بهرام

برای دیگر کاربردها، بهرام (ابهام‌زدایی) را ببینید.

بهرام
ارلاگنو (بهرام) در سکه کانیشکا یکم، قرن ۲ ب.م

ورثرغنه یا بهرام ایزد جنگ و جنگاوری است و همکار میترا ایزد پیمان و خورشید و ایزد نور و باروری می‌باشد. در زمان هخامنشیان و پس از آن در زمان اسکندر ایزدان و ایزد بانوان بسیاری وجود داشتند که عبارتند از مهر، آناهیتا، بهرام و تیشتر. بهرام فرشته انتقام‌جوی ایزد مهر می‌باشد. آنها در حالی که سوار بر گردونه‌ای هستند که چهار اسب سفید که سم‌های پیشین طلایی و سم‌های پسین نقره‌ای دارند، به سوی زمین می‌تازند آنها می‌خواهند تا پیروان ناراستی را سخت مجازات کنند و به پرهیزگاران پاداش دهند به این صورت که کسانی که پیمان‌هایشان را پاس می‌دارند با ثروت و سلامتی و فرزندان نجیب پاداش می‌دهند و کسانی که به پیمان‌هایشان پایبند نیستند با بیماری، مرگ، فقر، بدبختی و از دست دادن فرزند مجازات می‌کنند. ایزدانی که در سنگ‌نوشتهٔ آنتیوخوس آمده‌اند، دارای دو نام هستند و تحت این دو نام از حرمت برخوردار بودند که عبارتند از زئوس-اهورامزد، مهر-آپولو، بهرام-هرکول. کشورارمنستان دین ایرانی داشت و علاوه بر اهورامزدا و آناهیتا ایزد دیگری مورد پسند مردم بود و آن بهرام ایزد پاسدار ایرانشهر و خدای فیروزگری و ایزد ملی آریاها بوده‌است و بین ایزدان اوستایی بهرام از صدرنشینان است و به عنوان سالار لشکرها و سپاهیان خود را در گونه‌های مختلف به ستایشگرانش نشان می‌دهد او مطابق بهرام یشت در ده پیکر مختلف یعنی باد، گاو، اسب، شتر و غیره به زردشت ظاهر می‌شود یا در جنگی سخت مانند گرازی نر ایزد مهر را همراهی می‌کند. نام این ایزد در سنگ‌نوشتهٔ آنتیوخوس و در سکه‌های شاهان هند و سکایی آمده‌است. بهرام در ارمنستان یک خدای ملی محسوب می‌شد و یکی از باستانی‌ترین شعرهای ارمنستان قطعه ای از یک سرود است که مضمون آن زادن معجزه آسای بهرام از ژرفای آب‌ها است. پیروزی بهرام بر دیوان و اژدها باعث به وجود آمدن مجموعه‌ای از افسانه‌ها از او شده بود. نام بهرام صورت‌های گوناگونی دارد. صورت ارمنی آن ورهران است.

نام‌شناسی

سکه زرین کانیشکا، شاه کوشان، در پشت این سکه (سمت راست)، نگاره‌ای از بهرام (به زبان کوشانی: ارلاگنو) حک شده‌است.

نام یک ایزد هندوایرانی به نام *vrtra-g'han (مانع‌شکن) در اوستا به صورت(𐬬𐬆𐬭𐬆𐬚𐬭𐬀𐬖𐬥𐬀) vərəθraγna (ورثرغنه) و در پارسی میانه به شکل ورهران، ورهرام و بهرام درآمده‌است. ریشه نیاهندواروپایی آن به صورت *-wltro-gwhen (زننده موانع) بازسازی می‌شود. vṛtrahan (مانع‌شکن) که یکی از صفات ایزد هندی ایندرا می‌باشد، نیز همین واژهٔ بهرام است. نام ورثرغنه در ارمنی به صورت واهاگن و ورام، در سغدی، وشن، در پارتی، وریهرام، و در زبان کوشانی به صورت اُرلاگنو، درآمده‌است. به روز بیستم هر ماه نیز، بهرام می‌گویند.

ویژگی‌ها

در بهرام‌یشت آمده که بهرام آفریدهٔ اهورا نیرومند و فرهمند است و نیروی بینایی شگفت‌انگیزی دارد. او یورش همهٔ دشمنان را، چه جادوان و پریان، و چه کَوی‌ها و کَرَپان‌های «ستمگر»، در هم می‌شکند؛ جهان را تازگی و آشتی می‌بخشد و به خوبی آرمان‌ها را برآورده می‌کند. بهرام هم‌چنین توانایی فرزندآوری و بازوان نیرومند و تندرستی و دلیری می‌بخشد.

پیکرهایی که بهرام به صورت آنها پدیدار شده‌است:

• بادِ تندتازِ
• گاوِ نرِ زیبایی با شاخ‌های زرین،
• اسب سپید زیبایی با گوش‌های زرد و لِگام زرنشان
• شترِ سرکش و گازگیر و تیزرو و رهرو و جست‌وخیز کننده
• گراز نری که با دندان‌های تیز به پیش می‌تازد،
• مردی پانزده ساله و فروغمند، با چشمانی درخشان و زیبا، و با پاشنه‌های کوچک
• پرنده «وارَغْـن» که از پایین می‌گیرد و از بالا می‌دَرد و در میان مرغان، تندترین است
• قوچ دشتی زیبایی با شاخ‌های پیچدار
• نَر بُـزِ دشتی زیبایی با شاخ‌های سرتیز
• مردِ شکوهمندی که یک کاردِ زرکوب و نگارین و زیورآذین دربرداشت

منابع

• بنونسیت، امیل (۱۳۵۰). دین ایرانی بر پایه متنهای کهن. تبریز: دانشگاه تبریز.
• داتی، ویلیام (۱۳۹۲). اساطیرجهان. تهران: قدس.
• هنینگ، والتربرونو (۱۳۵۸). زرتشت سیاستمدار یا جادوگر. تهران: سروش.