی که زنده بود تصویر او روی اسکناس‌ها چاپ نشد؛ ولی سه سال بعد از درگذشت او، تصویر وی را به تدریج روی اسکناس‌ها جایگزین کردند.[۱][۲][۳]
در تمام این اسکناس‌ها نگاره سید روح‌الله خمینی در سمت راست روی پول‌ها چاپ شده‌است. از شروع چاپ این اسکناس‌ها تاکنون قالب اصلی آنها تغییری نکرده ولی در پشت آنها بعضی تغییرات رخ داده مانند ۵٬۰۰۰ ریالی که پشت آنها برای بار نخست گل و پرنده چاپ گردید، پس از آن ماهواره امید و سپس سفالینه یافت شده در زابل چاپ شد. همچنین ۲۰٬۰۰۰ ریالی و ۵۰٬۰۰۰ ریالی نیز دست‌خوش این تغییرات بوده‌اند.
| سری اسکناس‌های سید روح‌الله خمینی | تاریخ انتشار | امضاها | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | اندازه (میلی‌متر) |
توضیحات | ||||
| رو | پشت | رو | پشت | ||||
|
|
۱٬۰۰۰
|
۷۳×۱۴۸ | سید روح‌الله خمینی | قبةالصخره | ۱۳۷۱٫۰۸٫۰۲ | (نوربخش و عادلی)
(محمدخان و نوربخش) (نمازی و نوربخش) (حسینی و شیبانی) (دانش جعفری و شیبانی) (دانش جعفری و مظاهری) (حسینی و مظاهری) |
|
|
۲٬۰۰۰
|
۷۴×۱۵۱ | کعبه | ۱۳۸۴٫۰۸٫۱۲ | (دانش جعفری و شیبانی)
(دانش جعفری و مظاهری) (حسینی و مظاهری) (حسینی و بهمنی) | |
|
|
۵٬۰۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | گل و مرغ | ۱۳۷۲٫۰۷٫۱۳ | (نوربخش و عادلی)
(محمدخان و نوربخش) (نمازی و نوربخش) (مظاهری و نوربخش) (مظاهری و شیبانی) (دانش جعفری و شیبانی) | |
|
|
|
۵٬۰۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | ماهواره امید | ۱۳۸۸٫۰۵٫۱۲ | (حسینی و بهمنی) | |
|
|
|
۵٬۰۰۰
|
۷۵×۱۵۴ | ظروف سفالی
قرن هشتم هجری |
۱۳۹۲٫۰۳٫۲۷ | (حسینی و بهمنی)
(طیب نیا و سیف) (کرباسیان و سیف) | |
|
|
۱۰٬۰۰۰
|
۷۷×۱۶۰ | کوه دماوند | ۱۳۷۱٫۰۸٫۰۲ | (نوربخش و عادلی)
(محمدخان و عادلی) (محمدخان و نوربخش) (نمازی و نوربخش) (مظاهری و نوربخش) (مظاهری و شیبانی) (دانش جعفری و شیبانی) (دانش جعفری و مظاهری) (طیب نیا و سیف) | |
|
|
۱۰٬۰۰۰
|
۷۱×۱۴۲ | آرامگاه حافظ | ۱۳۹۶٫۰۳٫۲۲ | (طیب نیا و سیف)
(کرباسیان و سیف) (دژپسند و همتی) | |
|
|
۲۰٬۰۰۰
|
۷۸×۱۶۳ | میدان نقش جهان | ۱۳۸۲٫۱۲٫۲۴ | (مظاهری و شیبانی)
(حسینی و شیبانی) (دانش جعفری و شیبانی) (دانش جعفری و مظاهری) (طیب نیا و سیف) | |
|
|
|
۲۰٬۰۰۰
|
۷۸×۱۶۳ | مسجدالاقصی | ۱۳۸۳٫۱۲٫۰۵ | (حسینی و بهمنی)
(طیب نیا و سیف) | |
|
|
|
۲۰٬۰۰۰
|
۷۸×۱۶۳ | خانه آقازاده (ابرکوه) | ۱۳۹۳٫۰۷٫۳۰ | (طیب نیا و سیف)
(کرباسیان و سیف) (کرباسیان و همتی) (دژپسند و همتی) (دژپسند و کمیجانی) | |
|
|
۵۰٬۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | نقشه ایران با نماد اتم
واژه خلیج فارس به زبان انگلیسی |
۱۳۸۵٫۱۲٫۲۰ | (دانش جعفری و شیبانی)
(دانش جعفری و مظاهری) (حسینی و مظاهری) (حسینی و بهمنی) (طیب نیا و سیف) | |
|
|
|
۵۰٬۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | سردر دانشگاه تهران | ۱۳۹۴٫۰۶٫۲۹ | (طیب نیا و سیف)
(دژپسند و همتی) | |
|
|
۱۰۰٬۰۰۰
|
۷۹×۱۶۶ | آرامگاه سعدی | ۱۳۸۹٫۰۳٫۳۱ | (حسینی و بهمنی)
(طیب نیا و سیف) (کرباسیان و سیف) (کرباسیان و همتی) (دژپسند و همتی) | |
سری میان‌نسلی با چهار صفر کمرنگ (۱۳۹۹ تا کنون)[ویرایش]
به نقل از صداوسیما، سه اسکناس جدید، ۱۰٫۰۰۰ ریالی (یک تومانی)، ۲۰٫۰۰۰ ریالی (۲ تومانی) و ۵۰٫۰۰۰ ریالی (۵ تومانی) در بانک مرکزی رونمایی شدند. این اسکناس‌ها دارای ظاهری متفاوت و ویژگیهای امنیتی بالاتر در مقایسه با اسکناس‌های قدیمی هستند. به گفته رئیس سازمان تولید اسکناس و مسکوک، همه اسکناس‌های جدید در اندازه‌های مساوی چاپ خواهد شد و برای اجرای طرح حذف چهار صفر از پول ملی در آینده در اسکناس‌های جدید نیز چهار صفر ارقام اسکناس کم رنگ چاپ شده‌است. در این اسکناس‌ها از تصویر نمادهای ملی و مذهبی استفاده شده‌است و توزیع این اسکناس‌ها نیز به زودی آغاز خواهد شد.[۴]
اسکناس ۱۰۰٫۰۰۰ ریالی (۱۰ تومانی) جدید از همین سری و ایران چک ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ ریالی (۱۰۰ تومانی) در تاریخ ۱۵ بهمن ماه ۱۳۹۹ و اسکناس ۵۰٫۰۰۰ ریالی (۵ تومانی) هم در تاریخ ۱۶ اسفند ماه ۱۳۹۹ به چرخه معاملات وارد شدند. پیش از این، ایران چک ۵۰۰٫۰۰۰ ریالی (۵۰ تومانی) با ویژگیهای مشابه طراحی و امنیتی در سال ۱۳۹۷ رونمایی شده بود.
| تصویر | رقم
(﷼) |
اندازه
(میلی‌متر) |
توضیحات | تاریخ انتشار | امضاها | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| رو | پشت | رو | پشت | ||||
| ۱۰٬۰۰۰
۱ تومان (با ۴ صفر کمرنگ) |
۴۶۴×۲۱۷ | نگاره سید روح‌الله خمینی | آرامگاه ابن سینا | ۱۴۰۱/۰۴/۲۲ | (دژپسند و همتی) | ||
| ۲۰٬۰۰۰
۲ تومان (با ۴ صفر کمرنگ) |
مقبره‌الشعرای تبریز، بیتی از شهریار (علی ای همای رحمت ...) | ۱۴۰۱/۰۴/۲۲ | (دژپسند و همتی) | ||||
|
|
۵۰٬۰۰۰
۵ تومان (با ۴ صفر کمرنگ) |
آرامگاه حافظ، بیتی از حافظ (هرگز نمیرد آنکه ...) | ۱۳۹۹٫۱۲٫۱۶ | (دژپسند و همتی)
(خاندوزی و صالح آبادی) (خاندوزی و فرزین) | ||
|
|
۱۰۰٬۰۰۰
۱۰ تومان (با ۴ صفر کمرنگ) |
آرامگاه سعدی | ۱۳۹۹٫۱۱٫۱۵ | (دژپسند و همتی)
(دژپسند و کمیجانی) (خاندوزی و صالح آبادی) (خاندوزی و فرزین) | ||
ایران‌چک (تراول)[ویرایش]
چک واژه‌ای فارسی مربوط به دوره هخامنشیان به معنی برگه تاریخ‌دار و دارای ارزش مالی است و گاهی به معنی قباله، منشور و عهدنامه نیز به کار برده می‌شود که واژه عربی آن صک و جمع آن صکوک است. این برگه‌ها جایگزین برگه‌های بهاداری نظیر چک طلائی، چک در گردش و ایران‌چک بانکها شده‌اند که تا پیش از انتشار آنها در سال ۱۳۸۷ توسط بانک مرکزی، توسط هر یک از بانکهای عامل ایران و با نام خودشان چاپ و منتشر می‌گردید.[۵] بانک مرکزی در این سال به منظور مقابله با تبعات منفی انتشار چک‌پول بانکها وارد عمل شد و از تاریخ ۱۳۸۷/۵/۲۵ ایران‌چک ۵۰۰ هزار و یک میلیون ریالی بانک مرکزی جایگزین بانک‌چک و ایران‌چک بانکها شد. در دی ماه سال ۱۳۸۹ به دلیل ایرادات نهادهای نظارتی ایران‌چک یک میلیون ریالی بانک مرکزی جمع‌آوری شد ولی در اسفند ماه سال ۱۳۹۲ انتشار آن از سر گرفته شد.
در تعریف این برگه آمده: ایران‌چک، چکی است که توسط بانک مرکزی چاپ و منتشر شده و توسط تمامی مؤسسات اعتباری صادر و وجه آن در هر یک از شعب مؤسسات اعتباری پرداخت می‌شود. با این تعریف، ایران چک عملاً کارکرد یک اسکناس را پیدا کرد.[۵] اصطلاح تراول که در زبان انگلیسی به معنی مسافرت و برگرفته از چک مسافرتی است هنوز به اشتباه به این اسکناس‌ها اطلاق می‌شود.
در این اسکناس‌ها سعی شده تا به نوعی چهار صفر از واحد پول حذف گردد؛ یعنی بر روی اسکناس ۵۰۰٬۰۰۰ ریالی عدد ۵۰ و بر روی ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ ریالی عدد ۱۰۰ دیده می‌شود؛ در هر دو مورد این اعداد با نوشتار انگلیسی بر روی اسکناس درج شده‌اند. هیئت دولت در جلسه نهم مرداد ۱۳۹۸ به ریاست حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را به تصویب رساند.[۶] مجلس نیز درجلسه علنی هفتم مهر ۱۳۹۸ با حضور عبدالناصر همتی ریاست بانک مرکزی وقت، یک فوریت لایحهٔ حذف چهار صفر از پول ملی و جایگزینی ریال با تومان و واحدهای خرد (کمتر از ده هزار ریال) به پارسه،[۷] را به تصویب رساند.[۸][۹]
| ایران‌چک‌های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۷ | تاریخ انتشار | امضاء | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | ابعاد (میلی‌متر) |
توضیحات | ||||
| رو | پشت | رو | پشت | ||||
|
|
۵۰۰٬۰۰۰
|
۷۱×۱۴۲ | بارگاه علی بن موسی الرضا | سقاخانه اسماعیل طلایی | ۱۳۹۴٫۰۶٫۰۳ | ولی‌الله سیف |
| ۵۰۰٬۰۰۰
|
۷۵×۱۶۰ | بارگاه علی بن موسی الرضا | خط نستعلیق | ۱۳۸۷٫۰۵٫۱۳ | طهماسب مظاهری | ||
| ۱٬۰۰۰٬۰۰۰
|
کاخ تچر (رنگ آبی) | ۱۳۸۷٫۰۵٫۳۱ | محمود بهمنی | ||||
| کاخ تچر (رنگ قهوه ای) | طهماسب مظاهری | ||||||
| ۲٬۰۰۰٬۰۰۰
|
سد کارون ۳ | ۱۴۰۱/۱۲/۲۰ | طهماسب مظاهری | ||||
| ایران‌چک‌های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (سری میان نسلی با چهار صفر کمرنگ) از سال ۱۳۹۷ | تاریخ انتشار | امضاء | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تصویر | ارزش | ابعاد (میلی‌متر) |
توضیحات | ||||
| رو | پشت | رو | پشت | ||||
| ۵۰۰٬۰۰۰
یا ۵۰ تومان |
۷۱×۱۵۶ | بارگاه علی بن موسی الرضا | کوه دماوند | ۱۳۹۷٫۱۰٫۱۱ | عبدالناصر همتی | ||
| ۱٬۰۰۰٬۰۰۰
یا ۱۰۰ تومان |
کاخ تچر | میدان گازی پارس جنوبی | ۱۳۹۹٫۱۱٫۱۵ | عبدالناصر همتی | |||
| ۱٬۰۰۰٬۰۰۰
یا ۱۰۰ تومان |
حرم فاطمه معصومه | ۱۴۰۱/۰۶/۲۱ | علی صالح‌آبادی | ||||
منابع[ویرایش]
- ↑ «پیشنهاد امام خمینی برای تصویر تمبر و اسکناس». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ همه تغییرات سیاسی در اسکناس ایرانی!
- ↑ http://web.archive.org/save/http://www.farhangnews.ir/category/کلیدواژه-جانبی/تصویر-امام-روی-اسکناس
- ↑ «سه اسکناس جدید رونمایی شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۱-۰۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۰۹.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «چک‌پول چگونه در بازار ایران جا باز کرد؟ +تصاویر- اخبار اقتصادی - اخبار تسنیم - در بهمن سال ١۴٠١ بانک مرکزی اقدام به پخش دو اسکناس درشت که سال چاپ آنها ١٣٨٧ است کرد. دو اسکناس یک میلیون ریالی به رنگ قهوه ای با عکس تخت جمشید، کاخ تچر و اسکناس دو میلیون ریالی با رنگ سبز و آبی با تصویر سد کارون ٢ از جمله این اسکناس‌ها هستند. Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۲. کاراکتر line feed character در
|عنوان=در موقعیت 79 (کمک) - ↑ «لایحه تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان و حذف چهار صفر تصویب شد». ایسنا. ۲۰۱۹-۰۷-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۳۱.
- ↑ تسنیم. «لایحه حذف ۴ صفر پول با قید ۱فوریت به مجلس رفت/ «پارسه» نام جدید به‌جای ریال».
- ↑ تسنیم. «یک فوریت لایحه حذف 4 صفر از پول ملی تصویب شد».
- ↑ «براساس این لایحه واحد پول ایران به تومان تغییر می‌یابد و هر تومان برابر ۱۰۰۰۰ ریال جاری و معادل یکصد ریال پارسه می‌باشد».
- Ron Wise's Banknoteworld (۹ مارس ۲۰۱۱). «Iran». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۰۷.
- banknotes.it (۹ مارس ۲۰۱۱). «Asia».
جستارهای وابسته[ویرایش]
پیوند به بیرون[ویرایش]
| اقلام کلکسیونی |    | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| مجموعهداران |
| ||||
| تمبرشناسی |
| ||||
| سکه‌شناسی |
| ||||
| اسکناس |
| ||||
| پولهای ایران | |||||
| جستارهای وابسته | |||||
